Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA WA 19

“Meji a Nzambi mu bualu busokoka bua tshijila”

“Meji a Nzambi mu bualu busokoka bua tshijila”

1, 2. “Bualu busokoka bua tshijila” budi ne bua kukoka ntema yetu mbualu kayi? Mbua tshinyi?

BITU bikolela bantu bua kulama malu masokoka, bualu atu akoka ntema, alobeshangana ne akolelangana bua kuumvua. Kadi Bible yeye udi wamba ne: “Butumbi bua Nzambi nkusokoka muanda.” (Nsumuinu 25:2) Bushuwa, bu mudi Yehowa Mufuki ne Mukokeshi Mutambe Bunene, udi ne bukenji bua kuanji kusokoka bantu amue malu too ne padi tshikondo tshia kubasokoluelawu tshikumbana.

2 Kadi kudi bualu busokoka kampanda bua disanka budi bukoka ntema budi Yehowa musokolole mu Dîyi diende. Badi babubikila ne: “Bualu busokoka bua tshijila bua disua [dia Nzambi].” (Efeso 1:9) Tuetu babumanye, kabuakutusankisha anu tshianana to. Kubumanya kudi mua kukufikisha ku lupandu ne kukupeshaku lungenyi lukese lua tshidi meji a Yehowa adi kaayi ne ndekelu.

Mbabusokolole ku kakese ku kakese

3, 4. Mmunyi muvua mulayi wa tshiprofete udi mu Genese 3:15 ufila ditekemena? Uvua ne “bualu busokoka bua tshijila” kayi?

3 Pakenza Adama ne Eva bubi, bivua bimueneke bu ne: bavua bapangishe dijinga dia Yehowa dia kuvuija buloba mparadizu wikala ne bantu bapuangane bua kukumbanadi. Kadi Nzambi wakatangila diakamue tshilumbu atshi. Ke kuambaye ne: ‘Nenteke lukuna pankatshi pebe [nyoka] ne mukaji, ne pankatshi pa bana bebe ne bana bende, muana wa mukaji neakukume ku mutu kuebe, ne wewe neumusume ku tshikankanyi tshiende.’​—Genese 3:15.

4 Bivua bikole bua kumanya tshivua mêyi aa umvuija. Mukaji au uvua nganyi? Kadi nyoka? Mpindieu “muana” uvua ne bua kukuma nyoka ku mutu uvua nganyi? Adama ne Eva bavua anu mua kuteta bua kubuka tshivua mêyi au umvuija. Tshidibi, mêyi a Nzambi au avua apesha muena lulamatu yonso wa mu ndelanganyi ya Adama ne Eva ditekemena. Buakane buvua ne bua kutshimuna. Dijinga dia Yehowa divua ne bua kukumbana. Kadi mmushindu kayi? Abu mbualu buvua busokoka. Bible udi ububikila ne: “Meji a Nzambi mu bualu busokoka bua tshijila, meji masokoka.”​—1 Kolinto 2:7.

5. Fila tshilejilu tshia tshidi Yehowa usokoluela bualu busokoka buende ku kakese ku kakese.

5 Bu mutu Yehowa “usokolola malu masokoka,” uvua mua kusokolola ndekelu wa bionso malu avua atangila dikumbana dia bualu busokoka buende ebu. (Danyele 2:28) Kadi uvua ne bua kuasokolola ku kakese ku kakese, ndambu ndambu. Tuangate tshilejilu tshia mudi tatu wa dinanga mua kuandamuna muanende mutekete yeye mua kumukonka ne: “Papa, meme eu ndi mufumine kuepi?” Tatu wa meji neambile muanende anu malu makumbane adiye mua kumvua. Padi muana wenda ukola, tatu udi wenda umuambila malu makuabu. Bia muomumue, Yehowa mmumanye dîba didi bantu bende mua kuikala bakumbane bua kubasokoluela malu a disua diende ne adiye mulongolole.​—Nsumuinu 4:18; Danyele 12:4.

6. a) Tshipungidi tshitu tshiambuluisha ku tshinyi? b) Bua tshinyi mbimpe bua muvua Yehowa mutuadije bualu bua kudia bipungidi ne bantu?

