1-3. ¿Imaraykutaj ninchej Jehová kʼumuykukoj sonqo kasqanta?

 UJ TATA wawitanman yachachishasqanpi piensariy. Tataqa wawitanpa sonqetunman chayayta munan. Chayrayku, ¿imaynatá yachachinman? ¿Allinchu kanman wawanpa ñaupaqenman sayaykuspa manchachinanpaj jina, sinchʼita parlaspataj yachachinan? Chayri, ¿kʼumuykuspachu kʼachallamanta yachachinman? Sichus tata yachayniyoj, kʼumuykukoj sonqotaj chayqa kʼachallamanta yachachenqa.

² ¿Imaynataj Tatanchej Jehová? ¿Jatunchakojchu chayri kʼumuykukoj sonqochu? ¿Sajrachu chayri kʼachachu? Jehovaqa may yachayniyoj, tukuy imatataj yachan. Sumaj yuyayniyoj, tukuy imata yachaj runaqa mana kʼumuykukoj sonqopunichu. Biblia nin jina “yachayqa umata oqharichin” (1 Corintios 3:19; 8:1). “Diosqa sonqomantapacha may yachayniyoj”, chaywanpis kʼumuykukoj sonqo (Job 9:4). Chayqa mana niyta munanchu Diosqa runamanta aswan pisi kasqanta, manaqa niyta munan mana ni jaykʼaj jatunchakusqanta. ¿Imaraykutaj chayta ninchej?

³ Jehovaqa santo, chayrayku jatunchakoyqa mana paypi kanchu (Marcos 7:20-22). Jeremiasqa Jehovaman nerqa: “Noqa yachani chayta yuyarikunaykita, kʼumuykakamuspataj yanaparinawaykita”, nispa (Lamentaciones 3:20). a Tukuyta Kamachej Jehovaqa Jeremiasta ‘kʼumuykakamuspa’ yanapananpaj wakichisqa kasharqa. Payqa Jeremías runalla kajtinpis payta kallpachananpaj kʼumuykakamorqa (Salmo  113:7). Arí, Jehovaqa kʼumuykukoj sonqo. Chanta, ¿imaynatá kʼumuykukoj sonqo kasqanta rikuchin? Jehová kʼumuykukoj sonqo kasqan, ¿imaynatá rikuchin yachayniyoj kasqanta? ¿Imaynatá yanapawanchej Jehová kʼumuykukoj sonqo kasqan?

4, 5. 1) ¿Imaynataj kʼumuykukoj sonqo runa? 2) ¿Imaynatá Jehová rikuchin kʼumuykukoj sonqo kasqanta? Chanta, ¿imatá mana yuyanachu tiyan? 3) ¿Imaynatá Jehová rikucherqa Davidman kʼumuykukoj sonqo kasqanta? 4) ¿Imaynatá yanapawanchej Jehová kʼumuykukoj sonqo kasqan?

⁴ Kʼumuykukoj sonqo runaqa mana jatunchakunchu, nitaj runaykachanchu, astawanpis llampʼu sonqo, pacienciayoj, nitaj nisqantapunichu valechin (Gálatas 5:22, 23). Mana yuyanachu tiyan Jehová kʼumuykukoj sonqo, llampʼu sonqo, pacienciayoj kasqanrayku, sajra imasta rikuspa mana phiñakunanta. Payqa mana manchachikuspa atiyninta rikuchenqa sajra imasta chinkachinanpaj. Jehovaqa kʼumuykukoj sonqo, llampʼu sonqo kasqanrayku, mana rabiawan atipachikunchu,  atiyninwantaj allin kajta ruwan (Isaías 42:14). Jehová kʼumuykukoj sonqo kasqan, ¿imaynatá rikuchin yachayniyoj kasqanta? Bibliamanta yachaj runa nerqa, kʼumuykukoj sonqo kananpajqa wajkunaj allinninkuta maskʼana kasqanta, chayta ruwaspalla yachayniyoj kayta atisqanchejta. ¿Imaynatá yanapawanchej Jehová kʼumuykukoj sonqo kasqan?

