1, 2. Yehowa me tindilaka beto nki “mukanda,” mpi sambu na nki?

KETI nge ke yibuka mbala ya nsuka yina bo tindilaka nge mukanda na muntu mosi ya nge ke zolaka mingi, yina ke zingaka ntama? Kana muntu mosi ya beto ke zolaka mingi me tindila beto mukanda, yo ke pesaka kiese ya mingi. Beto ke waka kiese na kuzaba mavimpi na yandi, mambu ya yandi ke sala mpi balukanu na yandi. Bansangu ya mutindu yai ke kumisaka bangwisana na beto ngolo, ata yandi ke zingaka ntama ti beto.

² Inki kima lenda pesa beto kiese mingi kuluta nsangu yina Nzambi ya beto ke zolaka me sonikila beto? Na mutindu mosi buna, Yehowa me sonikilaka beto “mukanda”—Biblia, Ndinga na yandi. Kuna na kati, yandi ke songaka beto kana yandi kele nani, mambu ya yandi me salaka, yina yandi ke kana na kusala, mpi mambu mingi ya nkaka. Yehowa me pesaka beto Ndinga na yandi sambu yandi ke zolaka nde beto kwenda pene-pene na yandi. Nzambi na beto ya kuluta mayele me ponaka mutindu ya kuluta mbote ya kusolula ti beto. Mutindu ya bo me sonikaka Biblia mpi mambu yina kele na kati ke monisa mayele yina me luta yonso.

3. Inki mutindu Yehowa pesaka Moize Bansiku?

³ Bantu ya nkaka lenda kudiyula nde, ‘Sambu na nki Nzambi sadilaka ve mutindu ya nkaka ya kuyituka—mu mbandu, ndinga kukatuka na zulu—sambu na kusolula ti bantu?’ Ya kieleka, bantangu ya nkaka, Yehowa solulaka ti bantu katuka na zulu, na nzila ya bawanzio na yandi. Mu mbandu, yandi salaka yo ntangu yandi pesaka bantu ya Izraele Bansiku. (Bagalatia 3:19) Ndinga yina katukaka na zulu pesaka bantu boma—bantu ya Izraele waka boma mingi, yo yina bo lombaka nde Yehowa kusolula ti bo diaka ve na mutindu yina, kansi na nzila ya Moize. (Kubasika 20:18-20) Moize vandaka kuwa Yehowa ke zabisa yandi Nsiku mosi-mosi tii na kiteso ya bansiku 600.

4. Tendula sambu na nki kuzabisa bantu mambu na munoko zolaka ve kuvanda mutindu mosi ya mbote ya kuzabisa bantu bansiku ya Nzambi.

 ⁴ Inki zolaka kusalama kana Moize sonikaka ve Bansiku yina? Keti yandi zolaka kukuka kuyibuka ngogo mosi-mosi ya bansiku yina ya mingi mpi kuzabisa yo kukonda kifu na dikanda ya mvimba? Ebuna bana yina zolaka kubutuka na nima? Keti bo zolaka kutula ntima kaka na mambu yina bo zolaka kuzabisa bo na munoko? Yo zolaka kuvanda ve mutindu mosi ya mbote ya kuzabisa bantu bansiku ya Nzambi. Yindula mambu yina lenda salama kana bo lomba nge na kuta disolo mosi na bantu mingi yina kele na ndonga; nge me ta yo na muntu ya ntete mpi na nima, yandi me ta yo na muntu yina kele na nima na yandi; bo yonso fwete sala mpidina tii na muntu ya nsuka. Ntembe kele ve nde mambu yina muntu ya nsuka ta wa ta swaswana ti mambu yina nge songaka muntu ya ntete. Kansi Nsiku ya Nzambi vandaka ve na kigonsa yai.

5, 6. Inki ntuma Yehowa pesaka Moize sambu na Ndinga na Yandi, mpi sambu na nki yo kele lusakumunu mpenza mutindu Yehowa me sonikisaka Ndinga na yandi?