6 Mmushindu kayi uvua Yehowa musokolole malu a nunku? Uvua mudie mulongolongo wa bipungidi bua kuasokolola a bungi. Imue misangu, ukatuku mudie tshipungidi ne muntu, bu mudi tshia kusumba lupangu, kusomba makuta anyi kuasombeshangana. Tshipungidi atshi tshivua tshintu tshivua tshinujadikila ne: mêyi anuvua basuike avua mua kukumbana. Kadi bua tshinyi Yehowa uvua ne bua kupunga bipungidi bishindame ne bantu? Bushuwa, dîyi diende didi tshintu tshikumbane tshidi tshitujadikila muakumbana milayi yende. Ke mudibi, kadi misangu ya bungi, bipungidi ke bivuaye ujadika nabi muakumbana dîyi diende. Bipungidi bishindame ebi bidi bitukolesha tuetu bantu bapange bupuangane bikole bua kueyemena milayi ya Yehowa.​—Ebelu 6:16-18.

Tshipungidi tshidia ne Abalahama

7, 8. a) Ntshipungidi kayi tshivua Yehowa mudie ne Abalahama? Tshiakafila butoke kayi pa bualu busokoka bua tshijila? b) Mmunyi muakaleja Yehowa ku kakese ku kakese mulongo wa bankambua bavua mua kupatula Kankanunuina aku?

7 Bidimu bipite pa 2000 Yehowa mumane kuipata Adama mu Mparadizu, wakambila muntu wende Abalahama ne: ‘Nenkumbaje tunkanunuina tuebe bu mitoto ya mu diulu. Bisamba bionso bia pa buloba nebisanke bualu bua tunkanunuina tuebe, bualu bua wewe wakatumikila dîyi dianyi.’ (Genese 22:17, 18) Etshi katshivua anu mulayi tshianana to; Yehowa uvua mutshienze bu tshipungidi tshishindame ne mutshikoleshe ne mutshipu uvuaye muenze uvua muntu kayi mua kunyanga. (Genese 17:1, 2; Ebelu 6:13-15) Kabienaku bikemesha bua kumona Mukalenge Mutambe Bunene upunga tshipungidi bua kubenesha bukua bantu anyi?

‘Nenkumbaje tunkanunuina tuebe bu mitoto ya mu diulu’

8 Tshipungidi tshia Abalahama tshiakasokolola ne: Muana anyi Kankanunuina kavuabu balaye kavua ne bua kuledibua bu muntu, bualu kavua ne bua kuikala ka mu ndelanganyi ya Abalahama. Kadi nnganyi uvua ne bua kuikala Kankanunuina aku? Yehowa wakalua kusokolola ne: Isaka, muana wa Abalahama, ke uvua ne bua kuikala nkambua wa Kankanunuina aku. Ku bana ba balume babidi ba Isaka, bakasungula Yakoba. (Genese 21:12; 28:13, 14) Pashishe, Yakoba wakambila bana bende 12 mêyi a tshiprofete aa: ‘Dikombo dia bukalenge kadiena diumuka kudi Yuda, tshibangu tshia bukokeshi katshiena tshiumuka pankatshi pa makasa ende too ne palua Shilo [“Yeye udi Muenatshi”], ne bantu bonso nebamukukuile.’ (Genese 49:10) Dîba adi, biakamanyika ne: Kankanunuina kavua mua kuikala mukalenge uvua upatukila mu tshisamba tshia Yuda.

Tshipungidi tshidia ne Isalele

9, 10. a) Ntshipungidi kayi tshivua Yehowa mudie ne Isalele? Tshiakabakuba ku tshinyi? b) Mmunyi muvua mikenji ileja muvua bukua bantu dijinga ne tshia kubapikula natshi?

9 Mu tshidimu tshia 1513 kumpala kua Yezu, Yehowa wakalongolola bualu buvua buambuluisha bua kusokololabu malu makuabu a bualu busokoka bua tshijila. Wakadia tshipungidi ne bena Isalele bavua ndelanganyi ya Abalahama. Nansha mudi tshipungidi tshia mikenji ya Mose katshitshiyi ne mushinga lelu, tshivua tshiambuluishe dijinga dia Yehowa bikole bua kupatula Kankanunuina kalaya. Mmushindu kayi? Tumonayi mishindu isatu. Tshia kumpala, mikenji ivua bu tshimanu tshia bukubi. (Efeso 2:14) Mêyi ne mikandu bia buakane bivua mu mikenji bivua bu tshimanu pankatshi pa bena Yuda ne bantu ba bisamba bia bende. Nunku, mikenji yakambuluisha bua kulama mulongo wa bankambua bavua mua kupatula Kankanunuina kalaya. Bukubi abu ke buvua nangananga buambuluishe tshisamba tshia Isalele bua kuikala anuku too ne pakakumbana tshikondo tshivua Nzambi mulongolole bua Masiya kuledibua mu tshisamba tshia Yuda.

