Kunanakas utji uk yatiñataki

Skip to table of contents

 19 YATICHÄWI

Diosan yatiñapajj imantat amtäwipan uñachtʼayasi

Diosan yatiñapajj imantat amtäwipan uñachtʼayasi

1, 2. ¿Kuna imantat arunaksa yatjjatañasajja, ukat kunatsa?

MAYNEJJ kun lurañs amti ukat jan yatiykistu ukhajja, wal yatjjatañ muntanjja. Ukatjja, kun yatisasa ratukiw yaqhanakar awisañ munaraktanjja. Ukampis Biblianjja akham siwa: ‘Jamasar imantañajj Diosan jachʼakankañapawa’ sasa (Proverbios 25:2). Cheqasa, niyakejjay Diosajj taqe kunjjar Munañani ukat taqe kun Lurirïchejja, kunanakatï imantatäki ukanakjja, jupakiw horasapar yatiyaspa.

2 Ukampis Biblianjja, Diosan muspharkañ imantat arunakapaw qhanañchasiwayi. Ukasti, ‘Diosan imantat jan ukajj jan amuytʼkañ amtäwinakapawa’ (Efesios 1:9). Uka jan amuytʼkañ amtäwinak yatiñajj qhespiñatakiw yanaptʼistani ukat Diosajj kunja yatiñanisa ukwa mä jukʼa amuytʼarakiñäni, janiw aleq yatiñatakikejj yateqkañäniti.

Jukʼat jukʼatwa qhanañchasi

3, 4. ¿Kunatsa Adanan taqe chuyma yupaychir wawanakapatakejj Génesis 3:15 qellqatajj wali askïnjja, ukat kunanakas imantatäna?

3 Aka Oraqejj suma paraisor tukuspa ukat jaqenakajj ukan sum jakasipjjaspa ukwa Jehová Diosajj munäna. Ukampis kunapachatï Adanampi Evampejj juchar purtʼasipjjäna ukhajja, Diosan uka amtapajj inamayakïkaspas ukham sañjamäpachänwa. Ukampis Diosajj jankʼakiw uka jan waltʼäwjja askichañ amtäna. Jupajj akham sänwa: “Warmimpi [juma katarimpsti] enemigo tukuyapjjäma, ukhamaraki uka warmin wawanakapampi, wawanakamampisa enemigonïpjjarakïniwa. Warmin wawapasti pʼeqet takjjatätam, jumasti kayut achjarakïta” sasa (Génesis 3:15).

4 Uka arunakajj kamsañs munäna ukajj janiw amuytʼañjamäkänti. ¿Khitïpachänsa warmisa, asirusa ukat asirun pʼeqepat takjjatkani uka wawasa? Adanas Evas janiw uk yatipkänti.  Ukhamäkipansa, Diosan uka arunakapajja, Adanan taqe chuyma yupaychir wawanakapatakejj wali askïnwa, kunattejj Diosan amtap phoqasir suytʼapjjañapatakiw yanaptʼäna. Taqe kunas cheqaparjamaw lurasiñapäna. Ukampis ¿kunjamsa ukajj phoqasiñapäna? Ukaw jan yatiskänti. Uka toqet parlasajj Pablojj akham sänwa: “Diosan yatiñ kankañapatwa parlapjjtjja, uka Diosan amtatapasti jan amuytʼkayawa” sasa (1 Corintios 2:7).

5. ¿Kunatsa Diosajj imantat amtapjja jukʼat jukʼat qhanañchistu?

5 ‘Taqe imantat arunak Qhanañchiri’ Jehová Diosajja, kunjamas uka imantat amtapajj phoqasini ukjja yatiyañwa amtäna (Daniel 2:28). Ukampis jukʼat jukʼatwa qhanañchäna. Amuytʼañatakejj mä awkimpi jiskʼa wawapampit parltʼañäni. “Papito, ¿nayajj kawkits juttjja?” sasin wawajj jisktʼaspa ukhajja, ¿kamsaspasa? Amuytʼasir awkejja, kuntï wawajj yatiñapäki ukakwa saspa. Ukat jiltataparjamaw kuns yatiyjjarakispa. Jehová Diosajj ukhamarakiw amtap jukʼat jukʼat yatiyistu. Yatiñasajj wakisjje ukhaw sum qhanañchjjestu (Proverbios 4:18; Daniel 12:4).