⁵ Na mayele yonso, Yehowa solaka nde bo sonika ndinga na yandi. Yandi pesaka Moize ntuma yai: “Sonika mambu yai yonso ya mono me tuba, sambu mambu yai ke songa kuwakana ya beto ke wakana ti nge ti bantu ya Israele.” (Kubasika 34:27) Yo yina, bo yantikaka kusonika Biblia na mvu 1513 N.T.B. Na nsungi ya bamvula 1610 yina landaka, Yehowa ‘tubaka mbala mingi mpi na mitindu mingi’ na bantu kiteso 40 yina sonikaka Biblia. (Baebreo 1:1) Na bamvula yina, bansoniki ya kikesa salaka yonso sambu na kusonika bakopi ya siki-siki ya Masonuku sambu na kutanina yo.—Esdrasi 7:6; Nkunga 45:2.

⁶ Ndinga yai ya kusonama kele mpenza lusakumunu ya Yehowa. Keti bo me tindilaka nge dezia mukanda mosi ya mbalu, ziku yo pesaka nge kikesa mingi, mpi nge me bumbaka yo sambu na kutangaka mbala na mbala? Yo kele mpi mutindu mosi sambu na “mukanda” yina Yehowa me pesaka beto. Sambu Yehowa me sonikisaka ndinga na yandi, beto lenda tanga yo mbala na mbala  mpi kuyindulula mambu yina yo ke tuba. (Nkunga 1:2) Beto lenda baka “ndembikilu yina ke katukaka na Masonuku,” ntangu yonso yina beto kele na mfunu na yo.—Baroma 15:4.

7. Inki mutindu Yehowa monisaka mayele na yandi mutindu yandi sadilaka bantu sambu na kusonika Biblia?

⁷ Na mayele yonso, Yehowa sadilaka bantu sambu na kusonika Ndinga na yandi. Tadila diambu yai: Kana Yehowa sadilaka bawanzio sambu na kusonika Biblia, keti yo zolaka kusimba ntima na beto? Ya kieleka, bawanzio lendaka kutubila Yehowa mbote-mbote mutindu bo me zaba yandi; bo lendaka kutubila kwikama na bo na yandi, mpi kuta masolo ya bansadi ya kwikama ya Nzambi. Kansi, keti beto zolaka kubakisa mpenza bangindu ya bigangwa yai ya kimpeve, yina kele ti nzayilu, mayele mpi ngolo ya mingi kuluta beto?—Baebreo 2:6, 7.

8. Na nki kiteso bansoniki ya Biblia bakaka nswa ya kusadila mayele na bo? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.)

⁸ Mutindu Yehowa sadilaka bansoniki ya bantu, yandi pesaka beto mpenza kima yina beto vandaka na yo mfunu—Masonuku ya “kupemama na Nzambi,” kansi yina kele mpi ti mambu ya ke tadila bantu. (2 Timoteo 3:16) Inki mutindu yandi lungisaka lukanu yai? Mbala mingi, yo ke monana nde, yandi pesaka bansoniki nswa ya kusadila mayele na bo sambu na kupona ‘mambu yina lenda pesa bantu kiese, mpi mambu ya kieleka.’ (Longi 12:10, 11) Yo yina Biblia kele ti mitindu ya kuswaswana ya kuzabisa mambu; mambu yina kele na kati ke monisaka mpi luzingu ti bikalulu ya konso nsoniki. * Kansi bantu yai “tubaka mambu yina me katuka na Nzambi mutindu mpeve santu vandaka kutwadisa bo.” (2 Piere 1:21) Yo yina, mambu yina bo sonikaka kele mpenza “ndinga ya Nzambi.”—1 Batesalonika 2:13.

9, 10. Sambu na nki, mutindu bantu sonikaka Biblia, ke yikaka beto kiese mpi mpusa ya kutanga yo?

