1, 2. Kasi Yehova watilembera “kalata” wuli, ndipo chifukwa wuli?

 KASI mukukumbuka apo mukapokera kalata kufuma kwa wakutemweka winu uyo wakukhala kutali? Ni vinthu vichoko waka ivyo vikutikondweska chomene kuluska kupokera kalata iyo muli vinthu vyakusingo kwa munthu uyo tikumutemwa. Tikukondwa kupulika za umoyo wake, umo wakukhalira kweniso ivyo wakukhumba kuchita. Kulemberana makalata vingapangiska kuti ŵanthu ŵaŵe paubwezi wakukhora chomene nangauli ŵangakhalanga kutali na kutali.

² Kasi mukuwona kuti ntchivichi chingaŵa chakukondweska chomene kuluska kupokera uthenga wakufuma Chiuta uyo tikumutemwa chomene? Yehova watilembera uthenga uwo tingati ni “kalata,” Mazgu ghake, Baibolo. Mu kalata iyi wakutiphalira umo waliri, ivyo wachita, ivyo wakukhumba kuchita, na vinyake vinandi. Yehova watipa Mazgu ghake chifukwa wakukhumba kuti tisendelere kwa iyo. Chiuta withu uyo ngwavinjeru mu vinthu vyose wakasankha nthowa yiwemi chomene ya umo wangayowoyeskerana nase. Umo Baibolo lili kulembekera kweniso ivyo vilimo, vikulongora vinjeru vyapachanya chomene vya uyo ni mweneko.

3. Kasi Yehova wakagwiliskira ntchito nthowa wuli pakupeleka Dango kwa Mozesi?

³ Ŵanyake ŵangafumba kuti, ‘Chifukwa wuli Yehova wakagwiliskira ntchito nthowa yambura kutifika pamtima pakuyowoyeskana na ŵanthu, mwachiyelezgero, kuyowoya nawo mwakudunjika kufuma kuchanya?’ Mbunenesko kuti nyengo zinyake Yehova wakayowoyanga na ŵanthu mwakudunjika kufuma kuchanya, kwizira mu ŵangelo ŵake. Mwachiyelezgero, ndimo wakachitira apo wakapelekanga Dango ku Ŵaisrayeli. (Ŵagalatiya 3:19) Mazgu ghakufuma kuchanya ghakaŵa ghakofya chomene mwakuti Ŵaisrayeli ŵakaŵa na wofi ndipo ŵakapempha Yehova kuti waleke kuyowoya nawo mwakudunjika kweni waphalirenge waka Mozesi ivyo wakukhumba kuŵaphalira. (Ekisodo 20:18-20) Ntheura Yehova wakaphalira Mozesi pa mulomo malango ghakukwana 600.

4. Longosorani chifukwa icho kuyowoya waka pa mulomo kukatenge kuŵenge nthowa yakugomezgeka yayi yakupelekera malango gha Chiuta.

 ⁴ Kasi chikatenge chichitikenge ntchivichi malango agha ghalekenge kulembeka? Kasi Mozesi wakatenge wakumbukirenge mazgu ghose gha mu Dango ili na kuphalira mtundu uwu vinthu vyose mwambura kubudiska? Wuli pakuyowoya za miwiro ya kunthazi? Kasi yikatenge yizakagomezgenge vinthu vyakuphalirika waka pa mulomo? Iyi yikatenge yiŵenge nthowa yiwemi yayi yakupelekera malango gha Chiuta ku miwiro yose yakulondezgapo. Ghanaghanani waka icho chingachitika usange mungakhumba kuphalira nkhani yinyake ŵanthu awo ŵali pa mzere utali, ndipo mwaphalira nkhani yose munthu uyo wali kunthazi kwa mzere mwakuti waphalire munthu wachiŵiri, ndipo nayo waphalire munyake na kulutilira kuchita nthena mpaka ŵanthu wose ŵayipulike. Ntchakuwonekerathu kuti ivyo munthu waumaliro wapulikenge viŵenge vyakupambana chomene na ivyo mwanguphalira munthu wakwamba. Mazgu gha mu Dango la Chiuta ghakaŵa na suzgo ili yayi.

5, 6. Kasi Yehova wakaphalira Mozesi kuti wachite vichi na mazgu ghake, ndipo chifukwa wuli tingati Yehova watitumbika pakutilembera Mazgu ghake?

