1, 2. Na ka “vuni” cava e dodonu meda kauaitaka? Ena vuku ni cava?

 DAU dredre vei keda meda maroroya na itukutuku. Nida rogoca e dua na itukutuku vuni, eda dau via talanoataka sara ga! Ia e kaya na iVolatabu: “E rogo na Kalou ni vunia na ka.” (Vosa Vakaibalebale 25:2) Io, ni iLiuliu Cecere Duadua ni Lomalagi kei na Vuravura qai Dauveibuli, e dodonu me vunia toka mada o Jiova eso na ka, me qai vakatakila malua vei keda ena kena gauna veiganiti.

² Ia e tiko e dua na ka vuni vakatubuqoroqoro e sa vakatakila o Jiova ena nona Vosa. E vakatokai me “ka vuni tabu me baleta na [loma ni Kalou].” (Efeso 1:9) Ni o vulica, o na qoroqoro. Ia ena sega ni yala ga e kea. Ena rawa ni vakabulai iko, e rawa mada ga ni o kila kina vakalailai na levu ni nona vuku na Kalou.

3, 4. E vakarautaka vakacava na inuinui na parofisai ena Vakatekivu 3:15, ia na ka “vuni” cava e okati kina?

³ Ni rau sa valavala ca o Atama kei Ivi, e kena irairai ni sa mai seva na inaki i Jiova me tawana na vuravura parataisi na tamata uasivi. Ia e vuki totolo o Jiova ena nona walia na leqa. E kaya vua na gata: “Au na vakaveimecakitaki iko [na gata] kei na yalewa, na nomu kawa kei na nona kawa. Ena qaqia na ulumu o koya, o na qai mokuti koya ena bukubukuniyavana.”—Vakatekivu 3:15.

⁴ Era vosa vakaibalebale qori. O cei na yalewa? O cei na gata? O cei na “kawa” me na butuqaqia na ulu ni gata? E macala ni rau sega ni kila o Atama kei Ivi na kena isau. Ia na vosa e tauca na Kalou ena siga ya e vakarautaka kina na inuinui vei ira na nodrau kawa na veiwatini talaidredre qori. Ena qaqa ga na yalododonu. Ena yaco ga na inaki i Jiova. Ia ena yaco vakacava? Qori sara ga na ka vuni! E vakatoka na iVolatabu na “vuku ni Kalou, na vuku e vakaraitaki ena ka vuni tabu, na vuku e tabogo.”—1 Korinica 2:7.

5. Vakatauvatana na vuna ena vakatakila mai kina vakalalai o Jiova na nona ka vuni.

 ⁵ E Kalou “Dauvakatakila na ka vuni” o Jiova, toso na gauna ena qai vakaraitaka o koya na veika e vauca na ka vuni qori. (Taniela 2:28) Ia ena vakayacora vakalalai me yacova sara ni sa vakatakilai taucoko. Dua na kena ivakaraitaki, kaya mada ke tarogi tamana e dua na gone, “Ta, me vaka niu a tiko e kete i Na, au qai lako ga mai vakacava i tuba?” Na tama dauloloma ena vakaraitaka ga vakalailai vei luvena na itukutuku ena yacova rawa nona vakasama. Ni tubu tiko o gone, sa na qai rawa ni rabailevu cake na ka e tukuna o tamana. E va tale ga qori o Jiova, e kila vinaka na gauna veiganiti me vakaraitaka kina vei ira nona tamata na lomana kei na nona inaki.—Vosa Vakaibalebale 4:18; Taniela 12:4.

6. (a) Na cava na inaki ni veiyalayalati se veidinadinati? (b) Na cava e vakasakiti kina nona dau veiyalayalati o Jiova kei keda?

⁶ Ena sala cava e vakaraitaka kina o Jiova na nona ka vuni? E levu sara na ka e sa vakatakila mai ni vakayagataka eso na veiyalayalati, se veidinadinati. De dua o sa vakaitavi oti ena dua na veidinadinati—ni o voli vale se dinau ilavo. Na veidinadinati va qori e dau tu na kena ivakadei, me vakadeitaka ni na vakayacori dina na veiyalayalati. Ia na cava me veiyalayalati kina o Jiova se veidinadinati kei keda na tamata? Sega ni sa veirauti ga na nona vosa ni yalayala? Io, ia ena nona yalololoma levu e dau vakarautaka tale ga o Jiova ena so na gauna na veidinadinati mera ivakadei ni nona vosa ni yalayala. Na veidinadinati qori era ikuri ni ivakadei vei keda meda nuitaka kina vakaoti na vosa ni yalayala i Jiova.—Iperiu 6:16-18.

