Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

SHAPITRE 18

Binangu bi mu “Eyi dy’Efile Mukulu”

Binangu bi mu “Eyi dy’Efile Mukulu”

1, 2. Yehowa mwitufundjile “mukanda” kinyi, na mbwakinyi?

 OTENTEKYESHA efuku dya nfudiilo diboodi mupete mukanda aufiki kwi muntu oodi mufule mushaale kula? Takwi bintu bibungi abitupeyaa muloo bu kupeta kwa mukanda aufiki kwi muntu atudi bafule nya. Twi na muloo wa kuuka shi e biya, na kupusha myanda yaadi mupete, na myanda yaadi na lukalo lwa kukita. Kwisamba na bantu batudi bafule mu wawa mushindo akwitukwasha bwa kwikala pepi naabo sunga bekala bashaale kula.

2 Byabya, nkinyi kilombeene kwitupa muloo kukila mukanda wabadi betutumine kwi Efile atudi bafule? Twi kwamba shi Yehowa mwitufundjile “mukanda”​—Bible, Eyi dyaaye. Mwamwa kwete kwitulesha byaadi, myanda yaadi mukite, myanda yaadi na lukalo lwa kukita, mpa na ingi myanda. Yehowa mwitupe Eyi dyaaye mwanda akyebe shi twifubwile pepi naaye. Efile etu sha binangu mmusangule mushindo ukile buwa wa kwisamba netu. Mushindo ufundjibwe Bible na myanda i mwanka aulesha binangu byatushi balombeene kupwandjikisha.

Bwakinyi mmufunde mukanda?

3. Mushindo kinyi ubaadi Yehowa mupe Moyiise Miiya?

3 Bangi bantu mbalombeene kwipusha shi: ‘Bwakinyi Yehowa tabaadi musangule bwa kwisamba na bantu mu ungi mushindo, kwakula mwiyilu bwashi bantu bateemeshe?’ Eyendo shi, ingi misango, Yehowa baadi mwakule mwiyilu ku bukwashi bwa miikeyilu. Bu kileshesho, baadi mwakule pabaadi mupe Isaleele Miiya. (Beena-Galate 3:19) Eyi dibaadi adituukila mwiyilu dibaadi adikwatshisha moo ukile​—mu mushindo ubabangile beena Isaleele kusuusa abo nkuteka bwashi Yehowa t’esambanga dimo nabo mu wawa mushindo kadi esambe nabo ku bukwashi bwa Moyiise. (Efilu 20:18-20) Miiya, ibaadi na bitungo bikile pa 600, na abaadi beyipe Moyiise kukanwa, ku mwaku na mwaku.

4. Patuula bwakinyi tabibaadi bilombeene kwikala biiya bwashi miiya y’Efile Mukulu ikale ipebwe kukanwa.

4 Byabya, bibadya kwikala naminyi su tababaadi bafunde Miiya mu mukanda? Moyiise baadi mulombeene kulamiina mwanda ooso ubaadi mu ino Miiya na kwiyilongyesha mwilo kushi’ye kwidimba? Kadi twi kwamba naminyi bwa bantu ba bipungo bibafikile kunyima? Abaadi bakumbeene kutuula lukulupilo nkapenda mu mayi aafiki mukanwa mwa bantu? Bino tabibadya kwikala mushindo wibuwa wa kulongyesha miiya y’Efile Mukulu. Banda kupwandjikisha kilombeene kukitshika su okyebe kulungula bantu be mu mulongo ula mwanda kampanda, anka obe olungule muntu umune aye namu alungule yawa amulondo mpa na byanukafiki ku nfudiilo kwa mulongo. Myanda yabakyebe kulungula muntu e ku nfudiilo ngilombeene kwikala ilekeene na ya ku mbangilo. Miiya y’Efile Mukulu ibaadi ilombeene kwikala nka byabya.

5, 6. Yehowa baadi mulungule Moyiise bwashi akite kinyi na mayi Aaye, na bwakinyi Yehowa mmwitupe kinemo pa’ye kufundjisha Eyi dyaaye mu mukanda?