10 Tshibidi, mikenji ivua ileja patoke muvua bukua bantu dijinga ne tshia kubapikula natshi. Bu muvuayi mipuangane, ivua ileja patoke mudi bantu bena mibi kabayi bakumbane bua kuyitumikila mu katoba ne mu katoba. Mushindu au ke uvuayi yambuluisha “bua kuela malu mabi patoke too ne pavua kankanunuina kavuabu balaye mulayi au ne bua kufika.” (Galatiya 3:19) Ku diambuluisha dia milambu ya nyama, mikenji ivua mifile mpunga wa kubuikidilabu bantu mibi bua tshitupa tshîpi. Kadi anu muakaleja Paulo, bu mudi ‘mashi a ngombe ne a mbuji ya mpumbu kaayi mua kumbusha mibi nansha kakese,’ milambu ayi ivua anu midianjile kuleja mulambu wa Kristo wa kupikula nawu bantu. (Ebelu 10:1-4) Bua bena Yuda ba lulamatu, tshipungidi atshi tshiakalua ‘ndeji wabu uvua ubalombola too ne kudi Kristo.’​—Galatiya 3:24.

11. Tshipungidi tshia mikenji tshivua tshipetesha bena Isalele ditekemena kayi? Kadi bua tshinyi tshisamba atshi mu kabujima tshiakadipangila?

11 Tshisatu, tshipungidi atshi tshivua tshipetesha bena Isalele ditekemena dilenga dia dikema. Yehowa wakabambila ne: bu bobu bashale balame tshipungidi atshi, bavua mua kulua ‘bukalenge bua bakuidi, tshisamba tshia tshijila.’ (Ekesode 19:5, 6) Bushuwa, Isalele wa ku mubidi wakapatula bantu ba kumpala ba mu bukalenge bua bakuidi bua mu diulu. Kadi tshisamba tshia Isalele mu kabujima tshiakatombokela tshipungidi tshia mikenji, kubengatshi Masiya uvua Kankanunuina kalaya, e kupangilatshi ditekemena adi. Kadi mbena tshisamba kayi bavua mua kukumbaja bungi bua bena mu bukalenge bua bakuidi? Mmushindu kayi uvua tshisamba tshivuabu babeneshe atshi mua kuikala bulela ne Kankanunuina kalaya? Nzambi uvua mua kusokolola malu a bualu busokoka bua tshijila aa mu tshikondo tshivuaye mulongolole.

Tshipungidi tshia bukalenge bua Davidi

12. Ntshipungidi kayi tshivua Yehowa mudie ne Davidi? Mmalu kayi a bualu busokoka bua tshijila bua Nzambi avuatshi tshisokolole?

12 Mu bidimu bia 1000 kumpala kua Yezu kuledibua, Yehowa wakasokolola kabidi malu makuabu a bualu busokoka bua tshijila pakadiaye tshipungidi tshikuabu ne Davidi. Wakamulaya ne: ‘Nensungule muana [“umue wa ku ndelanganyi yebe,”MMM], nenjadike bukalenge buende, nenjadike nkuasa wa bukalenge buende tshiendelele.’ (2 Samuele 7:12, 13; Musambu 89:3) Dîba adi, mulongo wa bankambua ba Kankanunuina kavuabu balaye aku uvua mu nzubu wa Davidi. Kadi muntu wetu eu uvuaku mua kushala ukokesha “kashidi” anyi? (Musambu 89:20, 29, 34-36) Yeye muine uvuaku mua kupikula bantu ku mpekatu ne ku lufu anyi?

13, 14. a) Bilondeshile Musambu wa 110, mbualu kayi buvua Yehowa mulaye Mukalenge uvuaye muele manyi? b) Mmalu kayi makuabu a Kankanunuina kalaya akasokololabu kudi baprofete ba Yehowa?