⁵ Yehova wakasankha vinthu mwamahara chomene kuti mazgu ghake ghalembeke. Wakaphalira Mozesi kuti: “Lemba mazgu agha, chifukwa nkhuchita phangano na iwe na Israyeli kuyana na mazgu agha.” (Ekisodo 34:27) Ntheura Baibolo likamba kulembeka mu 1513 B.C.E. Kwa vyaka vyakulondezgapo vyakukwana 1,610, Yehova “wakayowoyanga . . . nyengo zinandi ndiposo munthowa zinandi” ku ŵanthu ŵakukwana 40 awo ŵakalemba Baibolo. (Ŵahebere 1:1) Mu vyaka vyose ivi, awo ŵakalembanga Baibolo mwakujipeleka ŵakaŵikapo mtima chomene kuti ŵakopere Malemba kwambura kubudiska kuti ghasungike.—Ezira 7:6; Salimo 45:1.

⁶ Yehova watitumbika nadi chifukwa cha kuyowoyeskana nase kwizira mu mazgu agho watilembera. Kasi muli kupokerapo kalata iyo yikamukondweskani chomene, panji chifukwa yikaŵa yakupembuzga mwakuti mukayisunga na kuyiŵazga mwakuwerezgawerezga? Ndimo viliriso na “kalata” iyo Yehova watilembera. Pakuti Yehova wali kuchita kulemba mazgu ghake, tingaŵazga mwakuwerezgawerezga na  kughanaghanira pa ivyo ghakuyowoya. (Salimo 1:2) ‘Tingasanguluskika na Malemba’ panyengo yiliyose iyo takhumba.—Ŵaroma 15:4.

7. Kasi vinjeru vya Yehova vikuwoneka wuli apo wakasankha ŵanthu kuti ndiwo ŵalembe Baibolo?

⁷ Chifukwa cha vinjeru vyake, Yehova wakagwiliskira ntchito ŵanthu kuti ndiwo ŵalembe Mazgu ghake. Ghanaghanani waka: Kasi Yehova wagwiliskirenge ntchito ŵangelo kuti ndiwo ŵalembe Baibolo mphanyi uthenga wake ngwakunozga? Mbunenesko kuti ŵangelo ŵakatenge ŵalongosorenge Yehova makora kuyana na umo iwo ŵakumanyira, kulongosora umo iwo ŵakusopera, na kulongosora ŵateŵeti ŵakugomezgeka ŵa Chiuta ŵa pa charu chapasi. Kweni kasi maghanoghano ghithu ghakatenge ghayanenge na gha vilengiwa ivi vyauzimu na vyaurunji, ivyo vikumanya vinandi, ndipo vili na vinjeru na nkhongono kuluska ise?—Ŵahebere 2:6, 7.

8. Kasi awo ŵakalembanga Baibolo ŵakazomerezgeka kugwiliskira ntchito luso lawo munthowa wuli? (Wonaniso mazgu ghamusi.)

⁸ Chifukwa chakuti wakagwiliskira ntchito ŵanthu kuti ndiwo ŵalembe Mazgu ghake, Yehova wakapeleka vinthu ivyo tikukhumbikwira, mazgu ‘ghakupelekeka na Chiuta kwizira mwa mzimu,’ kweni ghakulembeka munthowa iyo taŵanthu tingapulikiska makora. (2 Timote 3:16) Kasi wakachita wuli? Ntchakuwonekerathu kuti kanandi wakazomerezganga kuti ŵalembi ŵagwiliskire ntchito luso lwawo pa kusankha “mazgu ghakukondweska, na kulemba mazgu gheneko gha unenesko.” (Mupharazgi 12:10, 11) Lekani ivyo vili mu Baibolo vili kulembeka munthowa zakupambanapambana, ndipo vikulongora wunthu weneko wa awo wakalembanga kweniso ivyo vikaŵachitikiranga pa umoyo wawo. a Kweni ŵanthu  aŵa “ŵakayowoyanga vyakufuma kwa Chiuta pakulongozgeka na mzimu utuŵa.” (2 Petrosi 1:21) Ntheura vyose ivyo ŵali kulemba ni “mazgu gha Chiuta” nadi.—1 Ŵatesalonika 2:13.