5 Yehowa baadi musangule bwashi miiya yaaye ikale ifundjibwe. Baadi mulungule Moyiise shi: “Funda bino bishima, mwanda mpa bino bishima pankitshi kilombeeno noobe, pamune na Isaleele mushima.” (Efilu 34:27) Nyi pababangile kipungo kya kufundjibwa kwa Bible, mu 1513 kwibedi kwa Yesu Kidishitu (Eb.Y.K.). Munda mwa bipwa bikile 1610, Yehowa “besambanga mu misuusa ibungi na mu bipaso bilekeene” na bantu bakumbeene kwikala 40 abaadi bafunde Bible. (Beena-Ebreeyi 1:1) Kunyima kwa byabya, bantu abaadi abafunduula abaadi bakite mwabo mooso bwa kufunduula myanda nka bibayidi bwashi Bifundwe bishaale bishi bilwishibwe.​—Esdrase 7:6; Misambo 45:1.

6 Yehowa mwitupe kinemo kikile pa’ye kwitufundjila mukanda bwa kwisamba netu. Kasha tobopetele mukanda ubaadi ukusangashe ngofu​—na ubaadi ukunyingishe kwishimba ngofu—​uboodi mulame bwa kwiubadika ingi misango? Bi nka byabya bwa “mukanda” ubaadi witutumine Yehowa. Byabya Yehowa mufunde mayi aaye mu mukanda, twi balombeene kwiabadika na kunangwila myanda yatukwete kubadika. (Misambo 1:2) Twi balombeene kupeta ‘kusambiibwa akutuukila mu Bifundwe’ nsaa yooso yatukumina.​—Beena-Looma 15:4.

Bwakinyi baadi mufundjishe kwi bantu?

7. Mushindo kinyi wi binangu bya Yehowa abimweneka pa’ye kwata bantu bwashi bafunde Bible?

7 Pa mwanda wa binangu byaaye, Yehowa baadi mutumikye na bantu bwa kufundjisha Eyi dyaaye. Tubande kwela binangu: Su Yehowa baadi mufundjishe Bible na miikeyilu, mukandu wi mwanka ubadya kwitusangasha mu mushindo umune su? Eyendo, miikeyilu ibaadi ilombeene kulesha bi Yehowa muyiile mweneno aayo a myanda, ibaadi ikumbeene kulesha mushindo wayidi’yo imulamate, mpa na bululame bwa bantu abafubila Efile Mukulu. Kadi mushindo wabo wa kwisamba pabitale Efile Mukulu ubadya kwitukuma ku mashimba ngofu aku namu bino bipangwa bi na kiukilo, na bukome bushi bu bwetu?​—Beena-Ebreeyi 2:6, 7.

8. Mushindo kinyi ubaadi Yehowa mutadiile bafundji ba Bible bwashi bafube na binangu byaabo nsaa yabafundu? (Tala na mayi e muushi mw’esaki.)

8 Pa’ye kwata bantu bwashi bafunde, Yehowa mmwitupe kyatudi nakyo lukalo​—bifundwe “bya ku mpàngo y’Efile Mukulu” kadi bi na myanda ya mu nshalelo a bantu. (2 Timotee 3:16) Mushindo kinyi ubaadi mwibikite? Misango ibungi, abimweneka shi baadi mutadiile bantu bwashi p’abafundu mayi aaye batumikye na binangu byaabo bya bu muntu bwa kusangula “myaku ibuwa aisankisha bantu” na kufunda “myaku ya binyibinyi.” (Mulungudi 12:10, 11) Nyi bwakinyi nfundjilo mwilekeene mu mikanda ibungi; nfundjilo alesha nshalelo baadi na bantu babeyifundjile. a Kadi, ‘nku bukome bwa kikudi kiselele kubeekeele bantu balungule myanda ayifiki kwi Efile.’ (2 Mpyeele 1:21) Byabya, ku nfudiilo kwa byooso, kituukye nyi “Eyi dy’Efile Mukulu.”​—1 Beena-Tesalonika 2:13.

“Bifundwe byooso mbya ku mpàngo y’Efile Mukulu”

9, 10. Bwakinyi kufundjibwa kwa Bible na bantu akukwasha bwashi Bible ekale asankisha bantu na kwibakuma ku mashimba?