7, 8. (a) Na cava a yalataka o Jiova vei Eparama, e kilai kina vakacava na ka vuni? (b) Ni toso tiko na gauna, e vakamatatataka tiko mai vakacava o Jiova na iyatukawa me na basika kina na kawa yalataki?

⁷ A kaya o Jiova vua na nona dauveiqaravi yalodina o Eparama,  ni oti e ruanaudolu vakacaca na yabaki mai na nona vakatalai tani na tamata mai Parataisi: “Au na vakalevutaka . . . na nomu kawa me vaka na kalokalo ni lomalagi kei na mataninuku ni matasawa. . . . Ena vuku ni nomu kawa era na rawata na veivakalougatataki na matanitu kece kei vuravura ni o vakarorogo ina domoqu.” (Vakatekivu 22:17, 18) Qori e sega ni vosa ni yalayala wale ga; e biuta o Jiova me dua na veidinadinati qai vakadeitaka ena nona vosa ni bubului. (Vakatekivu 17:1, 2; Iperiu 6:13-15) E veivakadrukai dina meda vakasamataka ni bubuluitaka sara ga o koya na Turaga Cecere Duadua ni Lomalagi kei na Vuravura me na vakalougatataka na kawatamata!

⁸ E macala mai na veiyalayalati kei Eparama ni o koya na kawa yalataki e tamata, baleta ni tukuni ni kawa i Eparama. Ia o cei o koya? Toso na gauna, e qai vakaraitaka o Jiova ni kawa qo ena basika mai vua na luve i Eparama, o Aisake. Vei rau na luve i Aisake, a digitaki o Jekope. (Vakatekivu 21:12; 28:13, 14) E muri, sa qai cavuta o Jekope na vosa ni parofisai qori vua e dua vei ratou na 12 na luvena tagane: “Ena sega ni biuti Juta na ititoko vakatui, se na ititoko vakaturaga mai na maliwa ni yavana, me yacova ni sa tadu mai o Sailo [“O Koya e Nona, O Koya e Taukena”, vakamacala e ra] era na qai talairawarawa vua na veimatatamata kece.” (Vakatekivu 49:10) Sa qai matata ni o koya na kawa qo e tui, ena basika vei Juta!

9, 10. (a) Na veiyalayalati cava a vakayacora o Jiova kei na matanitu o Isireli? E itataqomaki vinaka vakacava na veiyalayalati oya? (b) E vakavotuya vakacava na Lawa na kena gadrevi me dua na ivoli ni kawatamata?

⁹ Ena 1513 B.G.V., e vakarautaka o Jiova e dua na ituvatuva e dolava sara na sala me tomani tale kina na kena vakatakilai tiko mai na nona ka vuni. E veiyalayalati kina o koya kei na kawa i Eparama, na matanitu o Isireli. E dina ni sa cava na veiyalayalati ni Lawa a soli vei Mosese, ia na veiyalayalati qori a dua vei ira na inaki bibi i Jiova me basika rawa mai kina na Kawa yalataki. Ena sala cava? E tolu na sala. Kena imatai, na  Lawa a vaka e dua na bai. (Efeso 2:14) Na lewe ni lawa yadua era vaka na ilati ena kedra maliwa na Jiu kei ira na Lewe ni Veimatanitu. Na Lawa gona a itataqomaki me kua ni veisola kina na dra ni kawa ena dewa mai kina na Kawa yalataki. Na veitaqomaki sara ga oya a vakavuna me qaqaco toka ga mai kina na matanitu me yacova na gauna lokuci ni Kalou me basika na Mesaia ena yavusa i Juta.

¹⁰ Kena ikarua, na Lawa e vakavotuya mamaca ni dodonu me dua na ivoli ni kawatamata. E vakavotuya na Lawa uasivi qo ni na sega ni dua na tamata ivalavala ca e rawa ni muria taucoko na kena ivakaro. Na Lawa gona “me vakavotui kina na ivalavala ca, me yaco mada mai na kawa a tukuni vua na vosa ni yalayala.” (Kalatia 3:19) Na isoro manumanu e vakarautaki ena Lawa e sa rawa ni bau vosoti toka kina na ivalavala ca. Ia me vaka e vola o Paula, “me vakavotui kina na ivalavala ca, me yaco mada mai na kawa a tukuni vua na vosa ni yalayala,” baleta na isoro manumanu e ivakatakarakara ga ni isoro i Karisito. (Iperiu 10:1-4) Vei ira gona na Jiu yalodina, na veiyalayalati ni Lawa e ‘tuberi ira vei Karisito.’—Kalatia 3:24.