9, 10. Chifukwa wuli kugwiliskira ntchito ŵanthu kuti ndiwo ŵalembe Baibolo kwapangiska kuti liŵe lakukopa kweniso lakunozga?

⁹ Kugwiliskira ntchito ŵanthu kuti ndiwo ŵalembe Baibolo kwapangiska kuti liŵe lakukopa na lakunozga. Awo ŵakalembanga ŵakajipulikanga nga umo tikujipulikira ise. Pakuti ŵakaŵa ŵanthu ŵakwananga, ŵakakumananga na masuzgo na viyezgo vyakuyana waka na ivyo tikukumana navyo ise mazuŵa ghano. Nyengo zinyake mzimu wa Yehova ukaŵatumanga kuti ŵalembe umo ŵakujipulikira kweniso masuzgo agho ŵakakumananga nagho. (2 Ŵakorinte 12:7-10) Ntheura, ŵakalemba mazgu ghakuyowoya za vinthu ivyo nawo vikuŵachitikira, agho mungelo wakatenge walembenge yayi.

¹⁰ Mwachiyelezgero, wonani mazgu gha Davide Themba la Israyeli. Pamanyuma pakuti wachita zakwananga zikuru, Davide wakalemba masalimo umo wakakhutura vyose ivyo vikaŵa mu mtima wake, na kulomba Chiuta kuti wamugowokere. Wakalemba kuti: “[Nitozgani] ku kwananga kwane. Pakuti maubudi ghane nkhughamanya makora, ndipo kwananga kwane kuli pamaso pane nyengo zose. Wonani, ine nkhababika wakubuda, na wakwananga kufuma waka apo amama ŵakatolera nthumbo. Munganifumiskangapo yayi pamaso pinu. Ndipo mungawuskangapo yayi mzimu winu utuŵa pa ine. Sembe zakukondweska kwa Chiuta ni mzimu wakuphyoka. Mtima wakuphyoka na kuteketeka, A Chiuta, muwukanenge chara.” (Salimo 51:2, 3, 5, 11, 17) Kasi mwawona nthena umo wakajipulikira uyo wakalemba salimo ili? Ninjani munyake padera pa munthu wakwananga wangalemba mazgu agha?

11. Kasi ni viyelezgero wuli ivyo vikachitika nadi ndipo vili kulembeka mu Baibolo kuti ‘vitisambizge’?

¹¹ Paliso chinthu chinyake icho chikupangiska Baibolo kuŵa lakunozga. Nkhani zinandi za mu Baibolo zikuyowoya za ŵanthu, ŵanthu ŵeneko, awo ŵakateŵeteranga Yehova na awo ŵakamuteŵeteranga yayi. Tikuŵazga ivyo ŵakakumana navyo, masuzgo agho  ŵakasangananga nagho kweniso chimwemwe icho ŵakaŵa nacho. Tikuwona vyakufumapo vya ivyo ŵakachitanga mu umoyo wawo. Ivi vikalembeka kuti “vitisambizge.” (Ŵaroma 15:4) Kwizira mu viyelezgero ivi, ivyo ni vyakuchitika vyanadi, Yehova wakutisambizga mu nthowa iyo yikukhwaska mtima withu. Wonani viyelezgero vinyake.

12. Kasi nkhani za mu Baibolo zakukhwaskana na ŵanthu ŵambura kugomezgeka zikutovwira wuli?

¹² Baibolo likuyowoya za ŵanthu ŵambura kugomezgeka na ŵaheni kweniso ivyo vikaŵachitikira. Mu nkhani izi, tikuwona umo ŵanthu aŵa ŵakalongolera mikhaliro yiheni ndipo chikuŵa chipusu kwa ise kupulikiska. Mwachiyelezgero, ni dango wuli lakuyowoya za kuleka kugomezgeka ilo lingaŵa lankhongono chomene kwa ise kuluska nkhani ya Yudasi uyo wakachita mwambura kugomezgeka apo wakendera mphiska Yesu? (Mateyu 26:14-16, 46-50; 27:3-10) Nkhani zanthena izi zikukhwaska luŵiro chomene mtima withu ndipo zikutovwira kuti timanye na kugega mikhaliro yiheni.

