1, 2. Kasi ‘ntchisisi wuli chakupatulika’ icho chikwenera kutikondweska, ndipo chifukwa wuli?

 CHIFUKWA chakuti nkhani za chisisi zikukondweska na kuzizika ŵanthu, chikupangiska kuti ŵanthu ŵatondekenge kusunga chisisi. Kweni, Baibolo likuyowoya kuti: “Mbuchindami wa Chiuta kubisa nkhani.” (Zintharika 25:2) Pakuŵa Muwusi Mukuru kweniso Mlengi, Yehova wakuphalira ŵanthu vinthu vyose yayi. Iyo wakulindilira nyengo yake yakwenelera yakuvumbulira chisisi.

² Nangauli vili nthena, pali chisisi chinyake chakukondweska icho Yehova wavumbura mu Mazgu ghake. Ichi chikuchemeka “chisisi chakupatulika cha khumbo [la Chiuta].” (Ŵaefeso 1:9) Kusambira za chisisi ichi kungatovwira chomene kuluska kuchimanya waka. Kumanya chisisi ichi kungatovwira kuti tizakapone kweniso kungatipa mahara ghakumanyira vinjeru vya Yehova vyambura mphaka.

3, 4. Kasi uchimi uwo uli kulembeka pa Genizesi 3:15 ukupeleka wuli chilindizga, ndipo muli ‘chisisi wuli chakupatulika’?

³ Adamu na Eva ŵakati ŵananga, vikawoneka nga khumbo la Yehova lakuti charu chose chapasi chiŵe paradiso kweniso kuti ŵanthu ŵarunji ŵakhalengemo latimbanizgika. Kweni Chiuta wakamazga suzgo iyi nyengo yeneyiyo. Iyo wakati: “Niŵikenge ulwani pakati pa iwe [njoka] na mwanakazi kweniso pakati pa mphapu yako na mphapu yake. Iyo wazamudinya mutu wako ndipo iwe uzamuluma chitende chake.”—Genizesi 3:15.

⁴ Mazgu agha ghakaŵa ghakusuzga kughapulikiska makora. Kasi mwanakazi uyu wakaŵa njani? Kasi njoka yikaŵa njani? Kasi “mphapu” iyo yikeneranga kudinya mutu wa njoka yikaŵa njani? Adamu na Eva ŵakenera kuti ŵakasachizga waka icho mazgu  agha ghakang’anamuranga. Ndipouli, mazgu gha Chiuta ghakupeleka chilindizga kwa mphapu yiliyose yakugomezgeka ya ŵanthu ŵaŵiri ŵambura kugomezgeka aŵa, Adamu na Eva. Urunji utondenge. Khumbo la Yehova lifiskikenge. Munthowa wuli? Ichi chikaŵa chisisi! Baibolo likuchichema kuti “vinjeru vya Chiuta ivyo ni chisisi chakupatulika, vinjeru vyakubisika.”—1 Ŵakorinte 2:7.

5. Longosorani chifukwa icho Yehova wakuvumbulira pachokopachoko chisisi chake.

⁵ Pakuti Yehova ndiyo “wakuvumbura vinthu vyakubisika,” wakeneranga kuzakavumbura vinthu vyakukhwaskana na chisisi ichi. (Daniyeli 2:28) Kweni wakeneranga kuchita ichi pachokopachoko, mundondomeko yiwemi. Mwachiyelezgero, ghanaghanirani umo dada wachitemwa wakuchitira para mwana wake muchoko wamufumba kuti, “Adada, kasi chikachitika ntchivichi kuti ine nibabike?” Dada wavinjeru wakuphalira mwana wake muchoko vinthu vyekha ivyo wangapulikiska. Kweni para mwana yura wakukura, dada wakumuphalira vinandi. Munthowa yakuyana waka, Yehova wakumanya nyengo iyo njakwenelera kuvumbulira ŵanthu ŵake khumbo lake ndiposo chilato.—Zintharika 4:18; Daniyeli 12:4.

6. (a) Kasi phangano likugwira ntchito wuli? (b) Chifukwa wuli ntchakukondweska kumanya kuti Yehova wakuchita maphangano na ŵanthu?