⁵ Rey Davidqa Jehovaman takerqa: “Qanmin escudoykiwan jarkʼawanki. Qanmin paña makiykiwan japʼiwanki. Kʼumuykukoj sonqo kasqaykirayku jatunpaj qhawasqa kani”, nispa (Salmo 18:35). Davidqa sutʼita repararqa Jehová payta yanapananpaj, cuidananpaj kʼumuykukusqanta. Davidqa yacharqa Jehová kʼumuykukoj sonqo kasqanraykulla payta enemigosninmanta salvayta atisqanta, rey kananpajpis yanapayta atisqanta. Noqanchejpis Jehová kʼumuykukoj sonqo kasqanrayku, salvasqa kayta suyakusunman. Payqa munakuyniyoj, llampʼu sonqoyoj Tata jina yanapawanchej.

6, 7. 1) ¿Imatataj Biblia mana nishanchu Jehová kʼumuykukoj sonqo kasqanta nispa? 2) ¿Imajtintaj llampʼu sonqo kananchej tiyan? Chanta, ¿pimantataj chayta yachakusunman?

⁶ Diosta kasukojkunaqa kʼumuykukoj sonqo kananku tiyan, kʼumuykukoj sonqo kaspaqa yachayniyoj kasunman. Proverbios 11:2 nin: “Kʼumuykukoj runataj yachayniyoj kanqa”, nispa. Chayta nispaqa mana nishanchu Jehovaqa runas jinallataj wakin imasta mana ruwayta atisqanta. Bibliapeqa uj runa kʼumuykukoj kasqanta nispaqa, nishan uj runa wakin imasllata ruwayta atisqanta, chaytataj pay kikin reparakusqanta. Tukuy Atiyniyoj Jehová Diostajrí, tukuy imata ruwayta atin. Jinapis cheqan kamachiykunasninman jina imastachus mana ruwananta nerqa chayta mana ruwanchu (Marcos 10:27; Tito 1:2). Jehovaqa Aswan Patapi kaj Dios, chayrayku paytaqa ni pi niyta atinchu imatachus ruwananta. Chayrayku mana nisunmanchu Jehovaqa runas jinallataj wakin imasta mana ruwayta atisqanta.

⁷ Jehovaqa kʼumuykukoj sonqo, llampʼu sonqotaj. Chayrayku kamachisninman yachachin llampʼu sonqos kayta,  yachayniyoj kanankupaj. Bibliaqa parlan “tukuy imata llampʼu sonqowan” ruwaymanta, chaytaj “yachaymanta jamun” (Santiago 3:13). Imaynatachus Jehová chayta rikuchisqanta qhawarina.

8-10. 1) ¿Imaraykutaj Jehová wajkunawan yanapachikun, uyarintaj? 2) ¿Imaynatá Jehová angelesninwan yanapachikorqa, paykunatataj uyarerqa?

⁸ Jehovaqa wajkunawan yanapachikuspa, uyarispa ima kʼumuykukoj sonqo kasqanta rikuchin. Chaytaj tʼukunapaj jina, imajtinchus Jehovaqa mana necesitanchu yuyaychanankuta (Isaías 40:13, 14; Romanos 11:34, 35). Jinapis Biblia nisqanman jina, Jehovaqa ashkha kutispi wajkunawan yanapachikorqa, paykunatapis uyarerqa.

⁹ Abrahanmanta parlarina. Uj kuteqa Abrahanta kinsa runas waturikorqanku, paykunaqa ángeles karqanku. Chay angelesmanta ujninta Abrahanqa “Jehová” nispa nerqa, imajtinchus chay angelqa Jehovaj sutinpi parlarqa, ruwarqataj. Chayrayku Jehovaj parlasqan jina, ruwasqan jinataj karqa. Jehovaqa chay angelwan Abrahanman willacherqa: “Sodoma llajtamanta, Gomorra llajtamantawan jatunmanta qhaparispa quejakushanku [...]. Chayrayku qhawarej uraykusaj, chay quejakusqanku jinapunichus manachus kasqanta yachanaypaj, millaytapunichus kausashanku manachus chayta yachanaypaj. Manachus ajina chayqa, yachallasajtaj”, nispa (Génesis 18:3, 20, 21). Jehovaqa mana paypunichu cielomanta uraykamuspa “qhawarej” rinan karqa, manaqa angelesta kacharqa qhawarej rinankupaj (Génesis 19:1). ¿Imaraykutaj chayta ruwarqa? ¿Manachu tukuy imata rikoj Jehová imachus chay llajtaspi kasqanta ‘yachayta’ aterqa? Arí. Jinapis kʼumuykukoj sonqo kasqanrayku angelesninta kacharqa chay llajtasta qhawarimunankupaj, Sodomapi Lotta, familiantawan waturimunankupaj ima.