11. Ni vakayacora na Kalou na veiyalayalati kei ira na Isireli, na inuinui lagilagi cava a rawa me nodra? Ia na cava era sega ni vakadonui kina e levu na Isireli?

¹¹ Kena ikatolu, na veiyalayalati ni Lawa e biuta e matadra na Isireli e dua na inuinui lagilagi. E kaya vei ira o Jiova ke ra yalodina ena veiyalayalati, era na qai yaco mera “matanitu bete qai matanitu tabu.” (Lako Yani 19:5, 6) Mani vakarautaka dina o Isireli vakayago na isevu ni matabete mera na lai veiliutaki ena matanitu vakalomalagi. Ia e levu vei ira na Isireli era sega ni rawata na itavi dokai qori nira sega ni yalodina ena veiyalayalati, ra sega tale ga ni ciqoma na basika ni Kawa yalataki se na Mesaia. O cei gona me sa na qai vakaotia na iwiliwili ni matabete mera lewe ni Matanitu ni Kalou? Kei na veiwekani cava e tiko ena kedra maliwa na matabete qo kei na Kawa yalataki? Na isaunitaro qo era tiki tale ga ni ka vuni ni Kalou, era na qai vakatakilai ena nona gauna lokuci.

12. Na veiyalayalati cava a tauyavutaka o Jiova vei Tevita? E matata kina vakacava na ka vuni ni Kalou?

¹² Ena ika11 ni senitiuri B.G.V., e vakatakila tale kina o Jiova eso na ka me baleta na nona ka vuni ena gauna e vakayacora kina e dua tale na veiyalayalati. A yalataka vua na tui yalodina o Tevita: “Au na vakatubura e dua na nomu kawa me taravi iko, . . . au na vakataudeitaka . . . na nona matanitu . . . , au na vakataudeitaka na idabedabe vakatui ni nona matanitu me tawamudu.” (2 Samuela 7:12, 13; Same 89:3) E sa qai matata ena vosa ni yalayala qo ni Kawa yalataki ena basika mai ena iyatukawa vakatui nei Tevita. Ia ena rawa ni veiliutaki me tawamudu e dua ga na tamata wale? (Same 89:20, 29, 34-36) Ena rawa tale ga vua e dua na tamata, e tui, me vakabula na kawatamata mai na ivesu ni ivalavala ca kei na mate?

13, 14. (a) Na cava e yalataka o Jiova vua na nona Tui lumuti, me vaka e volai ena Same 110? (b) Cava tale e vakatakilai me baleti koya na kawa yalataki me vaka e cavuti ena gusudra na parofita i Jiova?

¹³ E vola o Tevita ena veiuqeti ni yalo tabu: “E tukuna o Jiova vua na noqu turaga: ‘Dabe ena ligaqu imatau me yacova niu biuti ira na kemu meca me itutu ni yavamu.’ Sa bubului o Jiova ena sega ni veisautaka na nona nanuma: ‘O iko na bete tawamudu ena ivalavala vata ga i Melikiseteki!’” (Same 110:1, 4) Na vosa i Tevita e baleti koya sara ga na Kawa yalataki, se na Mesaia. (Cakacaka 2:35, 36) Na Tui qo ena veiliutaki, ia ena sega ni veiliutaki mai Jerusalemi. Ena lewa sara ga mai lomalagi ena ‘liga i matau’ i Jiova. O koya gona, na nona lewa ena sega ni yala ga e Isireli, ena tara sara ga na vuravura taucoko. (Same 2:6-8) Ia e dua tale na ka e vakatakilai e ke. Dikeva ni bubuluitaka o Jiova ni o koya na Mesaia ena yaco me dua “na bete . . . ena ivalavala vata ga i Melikiseteki.” Me vakataki Melikiseteki, o koya a bete, a tui tale ga ena gauna i Eparama, o koya na Kawa yalataki ena lesi koya sara ga na Kalou me Tui, me Bete tale ga!—Vakatekivu 14:17-20.

¹⁴ Ni toso tiko na veitabayabaki, e dau vakayagataki ira nona parofita o Jiova mera vakatakila tiko mai eso tale na ka me baleta na nona ka vuni. O Aisea me kena ivakaraitaki a kaya ni na  mate vakaisoro na kawa. (Aisea 53:3-12) A parofisaitaka o Maika na vanua me na sucu kina na Mesaia. (Maika 5:2) O Taniela a parofisaitaka na gauna sara ga me na basika kina na kawa kei na gauna me na mate kina.—Taniela 9:24-27.

15, 16. (a) E mai sucu vakacava na Luve ni Kalou vua e dua na yalewa? (b) E okati ena cava o Jisu ena vukudrau na nona itubutubu vakayago, e qai basika ena gauna cava na kawa yalataki?