⁶ Kasi Yehova wakavumbura wuli chisisi chake? Wakagwiliskira ntchito maphangano ghakupambanapambana kuvumbulira vinthu. Ntchakuwonekerathu kuti namwe pa nyengo yinyake mukachitapo phangano na munthu munyake ndipo mukasayinirana, kwali likaŵa la kugura nyumba panji kubweleka ndalama. Phangano ili likamusimikizgirani kuti waliyose wazamuchita vinthu ivyo mwakolerana. Kweni chifukwa wuli Yehova wakakhumbikwiranga kupanga phangano na ŵanthu? Kuti wasimikizgire kuti wazamufiska nadi ivyo walayizga. Uwu mbunenesko nadi, ndipouli, nyengo zinyake Chiuta wakakhozgeranga mazgu ghake na maphangano. Maphangano agha ghakupangiska kuti ise taŵanthu ŵambura  urunji tiŵe na chigomezgo chakukhora mu malayizgo gha Yehova.—Ŵahebere 6:16-18.

7, 8. (a) Kasi ni phangano wuli ilo Yehova wakapangana na Abrahamu, ndipo likalongora vichi pakuyowoya za chisisi chakupatulika? (b) Kasi Yehova mwapachokopachoko wakachepeska wuli mzere wakubabikirako mphapu yakulayizgika?

⁷ Pakati pajumpha vyaka 2,000 kufuma apo Adamu na Eva ŵakachimbizgika mu Paradiso, Yehova wakaphalira muteŵeti wake wakugomezgeka Abrahamu kuti: “Nizamwandaniska nadi mphapu yako nga ni nyenyezi zakuchanya . . . Kwizira mu mphapu yako, mitundu yose pa charu chapasi yizamusanga vitumbiko chifukwa wapulikira mazgu ghane.” (Genizesi 22:17, 18) Ili likaŵa layizgo pera yayi; Yehova wakayowoya kuti ni phangano ndipo wakalikhozgera na chilapo chake icho chikusintha yayi. (Genizesi 17:1, 2; Ŵahebere 6:13-15) Ntchapadera chomene kuti Fumu Yikuru yili kuchita phangano lakuti litumbike ŵanthu.

⁸ Phangano la Abrahamu likavumbura kuti mphapu yakulayizgika yikenera kuzakaŵa munthu, chifukwa chakuti yikeneranga kuŵa mphapu ya Abrahamu. Kasi mphapu yikeneranga kuŵa njani? Mukuluta kwanyengo, Yehova wakavumbura kuti mwana wa Abrahamu, Yisake, wakeneranga kuŵa sekuru wa mphapu iyi. Pakati pa ŵana ŵaŵiri ŵa Yisake, Yakhobe ndiyo wakasankhika. (Genizesi 21:12; 28:13, 14) Pamanyuma pake, Yakhobe wakayowoya mazgu gha uchimi agha kwa yumoza wa ŵana ŵake 12, wakati: “Nthonga yaufumu yizamufumako yayi kwa Yuda, ndipo ndodo ya mulongozgi yizamufumapo yayi pakati pa malundi ghake m’paka Shilo [panji kuti “Uyo Ni Mwenecho,” mazgu ghamusi] wize. Iyo ndiyo ŵanthu wose ŵazamumupulikira.” (Genizesi 49:10) Ntheura chikamanyikwa kuti mphapu yizamuŵa themba, ilo lizamufuma mwa Yuda.

9, 10. (a) Kasi ni phangano wuli ilo Yehova wakapangana na mtundu wa Israyeli, ndipo ŵakasanga chivikiliro wuli? (b) Kasi Dango likalongora wuli za kukhumbikwa kwa sembe yakuwombora?