¹⁰ Jehovaqa uyariyta yachallantaj. Uj kuteqa angelesninta  tapurerqa imatachus ruwananta sajra kamachej Achabta chinkachinanpaj. Jehovaqa angelespa yanapayninkuta mana necesitaspapis, uj angelpa nisqanta uyarerqa, nerqataj nisqanman jina ruwamunanta (1 Reyes 22:19-22). Jehovaqa chayta ruwaspa kʼumuykukoj sonqo kasqanta rikucherqa.

11, 12. ¿Maykʼajtaj Abrahán yachakorqa Jehová kʼumuykukoj sonqo kasqanta?

¹¹ Jehovaqa juchasapa runas llakiyninkuta willakojtinku uyarin. Payqa Abrahanman willarqa Sodomata, Gomorratawan chinkachinanta, Abrahantaj chayta uyarispa tʼukulla kasharqa. Chayrayku nerqa: “Mana chaytaqa ruwawajchu. Qanqa jallpʼantinmanta Juez kanki. Chayrayku, ¿manachu cheqan kajtapuni ruwanki?”, nispa. Chantapis tapurillarqataj chay llajtapi 50 cheqan runas kajtinku chinkachinantachus manachus. Jehovataj nerqa mana chinkachinanta. Jinapis Abrahanqa watejmanta tapullarqataj 45 chayri 40 chayri aswan pisi cheqan runas kajtinkupis chinkachinantachus manachus. Jehová mana chinkachinanta nejtinpis Abrahanqa tapullarqapuni, chunka runasman chayanankama. Ichapis Abrahanqa manaraj entienderqachu Jehová may khuyakuyniyoj kasqanta. Chaywanpis Jehovaqa saqellarqa amigon Abrahán imatachus yuyasqanta ninanta. Jehovaqa kʼumuykukoj sonqo kasqanrayku pacienciawan kamachin Abrahanpa llakiyninta uyarerqa (Génesis 18:23-33).

¹² Ashkha yachayniyoj runasqa mana pacienciakullankuchu wajkunata uyarinankupaj. b Jehová Diosninchejtajrí, kʼumuykukoj sonqo kasqanrayku pacienciawan Abrahanta uyarerqa. Abrahanqa chay kutipi repararqa Jehová “mana usqhayllata phiñarparikoj” kasqanta (Éxodo 34:6, sutʼinchaynin). Abrahanqa ichapis reparakorqa imatachus Dios ruwashasqanmanta mana tapuykachananchu kasqanta.  Chayrayku iskay kutispi nerqa: “Jehová Diosníy, ama phiñakuychu ari”, nispa (Génesis 18:30, 32). Jehovataj mana amigonpaj phiñakorqachu. Payqa “tukuy imata llampʼu sonqowan” ruwan, chaytaj ‘yachayninmanta jamun’.

13. ¿Imaynatá Jehová rikuchin mana nisqantapunichu valechisqanta?

¹³ Jehovaqa kʼumuykukoj sonqo kasqanta rikuchin mana nisqantapunichu valechispa. Chaywanpis juchasapa runasqa nisqankutapuni valechiyta munanku. Yachakorqanchej jina Jehovaqa runasta, angelestapis uyarin. Chantapis imatachus nisqankuta ruwan, chay nisqanku mana kamachiykunasninman churanakojtin. Chaytaj sutʼita rikuchin Jehová yachayniyoj kasqanta. Santiago 3:17 nin: “Patamanta jamoj yachayqa, [...] mana nisqantapuni valechiyta munajchu”, nispa. ¿Imaynasmantataj may yachayniyoj Diosninchej Jehová rikuchin mana nisqantapunichu valechiyta munasqanta? Payqa wajkunaj nisqankutapis uyarin, ruwantaj. Chantapis Jehovaqa munayninta juntʼananpaj sutinman jina imachus necesitakusqanman tukun (Éxodo 3:14). Jehovaj sutenqa rikuchiwanchej wajkunaj nisqankutapis uyarisqanta, ruwasqantataj.

14, 15. 1) ¿Imatá yachakunchej Jehovaj carretanmanta? 2) ¿Jehovaj llajtan runaspa organizacionesnin jinallatajchu?