 ⁹ Sambu bantu sonikaka Biblia, yo ke pesaka beto kiese ya mingi mpi mpusa ya kutanga yo. Bansoniki na yo vandaka ti mawi bonso beto. Mutindu bo vandaka bantu ya kukonda kukuka, bo kutanaka ti mimekamu mpi bambangika bonso beto. Bantangu ya nkaka, mpeve ya Yehowa sadisaka bo na kusonika mawi na bo mosi mpi bampasi na bo. (2 Bakorinto 12:7-10) Yo yina, bo sonikaka mambu na mutindu yina ke monisa nde yo vandaka kutadila bo; kansi ata wanzio mosi ve lendaka kutuba mambu mpidina.

¹⁰ Beto tadila mbandu ya Davidi, Ntotila ya Izraele. Na nima ya kusala masumu ya nene, Davidi sonikaka nkunga mosi sambu na kumonisa mpasi ya ntima na yandi mpi kulomba Nzambi ndolula. Yandi sonikaka nde: “Sukula mono, masumu na mono kumana. Mono me zaba mbi na mono, mono ke vilaka ve masumu na mono konso ntangu. Katuka kilumbu ya mono butukaka tii bubu yai mono kele kaka muntu ya mbi ti ya masumu. Kukula mono ve na meso na nge, kukatula mono ve Mpeve na nge. Nzambi, makabu ya mono ke pesa nge yo yai: ngindu ya mbote yina ke songa nde mono me balula ntima, mono me lemfuka na nge; mono zaba nde nge ke buyaka ve muntu yina ke kudikulumusaka, ke na lulendo ve.” (Nkunga 51:4, 5, 7, 13, 19) Keti nge ke bakisa ve mpasi ya nsoniki yai? Bantu ya kukonda kukuka mpamba lenda basisa bampasi ya ntima ya mutindu yai, mpidina ve?

11. Inki bambandu ya kieleka me sonamaka na Biblia sambu na “kulonga beto”?

¹¹ Biblia kele ti kima ya nkaka diaka ya ke pesaka beto mpusa ya kutanga yo. Yo kele mukanda mosi ya ke tubila mpi mingi luzingu ya bantu—bantu ya kieleka—bayina vandaka kusadila Nzambi to ve. Beto ke tangaka mambu ya mpasi mpi ya kiese yina bo kutanaka ti yo. Beto ke monaka mpi malanda ya badesizio na bo. Masolo ya mutindu yai me sonamaka sambu na “kulonga beto.” (Baroma 15:4) Na nsadisa ya bambandu yai ya kieleka, Yehowa  ke longaka beto na mutindu ya ke simba ntima. Beto tadila mwa bambandu.

12. Inki mutindu masolo ya Biblia ya ke tubila bantu ya kukonda kwikama ke sadisaka beto?

¹² Biblia ke tubilaka luzingu ya bantu ya kukonda kwikama, ata ya mbi mpenza, mpi mambu yina kuminaka bo. Na masolo yai, bikalulu na bo ya mbi ke monanaka na mambu ya bo salaka; yo ke sadisaka beto na kubakisa yo kukonda mpasi. Mu mbandu, ata nsiku mosi ve ya ke buyisa kikalulu ya kukonda kwikama lendaka kutendula mbote-mbote kikalulu yango kuluta mbandu ya luzingu ya Yudasi, yina ke monisa yo pwelele ntangu yandi tekaka Yezu. (Matayo 26:14-16, 46-50; 27:3-10) Masolo ya mutindu yai ke simbaka ntima na beto mpenza, mpi ke sadisaka beto na kubakisa bikalulu ya mbi mpi kuyambula yo.

