1, 2. Tera ‘te bwai ae raba’ ae riai n anaaki nanora iai, ao bukin tera?

 RONGORONGO aika raba! E rangi ni kangaanga irouia aomata bwa a na karabai rongorongo ibukina bwa a reberake, ao a kiriuriu nanoia ni kan atai bwaai ao iango nako. Ma e taku te Baibara: “Bon neboakin te Atua baika raba i Rouna.” (Taeka N Rabakau 25:2) Eng, kioina ngkai Iehova bon te tia Tautaeka ao te tia Karikiriki, e riai irouna bwa e na karabai rongorongo tabeua mairouia aomata ni karokoa ana tai are e nang boo taina ni kaotaki irouna.

² Ma bon iai te bwai ae raba ae rangi ni kakannongora are e taekinna Iehova n ana Taeka. E aranaki bwa ‘Nanon te Atua ae raba.’ (I-Ebeto 1:9) Ngkana ko reiakinna ao e na bati riki kabwaiam iai nakon tii karauakin nanom are kiriuriu ni kan ataa te rongorongo. Te atatai i aon taekan te bwai ae raba aei e kona ni kairiko nakon te kamaiuaki ao e kona naba ni karekea otam teutana ni wanawanan Iehova ae akea tiana ma tokina.

3, 4. E kanga te taetae ni burabeti are e taekinaki ni Karikani Bwaai 3:15 n angania aomata te kaantaninga ae raoiroi, ao tera te miterio ke ‘te bwai ae raba’ ae mena i nanona?

³ Ngke a bure Atam ma Nei Ewa, ao e taraa ni konaaki Iehova n ana kaantaninga are e na karika te aonnaba aei bwa te bwaretaiti ae na maekanaki irouia aomata aika kororaoi. Ma n te tai naba arei, e kaota ana babaire ni kaitaraa te kangaanga aei, ngke e kangai: “N na kaki te kakaiwi i marenam ma te aine aei, ao i marenan am kariki ma ana kariki: e na kaikoaka atum, ao ane ko na kaikoaka bukini waena ngkoe.”​—Karikani Bwaai 3:15.

⁴ Taeka aikai a bon nano nanoia ao a kamwakura te iango. Antai te aine aei? Antai te naeta? Antai te “kariki” are e na kaikoaka  atun te naeta? A aki ataa kaekaan aei Atam ma Nei Ewa ma a tii kona ni kamanennantia. Ma ana taeka te Atua aikai a katauraoa te kaantaninga ibukia aomata aika kakaonimaki ake kanoaia taanga ake a aki-kakaonimaki akekei. E na bon tokanikai te raoiroi ao e na kakororaoaki ana kaantaninga Iehova. Ma n te aro raa? Ai bon te miterio! E taekinna te Baibara bwa “rabakaun te Atua are n te bae raba, are te rabakau ae karabaki.”​—1 I-Korinto 2:7.

5. Kabwarabwaraa bwa tera bukina ngkai e kaota nanona ae raba Iehova teutana imwin teutana.

⁵ Kioina ngkai Iehova bon te tia “Kakaotioti baika raba,” e na boni kaotiota ngkanne rongorongon te bwai ae raba aei, teutana imwin teutana, ni karokoa ae e na boni koro bukina. (Taniera 2:28) Ni kabwarabwarana, ti na iangoa aron ana kaeka te tama ae tatangira nakon ana titiraki natina ae uarereke ae kangai: “Tamau, I kanga n riki?” Te tama ae wanawana e na tii kaeka n te aro ae e na ota iai natina are uarereke arei. Ma e na boni kamataataa kaekaana raoi nakoina ngkana e a ikawai. N aron naba anne, e iangoia Iehova bwa e na boni kaota nanona ma ana kaantaninga nakoia ana aomata ngkana a a tauraoi nako iai.​—Taeka N Rabakau 4:18; Taniera 12:4.

