Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 18

Busongo Buli ‘Mujwi lya Leza’

Busongo Buli ‘Mujwi lya Leza’

1, 2. Ino “ndugwalo” nzi ndwatulembelede Jehova, alimwi ino nkaambo nzi?

 SENA mulayeeya nomwakatambula lugwalo kuzwa kumuntu ngomuyanda uukkala kulamfwu? Nzisyoonto zintu zitukkomanisya mbuli kutambula lugwalo lulembedwe camoyo woonse kuzwa kumuntu ngotuyandisya. Tulakkomana ikumvwa mbwapona, zintu zimucitikila alimwi amakanze ngajisi. Inzila yakukanana iili boobo itugwasya kuyumya cilongwe abayandwa besu nokuba kuti bali kule andiswe.

2 Aboobo, ino ncinzi cinga catupa kukkomana kapati kunze lyakutambula mulumbe uulembedwe kuzwa kuli Leza ngotuyanda? Munzila iimbi inga twaamba kuti, Jehova watulembela “lugwalo”​—nkokuti Jwi lyakwe, Ibbaibbele. Mulindilyo utwaambila mbwabede, zintu nzyaakacita, nzyakanza kucita alimwi azimbi buyo zinji. Jehova watupa Jwi lyakwe akaambo kakuti uyanda kuti katumvwana anguwe. Leza wesu sibusongo buteeli wakasala nzila yiinda kubota yakukanana andiswe. Kuli busongo butakonzyi kweezyanisyigwa abumbi kujatikizya mbolyakalembwa Bbaibbele alimwi azeezyo zili mulindilyo.

Nkaambo nzi Ncaakatupa Jwi Lilembedwe?

3. Ino mbuti Jehova mbwaakapa Musa Mulawo?

3 Bamwi balakonzya kuyeeya kuti, ‘Nkaambo nzi Jehova ncaatakabelesya nzila iigambya buya mbuli jwi lizwa kujulu kwaambaula abantu?’ Mubwini, cimwi ciindi Jehova wakaambaula kuzwa kujulu kwiinda mubangelo ibakali kumwiiminina. Mucikozyanyo, wakacita oobo ciindi naakapa bana Israyeli Mulawo. (Bagalatiya 3:19) Jwi ilyakazwa kujulu lyakali kuyoosya kapati​—cakuti bana Israyeli ibakayoowede kapati bakalomba Jehova kuti ataambauli ambabo kabili munzila eeyo pele kuti aambaule buyo kwiinda muli Musa. (Kulonga 20:18-20) Aboobo Mulawo iwakajisi malailile aatandila ku 600 wakapegwa kuli Musa kaulembedwe bbala abbala.

4. Amupandulule ikulwiidana buyo kwamulomo mpande ncokwatakali kunooba nzila iisyomeka yakumwaya milawo ya Leza.

4 Pele ino mbuti ikuti naa Mulawo ooyo nowatakalembwa buya? Sena Musa naakakonzya kwiibaluka majwi oonse aamulawo ooyo iwakajisi twaambo tunji alimwi akuwaambila cisi coonse cakutalubizya? Ino mbuti kujatikizya mazyalani aakacili kumbele? Sena bakeelede kuyoosyoma buyo makani aakulwiidwa? Eeyo tiiyakali kuyooba nzila iisyomeka yakumwaya milawo ya Leza. Amweezeezye cinga cacitika ikuti kamuyanda kuluula kaano kamwi kubantu banji bali mumulongo kwiinda mukulwiida omwe wakusaanguna mumulongo ikutegwa awalo aambile uumutobela. Eeco muntu uuli kumamanino aamulongo ncanga wamvwa inga kaciimpene kapati amulumbe wakusaanguna. Majwi aa Mulawo wa Leza tanaakali kuyoonyonganizigwa munzila iili boobo pe.

5, 6. Ncinzi Jehova ncaakalailila Musa kuti acite kujatikizya majwi Aakwe, alimwi ino nkaambo nzi ncocili coolwe kulindiswe ikuba a Jwi lya Jehova lilembedwe buya?