13. Inki mutindu Biblia ke sadisaka beto na kubakisa bikalulu ya mbote?

¹³ Biblia ke tubila mpi bansadi mingi ya kwikama ya Nzambi. Beto ke tangaka mambu ya ke tubilaka kwikama na bo. Bambandu na bo ke monisaka pwelele bikalulu yina beto fwete vanda na yo sambu na kukwenda pene-pene na Nzambi. Mu mbandu, beto tadila lukwikilu. Biblia ke tendula lukwikilu mpi ke zabisa beto nde yo kele mfunu mingi sambu na kusepedisa Nzambi. (Baebreo 11:1, 6) Kansi Biblia kele mpi ti bambandu ya bantu yina monisaka mpenza lukwikilu. Yindula lukwikilu yina Abrahami monisaka ntangu yandi zolaka kutambika Izaki. (Kuyantika 22; Baebreo 11:17-19) Na nsadisa ya masolo ya mutindu yai, ngogo “lukwikilu” ke kumaka pwelele mpi mpasi ve na kubakisa. Yehowa kele mayele mingi mpenza mutindu yandi me sukaka kaka ve na kusiamisa beto na kuvanda ti bikalulu ya mbote, kansi yandi me pesaka beto mpi bambandu ya bantu yina monisaka bikalulu yango!

14, 15. Inki Biblia ke zabisa beto sambu na nkento mosi ya mufwidi yina kwendaka na tempelo, mpi disolo yai ke longa beto nki na yina me tala Yehowa?

¹⁴ Mbala mingi, masolo ya bantu yina Biblia ke tubila ke longaka beto mwa mambu ya kimuntu ya Yehowa. Beto tadila mbandu ya nkento yina Yezu monaka na tempelo. Ntangu Yezu vandaka na lweka ya bakesi ya makabu, yandi monaka mutindu bantu vandaka  kutula makabu. Bamvwama mingi vandaka kutula “yina bo bakaka na bimvwama na bo.” Kansi Yezu tulaka dikebi na nkento mosi ya mufwidi yina vandaka nsukami. Yandi tulaka “mbongo ya bibende zole ya fioti ya mbalu fioti kibeni.” * Yo vandaka mbongo yonso yina yandi vandaka na yo. Sambu Yezu vandaka ti mabanza ya Yehowa na diambu yai, yandi tubaka nde: “Mufwidi yai ya nsukami me tula mingi kuluta bantu yonso yina me tula mbongo na bakesi ya makabu.” Verse yai ke monisa nde makabu ya nkento yina lutaka makabu yonso ya bantu ya nkaka.—Marko 12:41-44; Luka 21:1-4; Yoane 8:28.

¹⁵ Yo kele diambu mosi ya mfunu mpenza mutindu Biblia ke tubila nkento yai ya mufwidi mpamba na kati ya bantu yonso yina vandaka na tempelo kilumbu yina, mpidina ve? Na nzila ya mbandu yai, Yehowa ke longa beto nde yandi kele Nzambi mosi ya ntonda. Yandi ke ndimaka na kiese yonso makabu ya beto ke pesaka na ntima ya mvimba, ata bantu ya nkaka me pesa makabu mingi kuluta beto. Yehowa sadilaka mutindu mosi ya kuluta mbote mpenza ya kulonga beto kieleka yai ya ke pesa kikesa!

16, 17. Inki mutindu mayele ya Yehowa ke monanaka ata na mambu yina yandi me ponaka na kutula ve na Ndinga na yandi?

¹⁶ Ntangu nge ke sonikila muntu mosi ya nge ke zolaka mukanda, nge lenda vanda ti mambu mingi ya kusonika, kansi nge ta sonika yonso ve. Nge ta pona na mayele yonso mambu ya kusonika. Mutindu mosi, Yehowa ponaka bantu mpi mambu ya nkaka yina yandi lenda tubila na Ndinga na yandi. Kansi na masolo yango, Biblia ke tubilaka ve mbala na mbala mambu yonso ya fioti-fioti. (Yoane 21:25) Mu mbandu, ntangu Biblia ke tubila balusambisu ya Nzambi, mbala mingi mambu yina yo ke tubaka ke pesaka beto ve mvutu na konso ngiufula. Mayele ya Yehowa ke  monanaka ata nkutu na mambu yina yandi me ponaka na kutula ve na Ndinga na yandi. Inki mutindu?