6. (a) Tera bukin karaoan te berita ke te boraraoi? (b) Bukin tera bwa e rangi ni kamimi ngkai e kona ni kariaia Iehova bwa e na karaoi taiani boraraoi ma aomata?

⁶ E kanga Iehova ni kaotioti? E kabonganai taiani berita ke boraraoi ni kaotii iai bwaai aika bati. N aron ae kam boni bae n tia n rinanon te boraraoi teuana n tiainaia, ae tao ko na kabooa te aba ke ko na tangomwane. Te aeka ni boraraoi aei ae e kamatoaki i aan te tua, e na kakoauaa karaoan ae kaantaningaki n te berita. Ma bukin tera bwa e na karaoi taiani boraraoi ke berita aika matoa Iehova ma aomata? Tiaki bwa ana taeka bon te bwai ni kakoaua ae tau. Ma e ngae n anne, n taai tabetai e bon boutokaa ana taeka te Atua ni berita aika matoa. Taiani berita aika matoa  aikai, a anganira ngaira aika aomata aika ti aki kororaoi, onimakinan riki ana berita nako Iehova.​—Ebera 6:16-18.

7, 8. (a) Te berita raa are e karaoia Iehova ma Aberaam, ao tera riki ae kaotaki iai ni kaineti ma ana bwai te Atua ae raba? (b) E kanga Iehova ni karinana rikaaki ana kateiriki te Kariki are e beritanaki?

⁷ Uoua te ngaa tabun te ririki imwin kanakoaia aomata man te Baretaiti, ao e tuanga ana toro Iehova ae rangi ni kakaonimaki ae Aberaam ni kangai: “N na boni kabatiaia am kariki n ai aron itoini karawa . . . ao a na bane botanaomatan aonaba ni kabaia iroun am kariki; ba kioina ngkai ko kan ongo bwanau.” (Karikani Bwaai 22:17, 18) Tiaki tii te berita ma bon te berita ae matoatoa aei ae teina kaanga te tua ae aanaki n ana taetae n tuea Iehova ae aki kona n uruaki. (Karikani Bwaai 17:1, 2; Ebera 6:13-15) Ai kamimi ra aron te tia Tautaeka ae te Uea ni karaoa ana boraraoi ma aomata ike e a baireia iai bwa e na kakabwaiaia te botannaomata!

⁸ N te berita ma Aberaam ao e kaotaki iai bwa te Kariki are beritanaki e na riki bwa te aomata, ae kanoan Aberaam. Ma antai ae nanonaki iai? N te tai are e baireia Iehova, ao e a kaotia iai bwa natin Aberaam ae Itaaka e na bon riki bwa ana bakatibu te kariki aei. Ibuakoia ngkanne natin Itaaka mwaane ake uoman, ao e rineaki iai Iakoba. (Karikani Bwaai 21:12; 28:13, 14) Imwina riki ao e a manga taekina te taetae ni burabeti aei Iakoba nakon natina te mwaane temanna mai buakoia ake 12 ni kangai: “Ane e na aki nako te kainuea mairoun Iuta, Ao okon te tia tautaeka mai marenani waena, Ni karokoa Tiro [Teuare bon Ana Bwai te Baei]; Ao bwaina te iraki nanona irouia botanaomata.” (Karikani Bwaai 49:10) E a ataaki ngkai bwa e na riki bwa te uea te Kariki anne, are e riki mairoun ana bakatibu ae Iuta!

9, 10. (a) Tera te berita are karaoia Iehova nakoia kaain Iteraera, ao tera te kamanomano ae reke man te berita aei? (b) E kanga te Tua ni katereterea kainnanoakin te kaboomwi iroun te botannaomata?