5 Cabusongo, Jehova wakasala kuti majwi aakwe alembwe buya. Wakalailila Musa kuti: “Kwaalemba majwi aaya, nkaambo ndapanga cizuminano anduwe alimwi abana Israyeli kweelana amajwi aaya.” (Kulonga 34:27) Oobo mbocakatalika ciindi cakulembwa kwa Bbaibbele mumwaka wa 1513 B.C.E. Mumyaka yakatobela yiinda ku 1,610, Jehova “wakali kwaambaula . . . munzila zinji kuli bamatata kwiinda mubasinsimi” kubalembi bantunsi ibasika ku 40 aabo ibakazoolemba Bbaibbele. (Bahebrayo 1:1) Muciindi cakatobela, basikulembulula balyaabide bakabikkila maanu kapati kupanga makkopi aaluzi mumbazu zyoonse ikutegwa bayobole Magwalo.​—Ezara 7:6; Intembauzyo 45:1.

6 Masimpe, Jehova watulongezya kapati mukubandika andiswe kwiinda mumakani aalembedwe. Sena kuli nomwakatambula lugwalo ndomwakakkomanina kapati​—ambweni nkaambo lwakajisi makani aamuumbulizya​—cakuti mwakaluyobola alimwi akulubala cakwiinduluka-induluka? Ncimwi buyo a “lugwalo” ndwaakatulembela Jehova. Akaambo kakuti majwi aakwe wakaalemba buya, tulakonzya kwaabala lyoonse alimwi akuzinzibala kuyeeya zintu nzyaamba. (Intembauzyo 1:2) Tulakonzya kujana “luumbulizyo lwamu Magwalo”ciindi coonse notwaabala.​—Baroma 15:4.

Nkaambo nzi Ncokwakabelesyegwa Balembi Bantunsi?

7. Ino mbuti Jehova mbwaakatondezya busongo bwakwe kwiinda mukubelesya balembi bantunsi?

7 Jehova wakatondezya busongo bwakwe kwiinda mukubelesya bantunsi ikulemba Jwi lyakwe. Amuciyeeyele buyo eeci: Ikuti Jehova naakabelesya bangelo ikulemba Bbaibbele, sena nolyali kulombozyeka mbuli mbolibede lino? Masimpe, ibangelo nobakatondezya bwini mbwasumpukide Jehova kweelana ambobamubona balo munzila iisumpukide, nobakaamba mbobalyaabide kulinguwe alimwi akuluula makani aajatikizya babelesi ba Leza bantunsi ibasyomeka. Pele sena notwakacikonzya kumvwisya kabotu-kabotu mbozyaabona makani izilenge eezyi zyamuuya, izijisi luzyibo anguzu zisumpukide kapati kwiinda zyesu?​—Bahebrayo 2:6, 7.

8. Muunzila nzi balembi ba Bbaibbele mobakazumizyigwa kubelesya mizeezo yabo? (Amubone bupanduluzi buyungizyidwe.)

8 Kwiinda mukubelesya balembi bantunsi, Jehova wakatupa cini ncotuyandika​—imakani “akasololelwa a Leza” pele kumwi kaabandika kweelana aciimo camuntunsi. (2 Timoteyo 3:16) Ino eeci wakacicita buti? Mumbazu zinji, wakazumizya balembi kubelesya mizeezo yabo ikusala “majwi aakondelezya” alimwi akulemba “majwi aaluzi aakasimpe.” (Mukambausi 12:10, 11) Eeci ncecipandulula nzila ziindene-indene zyakabelesyegwa kulemba Bbaibbele; ibulembe butondezya bukkale alimwi abube bwasikulemba umwi aumwi. a Nokuba boobo, aaba baalumi “bakaambaula zyakazwa kuli Leza kwiinda mukusololelwa amuuya uusalala.” (2 Petro 1:21) Aboobo, nobakamanizya kulemba, mubwini makani ngobakalemba “majwi aa Leza.”​—1 Batesalonika 2:13.

“Magwalo oonse akasololelwa a Leza”

9, 10. Nkaambo nzi ikubelesyegwa kwabalembi bantunsi ncokupa kuti Bbaibbele kalili bbuku likulwaizya alimwi libotu?