6. 1) ¿Kuna amtampis mä arustʼäwir mantasi, jan ukajj mä contratojj lurasi? 2) ¿Kunatsa Diosajj jaqenakamp mä arustʼäwir mantpachäna?

6 ¿Kunjamsa Jehová Diosajj imantat amtap qhanañchawayi? Walja arustʼäwinak toqew qhanañchawayi. Amuytʼañataki, jumajj inasa khitit mä uta alasasa jan ukajj qollqe maytʼasisasa, jan ukajj khitir maytʼasas mä contrat lurapjjerïsta. Ukanwa kunanaksa amtapjjta ukanakajj qhan qellqantasi ukat ukajj phoqañatak mä garantiyäkaspa ukhamarakiwa. Ukampis ¿kunatsa Diosajj jaqenakamp contratonak lurpachäna, mä arunjja, arustʼäwinakar mantpachäna? Niyakejjay Diosajj kuntï arski ukanak phoqapunchejja, arustʼäwinakar mantañajj janiw wakiskänti. Ukampis munasirïtap laykuwa, mä garantiyjam jaytañatakejj arustʼäwinakar mantirïna. Ukhamatwa arsutapar atinisiñasatakejj jucharar jaqenakarojj yanaptʼawayistu (Hebreos 6:16-18).

 Abrahamampiw arustʼäwir mantäna

7, 8. 1) ¿Kuna arustʼäwirus Jehová Diosajj Abrahamampi mantäna, ukat ukampejj kunsa qhanañchawayi? 2) ‘Warmin wawapajj’ khititsa jutañapäna ukjja, ¿kunjamsa Diosajj jukʼat jukʼat qhanañchawayi?

7 Adanamp Evampejj Edén huertat jaqsutäpkäna uka tiempotjja pä waranq maratsa jila maranakaw pasjjäna. Ukapachaw Jehová Diosajj Abraham serviriparojj akham säna: “Wawanakamarusti waljanirupuniw tukuyäjja alajjpacha warawaranakjama, [...] taqe markanakarakiw jupanak toqe bendecitäni, nayaru obedecitam layku” sasa (Génesis 22:17, 18). Cheqansa, Diosajj janiw ukhamak uka arunakjja siskänti, jan ukasti phoqapunïw sañatakejj mä arustʼäwiruw mantäna ukat mä juramento lurarakïna (Génesis 17:1, 2; Hebreos 6:13-15). Ukhamatwa, taqe kunjjar Munañani Diosajj taqe jaqenakar bendiciñatakejj mä arustʼäwir mantawayi.

“Wawanakamarusti waljanirupuniw tukuyäjja alajjpacha warawaranakjama”

8 Génesis 3:15 qellqatan parlki uka ‘warmin wawapajj’ Abrahaman wawanakapatwa jutañapäna, ukhamajj jiwasjam mä jaqëñapänwa, ukwa Abrahamampi arustʼäwir mantasajj Diosajj qhanañchawayi. Ukampis khitïñapänsa ukjja tiempompiw Jehová Diosajj qhanañchäna. Abrahaman wawanakapatjja Isaac sat wawapatwa jutañapäna. Ukat Isaacan pä yoqanakapatjja Jacobotwa jutañapäna (Génesis 21:12; 28:13, 14). Jacob chachajj 12 yoqanakanirakïnwa, ukampis akham sasaw mä yoqapat profecía arunak arsüna: “Janiw khitis Judarojj chʼamapjja apaqañ puedkaniti, kuna varatejj amparapankki uksa janiw apaqkarakispati, uka varan dueñopa jutañapkama, khitirutejj markanakajj jaysapkani ukkhakama” sasa (Génesis 49:10). Ukhamajj uka arunakarjamajja, jutaniw sat Wawajj Judá chachan mä wawapatwa jutañapäna ukat mä reyïñaparakïnwa.

Israel markampiw arustʼäwir mantäna

9, 10. 1) ¿Kuna arustʼäwirus Jehová Diosajj Israel markampi mantäna, ukat kunjamsa ukajj israelitanakar jarkʼaqawayi? 2) ¿Kunjamsa Diosan leyinakapajj mä qhespiyirin wakisitap uñachtʼayäna?