9 Kufundjisha kwa Bible na bantu akukwasha bwashi Bible ekale asankisha bantu na kwibakuma ku mashimba. Bafundji abaadi bantu nka byatudi’twe. Bu bibaabadi bakutwe kupwidika, abaadi bafumankane na bitompwanga nka bu byatukwete kufumankane nabyo lelo. Ingi misango, kikudi kya Yehowa kibaadi kibatadiile bwa kufunda nkalakasho ibaabadi naayo na byooso bibaabadi abapusha ku mashimba. (2 Beena-Kodinto 12:7-10) Byabya abaadi bafunde myanda mu ngakwilo alesha shi abo nyi bakwete kukita myanda kampanda, anka miikeyilu tayibaadi ilombeene kukita byabya nya.

10 Twate kileshesho kya Nfumu Daavide a Isaleele. Kunyima kwa’ye kukita milwisho ikata, Daavide baadi mufunde musambo na mu wawa musambo baadi mwitende kwi Yehowa, bwa kuteka kulekyelwa kwa milwisho yaaye. Bafundjile shi: “Ntumpe ku kilema kyande, ontooshe ku milwisho yande. Mwanda naatundula bilubilo byande, na milwisho yande i ku meso kwande nguba ooso. Ami nee mutandjiibwe mu milwisho mbaanyimite mu bubi kwi nyinaami. Tonsumbusheenanga kula noobe, tongatanga kikudi kyoobe kiselele. Mulambu ausangash’Efile Mukulu nyi eshimba diinyongole na disaasukye.” (Misambo 51:4, 5, 7, 13, 19) We mulombeene kukutwa kupusha kinyongwa kibaadi nakyo mufundji su? Kadi nnanyi mukumbeene kupusha kino kinyongwa kwishimba kukaasha muntu mukutwe kupwidika?

Bwakinyi mmukanda awisamba myanda ya bantu?

11. Myanda kinyi ya bantu b’eyendo ifundjibwe mu Bible “bwa kwitulambukisha’twe”?

11 Kwi kingi kintu akikwasha bwashi Bible ekale asankisha bantu. Nyi mmukanda awisamba myanda ya bantu​—bantu b’eyendo—​baaba abaadi abafubila Yehowa na bashibaadi abamufubila. Atubadika myanda ibaabadi bafumankane nayo, nkalakasho na miloo ibaabadi bapete. Atumono kibaadi kibafwishile bitshibilo bibaabadi baate. Ino myanda ibaadi ifundjibwe mu Bible “bwa kwitulambukisha’twe.” (Beena-Looma 15:4Kilombeno kipya) Ku bukwashi bwa ino myanda ya bantu, Yehowa etulongyesha mu mushindo awitukumu ku mashimba. Twate bingi bileshesho.

12. Myanda ya bantu bakutwe kululama i mu Bible ayitukwasha mu mushindo kinyi?

12 Bible esamba pabitale bantu bakutwe kululama, mpa na be bubi, na pabitale kibaadi kibafwile. Mu myanda ya bano bantu, atumona kalolo bi ngikashi ibubi, na abitukwasha bwa kumona bubi bwayo kalolo. Bu kileshesho, mwiya kinyi utale kukutwa kwa kululama ukumbeene kupushika kalolo kukila kumona kwa buno bwikashi bwi bubi mwi Yudase nsaa ibaadi mupaane Yesu? (Mateo 26:14-16, 46-50; 27:3-10) Myanda i byabya ayitukumu ku mashimba ngofu, ayitukwasha bwa kushinguula na kusuuka ngikashi ibubi.