¹⁷ Bo me sonikaka Biblia na mutindu yina ke mekaka balukanu ya ntima na beto. Baebreo 4:12 ke tuba nde: “Ndinga [to, nsangu] ya Nzambi kele ya moyo mpi ngolo mpi yo kele makasi kuluta konso mbele ya kunwanina ya makasi zole mpi yo ke kotaka tii na kukabisa moyo ti mpeve, . . . mpi yo lenda sala luswaswanu na kati ya mabanza mpi bangindu ya ntima.” Nsangu ya Biblia ke kotaka beto na kati mpenza, mpi ke monisaka mabanza ti balukanu na beto ya kieleka. Mbala mingi, bantu yina ke tangaka Biblia kaka sambu na kusosa bifu na yo, ke bulaka mabaku ntangu bo ke tangaka masolo yina kele ve ti bansangu yonso ya ke sepedisa bo. Bantu ya mutindu yai lenda nkutu kubuya nde Yehowa kele mpenza na zola, mayele, mpi lunungu.

18, 19. (a) Sambu na nki beto fwete kudiyangisa ve kana disolo mosi ya Biblia me basisa bangiufula yina beto lenda zwa ve mvutu na ntangu yina? (b) Inki beto fwete sala sambu na kubakisa Ndinga ya Nzambi, mpi inki mutindu yo ke monisa mayele ya nene ya Yehowa?

¹⁸ Kansi, kana beto ke tanga Biblia na dikebi mpi na masonga yonso, beto ta zaba Yehowa mutindu Biblia ya mvimba ke monisaka yandi. Yo ta sadisa beto na kudiyangisa ve kana disolo mosi ya Biblia me basisa bangiufula yina beto lenda zwa ve mvutu na ntangu yina. Beto ke monaka nde, ntangu beto ke longuka Biblia, beto ke zabaka malembe-malembe kana Yehowa kele Nzambi ya nki mutindu, mpi nsuka-nsuka beto ke bakisaka mutindu yandi kele mpenza. Ata beto ke kuka ve kubakisa disolo mosi to kuzaba mutindu yo ke monisa kimuntu ya Nzambi, beto me longukaka dezia mambu mingi na Biblia ya ke tadila Yehowa, yina lenda sadisa beto na kubakisa nde yandi kele Nzambi mosi ya zola mpenza, ya ke pona-ponaka ve, mpi ya lunungu.

¹⁹ Sambu na kubakisa Ndinga ya Nzambi, beto fwete tanga mpi kulonguka yo na masonga yonso mpi na mabanza ya mbote. Keti yo ke monisa ve mayele ya nene ya Yehowa? Bantu ya mayele lenda sonika mikanda yina kaka “bantu ya mayele ti ya ngangu” lenda bakisa. Kansi yo ke lomba kuvanda ti mayele ya Nzambi sambu na kusonika mukanda yina bantu ya kele ti bangindu ya mbote mpamba lenda bakisa!—Matayo 11:25.

20. Sambu na nki Yehowa mpamba lenda zabisa beto mutindu ya kuluta mbote ya kuzinga, mpi nki mambu ya Biblia lenda sadisa beto?

²⁰ Na Ndinga na yandi, Yehowa ke zabisaka beto mutindu ya kuluta mbote ya kuzinga. Sambu yandi kele Ngangi, yandi me zaba bampusa na beto mbote kuluta beto mosi. Bampusa ya ntete-ntete ya muntu me sobaka ve, mu mbandu, bantu ya nkaka kuzola yandi, mpusa ya kuzinga na kiese, mpi kusala bangwisana ya mbote. Biblia me fulukaka na “mayele” yina lenda sadisa beto na kuvanda ti luzingu ya mbote. (Bingana 3:21) Konso kitini ya mukanda yai ya kulongukila kele na kapu mosi ya ke monisa mutindu beto lenda sadila bandongisila ya mayele ya Biblia, kansi awa, beto ta tubila kaka mbandu mosi.