9 Khä 1513 nayrïr pacha maranwa Jehová Diosajj imantat amtäwipjja jukʼamp qhanañchäna. Abrahamat jutir Israel markampiw  mä arustʼäwir mantäna. Diosajj Leyinakwa Moisesar churäna, ukhamatwa uka arustʼäwir mantapjjäna, uka leyinakajj jutaniw sat Wawa jutañapatakejj wal yanaptʼawayi. Cheqas jichhajj janiw uka Leyinakarjam sarnaqjjtanti. Ukampis ¿kunjamsa Diosan amtap phoqasiñapataki yanaptʼawayi? Kimsa toqet parltʼañäni. Maya, Leyinakajj jarkʼaqañatak mä perqäkaspas ukhamänwa (Efesios 2:14). Uka leyinakarjam sarnaqasajj judionakajj janiw yaqha markanakampejj kitantasipkänti. Ukhamatwa jutaniw sat ‘Wawajj’ kawkïr familiatsa jutañapäna ukajj jarkʼaqasïna. Cheqansa, kunapachatï Mesiasajj Diosan profeciaparjam nasiñapäkäna ukhajja, Judá tribujj janïraw chhaqtkänti.

10 Payïrejj akarakiwa, jaqenakajj mä qhespiyiri munapjjatap Leyinakajj uñachtʼayäna. Diosajj churkäna uka qollan Leyinakjja janiw jucharar jaqenakajj phoqerjamäpkänti. Ukhamasti, Moisesan Leyinakapajj juchanak qhanstayañatakïnwa, “kawkïrtejj Diosajj [Abrahamar] arskäna ‘wawamarusa’ sasa ukan jutañapkamakiw” servïnjja (Gálatas 3:19). Uka urunakanjja, uywanak loqtasaw israelitanakajj Leyirjam juchanakapat perdonayasipjjerïna. Ukampis uka sacrificionakajj janiw wiñayatak qʼomachkänti, jan ukasti Cristojj qhespiyañapäkäna ukaruw uñtayäna. Ukatwa Pablojj akham säna: “Toronakan, cabritonakan wilapasti janiw kunapachas juchanakjja apaqkaspati” sasa (Hebreos 10:1-4). Ukhamasti “leyejj mä wawa uywirjamänwa. Mä wawarjamaw [taqe chuyma yupaychiri judionakarojj uywawayi] Criston jutañapkama” (Gálatas 3:24).

11. Arustʼäwir mantat Leyinak phoqapjjasapäna ukhajja, ¿kuna bendicionsa israelitanakajj katoqapjjasapäna?

11 Kimsïrejj akarakiwa, arustʼäwir mantasajj Israel markajj mä bendición suyäna. Jehová Diosajj akham sänwa: “[Jumanakatejj] amtäwi luratajjsa phoqhapjjarakïta ukajja [...] jumanakasti nayar serviri sacerdotenakäpjjätawa, ukhamarak nayaru katuyat suma markaraki” sasa (Éxodo 19:5, 6). Alajjpachar sarañataki nayrïr ajllit sacerdotenakajj uka Israel markatpunwa mistupjjäna. Ukampis markjamajja, israelitanakajj arustʼäwir mantat Leyinakjja janiw phoqawayapkänti, janirakiw Mesiasarus katoqapkänti, ukatwa uka bendición aptʼawayapjje. Ukhamajj  ¿kunjamatsa sacerdotenakajj phoqachasiñapäna, ukat kunatsa jutaniw sat Wawat parlasajj uka sacerdotenakat parlasiraki? Uka imantat amtäwipjja horasaparuw Diosajj yatiyañapäna.

David reyimpiw arustʼäwir mantäna

12. ¿Kuna arustʼäwirus Jehová Diosajj Davitamp mantäna, ukat Diosan imantat amtäwipat kunas qhanstawayi?

12 Israel markampi arustʼäwir mantapkäna uka maratjja niya 500 maranakaw saraqjjäna, ukhaw Jehová Diosajj yaqha arustʼäwir David reyimpejj mantarakïna. Ukhamatwa Diosan imantat amtapajj jukʼamp qhanañchasïna. Akham sasaw David serviriparojj säna: “Nayaw mayni juman wawamaru markan reinopjjaru uttʼayarakï. [...] Nayasti reinopjja wiñayatakipuniw uttʼayarakëjja” sasa (2 Samuel 7:12, 13; Salmo 89:3). Ukhamasti, jutaniw sat Wawajj Davitan familiapatwa jutañapäna. Ukampis ¿jiwasjam mä jaqejj wiñayatak apnaqaspati, ukat juchampita jiwañampita qhespiyistaspati? (Salmo 89:20, 29, 34-36.)