13. Mushindo kinyi ukwete Bible kwitukwasha bwa kupusha ngikashi ibuwa kalolo?

13 Bible kwete dingi kwisamba pabitale bafubi b’Efile Mukulu basha kululama. Atubadika pabitale bulamate na bululame bwabo. Atumono ku bukwashi bwa bileshesho bya bantu b’eyendo bi ngikashi ayitungu shi twikale nayo bwa kwifubwila pepi n’Efile Mukulu. Twate kileshesho kya lukumiino. Bible etupatulwila akilesha lukumiino na kwitulungula bwakinyi lwi na muulo bwa kusangasha Efile Mukulu. (Beena-Ebreeyi 11:1, 6) Kadi mu Bible mwi dingi bileshesho bya bantu b’eyendo abaadi baleshe lukumiino lwa binyibinyi. Tubande kwela binangu pabitale lukumiino lubaadi nalo Abrahame pabakyebele kulambula Isake. (Kibangilo, shapitre 22; Beena-Ebreeyi 11:17-19) Ku bukwashi bwa myanda ya bano bantu, mwaku “lukumiino” aupushika dingi kalolo kukila. Yehowa muleshe shi e na binangu bikashaa pa’ye kutuusha bino bileshesho bya bantu b’eyendo, kushi penda kwitulungula bwa kwikala na ngikashi ibuwa!

14, 15. Bible etulungula kinyi pabitale ungi mukashi baadi mufikye mu ntempelo, na uno mwanda waaye awitulongyesha kinyi pabitale Yehowa?

14 Myanda itale nshalelo a bantu b’eyendo i mu Bible ayitulongyesha bwa kuuka su Yehowa mmuntu kinyi. Tubande kutala akyamba Bible pabitale mukashi abaabadi bamone mu ntempelo kwi Yesu. Pabaadi mushaale pepi na kasheete ka milambu, Yesu bamwene mushindo ubaadi bantu abatuusha bya buntu byaabo. Bantu bebungi ba mpeta, abaadi abatuusha “bya panundu bya ku bupeta bwabo.” Kadi batadile kalolo mukashi kilele umune baadi mulanda. Batushile “meeya abidi.” b Ngi dyooso ekuta dibaadi mushaale nadyo. Yesu, aye baadi na mweneno a myanda bu a Yehowa, bambile shi: “Uno mukashi a mufwe, mulanda, beele mu musheete bintu bikile baaba booso babemwele.” Muyiile ano mayi, uno mukashi baadi mutuushe kukila bya bano bantu booso su twebisanga pamune.​—Maako 12:41-44; Luuka 21:1-4; Yowano 8:28.

15 Ta mmwanda wa kukanya pa kumona shi mu bano bantu booso abaadi mu ntempelo dyadya efuku abasangula nkapenda uno mukashi bwa kufunda mwanda waye mu Bible? Ku bukwashi bwa kino kileshesho, Yehowa etulongyesha shi aye nyi Efile Mukulu e na lutumbu. Asangalaa na akumiinaa bya buntu byatutuusha na mashimba amune, sunga byekala bikile sunga bi muushi mwa bya bangi bantu. Takwi ungi mushindo ubaadi Yehowa mulombeene kwitulongyesha kukila paapa nya!

Myanda ishi mu Bible

16, 17. Mushindo kinyi wi binangu bya Yehowa abimweneka mpa na mu mushindo waadi musangule bwa kupela kufunda ingi myanda Mwiyi dyaaye?

16 Pofundjila muntu mukanda kwi nka myanda kampanda yokyebe kwimufunda. Byabya kwi ingi myanda yoshii mulombeene kwimufunda. Bi mumune, Yehowa mwate kitshibilo kya kufunda Mwiyi dyaaye ingi myanda ya bantu. Kadi mu ino myanda itale bangi bantu ta mbafunde myanda yooso nya. (Yowano 21:25) Bu kileshesho, nsaa ayisamba Bible pabitale biimu by’Efile Mukulu, myanda yabadi bemufunde pangi tayaluula lukonko looso nya. Binangu bya Yehowa abimweneka mpa na mu mushindo wadi musangule bwa kupela kufunda ingi myanda Mwiyi dyaaye. Bwakinyi?