9 Ikubelesyegwa kwabalembi bantunsi kupa kuti Bbaibbele libe bbuku likulwaizya alimwi lilombozyeka kapati. Ibalembi bandilyo bakali bantu balya maila mbubonya mbulindiswe. Akaambo kakuti tiibakalondokede, bakacitikilwa masunko amapenzi mbuli aatucitikila aswebo. Zimwi ziindi, muuya wa Jehova wakabasololela kulemba kulezya kwabo beni alimwi ambobakapenga. (2 Bakorinto 12:7-10) Aboobo bakalemba majwi aakali kutondezya mbobakalimvwa kujatikizya zyakabacitikila, imajwi aatakali kunga aambwa amungelo uuli woonse.

10 Mucikozyanyo, amulange-lange Mwami Davida wa Israyeli. Naakacita zibi zipati, Davida wakalemba intembauzyo oomo mwaakaamba zyoonse zyakali kumoyo wakwe kukombelezya Leza kuti amulekelele. Wakalemba kuti: “Kondisalazya kucibi cangu. Nkaambo ndilizizyi kabotu zinyonyoono zyangu, alimwi cibi cangu cili kumbele lyangu lyoonse. Bona! Ndakazyalwa kandijisi mulandu, alimwi baama bakandimita mucibi. Utandisowi kuzwa kubusyu bwako; alimwi utandinyangi muuya wako uusalala. Zipaizyo zimukkomanisya Leza muuya uuside; moyo uuside alimwi uutyompedwe, O Leza, tokaukaki pe.” (Intembauzyo 51:2, 3, 5, 11, 17) Eelo kaka kupenga kwamulembi kulalimvwisya mumajwi aaya! Nguni uumbi kunze lyamuntunsi uutalondokede wakali kunga waamba majwi aali boobo aatondezya bwini mbwalimvwa mumoyo?

Nkaambo nzi Ncolili Bbuku Lyaamba Makani Aajatikizya Bantu?

11. Nzikozyanyo zili buti zyakacitika ncobeni izibikkilizyidwe mu Bbaibbele kutegwa ‘zituyiisye’?

11 Kuli acimbi cipa kuti Bbaibbele libe bbuku lilombozyeka. Cipati ncakuti, ndibbuku lyaamba makani aajatikizya bantu​—ibantu beni-beni​—ibabelekela Leza abaabo ibatamubelekeli. Tulabala kujatikizya zyakabacitikila, imapenzi alimwi azintu zikondelezya. Tulazibona zyakacitika akaambo kakusala nkobakacita mubuumi. Izibalo zili boobo zyakalembelwa “kutuyiisya.” (Baroma 15:4) Kwiinda muzikozyanyo eezyi zyakacitika ncobeni, Jehova ulatuyiisya munzila zitukulwaizya kapati. Amulange-lange zikozyanyo zili mbozibede.

12. Ino zibalo zyaamba bantunsi batasyomeki zitugwasya buti?

12 Ibbaibbele litwaambila zyabantu batasyomeki ababi alimwi azeezyo zyakabacitikila. Muzibalo eezyi, nzyobakacita zitondezya tumpenda tutayandiki itulibonya caantangalala kulindiswe. Mucikozyanyo, mulawo nzi uukasya kutasyomeka uulaanguzu kwiinda cikozyanyo ca Judasi ciindi naakazwidilizya kuyeeya kwakwe kwabumpelenge ikwakwaaba Jesu? (Matayo 26:14-16, 46-50; 27:3-10) Izibalo mbuli bwaceeci zilafwambaana kutunjila mumoyo, zilatugwasya kubona alimwi akuzikaka zilengwa zyoonse zibyaabi.

13. Muunzila nzi Bbaibbele molitugwasya kumvwisya bube bulombozyeka?

13 Ibbaibbele alimwi lipandulula zyababelesi ba Leza basyomeka banji. Tulabala kujatikizya mbobakali kulyaaba alimwi akusyomeka. Tulabona zikozyanyo zyabube mbotweelede kuba ambubo ikutegwa tube balongwe ba Leza. Mucikozyanyo, amulange-lange makani aajatikizya lusyomo. Ibbaibbele lilalupandulula lusyomo alimwi lilatwaambila mboluyandika ikuti katuyanda kumukkomanisya Leza. (Bahebrayo 11:1, 6) Pele alimwi Bbaibbele lilijisi zikozyanyo zyabantu bakalutondezya lusyomo lwabo. Amweezeezye zyalusyomo ndwaakatondezya Abrahamu eelyo naakasola kutuula Izaka. (Matalikilo, caandaano 22; Bahebrayo 11:17-19) Kwiinda muzibalo zili boobo, ibbala lyakuti “lusyomo” liba aabupanduluzi buyungizyidwe alimwi cilauba-uba kuzyiba ncolyaamba. Eelo ncabusongo kapati kaka kuti Jehova tatukulwaizyi buyo kuti tube aabube bulombozyeka, pele ulatupa azikozyanyo zyabantu beni-beni ibakacita boobo!