13, 14. 1) Salmo 110 qellqatarjamajja, ¿Jehová Diosajj ajllit Reyiparojj kamsänsa? 2) Jutaniw sat Wawatjja, ¿kunanaksa Diosajj profetanakap toqejj qhanañchawayi?

13 Diosan amuytʼayatajj akham sasaw Davitajj qellqäna: “Tatitojj Reyejjarojj sänwa: ‘Kupëjjajjar qontʼasim, [enemigonakamar] takjjatayañajjkama’ sasa. [Jehová] Tatitojj mayak arsu, arsutapatsti janiw yaqha amtkiti: ‘Jumaw wiñay sacerdotëtajja, Melquisedec sacerdoten thakiparjama’ sasa” (Salmo 110:1, 4). Cheqansa, Davitajj jutaniw sat Mesiasatwa parlaskäna (Hechos 2:35, 36). Ukhamajj Reyejj janiw Jerusalenatak apnaqañapäkänti, jan ukasti, alajjpachatwa Jehová Diosan ‘kupëjjapan’ apnaqañapäna. Ukatjja, janiw Israel markarukejj apnaqañapäkänti, jan ukasti aka Oraqpacharuw apnaqañapäna (Salmo 2:6-8). Ukat ¿kunampis qhanañchasïna? Kunjamtï Diosajj arskänjja, Mesiasajj “wiñay sacerdotë[ñapänwa], Melquisedec sacerdoten thakiparjama”. Abrahamajj jakkäna uka urunakanwa Melquisedec chachajj jakäna, jupajj reyirakïna ukat sacerdoterakïnwa. Ukhamajj jutaniw sat Wawarojj Jehová Diosajj Reyit ukat Sacerdotetwa uttʼayañaparakïna (Génesis 14:17-20).

 14 Ukat qhepa maranakanjja, Jehová Diosajj imantat amtäwipatjja profetanak toqew jukʼampi qhanañchäna. Sañäni, Isaías profetajja, jutaniw sat Wawajj juchanak layku jiwayataw uñjasini sasaw säna (Isaías 53:3-12). Miqueas profetasti kawkins Mesiasajj nasini ukwa yatiyarakïna (Miqueas 5:2). Yamas Daniel profetajj kunapachas jutaniw sat Wawajj uñstanini ukat jiwani ukwa qhanañcharakïna (Daniel 9:24-27).

¡Diosan imantat amtapajj qhanäjjewa!

15, 16. 1) ¿Kunjamatsa Diosan Yoqapajj “mä warmi toqe” nasïna? 2) ¿Kunatsa Jesusajj Davitan wawapäskapuniw sasajj sistanjja, ukat kunapachas jutaniw sat Wawajj uñstäna?

15 Jutaniw sat Wawajj janïra purinkäna ukhajja, janiw kunjamsa uka profecianakajj phoqasini ukajj yatiskänti. Gálatas 4:4 qellqatajj akham siwa: “Kunapachatejj tiempojj phoqhasiwayjjejja, Diosajj Yoqapwa khitani mä warmi toqe yurisa” sasa. Cheqansa, 2 nayrïr pacha maranwa mä angelajj Judá markankir María sat mä tawaqorojj akham säna: “Jichhajj usur jaqeptätawa, ukatsti mä yoqall waw wawachasïta; juparusti Jesús sasaw sutichäta. Jupasti jachʼäniwa, ukhamarak: ‘Alajjpach Diosan Wawapaw’ satarakïniwa. Ukatsti Dios Tatituw juparojj reyit uttʼayani nayra Davidarjama [...]. Qollan Ajayuw jumjjaru jutani, ukatsti alajjpach Diosan chʼamapaw mä qenayjam jumarojj imjjattätam. Ukatwa naskan uka wawajj Diosatak yaqhachatäni, ukatsti Diosan Wawapa satarakïniwa” sasa (Lucas 1:31, 32, 35).

16 Qhepatjja, Diosajj Marian purakaparuw Yoqapan jakäwip usküna, ukhamatwa “mä warmi toqe” nasiwayi. Niyakejjay Jesusajj ‘Diosan Wawapächïnjja’, Mariajj juchanïkasas janiw Jesusar juchjja pasaykänti. Maysa toqetjja, Joseyamp Mariampejj Davitan familiapat jutatäpjjänwa, ukhamajj uywir awkip toqetsa ukat taykap toqetsa Jesusajj “kikpa Davidan” familiapat jutatäskapunïnwa (Hechos 13:22, 23). Ukatjja, 29 maran bautisasjjäna ukhaw Jehová Diosajj qollan ajayump ajllïna, ukat akham sänwa: “Akawa munat Wawajjajja” sasa (Mateo 3:16, 17). Ukhamaw jutaniw sat Wawajj uñstäna (Gálatas 3:16). Diosan imantat amtäwipajj ukhaw jukʼamp qhanstäna (2 Timoteo 1:10).