⁹ N 1513 B.C.E., ao e karaoa te babaire Iehova ae e na katauraoa iai te kawai ibukin kaotan riki ana bwai te Atua ae raba. E karaoa  te berita ma kanoan Aberaam aika kaain Iteraera. E ngae ngke e a toki tain te berita ni kaineti ma te Tua Mairoun Mote, ma e kakawaki ibukin kakoroan bukin ana kaantaninga Iehova ni kaineti ma te Kariki are beritanaki. N te aro raa? Iangoi kawai aika tenua. Te moan, e a riki te Tua bwa kaanga te oo ae e kamanoiia. (I-Ebeto 2:14) Kaetieti aika raraoi iai a riki bwa kaanga te marena i marenaia I-Iutaia ao Tientaire. Mangaia are e ibuobuoki te Tua aei ni kataniia aomata ake e na riki mairouia te Kariki ae beritanaki aei. Ibukin aei, e bon teimatoa te botannaomata aei ni karokoa te tai ae baireaki iroun te Atua are e na bungiaki iai te Mesia bwa kaain te baronga ae Iuta.

¹⁰ Te kauoua, e kateretereaki raoi n te Tua kainnanoan te kaboomwi ibukia aomata. E kororaoi te Tua aei, ao ngkanne e kaotiotaki iai aia aki-konabwai aomata aika aki-kororaoi ni kaineti ma aroia ni kawakinna. Mangaia are e karaoaki “ba a aonga ni kaotaki taiani bure, ni karokoa kaotin Teuare ana kariki Aberaam, are e karaoaki te motintaeka i bukina.” (I-Karatia 3:19, BK) E karaoa te babaire te Tua ibukin kabwaraan buure rinanon angakarea aika maan, ae te banna ibukin rokon te babaire ni koaua rimwi riki. Ma ngke e korea ae kangai Bauro, “a bon aki kona te uoti nako buure raraia kao-mwaane ma kooti,” e teretere ngkanne bwa baikai boni bannan ana karea ni kaboomwi Kristo. (Ebera 10:1-4) E a riki te berita aei bwa aia ‘tia reirei I-Iutaia ae kairiria nakon Kristo.’​—I-Karatia 3:24.

11. Tera te kaantaninga ae moanibaan te tamaroa are e karekea te Tua are beritanaki nakoia I-Iteraera, ma bukin tera ngkai e aki reke irouia kaain te botannaomata anne ni kabane?

¹¹ Te katenua, te berita anne e karekea te kaantaninga nakoia I-Iteraera ae moanibaan te tamaroa. E tuangia Iehova bwa ngkana a kakaonimaki nakon te berita, ao a ‘na riki iai bwa ana koraki n ibonga ao te botannaomata ae tabu.’ (Te Otinako 19:5, 6) A bon reke tabeman kaain Iteraera bwa te moan koraki n ibonga ake kaain te tautaeka i karawa, ma e kananokawaki bwa bon angiina ae a karitei ni kaitaraa te Tua ao a rawa nakon te Mesia are te Kariki, n te aro are a a kabuaa mairouia te kaantaninga anne. Antai ngkanne ake a kakoroa mwaitin te koraki n ibonga aei? Ao tera irekerekeia kaain te botannaomata ae kakabwaiaki  aei ma te Kariki are beritanaki? A na boni kaotaki bwaai akana reitaki ma ana bwai te Atua ae raba ngkana e koro raoi taina iroun te Atua.

12. Te berita raa are e karaoia Iehova ma Tawita, ao te ota raa are kaotaki iai ni kaineti ma ana bwai te Atua ae raba?

¹² N te ka-11 n tienture B.C.E., e kaotiotii riki bwaai tabeua Iehova aika reitaki ma ana bwai ae raba ngke e karaoa te berita riki teuana. E berita ni kangai nakon te Uea ae kakaonimaki ae Tawita: “N na kateirakea am kariki i mwim, . . . ao N na kateimatoa ueana. . . . N na kateimatoa kaintokan ueana n aki toki.” (2 Tamuera 7:12, 13; Taian Areru 89:3) E a rokoroko ngkai te kateiriki aei n ana utu Tawita. Ma e kona n tautaeka te uea ae te aomata n “aki toki”? (Taian Areru 89:20, 29, 34-36) Ao e kona naba te uea ae te aomata ni kamaiuia aomata man te bure ao te mate?