⁹ Mu chaka cha 1513 B.C.E., Yehova wakapanga vinthu ivyo vikapangiska kuti vigaŵa vinyake vya chisisi chakupatulika  vivumbukwe. Wakapangana phangano na ŵana ŵa Abrahamu, mtundu wa Israyeli. Nangauli phangano ili likugwira ntchito yayi sono, Dango la Mozesi likaŵa chigaŵa chakukhumbikwa chomene cha khumbo la Yehova la kwiziska mphapu yakulayizgika. Munthowa wuli? Ghanaghanirani nthowa zitatu izi. Yakwamba, Dango likaŵa nga ntchiliŵa icho chikaŵavikiliranga. (Ŵaefeso 2:14) Malango ghake ghaurunji ghakaŵa nga ni mphaka pakati pa Ŵayuda na ŵanthu awo ŵakaŵa Ŵayuda yayi. Ntheura Dango likawovwira kusungilira mzere wa kubabikiramo mphapu yakulayizgika. Tikwenera kuwonga chomene chivikiliro ichi, chifukwa chikapangiska kuti mtundu wa Israyeli uŵepo m’paka pa nyengo yakuŵikika ya Chiuta yakuti Mesiya wababike mu fuko la Yuda.

¹⁰ Yachiŵiri, Dango likalongoranga kuti ŵanthu ŵakukhumbikwira sembe yakuwombora. Dango laurunji likavumbura kuti ŵanthu ŵakwananga ŵangalondezga yayi mwakukwana Dango ili. Ntheura ilo likapangiska kuti “kwananga kuwonekere, m’paka mphapu iyo yikapika layizgo yize.” (Ŵagalatiya 3:19) Kwizira mu sembe za nyama, Dango likapelekanga mwaŵi kuti zakwananga zigowokereke. Kweni nga umo Paulosi wakalembera, “vingachitika yayi kuti ndopa za ng’ombe na za mbuzi ziwuskepo zakwananga,” chifukwa sembe izi zikimiranga sembe yakuwombora ya Khristu iyo yikaŵa mu nthowa. (Ŵahebere 10:1-4) Ku Ŵayuda ŵakugomezgeka, phangano ili likaŵa nga ni “mulinda withu wakutilongozgera kwa Khristu.”—Ŵagalatiya 3:24.

11. Kasi Dango la phangano likapeleka chilindizga wuli ku mtundu wa Israyeli, kweni chifukwa wuli iwo nga ni mtundu ŵakataya chilindizga ichi?

¹¹ Yachitatu, phangano likapeleka chilindizga chiwemi ku mtundu wa Israyeli. Yehova wakaŵaphalira kuti usange ŵaŵenge ŵakugomezgeka ku phangano lake ŵaŵenge “mafumu na ŵasembe, na mtundu utuŵa.” (Ekisodo 19:5, 6) Israyeli wakuthupi ndiyo wakaŵa viŵaro vya ŵasembe awo ŵakeneranga kuŵa ŵakwamba kusankhika kuya kuchanya. Ndipouli, Ŵaisrayeli nga ni mtundu ŵakagalukira Dango la phangano, ŵakamukana Mesiya, ndipo ŵakataya mwaŵi uwu. Kasi mbanjani awo ŵazamukwaniska chiŵelengero cha ŵasembe ŵa ufumu? Kasi mtundu wakutumbikika uwu nga ukakolerana wuli na mphapu yakulayizgika? Vigaŵa  vya chisisi chakupatulika ivi vikeneranga kuzavumbulika pa nyengo yakwenelera ya Chiuta.

12. Kasi ni phangano wuli ilo Yehova wakapangana na Davide, ndipo ntchigaŵa wuli cha chisisi chakupatulika icho likalongora?

¹² Mu vyaka vya mu 1100 B.C.E., Yehova wakalongora chigaŵa chinyake cha phangano liphya apo wakapangana nawo phangano linyake. Iyo wakalayizga Themba lakugomezgeka Davide kuti: “Nizamuwuska mphapu yako pamanyuma pako, . . . ndipo nizamukhozga ufumu wake. . . . Nizamukhozga chitengo cha ufumu wake muyirayira.” (2 Samuyeli 7:12, 13; Salimo 89:3) Mzere wakubabikiramo mphapu yakulayizgika ukachepeskeka kufika pa nyumba ya Davide. Kweni kasi munthu wambura kufikapo wangawusa kwa “muyirayira”? (Salimo 89:20, 29, 34-36) Ndipo munthu nga uyu wangafwatura ŵanthu ku kwananga na nyifwa?

13, 14. (a) Mwakuyana na Salimo 110, kasi ni layizgo wuli ilo Yehova wakalayizga Themba lake la kuphakazgika? (b) Kasi ni vinthu wuli vyakusazgikira ivyo ntchimi za Yehova zikavumbura vyakukhwaskana na kwiza kwa mphapu?