13. Kasi Baibolo likutovwira wuli kuti tipulikiske makora mikhaliro yiwemi?

¹³ Baibolo likuyowoyaso za ŵateŵeti ŵanandi ŵakugomezgeka ŵa Chiuta. Tikuŵazga za umo ŵakajipelekera kweniso umo ŵakalongoleranga kugomezgeka. Tikuwona luŵiro mikhaliro iyo tikwenera kuŵa nayo mwakuti tisendelere kwa Chiuta. Mwachiyelezgero, ghanaghanani za chipulikano. Baibolo likulongosora ng’anamuro la chipulikano na kutiphalira umo mukhaliro uwu uliri wakuzirwa kuti tikondweske Chiuta. (Ŵahebere 11:1, 6) Kweni Baibolo liliso na viyelezgero vyanadi vya ŵanthu awo ŵakalongora chipulikano. Ghanaghanani waka za chipulikano icho Abrahamu wakalongora apo wakakhumbanga kupeleka Yisake kuŵa sembe. (Genizesi, chaputara 22; Ŵahebere 11:17-19) Kwizira mu nkhani zanthena izi, mazgu ghakuti “chipulikano” ghakuŵa ghankhongono ndipo chikuŵa chipusu kupulikiska. Tikumuwonga chomene Yehova chifukwa wakutiphalira waka kuti tilongore mikhaliro yiwemi yayi, kweni wakutipaso viyelezgero vya umo ŵanji wakalongolera mikhaliro iyo.

14, 15. Kasi Baibolo likutiphalira vichi pakuyowoya za mwanakazi munyake uyo wakiza pa tempile, ndipo nkhani iyi yikutisambizga vichi za Yehova?

¹⁴ Nkhani za vyakuchitika vyanadi izo zili mu Baibolo, kanandi zikutisambizga kanthu kanyake kakukhwaskana na umo Yehova waliri. Ghanaghanani waka za nkhani iyo tikuŵazga yakukhwaskana na  mwanakazi uyo Yesu wakamuwona mu tempile. Apo Yesu wakakhala pafupi na bokosi lakutayamo ndalama, wakawonanga apo ŵanthu ŵakatayangamo vyakupeleka vyawo. Ŵasambazi ŵanandi ŵakizanga na kuponyamo ndalama zinandi kufuma pa “usambazi wawo.” Kweni maso gha Yesu ghakaŵa chomene pa chokoro chikavu. Chokoro ichi chikapeleka “tundalama tuŵiri twakuzirwa pachoko.” b Ndiyo ndalama yekha iyo chikaŵa nayo. Yesu uyo wakuwona vinthu mwakuyana ndendende na awiske wakayowoya kuti: “Chokoro chikavu ichi, chaponyamo zinandi kuluska wose.” Kuyana na mazgu agha, chokoro ichi chikatayamo ndalama zinandi kuluska izo ŵakapeleka ŵanthu wose kusazga pamoza.—Mariko 12:41-44; Luka 21:1-4; Yohane 8:28.

¹⁵ Kasi tikusambirapo kanthu kanyake yayi kuwona kuti pa ŵanthu wose awo ŵakiza ku tempile pa zuŵa ili, mbwenu chokoro ichi pera ndicho chikasankhika kuti chilembeke mu Baibolo? Chiyelezgero ichi chikutisambizga kuti Yehova ni Chiuta wakuwonga. Iyo wakukondwa na vyawanangwa vyakufumira pasi pamtima withu, mwambura kupwelerako kanthu kuti vingawoneka vichoko pakuyelezgera na ivyo ŵanji ŵakupeleka. Yehova wagwiliskira ntchito nthowa yiwemi chomene kuti watisambizge fundo yakukondweska iyi kujumpha nthowa yinyake yiliyose.

16, 17. Kasi vinjeru vya Yehova vikuwonekera wuli nanga ni mu vinthu ivyo wakasankha kuti vileke kulembeka mu Mazgu ghake?

¹⁶ Para mukulembera kalata mubwezi winu, pakuŵa vinthu vinandi chomene ivyo mungatemwa kulemba. Kweni mukusankha mwamahara ivyo mungalembamo. Mwakuyana waka, Yehova nayo wakasankha kuti mu Mazgu ghake wazunulemo ŵanthu ŵanyake na vyakuchitika vinyake. Kweni mu nkhani izi, ni nyengo zose yayi apo Baibolo likulongosora chilichose. (Yohane 21:25) Mwachiyelezgero, para Baibolo likuyowoya za cheruzgo cha Chiuta, ivyo vyalembeka  vingazgora mafumbo ghithu ghose yayi. Vinjeru vya Yehova vikuwoneka nanga ni mu vinthu ivyo wakasankha kuti vileke kulembeka mu Mazgu ghake. Munthowa wuli?