¹⁵ Ena sega tu ga ni macala se ra na vakayacori vakacava na parofisai qo me yacova sara ni sa qai basika na kawa. E kaya na Kalatia 4:4: “Ni yaco mai na kena gauna, sa qai tala mai na Kalou na Luvena, e vakasucumi koya e dua na yalewa.” Ena yabaki 2 B.G.V., e kaya e dua na agilosi vua na goneyalewa o Meri: “Raica! O na bukete, o na vakasucuma tale ga e dua na gonetagane, qai vakayacani koya o Jisu. Ena dokai o koya, ena vakatokai me Luvei koya e Cecere Duadua, ena solia vua na Kalou o Jiova na idabedabe vakaturaga i Tevita na tamana: . . . Ena sobuti iko na yalo tabu, ena vakaruguti iko na kaukaua i koya e Cecere Duadua. Oya na vuna ena vakatokai kina o koya o na vakasucuma me yalosavasava, na Luve ni Kalou.”—Luke 1:31, 32, 35.

¹⁶ E muri, sa qai tokitaka o Jiova na bula i Luvena mai lomalagi ina katonigone i Meri, yaco kina me sucu mai vua na yalewa. E sucu ivalavala ca na goneyalewa o Meri me vakataki keda. Ia a sega ni dewa vei Jisu na bula ivalavala ca vakatamata, ni o koya e “Luve ni Kalou.” Ia ni rau kawa i Tevita na nona itubutubu vakayago, e sa okati tale ga kina o koya me kawa i Tevita. (Cakacaka 13:22, 23) Ni papitaiso o Jisu ena 29 G.V., e qai lumuti koya o Jiova ena yalo tabu, e kaya tale ga: “Qo na Luvequ lomani, au vakadonuya.” (Maciu 3:16, 17) Sa qai basika na Kawa! (Kalatia 3:16) Sa kena gauna qo me vakaraitaki kina eso tale na ka me baleta na ka vuni ni Kalou.—2 Timoci 1:10.

17. E vakamatatataki vakacava na ibalebale ni Vakatekivu 3:15?

¹⁷ Ena gauna e cakacaka vakaitalatala voli kina o Jisu, sa mai vakatakila na gata e cavuti ena Vakatekivu 3:15 me o Setani, ra qai kawa ni gata o ira na nona imuri. (Maciu 23:33; Joni 8:44) E muri, sa qai vakatakilai na sala era na qai muduki kece  kina vakadua. (Vakatakila 20:1-3, 10, 15) A vakatakilai tale ga ni yalewa e vakaibalebaletaki “Jerusalemi mai cake,” na isoqosoqo vakalomalagi i Jiova e vaka voli na watina, ra qai lewena na ka bula vakayalo. a—Kalatia 4:26; Vakatakila 12:1-6.

18. Na cava na inaki ni “veiyalayalati vou”?

¹⁸ Ia na vakatakilai ni ka vuni ni Kalou e vakasakiti taudua a yaco ena bogi ni bera ni mate o Jisu, na gauna a tukuna kina vei ratou nona tisaipeli yalodina “na veiyalayalati vou.” (Luke 22:20) Me vaka ga na veiyalayalati makawa ni Lawa a soli vei Mosese, e inaki tale ga ni veiyalayalati vou qo me na vakarautaka e dua na “matanitu bete.” (Lako Yani 19:6; 1 Pita 2:9) Ia na matanitu qo ena sega ni matanitu vakayago, ena matanitu vakayalo, “na Isireli ni Kalou,” era na lewena ga o ira na imuri lumuti yalodina i Karisito. (Kalatia 6:16) O ira na okati qo ena veiyalayalati vou era na vakaivotavota vata kei Jisu ena vakalougatataki ni kawatamata!

19. (a) Na cava ena mana kina na veiyalayalati vou ena vakarautaki ni dua na “matanitu bete”? (b) Na cava era vakatokai kina na lotu vaKarisito lumuti mera “buli vou”, ia e lewe vica era na lai veiliutaki mai lomalagi vata kei Karisito?