13 Nyuma wakasaka Davidi bua kufunda ne: ‘Yehowa udi wambila mukalenge wanyi ne: Ushikame biebe ku tshianza tshianyi tshia balume too ne pangavuija badi nebe lukuna ditanda dia muinshi mua makasa ebe. Yehowa wakuditshipa, kena ukudimuna mutshima wende, ne: Wewe udi muakuidi tshiendelele wa ku mulongo wa Melekisedeke.’ (Musambu 110:1, 4) Mêyi a Davidi avua atangila Kankanunuina anyi Masiya buludiludi. (Bienzedi 2:35, 36) Mukalenge eu uvua ne bua kukokeshila mu diulu ku ‘tshianza tshia balume’ tshia Yehowa, kadi ki mmu Yelushalema to. Bualu abu buvua bumupesha bukokeshi bua kukokesha buloba bujima, kadi ki mbua kukokesha mu Yelushalema nkayamu to. (Musambu 2:6-8) Mbasokolole bualu bukuabu bua mushinga muaba eu. Yehowa uvua muditshipe wamba ne: Masiya uvua ne bua kuikala “muakuidi . . . wa ku mulongo wa Melekisedeke.” Anu bu Melekisedeke uvua mukalenge ne muakuidi mu tshikondo tshia Abalahama, Yehowa uvua ne bua kuditekela nkayende Kankanunuina kalaya bua kuikalaku Mukalenge ne Muakuidi.​—Genese 14:17-20.

14 Mu kupita kua bidimu, Yehowa wakasokolola malu makuabu a bualu busokoka buende bua tshijila ku diambuluisha dia baprofete bende. Tshilejilu, Yeshaya wakasokolola ne: Kankanunuina aku kavua ne bua kufua lufu lua mulambu. (Yeshaya 53:3-12) Mika yeye wakamanyisha muaba wa diledibua dia Masiya. (Mika 5:2) Kadi muprofete Danyele uvua mumanyishe too ne tshikondo menemene tshivua Kankanunuina ne bua kumueneka ne tshivuaku ne bua kufua.​—Danyele 9:24-27.

Bakasokolola bualu busokoka bua tshijila

15, 16. a) Mmunyi muakalua Muana wa Yehowa ‘kuledibua kudi mukaji’? b) Yezu uvua mupiane tshinyi kudi bantu bavua baledi bende? Ndîba kayi diakaluaye bu Kankanunuina kavuabu balaye?

15 Kumpala kua Kankanunuina kumuenekaku, bivua bikole bua kumanya muvua milayi ya tshiprofete eyi mua kukumbana. Galatiya 4:4 udi wamba ne: “Pakakumbana dîba dionso dikosa, Nzambi wakatuma Muanende wakaledibua kudi mukaji.” Mu tshidimu 2 kumpala kua Yezu, muanjelu wakambila Mariya nsongakaji muena Yuda utshivua kamama ne: “Tangila, newimite difu, neulele muana wa balume, neumuinyike dîna ne: Yezu. Yeye neikale munene, nebamubikile ne: Muana wa Mutambe Bunene, ne Yehowa Nzambi neamupeshe nkuasa wa butumbi wa tatu wende Davidi . . . Nyuma muimpe nealue kuudi, bukole bua Mutambe Bunene nebukubuikile. Bua bualu abu, muana waledibua nebamubikile ne: ngua tshijila, Muana wa Nzambi.”​—Luka 1:31, 32, 35.

16 Pashishe, Yehowa kumbusha muoyo wa Muanende mu diulu, kuwelaye mu difu dia Mariya bua Yezu kuledibua kudiye. Mariya uvua muntu muena mibi. Kadi Yezu kakapiana bubi kudiye to, bualu uvua “Muana wa Nzambi.” Kabidi, bu muvua baledi ba Yezu bikale bantu ba mu ndelanganyi ya Davidi, bavua bamupeteshe bukenji bua kulua mupianyi wa Davidi. (Bienzedi 13:22, 23) Pakatambula Yezu mu 29, Yehowa wakamuela manyi a nyuma, e kuambaye ne: “Eu udi Muananyi munanga.” (Matayi 3:16, 17) Ndekelu wa bionso, Kankanunuina aku kufikaku. (Galatiya 3:16) Dîba divua dikumbane bua kusokolola malu a bungi a bualu busokoka bua tshijila.​—2 Timote 1:10.