13, 14. (a) Ni kaineti ma Taian Areru 110, baikara berita ake e karaoi Iehova nakon te Uea are kabiraki? (b) Baikara kaotioti tabeua mairouia ana burabeti Iehova ake a kaineti ma rokon te Kariki?

¹³ E kairaki Tawita iroun te taamnei bwa e na korea ae kangai: “E taku Iehova nakon au Uea, ko na tekateka i angaataiu, ni katiaai moa ba N na karaoiia taan ribaiko ba neni katokani waem. E taetae n tuea Iehova, ao E na aki bita nanona, bon te ibonga Ngkoe n aki toki n ai aroni Merekitereka.” (Taian Areru 110:1, 4) Ana taeka Tawita aikai a boni kaineti raoi nakon te Kariki are beritanaki ke te Mesia. (Mwakuri 2:35, 36) E na tautaeka te Uea aei mai karawa mai ‘angatain’ Iehova, ao tiaki mai Ierutarem. N te aro anne ao e na mwaaka iai, tiaki tii i aon Iteraera ma ni kabuta te aonnaba. (Taian Areru 2:6-8) Ma iai riki te bwai teuana ae kaotaki ikai. Noria bwa Iehova e taekina te berita are e na riki te Mesia bwa “te ibonga . . . n ai aroni Merekitereka.” Te Kariki are e na roko e na rineaki iroun te Atua bwa te Uea ao te Ibonga n aron Merekitereka are e beku bwa te ibonga ao te uea n ana bong Aberaam!​—Karikani Bwaai 14:17-20.

¹⁴ I nanon ririki aika bati, e kabonganaia burabeti Iehova bwa a na kaotioti bwaai tabeua riki ni kaineti ma ana bwai te Atua ae raba. N aron Itaia, ae e kaotia bwa e na mate te Kariki bwa te karea.  (Itaia 53:3-12) E a kaman taekina naba te tabo are e na bungiaki iai te Mesia Mika. (Mika 5:2) Ao Taniera e taetae ni burabetina raoi te tai are e na kaoti iai te Kariki ao are e na mate iai.—Taniera 9:24-27.

15, 16. (a) E a kanga Natin Iehova n ‘nako mairoun te aine’? (b) Tera rikian Iesu mairouia ana karo ake aomata, ao e riki n ningai bwa te Kariki are beritanaki?

¹⁵ Aroni kakoroan bukin taian taetae ni burabeti aikai, e teimatoa ni miterio ni karokoa kaotin te Kariki. E taku I-Karatia 4:4: “Ngke e koro raoi bongina, ao te Atua E kanakoa Natina, are bungiaki iroun te aine.” N te ririki 2 B.C.E., e tuangaki te kibono ae te I-Iutaia ae Nei Maria iroun te anera ni kangai: “Ane ko na bikoukou, ao ko na bungia natim ae te mane, ao ko na aranna ba Iesu. E na kakanato, ao e na aranaki ba Natin Teuare Moan te Rietata. E na kateia te Uea ae te Atua ba te uea i muin ana bakatibu are Tawita . . . E na ruoniko te Tamnei ae e Raoiroi, ao e na rabuniko makan Teuare Moan te Rietata. Ai ngaia ae e na aranaki ba Natin te Atua te ataei ae e tabu ae e na bungiaki.”​—Ruka 1:31, 32, 35, BK.

¹⁶ Imwina riki, ao e a kamwainga maiun Natina Iehova mai karawa nako nanon biroton Nei Maria, n te aro are e a nako mairoun te aine. Bon te aine ae aki kororaoi Maria, ma e aki tuuraki Iesu n aki-kororaoina bwa are bon “Natin te Atua.” Ana karo Iesu ake aomata boni kaain te kanoa are Tawita ni kauoman, n te aro are a a bon angan Iesu te riai n riki bwa te tia bwaibwai n ana bwai Tawita. (Mwakuri 13:22, 23) N ana bwabetito Iesu n 29 C.E., ao e taetae ni kangai Iehova ngke e kabiria n te taamnei ae raoiroi: “Natiu ae tangiraki Teuaei.” (Mataio 3:16, 17) E a boni kaotia iai bwa boni ngaia te Kariki are e a kaman beritanaki! (I-Karatia 3:16) E a roko ngkanne te tai are e na manga kaotaki bwaai tabeua riki ni kaineti ma ana bwai te Atua ae raba.​—2 Timoteo 1:10.