¹⁷ Umo Baibolo lili kulembekera nyengo zinyake likuvumbura ivyo vili mu mtima withu. Pa Ŵahebere 4:12 pakuti: “Mazgu [panji kuti uthenga] gha Chiuta ngamoyo na ghankhongono, ngakuthwa kuluska lupanga lwa wuyi kosekose, ghakugwaza m’paka kupatura umoyo na mzimu . . . ndipo ghakumanya ivyo mtima ukughanaghana na kukhumba.” Uthenga wa mu Baibolo ukulasa pasi pamtima, kuvumbura ivyo tikughanaghana ndiposo vilato vithu. Awo ŵakuŵazga Baibolo na chilato chakuti walisange vifukwa kanandi ŵakukhuŵara na nkhani izo zilije vinandi vyakuti viŵakhorweske. Ŵanthu ŵanthena aŵa, ŵangakayikiraso usange Yehova ngwalusungu, ngwavinjeru kweniso ni murunji nadi.

18, 19. (a) Chifukwa wuli tikwenera yayi kukhuŵara usange tili na mafumbo pa nkhani yinyake ya mu Baibolo ndipo tikusanga yayi mazgoro panyengo iyo? (b) Kasi ntchivichi chikukhumbikwa kuti tipulikiske Mazgu gha Chiuta, ndipo uwu mbukaboni wuli wakuti Yehova wali na vinjeru vyapachanya?

¹⁸ Para tikuŵazga Baibolo mwakupwelelera na chilato chakuti timumanye makora, tikukhorwa kuti iyo wali nadi nga umo Baibolo lose likumulongosolera. Ivi vikutovwira kuti tileke kukhuŵara usange tili na mafumbo pa nkhani yinyake ndipo tikutondeka kusanga mazgoro panyengo iyo. Mwachiyelezgero, para chithuzi chikuru chakeruka ndipo tawunjika pamoza tumapisi twake kuti tipangeso chithuzi icho, nyengo zinyake, tingatondeka kumanya makora pisi linyake panji kumanya apo tingaŵika pisi linyake. Kweni tingaŵa kuti tili na mapisi ghose ghakutovwira kumanya umo chithuzi chose chingawonekera. Mwakuyana waka, para tikuŵazga Baibolo, pachoko na pachoko tikumanya kuti Yehova ni Chiuta wa mtundu wuli, ndipo tikuŵa na chithuzi chakuwoneka makora. Nanga pakwamba tingatondeka kupulikiska nkhani yinyake, panji kutondeka kumanya umo yikukolerana na wunthu wa Chiuta, kweni ivyo tili kusambira mu Baibolo vili kutisambizga kale vinthu vinandi vyakukhwaskana na Yehova, vyakuti vitovwire kuwona kuti ni Chiuta wachitemwa, muwemi na murunji.

¹⁹ Ntheura kuti tipulikiske Mazgu gha Chiuta, tikwenera kuŵazga na mtima wakukhumba kumanya. Kasi uwu mbukaboni yayi wakuti  Yehova wali na vinjeru vinandi? Ŵanthu ŵakusambira ŵangalemba mabuku agho ŵanthu “ŵavinjeru na ŵamahara” pera ndiwo ŵangaghapulikiska. Kweni kulemba buku lakuti lipulikikwe ku ŵanthu ŵa maghanoghano ghawemi pera kukukhumba vinjeru vya Yehova.—Mateyu 11:25.