17. Mmalu kayi akasokolodibua bua tshidi Genese 3:15 umvuija?

17 Yezu wakaleja mu mudimu wende wa diyisha ne: nyoka wa mu Genese 3:15 au n’Satana, ne bana bende mbonso badi bamulonda. (Matayi 23:33; Yone 8:44) Bakalua kuleja pashishe muikalabu bonso mua kubutudibua bua kashidi. (Buakabuluibua 20:1-3, 10, 15) Kadi bua mukaji, bakaleja ne: udi “Yelushalema wa muulu,” anyi tshitupa tshia mu diulu tshia bulongolodi bua Yehowa tshidi bu mukajende, tshienza ne bifukibua bia mu nyuma. *​—Galatiya 4:26; Buakabuluibua 12:1-6.

Tshipungidi tshipiatshipia

18. “Tshipungidi tshipiatshipia” tshidi ne tshipatshila kayi?

18 Pamuapa, bualu bua katshia ne katshia bua ku malu onso akavuabu basokolole buakasokolodibua butuku bua kumpala kua lufu lua Yezu pakambilaye bayidi bende ba lulamatu bua “tshipungidi tshipiatshipia.” (Luka 22:20) Anu bu tshipungidi tshia Mose tshivua tshitshidianjidile, tshipungidi tshipiatshipia tshivua patshi ne bua kuenza ‘bukalenge bua bakuidi.’ (Ekesode 19:6; 1 Petelo 2:9) Kadi tshipungidi etshi tshivua tshiotshi ne bua kujadika tshisamba tshia mu nyuma tshia “Isalele wa Nzambi,” tshienza anu ne bayidi ba Yezu ba lulamatu, kadi ki ntshisamba tshia ku mubidi to. (Galatiya 6:16) Bena mu tshipungidi tshipiatshipia aba nebenze mudimu ne Yezu bua kubenesha bukua bantu.

19. a) Bua tshinyi tshipungidi tshipiatshipia ntshikumbane bua kupatula ‘bukalenge bua bakuidi’? b) Badi babikila bena Kristo bela manyi ne: “Tshifukibua tshipiatshipia” bua tshinyi? Mbantu bungi kayi bakokesha ne Yezu mu diulu?

19 Kadi bua tshinyi tshipungidi tshipiatshipia ntshikumbane bua kupatula ‘bukalenge bua bakuidi’ bua kubenesha bukua bantu? Bualu, pamutu pa kuangatatshi bayidi ba Kristo bu bena mibi, ntshibalongoluele mushindu wa mibi yabu kubuikidibuayi mu mulambu wa Kristo. (Yelemiya 31:31-34) Musangu umue padi Yehowa ubabala bu bakane, udi ubavuija ba mu dîku diende dia mu diulu ne ubela manyi a nyuma muimpe. (Lomo 8:15-17; 2 Kolinto 1:21) Mushindu au ke udibu ‘baledibua tshiakabidi bua kupeta ditekemena didi ne muoyo didibu babalamine mu diulu.’ (1 Petelo 1:3,4) Bu mudi bualu bua kubandishibua nunku buikale buenyi kudi bantu, badi babikila bena Kristo bela manyi balela ku nyuma ne: “Tshifukibua tshipiatshipia.” (2 Kolinto 5:17) Bible udi uleja patoke ne: bantu 144000 bikala mu diulu nebafike ndekelu wa bionso ku dikokesha bukua bantu buikala bupikudibue.​—Buakabuluibua 5:9, 10; 14:1-4.

20. a) Mbualu kayi budi butangila bualu busokoka bua tshijila buakasokolodibua mu 36? b) Mbanganyi bapeta masanka avuabu balaye Abalahama?