14, 15. Ncinzi Bbaibbele ncolitwaambila kujatikizya mukaintu umwi wakaunka kutempele, alimwi ino ncinzi ncotwiiya kujatikizya Jehova mumakani aaya?

14 Izibalo zijatikizya bantu beni-beni izili mu Bbaibbele kanji-kanji zituyiisya cintu cimwi kujatikizya mbwabede Jehova. Amulange-lange makani ngotubala kujatikizya mukaintu umwi Jesu ngwaakabona mutempele. Naakakkede munsi aaziyobwedo zyamali aasangwa, Jesu wakali kulangilila eelyo bantu nobakali kusanga mali. Kwakasika bantu bavwubi banji, ibakasanga “mali manji.” Pele Jesu wakabikkila maano kuli mukamufwu umwi mucete. Icipego cakwe cakali buyo “tukkobili tubilo.” b Aayo ngamali alikke ngaakajisi. Jesu wakatondezya bwini mbwazibona zintu Jehova naakati: “Mukamufwu ooyu mucete wakabikka mali manji kwiinda boonse muzibikkilo zyamali.” Kweelana amajwi aayo, mukamufwu ooyu wakawaala mali manji kwiinda mali aakabikkwa abambi oonse kwaasanganya.​—Marko 12:41-44; Luka 21:1-4; Johane 8:28.

15 Sena tacili cintu cikulwaizya kapati kuti akati kabantu boonse ibakali kutempele buzuba oobo, ooyu mukamufwu alikke ngowakasalwa akwaambwa mu Bbaibbele? Kwiinda mucikozyanyo eeci, Jehova utuyiisya kuti ngu Leza uulumba. Ulakkomana kutambula zipego zyesu nzyotupa camoyo woonse, kunyina makani amboziindene azeezyo bamwi nzyobakonzya kupa. Masimpe kunyina nzila iimbi mbotu kwiinda yeeyi njaakali kunga wabelesya Jehova ikutuyiisya kasimpe aaka kakkazika moyo!

Imakani Ngolitabikkilizyi Bbaibbele

16, 17. Mbuti busongo bwa Jehova mbobuboneka nomuba mumakani ngaakasala kuti atabikkilizyigwi mu Jwi lyakwe?

16 Nomulembela muntu ngomuyanda lugwalo, kuli mpomuyiila kujatikizya makani ngomunga mwabikkilizya. Aboobo mulasalulula kujatikizya makani ngomulemba. Mbubwenya buyo, Jehova wakasala kwaamba makani aajatikizya bantu bamwi azintu zimwi zyakacitika mu Jwi lyakwe. Pele muzibalo eezyi zyabupanduluzi, talili lyoonse Bbaibbele nolyaasalazya makani oonse. (Johane 21:25) Mucikozyanyo, Ibbaibbele nolyaamba zyalubeta lwa Leza, imakani aapedwe taakonzyi kuyiingula mibuzyo yoonse njotujisi. Ibusongo bwa Jehova bulalibonya nomuba muzintu nzyaakasala kuti zitabikkilizyigwi mu Jwi lyakwe. Munzila nzi?

17 Mbolilembedwe Bbaibbele cipa kuti tusunkwe kujatikizya zili mumyoyo yesu. Ilugwalo lwa Bahebrayo 4:12 lwaamba kuti: “[Mulumbe naa] jwi lya Leza lilaabuumi alimwi lilaanguzu alimwi lilabosya kwiinda panga lili lyoonse likwengedwe koonse-koonse alimwi lilayasa mane kukwaandaanya buumi amuuya, . . . , alimwi lilakonzya kuzyiba mizeezo amakanze aamumoyo.” Imulumbe wa Bbaibbele ulayasa kusikila mukati mwini, akutondezya zintu nzyotuyeeya anzyotukanza kucita. Aabo ibalibala amizeezo iitali kabotu, bunji bwaziindi balacimwa nobajana zibalo izitajisi makani oonse ngobayanda. Ibantu bali boobo mane balakonzya kudooneka naa Jehova ncobeni ngusiluyando, sibusongo alimwi uululeme.