17. E kanga ni kaotaaki riki nanon Karikani Bwaai 3:15?

¹⁷ I nanon ana tai Iesu ni karaoa ana mwakuri ni minita, ao e kaotiotia bwa te naeta are ni Karikani Bwaai 3:15 bon Tatan, ao  ana kariki te naeta, taan rimwin Tatan. (Mataio 23:33; Ioane 8:44) Imwina riki, ao e a kaotaki te aro are koraki aikai a na bane ni kamaunaki n aki toki. (Te Kaotioti 20:1-3, 10, 15) E a manga kaotaki naba bwa te aine bon te “Ierutarem are i eta,” ae taekan ana botaki Iehova i karawa ae kaainaki irouia anera, ae kabotauaki ma te buu-te-aine. *​—I-Karatia 4:26; Te Kaotioti 12:1-6.

18. Tera bukin katean “te berita ae e bou”?

¹⁸ E katautauaki bwa te kaotioti ae te kabanea ni kamimi bon are e riki n te tairiki are imwain raoi maten Iesu ngke e tuangia ana reirei aika kakaonimaki taekan “te berita ae e bou.” (Ruka 22:20, BK) Taben te berita ae boou aei bwa e na karekeia te “koraki n ibonga” n aron naba te berita mai mwaina are te Tua Mairoun Mote. (Te Otinako 19:6; 1 Betero 2:9) Ma, te berita aei e na aki katea te botannaomata n rabwata ma e na katea te botannaomata n taamnei, ae ana “Iteraera te Atua” ae kaainaki irouia taan rimwin Kristo aika kakaonimaki aika kabiraki. (I-Karatia 6:16) Kaain te berita ae boou aei, a na ibuobuoki ma Iesu ni karekea kakabwaiaaia te botannaomata!

19. (a) Bukin tera ngkai e tokanikai te berita ae boou ni karekea te “koraki n ibonga”? (b) Bukin tera ngkai a aranaki Kristian aika kabiraki bwa “te aomata ae e bou,” ao iraman aika a na beku i karawa ma Kristo?

¹⁹ Ma bukin tera ngkai e tokanikai te berita ae boou ni karekeaia te “koraki n ibonga” ake a na kakabwaiaa te botannaomata? Ibukina bwa a aikoa kabuakakaki taan rimwin Kristo n te bure, bwa e a tia ni karekea kabwaraan aia bure rinanon ana karea. (Ieremia 31:31-34) Kioina ngkai a a tia ni karekea itiakia i matan Iehova, a a natinaki irouna bwa a na riki bwa kaain ana utu i karawa, ao a kabiraki n te taamnei ae raoiroi. (I-Rom 8:15-17; 2 I-Korinto 1:21) A rinanon ‘te manga karikaki nakon te kaantaninga ni kamaiu ae kawakinaki i karawa.’ (1 Betero 1:3, 4) Kioina  ngkai e boou te nakoa ae rietata aei irouia aomata, Kristian ake a a riki bwa naati n taamnei aika kabiraki a aranaki bwa “te aomata ae e bou.” (2 I-Korinto 5:17, BK) E kaotia te Baibara bwa mwaitiia te koraki aika a na ibuobuoki n tautaeka mai karawa i aoia aomata aika kamaiuaki, bon 144,000.​—Te Kaotioti 5:9, 10; 14:1-4.