¹³ Davide wakalemba kuti: “Yehova wakaphalira Fumu yane kuti: ‘Khala ku woko lane lamalyero m’paka niŵike ŵalwani ŵako kuŵa chakukandapo malundi ghako.’ Yehova walapa chilapo, ndipo wasinthenge yayi maghanoghano, wakuti: ‘Ndiwe wasembe muyirayira nga umo vikaŵira na Melekizedeki.’” (Salimo 110:1, 4) Mazgu gha Davide ghakuyowoya mwakudunjika vya mphapu yakulayizgika, panji Mesiya. (Milimo 2:35, 36) Themba ili lizamuwusa kufumira ku Yerusalemu yayi, kweni kufuma kuchanya ku ‘woko lamalyero’ la Yehova. Ichi chikumupa mazaza ghakuwusa charu cha Israyeli pera yayi kweni charu chose chapasi. (Salimo 2:6-8) Apa pakavumbulika chinthu chinyakeso. Wonani kuti Yehova wakayowoya kuti Mesiya wazamuŵa ‘wasembe nga ni Melekizedeki.’ Nga Melekizedeki uyo wakaŵa wasembe kweniso themba mu nyengo ya Abrahamu, mphapu iyo yikwiza yizamusoleka na Chiuta kuti yiŵe Themba kweniso Wasembe!—Genizesi 14:17-20.

¹⁴ Mu vyaka vyakulondezgapo, Yehova wakagwiliskira ntchito zintchimi kuvumbura vinthu vyakusazgikira vyakukhwaskana na chisisi chakupatulika. Mwachiyelezgero, Yesaya wakavumbura  kuti mphapu iyi yizamufwa, kupeleka umoyo wake kuŵa sembe. (Yesaya 53:3-12) Mika wakayowoyerathu uko Mesiya wazamubabikira. (Mika 5:2) Daniyeli nayo wakachima za nyengo yeneko yakuŵako kwa mphapu ndiposo ya nyifwa yake.—Daniyeli 9:24-27.

15, 16. (a) Kasi chikachitika ntchivichi kuti Mwana wa Yehova ‘wababike na mwanakazi’? (b) Kasi Yesu wakahara vichi ku ŵapapi ŵake ŵa wunthu, ndipo mphawuli apo wakafika nga ni mphapu yakulayizgika?

¹⁵ Vikamanyikwanga yayi umo mauchimi agha ghazamufiskikira m’paka apo mphapu yikawonekera. Lemba la Ŵagalatiya 4:4 likuyowoya kuti: “Nyengo yikati yakwana, Chiuta wakatuma Mwana wake, uyo wakababika mu mwanakazi.” Mu chaka cha 2 B.C.E., mungelo wakaphalira mwanakazi uyo wakaŵa wandatengwepo zina lake Mariya kuti: “Wona, uŵenge na nthumbo na kubaba mwana mwanalume. Zina lake umuthye Yesu. Iyo wazamuŵa mukuru, wazamuchemeka Mwana wa Wapachanya Nkhanira. Ndipo Yehova Chiuta wazamumupa chitengo cha Davide, awiske. . . Mzimu utuŵa wizenge pa iwe, ndipo nkhongono ya Wapachanya Nkhanira yikubenekelerenge. Ntheura uyo wababikenge wazamuchemeka mutuŵa, Mwana wa Chiuta.”—Luka 1:31, 32, 35.

¹⁶ Nyengo yikati yajumphapo, Yehova wakasamuska umoyo wa mwana wake kufuma kuchanya kuya mu nthumbo ya Mariya, kuti wababike na mwanakazi. Mariya wakaŵa mwanakazi wambura urunji. Kweni Yesu wakahara yayi kwananga kwake, chifukwa wakaŵa “Mwana wa Chiuta.” Kuŵa na ŵapapi ŵa wunthu awo ni mphapu ya Davide, kukapangiska kuti chiŵe chamachitiko kwa Yesu kuŵa wakuzomerezgeka mwadango kuŵa muhaliri wa ufumu wa Davide. (Milimo 13:22, 23) Apo Yesu wakabatizikanga mu chaka cha 29 C.E., Yehova wakamuphakazga na mzimu utuŵa ndipo wakati: “Uyu ni Mwana wane, wakutemweka.” (Mateyu 3:16, 17) Paumaliro, mphapu yakulayizgika yikafika nadi! (Ŵagalatiya 3:16) Iyi yikaŵa nadi nyengo yakuvumbura vinthu vinandi vyakukhwaskana na chisisi chakupatulika.—2 Timote 1:10.