18, 19. (a) Nkaambo nzi ncotuteelede kucimwa ikuti cibalo cimwi camu Bbaibbele cabusya mibuzyo njotutakonzyi kujanina bwiinguzi mpoonyaawo? (b) Ncinzi ciyandika ikutegwa tulimvwisye Jwi lya Leza, alimwi mbuti oobu mbobuli bumboni bwabusongo bwa Jehova bupati?

18 Mukwiimpana, notwiiya Bbaibbele cakusitikila amoyo waangulukide, tulamuzyiba Jehova kweelana ambolimwaamba Bbaibbele lyoonse mbolibede. Aboobo tatusululwi pe eelyo cibalo cimwi nocibusya mibuzyo njotutakonzyi kujanina bwiinguzi aciindi eeco. Mucikozyanyo: Notubungika tubeela-beela twacifwanikiso cimwi, kumatalikilo cilakonzya kutukatazya kuzyiba mpokeelede kubikkwa kabeela kamwi akamwi. Nokuba boobo, inga katuli twaswaanganya kale tubeela tuli mbotubede itukonzya kutugwasya kuzyiba mbocinooboneka cifwanikiso camana. Ncimwi buyo, notwiiya Bbaibbele, bucebuce tulazyiba mbwabede Jehova Leza, eelyo tuba amuzeezo uumaninide. Nokuba kuti ciindi cakusaanguna inga tatukonzyi kucimvwisya cibalo cimwi naa kuzyiba mbociswaangene abube bwa Leza, ikwiiya Bbaibbele kwakatuyiisya kale zintu zinji kujatikizya Jehova izitugwasya kusinizya kuti ngu Leza siluyando, siluse alimwi uululeme lyoonse.

19 Aboobo, ikutegwa tulimvwisye kabotu Jwi lya Leza, tweelede kulibala akuliiya amoyo waangulukide amizeezo iisalala. Sena oobu tabuli bumboni bwabusongo bwa Jehova bupati? Ibantunsi basyaabusongo balakonzya kulemba mabbuku aakonzya kumvwigwa buyo ‘abasongo abacenjede.’ Pele kulemba bbuku likonzya kuteelelwa buyo abaabo ibajisi myoyo mibotu​—ncintu ciyandika busongo bwa Leza!​—Matayo 11:25.

Ibbuku lya “Busongo Bugwasya”

20. Nkaambo nzi ncali Jehova alikke uukonzya kutwaambila bukkale bwiinda boonse ikubota, alimwi ino ncinzi ncolijisi Bbaibbele icikonzya kutugwasya?

20 Mu Jwi lyakwe, Jehova ulatwaambila bukkale bwiinda boonse ikubota. Mbwali Mulengi wesu, ulizizyi kabotu zintu zyoonse nzyotuyandika kwiinda mbotuzizyi tobeni. Alimwi zintu bantu boonse nzyobayandika​—kubikkilizya akulombozya kuyandwa, kukkomana alimwi akuzwidilila mukuba abalongwe​—kunyina nozyacinca pe. Ibbaibbele lilijisi makani manji ‘aabusongo bugwasya’ aakonzya kutugwasya kuba abuumi bulaampindu. (Tusimpi 2:7) Cibeela cimwi acimwi cabbuku eeli iligwasya kwiiya cilijisi cibalo citondezya mbotunga twalubelesya lulayo lwamu Bbaibbele lwabusongo, pele lino atulange-lange cikozyanyo comwe buyo.

21-23. Ndulayo nzi lwabusongo lunga lwatugwasya kweeleba mfwundilili akubikkilila bamwi twaambo?