21-23. Inki ndongisila lenda sadisa beto na kubumba ve makasi na ntima?

²¹ Keti nge me monaka mpi nde bantu yina ke bumbaka makasi na ntima ke sukaka na kudipesa mpasi? Kubumba makasi kele kizitu mosi ya nene. Kuyedisa kikalulu yai ke bebisaka mabanza mpi ke katulaka ngemba ti kiese. Bantu ya mayele yina me longukaka diambu yango ke tubaka nde, kubumba makasi lenda tula beto na kigonsa ya kubela maladi ya ntima mpi bamaladi mingi ya nkaka yina ke manaka ve. Bamvula mingi na ntwala nde bantu ya mayele kuzaba mambu yai, Biblia tubaka dezia na mayele yonso nde: “Kuwa makasi ve, kudasuka ve.” (Nkunga 37:8) Kansi nki mutindu beto lenda sala yo?

²² Ndinga ya Nzambi ke pesa ndongisila yai ya mayele: “Muntu ya mayele ke waka makasi nswalu ve; yo kele lukumu na yandi na kuvila mbi ya bo me sala yandi.” (Bingana 19:11) Mayele kele makuki ya kutadila mambu mbote-mbote, ya kusuka ve kaka na mambu yina ke monana. Mayele ke yedisaka ngangu, sambu yo ke sadisaka beto na kubakisa bikuma yina me pusa muntu na kutuba to kusala mambu na mutindu mosi buna. Kana beto sala bikesa sambu na kubakisa bangindu ti mawi na yandi, mpi mambu ya nkaka ya luzingu na yandi, yo lenda sadisa beto na kubakila yandi ve bangindu ya mbi mpi kubumba ve makasi na ntima.

²³ Biblia ke pesa ndongisila yai ya nkaka: “Beno landa na kukanga ntima na mambu ya bankaka mpi na kulolulana na ntima  ya mvimba.” (Bakolosai 3:13) Bangogo, “beno landa na kukanga ntima na mambu ya bankaka,” ke tendula nde beto fwete vanda ntima-nda ti bankaka, mpi kulanda ve bikalulu na bo yina lenda pesa beto makasi. Kukanga ntima ya mutindu yai lenda sadisa beto na kubumba-bumbaka ve makasi. “Kulolula” ke tendula mpi kubumba ve makasi. Nzambi na beto ya mayele me zaba nde beto fwete lolula bankaka kana yo ke lomba kulolula bo. Yo kele ve kaka sambu na mambote na bo, kansi mpi sambu na ngemba na beto ya mabanza mpi ya ntima. (Luka 17:3, 4) Ndinga ya Nzambi kele na mayele mpenza!

24. Inki mambote beto ta baka kana beto ke zinga na kuwakana ti mayele ya Nzambi?

²⁴ Yehowa sepelaka na kusolula ti beto sambu na zola na yandi ya nene. Yandi me ponaka mutindu ya kuluta mbote ya kusala yo—yandi sadilaka bantu sambu na kusonika “mukanda” mosi na nsadisa ya mpeve santu. Yo yina mukanda yango ke vandaka na mayele ya Yehowa. Beto fwete tudila mayele yina ntima. (Nkunga 93:5) Kana beto ke zinga na kuwakana ti mayele yango mpi ke zabisa yo bantu ya nkaka, beto ta kuma mpenza pene-pene na Nzambi na beto ya kuluta mayele. Na kapu yina ke landa, beto ta longuka mbandu ya nkaka ya mayele ya kuluta nene ya Yehowa: makuki na yandi ya kuzaba mambu yina ke kwisa mpi ya kulungisa lukanu na yandi.