¹⁴ Bibliamanta uj capítulo reparachiwanchej Jehovaqa mana nisqantapunichu valechisqanta. Profeta Ezequielqa mosqoypi jina rikorqa cielopi Jehovaj llajtanta, chay llajtantaj may chhika ángeles kanku. Ezequielqa uj jatun carretata rikorqa, chay carretatataj Jehová apasharqa. Chay carretaj purisqanqa tʼukunapaj jina karqa. Imajtinchus may jatuchaj ruedasniyoj karqa, tawa ladosman muyunanpaj jina. Chay ruedasqa ñawiswan juntʼasqa kasharqa. Chayrayku tukuy imata rikuyta aterqanku, uj ladomanta waj ladomantaj mana sayaspa, nitaj kutirispa rillaj kanku. Jehovaj carretanqa  rayo jina usqhayllata rin, uj esquinatapis mana sayaspalla muyuykun (Ezequiel 1:1, 14-28). Jehovaj llajtanqa carretan jinallataj usqhayllata may ladomanpis rin, chayrayku ima cambio kajtinpis chayta chay rato ruwan.

¹⁵ Runasqa mayta kallpachakunku ima cambio kajtinpis chayman jina ruwanankupaj, jinapis mana chay ratochu kasukunku, ñakʼayllata chay cambioman yachaykukunku. Kaypi piensarina: Jatuchaj trenesqa usqhayllata rinku. Jinapis ñanpi ima kajtin, mana chay rato sayayta atinkuchu, nitaj waj ladoman kutiriytapis. Uj jatun trenqa sayananpaj iskay kilómetros faltashajtin frenanan tiyan. Ajinallataj runaspa organizacionesninwanpis, imata cambiananku kajtinpis mana cambiayta atillankuchu chayri mana cambiayta munankuchu, chaytaj ajina jatunchakusqankurayku. Chayrayku ashkha empresas chinkaporqanku, ashkha gobiernostaj wijchʼuchikorqanku (Proverbios 16:18). Mayta agradecekunchej ni Jehovapis ni llajtanpis runas jinachu kasqanmanta.

16. ¿Imaraykutaj Jehová Lotta uyarerqa?

¹⁶ Sodoma, Gomorra llajtas chinkachisqa kasqankumanta ujtawan parlarina. Jehovaj angelnenqa Lotman, familianmanwan kayta kamacherqa: ‘Usqhayta ayqeychej orqosman’, nispa. Jinapis Lotqa mana chayman riyta munarqachu, chayrayku rogarikorqa: “Ama chaymanqa ari Jehová Diosníy”, nispa. Lotqa chay orqospi wañuchinankuta yuyaspa manchachikorqa, chayrayku Jehovamanta mañakorqa chay qayllapi kaj Zoar llajtaman ayqekunankuta. Jehovaqa chay llajtatapis chinkachinan karqa. Chantapis Lotqa qhasillata manchachikusharqa, imajtinchus Jehovaqa chay orqospi mana wañunanpaj yanapanman karqa. Jehovatajrí, mana nisqantapunichu valecherqa. Chayrayku uj angelnejta Lotman nerqa: “Ya, chay mañakuwasqaykitapis ruwasaj. Chay  nishawanki chay llajtataqa mana chinkachisajchu”, nispa (Génesis 19:17-22). Arí, Jehovaqa wajkunatapis uyarin.

17, 18. ¿Imaynatá Jehová rikucherqa mana nisqantapunichu valechisqanta ninivitaswan ruwasqanpi?

¹⁷ Jehovaqa sonqomantapacha runas pesachikojtinku khuyakun, cheqan kajman jinataj ruwan. Jonasmanta parlarina, payqa Nínive sajra llajtaman kachasqa karqa. Chaypitaj llajtaj callesninta purerqa, Jehovaj nisqanman jinataj qhaparispa willarqa 40 diasmanta chay llajta chinkachisqa kananta. Nínive llajtayojkunatajrí pesachikorqanku, sajra kausayninkutataj saqeporqanku (Jonás 3 capítulo).