20. Chifukwa wuli ni Yehova pera uyo wangatiphalira umo tingakhalira makora, ndipo Baibolo lingatovwira wuli?

²⁰ Mu Mazgu ghake, Yehova wakutiphalira umo tingakhalira makora. Pakuti ni Mlengi withu, iyo wakumanya makora ivyo tikukhumbikwira kuluska umo taŵene tikumanyira. Ndipo ivyo ŵanthu ŵakukhumbikwira nga kutemweka, kukondwa na kuŵa na ŵabwezi ŵawemi vichali vindasinthe. Baibolo lili na “vinjeru viwemi” ivyo vingatovwira kuti tiŵe na umoyo uwemi. (Zintharika 2:7) Chigaŵa chilichose cha buku ili chili na mutu uwo ukulongora umo tingagwiliskilira ntchito ulongozgi wamahara uwo wuli mu Baibolo, tiyeni tiwone chiyelezgero chimoza.

21-23. Kasi ni ulongozgi wuli wamahara uwo ungatovwira kuti tigege kusunga vyakusingo?

²¹ Kasi muli kuwonapo kuti ŵanthu awo ŵakusunga vifukwa ku singo kanandi ŵakujipweteka ŵekha? Kusunga chigwinini ku singo ni katundu muzito chomene pa umoyo wa munthu. Para tasunga chinthu ku singo, nyengo zose tikuchighanaghana, chikutisoŵeska mtende, na kutipoka chimwemwe. Ivyo Ŵasayansi ŵali kusanga vikulongora kuti munthu uyo wakusunga ukali ku singo wangalwara luŵiro nthenda ya mtima na matenda ghanyake ghambura kuchira luŵiro. Kale, pambere ŵasayansi ŵandamanye ivi, Baibolo likayowoyerathu mwavinjeru kuti: “Taya ukali, leka kutukutwa.” (Salimo 37:8) Kweni tingachita wuli nthena?

²² Mazgu gha Chiuta ghakupeleka ulongozgi uwu: “Munthu wamahara wakuwezgako ukali wake, ndipo mbutozi kwa iyo kusulako maubudi.” (Zintharika 19:11) Umanyi nkhuwona waka pachanyachanya yayi, kweni mukati mweneko mwa chinthu, kusanda makora chinthu icho ntchakumanyikwirathu. Umanyi ukupangiska kuti munthu wapulikiskenge luŵiro vinthu chifukwa ungatovwira kumanya chifukwa icho munthu munyake wayowoyera panji kuchitira chinthu chinyake. Para tingaŵikapo mtima kuti tipulikiske chifukwa  icho wakachitira nthena, kweniso umo vinthu vikaŵira kwa iyo vingatovwira kuti tileke kumughanaghanira viheni.

²³ Baibolo liliso na ulongozgi wakuti: “Lutilirani kuzizipizgirana na kugowokerana na mtima wose.” (Ŵakolose 3:13) Mazgu ghakuti “Lutilirani kuzizipizgirana na kugowokerana” ghakung’anamura kuti tiŵenge na lusungu na ŵanji, kusulako waka mikhaliro yawo iyo yikutikwenyerezga. Kuzizipizga kwanthena uku kungatovwira kuti tileke kusungira ŵanyithu vyakusingo. “Kugowokera” kukung’anamura kuleka kusunga nduzga. Chiuta withu wavinjeru wakumanya kuti tikukhumbikira kugowokera ŵanji usange pali vifukwa vyakupulikikwa. Awo taŵagowokera ndiwo ŵakusanga chandulo pera yayi, kweni nase tikuŵa na mtende mu mtima. (Luka 17:3, 4) Mu Baibolo muli vinjeru nadi.

24. Kasi pakuŵa uwemi wuli usange umoyo withu ukukolerana na vinjeru vya Chiuta?

²⁴ Chitemwa chambura mphaka, ndicho chikutuma Yehova kuti wayowoyeskanenge nase. Wakasankha nthowa yiwemi chomene ya umo wangachitira nthena, wakatumizga “kalata” yakulembeka na ŵanthu awo ŵakakhuŵirizgika na mzimu utuŵa. Vinjeru vya Yehova vikusangika mu kalata iyi. Vinjeru ivi ni “vyakugomezgeka chomene.” (Salimo 93:5) Usange umoyo withu ukukolerana na vinjeru ivi na kuphalirako ŵanji, tikusendelera kwa Chiuta uyo ngwavinjeru mu vinthu vyose. Mu mutu wakulondezgapo, tidumbiskanenge za chiyelezgero chikuru cha vinjeru vyakuwona patali vya Yehova, ivyo ni luso lwake lwa kuyowoyerathu ivyo vichitikenge munthazi na kufiska vilato vyake.