17. ¿Kunjamsa Génesis 3:15 qellqatajj qhanañchasiwayi?

 17 Bautisaskäna uka qhepatjja, Génesis 3:15 qellqatan parlki uka katarejj Supayawa sasaw Jesusajj qhanañchäna, ukat uka katarin wawanakapasti Supayan arkirinakapaw sasaw qhanañcharakïna (Mateo 23:33; Juan 8:44). Qhepatjja, kunjamas jupanakajj pʼeqet takjjatatajj jiwarapjjani ukas qhanañchasiwayarakiwa (Apocalipsis 20:1-3, 10, 15). Ukat ¿“warmejj” khitirakïnsa? “Alajjpach Jerusale[naw]” sasaw yatiyasïna, mä arunjja, Jehová Diosan alajjpachankir servirinakapawa, Diosan warmipäkaspas ukham uñtʼatänjja (Gálatas 4:26; Apocalipsis 12:1-6). *

“Machaq arustʼäwi”

18. ¿Kuna amtampis “machaq arustʼäwejj” uttʼayasïna?

18 Janïr katuntapkäna uka arumawa, Jesusajj jan jitheqtir arkirinakaparojj mä “machaq arustʼäwit” parläna, ukhamatwa Diosan imantat amtäwipatjja jukʼamp qhanañchasiwayi (Lucas 22:20). Amtañäni, Israel markamp arustʼäwir mantkäna ukarjamajj ‘sacerdotenakaw’ utjañapäna, ukhamarakiw uka machaq arustʼäwirjamajj ‘sacerdotenakajj’ utjañaparakïna (Éxodo 19:6; 1 Pedro 2:9). Ukhamajj uka arustʼäwjjaruw mä markajj saytʼayasiñapäna, ukampis janiw mä cheqpach markäñapäkänti, jan ukasti Jesusan jan jitheqtir ajllit arkirinakapaw ‘mä markäkaspas’ ukhamar tukupjjañapäna. Jupanakasti ‘Diosan Israelap’ satäpjjewa (Gálatas 6:16MT). Jupanakampiw Jesusajj aka Oraqjjar bendicionanak apanini.

19. 1) Sacerdotenak utjañapatakejja, ¿kunjamsa machaq arustʼäwejj yanaptʼawayi? 2) ¿Kunatsa ajllit cristianonakarojj “machaq luräwiwa” sasejja, ukat qhawqhanïpjjesa?

19 ¿Kunjamsa jaqenakar bendicir sacerdotenak utjañapatakejj machaq arustʼäwejj yanaptʼawayi? Uka machaq arustʼäwejj janiw  Criston arkirinakaparu juchañchkiti. Antisas jupanakajj Criston jiwatapjjaruw perdón jikjjatapjje (Jeremías 31:31-34). Ukat Jehová Dios nayraqatan qʼomachatäjjapjje ukhajja, Diosajj familiaparuw katoqjje ukat qollan ajayumpiw ajlliraki (Romanos 8:15-17; 2 Corintios 1:21). Ukhamatwa ‘machaqat nasipjje, ukat alajjpachan herencia katoqañ suyapjjaraki’ (1 Pedro 1:3, 4). Cheqas alajjpachar sarañ toqetjja janiw uka nayrajj parlaskänti, ukatwa alajjpachar sarir cristian jilat kullakanakarojj “machaq luräwiwa” sasirakejja (2 Corintios 5:17MT). 144.000 cristianonakaw alajjpachar sarapjjani, jupanakaw qhespiyat jaqenakar apnaqanipjjani sasaw Bibliajj sistu (Apocalipsis 5:9, 10; 14:1-4).

20. 1) ¿Kunas 36 maran Diosan imantat amtapat jukʼamp qhanañchasïna? 2) ¿Abrahaman wawanakapakit bendicionanak katoqapjjani?