20 Bena Kristo bela manyi aba pamue ne Yezu badi benza “kankanunuina ka Abalahama.” * (Galatiya 3:29) Bavuabu basungule ba kumpala bavua bena Yuda ba ku mubidi. Kadi mu 36, bakasokolola bualu bukuabu bua mu bualu busokoka bua tshijila: Bantu ba bisamba bia bende (bavua kabayi bena Yuda) bavua mua kupeta pabu ditekemena dia kuya mu diulu. (Lomo 9:6-8; 11:25, 26; Efeso 3:5, 6) Anu bena Kristo bela manyi nkayabu ke bavua mua kupeta masanka avuabu balaye Abalahama anyi? Tòo, bualu mulambu wa Yezu udi wambuluisha ba pa buloba bujima. (1 Yone 2:2) Yehowa wakalua kuleja ne: “Musumba munene wa bantu” bungi kabuyi kubala nebapanduke ku nshikidilu kua bulongolodi bua Satana. (Buakabuluibua 7:9, 14) Misumba mikuabu ya bantu neyibishibue ne ditekemena dia kuikala ne muoyo wa kashidi mu Mparadizu.​—Luka 23:43; Yone 5:28, 29; Buakabuluibua 20:11-15; 21:3, 4.

Meji a Nzambi ne bualu busokoka

21, 22. Bualu busokoka bua Yehowa budi buleja meji adiye nawu mushindu kayi?

21 Bualu busokoka ntshilejilu tshia dikema tshia “mishindu mishilashilangane ya meji a Nzambi.” (Efeso 3:8-10) Padi Yehowa mulongolole bualu busokoka ebu ne mudiye mulue kubusokolola ku kakese ku kakese nunku, mmuleje mudiye ne meji a dikema! Ukavua mumone ne meji onso malu adi bantu kabayi mua kukokesha, kubashilaye mpunga wa kulejabu bulelela bua tshidi muoyo wabu.​—Musambu 103:14.

22 Yehowa wakaleja kabidi mudiye ne meji kaayi kuambangana nawu pavuaye musungule Yezu bu Mukalenge. Muana wa Yehowa mmukumbane kueyemenyibua kupita tshifukibua kayi tshikuabu tshionso. Pavua Yezu panu bu muntu wa misunya ne mashi, wakamona mabika ne mala a mishindu yonso. Mmumanye ntatu ya bukua bantu mpala ne nyima. (Ebelu 5:7-9) Kadi tuambe tshinyi bua bakokesha ne Yezu? Mu kupita kua bidimu nkama ne nkama, balume ne bakaji ba makoba onso ne miakulu yonso ne ba miaba yonso mbedibue manyi kudi Yehowa. Kakuena lutatu nansha lumue ludi ba bungi ba munkatshi muabu kabayi bapete ne balutantamene nansha. (Efeso 4:22-24) Kulombodibua kudi bakalenge ne bakuidi ba luse aba nekuikale bualu bua disanka dia dikema!

23. Ndiakalenga kayi didi nadi bena Kristo pa bidi bitangila bualu busokoka bua tshijila bua Yehowa?

23 Mupostolo Paulo wakafunda ne: “Bualu busokoka bua tshijila buvuabu basokoke katshia ku bikondo bikadi bipite, bia bantu ba kale . . . mbabubuluile bansantu bende.” (Kolosayi 1:26) Bushuwa, bela manyi ba tshijila ba Yehowa mbafike ku dimanya malu a bungi a bualu busokoka bua tshijila, ne bakadi bapeteshe bantu miliyo ne miliyo dimanya edi. Edi ndiakalenga dinene ditudi nadi bonso. Yehowa ‘mmutumanyishe bualu busokoka bua tshijila bua disua diende.’ (Efeso 1:9) Nanku tuambilayi bakuabu bualu busokoka bua dikema ebu, tubambuluishe muomumue bua bafike ku diumvua tshidi meji a Yehowa Nzambi adi kaayi ne ndekelu.

^ tshik. 17 “Bualu busokoka bua tshijila bua dilamata dia Nzambi” buakasokolodibua kabidi mu Yezu. (1 Timote 3:16) Bivua bualu busokoka anyi bualu bukole bua kumanya ni kuvua muntu uvua mua kulama muoyo mutoke menemene kudi Yehowa. Yezu wakafila diandamuna. Wakalama muoyo mutoke mu mateta onso avua Satana mumuele.​—Matayi 4:1-11; 27:26-50.

^ tshik. 20 Yezu wakadia kabidi “tshipungidi . . . tshia Bukalenge” ne bantu bamue bamue aba. (Luka 22:29, 30) Bushuwa, Yezu wakadia tshipungidi ne “kasumbu kakese ka mikoko” aka bua kukokeshabu nende mu diulu, bikale bu tshitupa tshibidi tshia kankanunuina ka Abalahama.​—Luka 12:32.