¹⁸ Chay kutipi runas pesachikusqankumanta imatachus Jonás yuyasqanta, Jehovaj yuyasqantawan kikincharina. Jehovaqa ninivitas cambiasqankuta rikuspa manaña “maqanakunapaj wapu” soldado jinachu paykunata chinkarparicherqa, manachayqa paykunata perdonarqa (Éxodo 15:3). c Jonastajrí, mana ninivitasmanta khuyakuyta munarqachu. Jehová jina ruwananmantaqa mana sayayta atej jatun trenman rijchʼakorqa. Payqa willasqanman jina chay llajta chinkachisqa kananta munarqa. Chaywanpis Jehovaqa Jonaswan pacienciakorqa, yachacherqataj mana nisqantapunichu valechinan kasqanta, khuyakunan kasqanta ima (Jonás 4 capítulo).

19. 1) ¿Jehová noqanchejwanpis pacienciakunchu? 2) Bibliapi Proverbios 19:17 nisqanman jina, ¿imayna patrontaj Jehová?

¹⁹ Jehovaqa noqanchejwanpis pacienciakun. Rey David nerqa: “Diosqa allinta yachan imayna ruwasqachus kasqanchejta, payqa yuyarikun jallpʼalla kasqanchejta”, nispa (Salmo 103:14). Jehovaqa noqanchejmanta nisqa aswan sumajta yachan juchasapa kasqanchejta, maykamallachus imatapis ruwayta atisqanchejta. Chayrayku ni jaykʼaj mañawasunchu mana ruway atina imastaqa. Bibliaqa parlan ‘kʼacha, llampʼu  sonqoyoj’ patronmanta, “ni imawan kusichiy atina” patronmantawan (1 Pedro 2:18). ¿Mayqen patrón jinataj Jehová? Proverbios 19:17 nin: “Wajcha runata yanaparejqa Jehová Diosman manurin”, nispa. Kʼacha, llampʼu sonqoyoj patronlla, imastachus wajchasrayku pipis ruwasqanta sumajta qhawanman. Kay versículo nin jina, Tukuy Atiyniyoj Diosqa noqanchejman manu jina wajkunata yanaparisqanchejrayku. Jehovaqa cheqamantapuni kʼumuykukoj sonqo.

20. ¿Imaraykutaj ninchej Jehová mañakusqanchejta uyarisqanta?

²⁰ Jehovaqa ñaupa tiempopi jinallataj kay tiempomanta kamachisninwan pacienciakun. Paypi creespa mañakojtinchejqa pay uyariwanchej. Mana angelestachu kachamuwajtinchejpis mañakusqanchejtaqa uyarinpuni. Apóstol Pabloqa carcelmanta kacharichisqa kananpaj hermanosninman nerqa: “Diosmanta mañapullawaykupuni”, nispa. Chayta nerqa “aswan usqhayta” paykunaman kutinanpaj (Hebreos 13:18, 19). Rikunchej jina mañakusqanchejqa Jehovata tanqanman imatachus yuyasqanmanta waj jinata ruwananpaj (Santiago 5:16).

21. Jehová kʼumuykukoj sonqo kaspapis, ¿imatá mana ruwanchu? Chayta yachaspa, ¿imayná sientekunchej?

²¹ Jehovaqa kʼumuykukoj sonqo, llampʼu sonqo, wajkunata  uyarin, pacienciakun, nitaj nisqantapunichu valechin. Ajinapis Jehovaqa cheqan kamachiykunasninman jinapuni ruwan. Religionta kamachejkunarí, mana ajinatachu ruwanku. Paykunaqa runasman gustota qonankuraykulla Jehovaj chejnisqan imasta ruwayqa mana juchachu kasqanta yachachinku (2 Timoteo 4:3). Runasqa mana allin imastapuni ruwanku fácil kasqanrayku. Chantataj ninku mana nisqankutapunichu ruwashasqankuta. Paykunaqa mana Jehová jinachu ruwashanku. Jehovaqa llimphu chayri santo, chayrayku ni jaykʼaj leyesninta pʼakinchu (Levítico 11:44). Jehovaqa mana nisqantapunichu valechin kʼumuykukoj sonqo kasqanrayku, chayrayku mayta munakunchej. Jehová may yachayniyoj kaspapis, kʼumuykukoj sonqo kasqanta yachayqa mayta kusichiwanchej. May sumajpuni Diosman qayllaykuyta atisqanchejqa, payqa llampʼu sonqo, pacienciayoj, nitaj nisqantapunichu valechin.