20 Jesusampi ukat alajjpachar sarir cristianonakampiw “Abrahaman wawanakapäpjje” (Gálatas 3:29). * Nayraqatjja, judionak taypitwa jupanakar ajllisiwayi. Ukampis 36 maranjja, Diosan imantat amtapajj jukʼamp qhanañchasïna: yaqha markankirinakas alajjpachar sarapjjarakisapänwa, janiw judionakarukejj ajlliskänti (Romanos 9:6-8; Efesios 3:5, 6). ¿Abrahaman wawanakapakiti bendicionanak katoqapjjasapäna? Janiwa, Jesusajj taqe jaqenak laykuw jiwawayi (1 Juan 2:2). Jan jaktʼkaña “walja jaqenakaw” Supayan ñanqha pachapat qhespipjjani sasaw Jehová Diosajj qhepat qhanañchäna (Apocalipsis 7:9, 14). Ukatjja, Paraison wiñay jakañatakejj walja jiwatanakaw jaktanipjjani (Lucas 23:43NM; Juan 5:28, 29; Apocalipsis 20:11-15; 21:3, 4).

Diosan yatiñapampi imantat amtapampi

21, 22. ¿Kunjamsa Jehová Diosajj wali yatiñanïtapjja imantat amtäwipan uñachtʼayi?

21 Diosajj kunayman toqetwa wali yatiñanïtap uñachtʼayawayi, ukwa imantat amtapajj uñachtʼayistu (Efesios 3:8-10). Wali muspharkañpunwa imantat amtäwipatjja arsuwayi, ukat jukʼat  jukʼatwa qhanañchawayaraki. Ukampis qhawqsa jaqejj amuysna uksa yatiñampiw amuytʼarakïna, ukhamatwa kunas jaqen chuymapan utji uksa qhanstayarakïna (Salmo 103:14).

22 Jesusar Reyïñapatak ajllisarakiw Diosajj yatiñkankañap uñachtʼayaraki. Janiw Jesusjam atiniskañajj khitis utjkaspati. Jupajj jiwasjamaw aka Oraqen jakawayi ukat kunayman yantʼanakanwa uñjasiwayaraki. Ukhamajj kuna jan waltʼäwinakansa jaqenakajj uñjasipjje ukjja sum jupajj amuyi (Hebreos 5:7-9). Ukat Jesusamp apnaqapkani uka jilat kullakanakajj ukhamarakiw kunayman yantʼanakar saykatawayapjje ukat atipjawayapjjaraki. Jupanakasti kunayman arunak parliri, kunayman jakasiri ukat taqe markanakat ajllitäpjjewa (Efesios 4:22-24). Jupanakajj khuyapayasiñampi sacerdotenakjam apnaqapkani uka tiempon jakasiñajj wali kusiskañäniwa.

23. ¿Kunatsa cristianonakajj wali kusisitätanjja?

23 Pablojj akham sänwa: “Kunatejj nayra pachanakatpacha imantatäkän [...] uka imantäwsti Diosajj jichhajj wawanakaparojj uñachtʼayjjewa” sasa (Colosenses 1:26). Jïsa, Jehová Diosan imantat amtäwipatjja, walja yatichäwinakwa ajllit wawanakapajj amuytʼawayapjje, ukat millón millón cristianonakarurakiw yatiyawayapjje. Cheqansa, Jehová Diosaw “uñtʼayistu jan amuytʼkañ amtäwipjja”, ukajj wali kusiskañawa (Efesios 1:9). Jiwasajj ukhamarakiw yatisajj yaqhanakar Diosan muspharkañ yatiñkankañapat yatichañasa.

^ tʼaqa 17 “Jachʼawa Dios chuymäña jan amuytʼkaya imantatajja” siski uka arunakajj Jesusanwa phoqasiwayi (1 Timoteo 3:16MT). ¿Cheqpachapuni Dios chuyma jaqejj utjaspati? Uka toqetjja walja maranakaw jan sum yatiskänti, jan amuytʼkaña imantatäkaspas ukhamänwa. Ukampis Jesusaw cheqpachapuni Dios chuymätapjja Supayan yantʼanakapar atipasajj uñachtʼayäna (Mateo 4:1-11; 27:26-50).

^ tʼaqa 20 Reinotak mä arustʼäwiruw Jesusajj alajjpachar saririnakampejj mantarakïna (Lucas 22:29, 30NM). Uka ‘jiskʼa tamarojj’ jumanakampiw alajjpachat apnaqaniñäni sasaw Jesusajj säna, jupanakajj Abrahaman wawanakapjam jakhutäpjjarakiwa (Lucas 12:32).