20. (a) Tera te kaotioti ae kaineti ma ana bwai te Atua ae raba ae karaoaki n 36 C.E.? (b) Antai aika a na nora kakukurein te kakabwaia are e beritanaki nakon Aberaam?

²⁰ A uaia taani kabiraki aikai n riki bwa “ana kariki Aberaam” ma Iesu. * (I-Karatia 3:29, BK) Te moani koraki ake a rineaki bon taian Iutaia ni koaua. Ma n 36 C.E., e a manga kaotaki te bwai teuana riki ni kaineti ma ana bwai te Atua ae raba. Aio are bon taekaia Tientaire ke te koraki ake tiaki kaain Iutaia, bwa a kona naba ni karekea kaantaningan te nako karawa irouia. (I-Rom 9:6-8; 11:25, 26; I-Ebeto 3:5, 6) Tii Kristian aika kabiraki aika a na nori kakabwaia ake a beritanaki nakon Aberaam? Tiaki ngaia anne, bwa e na kakabwaiaki naba aonnaba ni kabutaa n ana angakarea Iesu. (1 Ioane 2:2) N taina ae riai ao e na kaotiia “te koraki ae uanao” Iehova, ake a aki kona ni warekaki ake a na kamaiuaki n tokin ana aonnaba Tatan. (Te Kaotioti 7:9, 14) A na kautaki naba aomata aika mwaiti kurikuri man te mate bwa a na maiu n aki toki n te Baretaiti!​—Ruka 23:43; Ioane 5:28, 29; Te Kaotioti 20:11-15; 21:3, 4.

21, 22. E kanga ana bwai ae raba Iehova ni kaota wanawanana?

²¹ Ana bwai te Atua ae raba e kaota raoi “wanawanan te Atua ae a maiti nako arona,” n te aro ae kamimi. (I-Ebeto 3:8-10, BK) Te wanawana raa are e kaotiotia Iehova ni karaoan te bwai ae raba aei, ao imwina riki ni kaotiotana teutana imwin teutana! E wanawana bwa e iangoa tian aia atatai aomata, ao e kariaia bwa a na kaotiota raoi nanoia.​—Taian Areru 103:14.

 ²² E kaota wanawanana Iehova ae akea kabotauana n rinean Iesu irouna bwa te Uea. Natin Iehova bon te aomata ae moan te rangi n onimakinaki riki i buakon baika karikaki ni kabane. Ngke e maiu i aon te aba ngkoa ao e bati aeka ni kangaanga ake e boo ma ngaai. E rangi ni mataata raoi n aia kangaanga aomata. (Ebera 5:7-9) Ma tera aroia raon Iesu n tautaeka? I nanon tienture aika bati ao iai mwaane ma aine aika a a tia n rineaki man taian reeti, taetae nako, ao taabo aika kakaokoro rikiaia iai, ake a a tia ni kabiraki. Akea te kangaanga ae a kona ni konaaki iai ae a kaitaraa. (I-Ebeto 4:22-24) Te maeka i aan aia kairiri ibonga n uea aika a bwaina te nanoanga aikai, e na bon rangi ni kakukurei!

23. Tera kakabwaiaia Kristian ae kona n reke ni kaineti ma ana bwai Iehova ae raba?

²³ E korea ae kangai te abotoro Bauro: “Te baere raba, are karabaki ma ngkoangkoa ao man rooro nako: ao e kaotaki ngkai nakoia ana aomata aika itiaki.” (I-Korote 1:26) Eng, a a tia n ataa ana bwai te Atua ae raba ana kabiraki Iehova, ao a a manga tibwaa ngkai te aeka n atatai aei nakoia aomata aika mirion ma mirion mwaitiia. Ai boni kakabwaia ra ngaira ni kabane iai! E a tia Iehova ni “kaota nakoira nanona ae e raba.” (I-Ebeto 1:9, BK) Ti bia tibwaa te bwai ae raba ae kamimi aei nakoia aomata, ni buokiia bwa a na nora teutana wanawanan Iehova ae te Atua ae akea tiana ma tokina!