17 Mushindo ufundjibwe Bible aukwasha bwa kuuka ki mwishimba dyetu. Mukanda wa Beena-Ebreeyi 4:12 awamba shi: “Eyi dy’Efile Mukulu ndya muuwa na kishima, diikale na maashi akile a mwele wa kimpulu. Autwele mpa na peeabulwile muuwa na kikudi, . . . aupatuula mpàngo na binangu bya mu mashimba.” Mukandu wa mu Bible autwelaa munda, na kulesha bi binangu na mpàngo yetu. Bano bakwete kumubadika na lukalo lwa kumutopeka, bakwete kukema pa kumona shi, tamwi myanda ikumbeene kwibakwasha bwa kukita kyabakumiina nya. Bano bantu mbalombeene mpa na kwamba shi Yehowa te na kifulo, binangu, sunga bululame.

18, 19. (a) Bwakinyi tabitungu shi tukalakashwe su mwanda kampanda w’atubadika autuusha nkonko yatushii bobeshe kwaluula musango umune? (b) Nkinyi akitungu bwashi tupushe Eyi dy’Efile Mukulu, na mushindo kinyi wi uno mwanda aulesha shi Yehowa e na binangu?

18 Anka, mu kwilekeena na bano bantu, nsaa yatulongo Bible kalolo n’eshimba ditooka, atumono Yehowa mu mushindo ukwete Bible ooso mushima kulesha byaadi. Byabya, tatukalakashwa su mwanda kampanda w’atubadika autuusha nkonko yatushii bobeshe kwaluula musango umune nya. Twate kileshesho: Nsaa yatusangisha tupese twa kifwatulo kampanda, twi balombeene kumona kangi kapese katushy’abauku mbalo yaako na mushindo wa kwikatwesha mwanka. Kadi twi balombeene kwikala bapwe kusangisha tupese twibungi atulesha mushindo autungu shi kino kifwatulo kikale. Bi mumune, nsaa yatulongo Bible, kapeela kapeela atukyebe kuuka shi Efile e naminyi, na kunyima atwikala bu be na kifwatulo kyaaye kikata. Sunga twakutwa kupusha ungi mwanda kampanda sunga kumona mushindo waulesha ngikashi y’Efile Mukulu, mu kulonga kwetu kwa Bible twi bapwe kumona myanda ya Yehowa ayitulesha shi nyi Efile a kifulo, na bululame.

19 Byabya bwa kupusha Eyi dy’Efile Mukulu, abitungu twidibadikye na kwidilonga n’eshimba ditooka kushii mpaka. Bino tabilesha shi Yehowa e na binangu bikile bukata su? Bantu basha binangu mbalombeene kufunda mikanda yabapusha nkapenda kwi “bantu basha binangu na balongye tulasa twibungi.” Kadi bwa kufunda mukanda wabakyebe kupusha nkapenda kwi bantu basha mashimba alulame akulesha shi Efile Mukulu e na binangu bikashaa!​—Mateo 11:25.

Mukanda wi na “ngobesha”

20. Bwakinyi nkapenda Yehowa nyi mulombeene kwitulesha nshalelo ebuwa atungu kwikala naye, na nkinyi ki mu Bible akitukwasha?

20 Mwiyi dyaaye, Yehowa etulesha nshalelo ebuwa atungu kwikala naye. Bu byaadi Mupangi etu, auku bi nkalo yetu kwitukila mpa na’twe. Na nkalo ikata ya bantu​—mpa na lukalo lwa kufudibwa, kwikala na muloo, na kwikala mu kipwano kibuwa na bantu—​ngishaale nka mumune. Bible e na “ngobesha” ikile ikumbeene kwitukwasha bwa kwikala na muloo mu nshalelo etu. (Myeele 2:7) Kipindji kyooso kya uno mukanda ki na shapitre alesha mushindo watudi balombeene kufubila malango ebuwa a mu Bible, kadi tubande kutala kileshesho kimune.

21-23. Elango kinyi dikumbeene kwitukwasha bwa kuleka kulamanga nsungu?

21 Kasha tobopushile abamba shi nsaa ibungi muntu alamaa nsungu sunga mushikwa munda mwaye elwishisha nka’ye nabeene? Kulamina kwa muntu nsungu nyi mbushito bukile. Nsaa yatwiyilama, ayilwisha binangu byetu, ayitwibi butaale bwetu, na muloo wetu. Beena sianse abamba shi kulama kwa nsungu akufwimisha masaku a kukumba maladi a eshimba sunga kwikala na mikumbo ishy’ayipu. Kumpala kwa’shi bantu ba sianse bambe byabya, Bible baadi mwambe shi: “Leka nsungu, sumbula etòmbo.” (Misambo 37:8) Kadi mushindo kinyi watudi balombeene kwibikita?