17. Kasi ng’anamuro la lemba la Genizesi 3:15 likavumbukwa wuli?

¹⁷ Pa nyengo ya uteŵeti wake, Yesu wakavumbura njoka iyo yikuyowoyeka pa lemba la Genizesi 3:15 kuti ni Satana ndipo mphapu  ya njoka mbalondezgi ŵa Satana. (Mateyu 23:33; Yohane 8:44) Pamanyuma vikavumbukwa umo wose aŵa ŵazamuparanyikira kwamuyirayira. (Chivumbuzi 20:1-3, 10, 15) Ndipo mwanakazi wakamanyikwa kuti ni “Yerusalemu wakuchanya,” panji mwanakazi wa Chiuta, kung’anamura gulu la Yehova lakuchanya la vilengiwa vyauzimu. a—Ŵagalatiya 4:26; Chivumbuzi 12:1-6.

18. Kasi chilato cha “phangano liphya” ni vichi?

¹⁸ Vinthu ivyo vikavumbulika usiku wakuti namachero ghake Yesu wakomekenge vikaŵa vyapadera chomene. Pa usiku uwu, Yesu wakaŵaphalira ŵasambiri ŵake ŵakugomezgeka za “phangano liphya.” (Luka 22:20) Mwakuyana na Dango la Mozesi, phangano liphya ili likeneranga kupanga “mafumu na ŵasembe.” (Ekisodo 19:6; 1 Petrosi 2:9) Ndipouli, phangano ili, likeneranga kukhazikiska mtundu wakuthupi yayi, kweni wauzimu, “Israyeli wa Chiuta,” wakupangika na Ŵakhristu ŵakuphakazgika ŵakugomezgeka. (Ŵagalatiya 6:16) Ŵanthu ŵa mu phangano liphya aŵa, ŵazamutoramo chigaŵa pamoza na Yesu kutumbika ŵanthu wose.

19. (a) Chifukwa wuli phangano liphya likapanga nadi ‘ufumu wa ŵasembe? (b) Chifukwa wuli Ŵakhristu ŵakuphakazgika ŵakumanyikwa na zina lakuti ‘chilengiwa chiphya,’ ndipo mbalinga awo ŵazamuteŵetera lumoza na Khristu kuchanya?

¹⁹ Kweni kasi chifukwa wuli phangano liphya likapanga nadi “mafumu na ŵasembe” kuti litumbike ŵanthu? Chifukwa chakuti m’malo mwa kususka ŵalondezgi ŵa Khristu kuti mbakwananga, ilo likupeleka mwaŵi kuti zakwananga zigowokereke kwizira mu sembe yake. (Yeremiya 31:31-34) Para iwo ŵali na mbiri yiwemi kwa Yehova, iyo wakuŵatora kuti ŵaŵe ŵa mu mbumba yake yakuchanya na kuŵaphakazga na mzimu utuŵa. (Ŵaroma 8:15-17; 2 Ŵakorinte 1:21) Ntheura iwo ŵakababikaso ‘kuti ŵaŵe na chigomezgo chamoyo icho wali kuŵasungira kuchanya.’ (1 Petrosi 1:3, 4) Chifukwa chakuti ŵali mu malo ghaphya ndiposo  ghapachanya chomene, Ŵakhristu ŵakuphakazgika na mzimu ŵakumanyikwa na zina lakuti ‘chilengiwa chiphya.’ (2 Ŵakorinte 5:17) Baibolo likuyowoya kuti paumaliro pake, ŵanthu ŵakukwana 144,000 ŵazamuŵa na chigaŵa cha kuwusa ŵanthu awo ŵazamuwomboleka.—Chivumbuzi 5:9, 10; 14:1-4.