21 Sena mwakabona kale kuti bantu ibabikkilila akuzumanana kunyema kanji-kanji mbambabo ibaba mumapenzi? Ikubikkilila kaambo kumoyo mukuli mulemu kapati kunyamuna mubuumi. Notuzumanana kubikkilila kaambo kumoyo, mizeezo yesu yoonse igama buyo akaambo aako, kulakonzya kutumanina luumuno alimwi lukkomano lwesu lulasinkililwa. Ibuvwuntauzi bwabasayaansi bupa muzeezo wakuti ikuba amfwundiilili kulakonzya kuyungizya ntenda yakuba abulwazi bwamoyo alimwi amalwazi aambi manji-manji aajaya. Imyaka minji kakutanacitwa buvwuntauzi oobo bwabasayaansi, Ibbaibbele cabusongo lyakati: “Koleka kunyema abukali.” (Intembauzyo 37:8) Pele ino eeco inga twacicita buti?

22 Jwi lya Leza lipa lulayo lwabusongo oolu lwakuti: “Bupampu bwamuntu bulamulesya kufwambaana kunyema, alimwi cilamubotela kujatila milandu.” (Tusimpi 19:11) Imaanu nkucikonzya kubona zintu zili mukati, ikutali buyo zyaatala. Maanu aleendelana akumvwisya, mbwaanga alakonzya kutugwasya kuzyiba capa kuti muntu umwi aambe naa kucita cintu cimwi munzila imwi. Ikusoleka kumvwisya makanze aakwe eeni, mbwalimvwa alimwi abukkale kulakonzya kutugwasya kutaba amizeezo mibyaabi akucileka kubikkilila.

23 Ibbaibbele lilijisi lulayo oolu lumbi lwakuti: “Amuzumanane kweengelelana akulekelelana camoyo woonse.” (Bakolose 3:13) Ikaambo kakuti “amuzumanane kweengelelana akulekelelana” kapa muzeezo wakweengelela bamwi, ikutulanga buyo tumpenda ntobajisi itukonzya kutunyemya. Ikukkazikilana moyo kuli boobo kulakonzya kutugwasya kutabikkilila bamwi mutwaambo tutayi koomoonga. “Kulekelelana” kupa muzeezo wakuleka kuba amfwundilili. Leza wesu sibusongo ulizyi kuti tweelede kubalekelela bamwi eelyo nokuyandika kucita boobo. Eeci tacigwasyi buyo mbabo pele cilatugwasya aswebo kuba aluumuno lwamumizeezo amumoyo. (Luka 17:3, 4) Eelo kaka tabuliboteli busongo bujanwa mu Jwi lya Leza!

24. Ncinzi cicitika eelyo notweendelanya buumi bwesu abusongo bwa Leza?

24 Akaambo kaluyando lwakwe luteeli, Jehova wakayandisya kubandika andiswe. Wakasala nzila mbotu kwiinda zyoonse​—nkokuti kututumina “lugwalo” lwakalembwa abalembi bantunsi kwiinda mukusololelwa amuuya uusalala. Akaambo kaceeci, ibusongo bwa Jehova bwini mbobujanika mulugwalo oolu. Ibusongo oobu ‘bulasyomeka kapati.’ (Intembauzyo 93:5) Mbotuya bweendelanya bukkale bwesu azilembedwe mulindulo alimwi ambotwaambila bamwi makani aali mulindulo, tuyumya cilongwe cesu a Leza wesu sibusongo buteeli. Mucibalo citobela, tulabandika cikozyanyo cilibedelede cabusongo bwa Jehova busumpukide kapati, nkokuti inguzu nzyajisi zyakusinsima alimwi akuzuzikizya makanze aakwe.

a Mucikozyanyo, Davida iwakali mweembezi ubelesya zikozyanyo zijatikizya buumi bwabeembezi. (Intembauzyo 23) Matayo wakali simitelo, ulaibelesya kapati myeelwe alimwi amali mumakani aakwe. (Matayo 17:27; 26:15; 27:3) Luka, iwakali musilisi ubelesya majwi aatondezya kuti wakali aluzyibo lwabusilisi.​—Luka 4:38; 14:2; 16:20.

b Kakkobili komwe kakali kutegwa kalepita, ikakkobili kainda kuceya ikakali kubelesyegwa aba Juda kuciindi eeco. Tulepita tobilo twakali kunjila ziindi zili 64 mumali aakali kuvwolwa mumulimo wabuzuba bomwe. Mali aayo kunyina naakali kukonzya kuula nokaba katiiti komwe, kayuni ikatakali kudula kalo ikakali kuligwa abacete.