22 Eyi dy’Efile Mukulu aditupa dino elanga: “Kinangu akipeyaa muntu lwishinko, dingi apete nkumo p’alenguula kukayiibwa.” (Myeele 19:11) Kinangu sunga kapatupatu nyi ngobesha ya kumona kula, kushii kutala penda myanda ayimweneka ku meso. Kapatupatu akatamisha mpushisho a myanda, mwanda nkalombeene kwitukwasha bwa kushinguula bwakinyi ungi muntu bakula sunga kukita ingi myanda kampanda mu wawa mushindo. Kwitatshisha bwa kushinguula kalolo myanda kampanda yaadi nayo kwishimba sunga ikumbeene kumufwisha mu kukita myanda mu wawa mushindo nkulombeene kwitukwasha bwa kuleka kumwelela binangu bibubi.

23 Bible e na dino dingi elango: “Ikalayi na lwishinko kwi muntu na muntu, dingi su muntu e na kilumbu na ungi, efwileeneyi lusa ku muntu na muntu.” (Beena-Kolose 3:13) Kwamba shi “Ikalayi na lwishinko kwi muntu na muntu” akulesha kulenguula bilema sunga ingi ngikashi ya bangi ikumbeene kwitufiitshisha munda. Luno lwishinko ndulombeene kwitukwasha bwa kuleka kwikakeena na bakwetu. ‘Kwifwilena lusa’ akulesha kuleka kwa kulama nsungu. Efile Mukulu etu sha binangu auku shi bibuwa tufwile bangi lusa su kwi myanda ayilesha shi abitungu kwibikita. Bino tabi penda bwa buwa bwabo nya kadi mpa na bwashi atwe namu twikale na butaale mwishimba. (Luuka 17:3, 4) Mwiyi dy’Efile Mukulu mwi binangu bi kasha!

24. Nkinyi kikumbeene kukitshika su twi na nshalelo mwipusheene na binangu by’Efile Mukulu?

24 Pa mwanda wa kifulo kyaaye, Yehowa baadi na lukalo lwa kwisamba netu. Baadi musangule mushindo wibuwa wa kwibikita​—kwata bantu bwashi bafunde “mukanda” ku bukunkushi bwa kikudi kiselele. Nyi bwakinyi mu masaki a uno mukanda mwi binangu bya Yehowa aye nabeene. Bino binangu ‘mbya kishima binyibinyi.’ (Misambo 93:5) Su twi na nshalelo mwipushene na byabya binangu na atukwasha bangi bantu bwa kwibiuka, atukyebe kwifubwila pepi na Efile Mukulu etu sha binangu bikile. Mu shapitre alondo, atukyebe kwisamba pabitale kingi kileshesho kikata kya binangu bya Yehowa abimonaa kula: ngobesha yaaye ya kutemuka myanda i kumpala na kukumbasha mpàngo yaaye.

a Bu kileshesho, Daavide, mulami a mikooko, baadi mutuushe bileshesho bitale nshalelo a balami ba mikooko. (Misambo 23) Mateo, ngudishi a bitadi, baadi mufunde ngofu pabitale bungi bwa bintu na bwa makuta. (Mateo 17:27; 26:15; 27:3) Luuka, munganga, baadi mufunde myanda ayilesha shi baadi munganga.​—Luuka 4:38; 14:2; 16:20.

b Dimune dya ku ano meeya nyi ndufwalanga lwa kyamo lwa beena Yuuda lubaabadi abetanyina bu leptôn, na lubaadi na muulo ukile bupeela mu aa mafuku. Leptôn ibidi ibaadi na muulo wa efuto dya muntu dya kwifuku kwabila pa 64. Ano meeya abidi taabaadi alombane bwa kuula sunga kimusodya nya, aku namu bimusodya nyi toonyi tubaadi na muulo ukile bupeela na tubaabadi abadi kwi balanda.