20. (a) Kasi ntchisisi wuli chakupatulika icho chikavumbulika mu chaka cha 36 C.E.? (b) Kasi mbanjani awo ŵazamusangwa na vitumbiko ivyo vikalayizgika kwa Abrahamu?

²⁰ Pamoza na Yesu, ŵakuphakazgika aŵa ŵazamuŵa “mphapu ya Abrahamu.” b (Ŵagalatiya 3:29) Ŵakwamba kusankhika ŵakaŵa Ŵayuda ŵakuthupi. Kweni mu chaka cha 36 C.E., chigaŵa chinyake cha chisisi chakupatulika chikavumbukwa: Ŵanthu awo ŵakaŵa Ŵayuda yayi nawo ŵakaŵa na mwaŵi wakuŵa na chilindizga cha umoyo wakuchanya. (Ŵaroma 9:6-8; 11:25, 26; Ŵaefeso 3:5, 6) Kasi Mbakhristu ŵakuphakazgika pera awo ŵali na mwaŵi wakukondwa na vitumbiko ivyo vikalayizgika kwa Abrahamu? Yayi, chifukwa chakuti sembe ya Yesu yikutumbika charu chose. (1 Yohane 2:2) Pati pajumpha nyengo, Yehova wakavumbura kuti ŵanthu ŵanandi chomene awo ni “mzinda ukuru” ŵazamupona umaliro wa charu cha Satana. (Chivumbuzi 7:9, 14) Ŵanthu ŵanandi ŵazamuwuskika ku ŵakufwa na chilindizga chakuzakaŵa na umoyo wamuyirayira mu Paradiso.—Luka 23:43; Yohane 5:28, 29; Chivumbuzi 20:11-15; 21:3, 4.

21, 22. Kasi chisisi chakupatulika cha Yehova chikulongora wuli vinjeru vyake?

²¹ Chisisi chakupatulika chikalongora “mazaza agho ghali mu malo ghakuchanya” munthowa yakuzizwiska. (Ŵaefeso 3:8-10) Yehova wakalongora nadi vinjeru vyapachanya chomene pa kupanga chisisi ichi, kweniso kuchivumbura pachokopachoko! Iyo wakughanaghana mwa vinjeru kuti ŵanthu ŵangafiska yayi kumanya vinthu vyose, ndipo wakuŵapa mwaŵi kuti ŵalongore vinthu ivyo vili mu mtima mwawo.—Salimo 103:14.

 ²² Yehova wakalongoraso vinjeru vyapachanya apo wakasankha Yesu kuŵa Themba. Mwana wa Yehova ngwakugomezgeka chomene kuluska chilengiwa chilichose. Apo wakakhalanga nga ni munthu wa thupi na ndopa, Yesu wakakumana na masuzgo ghanandi. Wakapulikiskanga makora masuzgo gha ŵanthu. (Ŵahebere 5:7-9) Wuli pakuyowoya za awo ŵazamuwusa na Yesu? Kwa vyaka vinandi, ŵanalume na ŵanakazi, ŵakusankhika kufuma ku mitundu yose na viyowoyero vyose ŵaphakazgika. Palije na yumoza wa ŵanthu aŵa uyo wandakumanepo na masuzgo. (Ŵaefeso 4:22-24) Chizamuŵa chakukondweska nadi kuwusika na mathemba ndiposo ŵasembe ŵalusungu aŵa.

23. Kasi ni udindo wuli uwo Ŵakhristu ŵali nawo wakukhwaskana na chisisi chakupatulika?

²³ Mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Mazgu agha ntchisisi chakupatulika icho chikabisika mu nyengo iyo yajumpha na ku miwiro . . . chavumbulikira ku ŵatuŵa ŵake.” (Ŵakolose 1:26) Ŵatuŵa ŵa Yehova ŵakuphakazgika ŵakumanya vinthu vinandi vyakukhwaskana na chisisi chakupatulika, ndipo ŵakuphalira ŵanthu mamiliyoni ghanandi chisisi ichi. Tili na mwaŵi wapadera nadi! Yehova “wakativumbulira chisisi chakupatulika cha khumbo lake.” (Ŵaefeso 1:9) Ntheura tiyeni tiphalireko ŵanyithu chisisi chakupatulika ichi, kovwira ŵanthu kuti ŵamanye vinjeru vya Yehova Chiuta.