¹⁹ Ia na cava ena mana kina na veiyalayalati vou qo ena vakarautaki ni dua na “matanitu bete” me na vakalougatataki kina na kawatamata? Baleta na veiyalayalati vou e sega ni vakavotuya tiko ga na nodra ivalavala ca na tisaipeli i Karisito, e vakarautaka ga na sala me vosoti kina nodra ivalavala ca ena yavu ni isoro i Karisito. (Jeremaia 31:31-34) Nira sa na vakadonui ena mata i Jiova, sa na okati ira o Jiova mera lewe ni nona vuvale, qai lumuti ira ena yalo tabu. (Roma 8:15-17; 2 Korinica 1:21) Na sala qo era ‘vakasucumi vou kina ena dua na inuinui e dei . . . , e maroroi tu mai lomalagi.’ (1 Pita 1:3, 4) E vou vei keda na tamata na ivakarau  ni bula cecere va qo, oya na vuna era vakatokai kina na lotu vaKarisito lumuti ena yalo tabu mera “kabuli vou.” (2 Korinica 5:17) E kaya na iVolatabu ni lewe 144,000 era na lai veitomani mai lomalagi ena nodra liutaki na tamata era sa vakabulai.—Vakatakila 5:9, 10; 14:1-4.

20. (a) Na cava a vakatakilai me baleta na ka vuni ni Kalou ena 36 G.V.? (b) O cei ena vakila na veivakalougatataki a yalataki vei Eparama?

²⁰ O ira na lumuti qo era na tautauvata kei Jisu ena nodra sa na vakatokai tale ga mera ‘kawa i Eparaama.’ b (Kalatia 3:29) Era a Jiu dina na digitaki taudua e liu. Ia e laurai ena 36 G.V. e dua tale na tiki ni ka vuni ni Kalou: Era na vakaivotavota tale ga ena bula vakalomalagi na kai matanitu tani, se o ira na sega ni Jiu. (Roma 9:6-8; 11:25, 26; Efeso 3:5, 6) E baleti ira ga na lotu vaKarisito lumuti na vosa ni veivakalougatataki e cavuti vei Eparama? Sega, baleta na isoro i Jisu e baleta na kawatamata kece. (1 Joni 2:2) Toso na gauna, e qai vakaraitaka o Jiova ni “dua na isoqosoqo levu” e sega ni dua e wilika rawa ena bula yani ni sa na cava na veiliutaki i Setani. (Vakatakila 7:9, 14) Dua tale na iwiliwili vakaitamera era na vakaturi, o ira qo e rawa nira bula tawamudu ena Parataisi!—Luke 23:43; Joni 5:28, 29; Vakatakila 20:11-15; 21:3, 4.

21, 22. Ena sala cava e laurai kina na vuku ni Kalou ena nona ka vuni tabu?

²¹ E vakadinadinataki ena ka vuni tabu ni Kalou na “veibasoga ni nona vuku.” (Efeso 3:8-10) Sa dua na ka na vuku i Jiova ena nona vakarautaka na ka vuni qo, kei na nona vakatakila toka mai vakalalai! Ena nona vuku, e kauaitaka o koya na ka eda na sega ni taura rawa na tamata, e vakalaiva tale ga me qai laurai mai na ka e tu e lomada.—Same 103:14.

²² E laurai tale ga na vakasakiti ni vuku i Jiova ena nona digitaki Jisu me Tui. E sega tale ni dua e yacova na ivakatagedegede ni  Luve i Jiova ena nona nuitaki. E levu na ka dredre e mai sotava o koya ni mai bula vakatamata voli e vuravura. E sega gona ni vulagi ena leqa eda dau sotava. (Iperiu 5:7-9) Ia vakacava o ira era na lai veiliutaki vata kei Jisu? Ena veisenitiuri, sa ra mai lumuti na tagane kei na yalewa mai na veivanua kece, veimatanitu, kei na duivosavosa. O ira qo era sa sotava na veimataqali leqa kece, sa ra kila tale ga na kedra iwali. (Efeso 4:22-24) Ena sega ni tukuni rawa na totoka ni bula nira sa na veiliutaki na tui kei na bete yalololoma qo!

23. Me baleta na ka vuni i Jiova, na cava eda kalougata kina na lotu vaKarisito?

²³ E vola na yapositolo o Paula: “A vunitaki tu na ka vuni tabu qo ena ivakarau ni vuravura sa oti kei na itabatamata era bula e liu. Ia qo sa vakatakilai vei ira na nona yalosavasava.” (Kolosa 1:26) Io, sa levu sara na ka era sa kila na lumuti i Jiova me baleta na nona ka vuni, sa ra vakatakila tale ga yani na ka era kila qo vei ira na vica vata na milioni. Eda sa bau kalougata dina! O Jiova e sa “vakatakila tale ga vei keda na ka vuni tabu me baleta na lomana.” (Efeso 1:9) Meda tukuna mada ga yani na ka vuni veivakurabuitaki qo, da qai vukei ira na rogoci keda mera vulica na vuku tawavakaiyalayala ni noda Kalou o Jiova!