1-3. Tera aroia kaain rarikin Iesu ngkoa nakon ana reirei, ao tera are a kabwaka n ataia mairouna?

 A RANGI ni miroaroa kaain te tinakoka n te tai aei ibukina bwa e a tei i mataia te rorobuaka n ataei ae Iesu ma n reireiniia. A bon rangi ni kinaa bwa e ikawairake n aia kaawa, ao e a bon tia ni mwamwakuri i buakoia bwa te kabenta i nanon ririki aika bati. Tao iai naba aika a maeka n auti ake e a tia ngkoa ni buoka kateaia Iesu, ke tao a kaakaraoa tanon abaia ni bwaai ni mwakuri n aron wii ni barau ao aamo ake e a tia ni kakaraoi. * Ma tera aroia nakon ana reirei te mwaane aei are boni ngaia te kabenta ngkoa?

² Angiina ake a ongora a mimi ma n taku: “E reke mai ia wanawanana anne?” Ma a a manga taku: “Te kabenta teuanne ae natini Maria.” (Mataio 13:54-58, BK; Mareko 6:1-3, BK) E kananokawaki bwa a taekina ae kangai kaain rarikin Iesu n te taina, ‘Te kabenta aei bon te mwaane naba n aekakira.’ A aki tabe ma wanawanana n ana taeka, ao a rawa nakoina. A aki ota bwa te wanawana are e tibwaia nakoia e bon aki nako mairouna.

³ E karekea iia te wanawana aei Iesu? E taku: “Tiaki au bwai au reirei, ma bon ana reirei Teuare kanakomaiai.” (Ioane 7:16) E taekinna te abotoro Bauro bwa e riki Iesu bwa “wanawanara . . . i matan te Atua.” (1 I-Korinto 1:30, BK) Wanawanan Iehova e kaotiotaki rinanon Natina ae Iesu. E rangi ni koaua anne n te aro are e kona ni kangai Iesu: “Ti temanna Ngai ma te Tama.” (Ioane 10:30) Ti na nori itera aika tenua ake e kaotiota iai te ‘wanawana mairoun te Atua’ Iesu.

4. (a) Tera te boto n iango n ana reirei nako Iesu, ao bukin tera ngkai e rangi ni kakawaki? (b) Bukin tera ngkai a teimatoa ni manena ana reirei Iesu, ao a kakabwaiaaki mai iai taan ongora?

⁴ Te moanibwai, iangoia bwa tera ana reirei Iesu are e anga. Te boto n iango n ana reirei nako bon “rongorongon uean te Atua.” (Ruka 4:43) Boni moan te kakawaki anne ibukina bwa te Tautaeka n Uea anne e na buoka kakoauan riain Iehova n tautaeka i aon bwaai ni kabane ao e na karekea te kakabwaia n aki toki nakoia aomata. N ana reirei Iesu, ao e anga reirei naba ibukin kanakoraoan maiura ni katoa bong. E kakoauaki iai are e a kaman taekinaki bwa boni ngaia “te tia Reirei ae kamimi.” (Itaia 9:6) E boni kona n aki kamimi ana reirei? E nano ana atatai i aon ana Taeka te Atua ma nanona, e atai naba aroia aomata, ao e korakora tangiraia irouna. A teimatoa naba ni manena ana reirei, ao a kakabwaiaaki mai iai taan ongora. E tataekina “taekan te maiu are aki toki” Iesu. Eng, ngkana ti toua mwin ana reirei ao e na kairira nakon te kamaiuaki.—Ioane 6:68.

5. Baikara reirei ake e anga Iesu n ana Kabwarabwara i aon te Maunga?

⁵ Te Kabwarabwara i aon te Maunga ngkoa bon te katoto ae moanibaan te raoiroi ae katereterea te wanawana ae nako man ana reirei Iesu. Te kabwarabwara aei e koreaki ni Mataio 5:3–7:27, ao tao e kabanea tii 20 te miniti Iesu ngke e taekinna. Ma a tuai ma ni bane tain reirei aika reke mai iai bwa e reitinako bonganana man te tai are e moan taekinaki iai ni karokoa te bong aei. E taekini reirei aika bati iai Iesu n ikotaki ma arora ni kanakoraoa riki arora ma tabeman (5:23-26, 38-42; 7:1-5, 12), arora ni kateimatoa itiakira ni kaineti ma te aroaro ni maiu ae riai (5:27-32), ao arora ni maiuakina te kaantaninga ae manena (6:19-24; 7:24-27). E aki tii tuangia taan ongora Iesu aron bwainakin te wanawana, ma e kaotiotia naba nakoia, n arona ni kabwarabwara ma ni kakarabakau raoi, ao ni bwaai ni kakoauaa aika irian ana reirei.

6-8. (a) N aron ae e reireinira Iesu, bukin tera bwa ti riai ni kararoaa te tabeaianga? (b) Tera ae oti iai bwa ana reirei Iesu a kaotiota te wanawana mai eta?

 ⁶ N aron anne, iangoa ana reirei ni kawanawanaa te aba Iesu ibukin raraomaeakinan bwain te maiu aei, ae taekinaki ni Mataio mwakoro 6 ni kangai: “Tai iangoi maiumi n raraomaeakini kanami, ma nimami; ao tai iangoi naba rabatami n raraomaeakini karabami.” (Kibuna 25) Te amwarake ao te kunnikai boni bwaai aika a kainnanoaki ibukin te maiu, ao e bon riai naba iangoakin karekean baikai. Ma e tuangira Iesu bwa ti na ‘tai raraomaeakini’ baikai. * Bukin tera?

⁷ Ongora n ana kabwarabwara Iesu ae anainano. Kioina ngkai e a bon tia Iehova n anganira maiura ma rabwatara, tiaki e na boni katauraoa naba karara bwa ti aonga n teimatoa ni maiu ao kunnikaira bwa ti na karabaanira iai? (Kibuna 25) Ngkana ngaia bwa e kaakamwarakeia mannikiba te Atua ao e kaakatamaroai uee, ao e na mwaitira riki ngkanne kan tabeakinaia aomata ake taan taromauriia! (Kibuna 26, 28-30) Akea manenan te raraoma ae bati bwa e aki kona ni kaananaua maiura. * (Kibuna 27) Ti na kanga ni kararoaa te tabeaianga? E reireinira ni kangai Iesu: Kateimatoaa moanibwaian taromaurian te Atua ni maium. Te koraki ake a karaoa anne a kona n onimakinna bwa a na bon “reke” bwaai aika a kainnanoi ni katoa bong, iroun Tamaia are i karawa. (Kibuna 33, BK) N tokina ao e a anga te reirei ae rangi ni manena Iesu ni kaineti ma tabeakinan te bong ae tii te bongina ma kanoana ao n aki rangi n raraomaeakina te ingabong. Bukin tera ngkai ti na raraomaeakina kanoan te ingabong n te bong aei? (Kibuna 34) I rarikina, bukin tera ngkai ti na tabeaianga n te bwai ae tao e na riki ke e na aki? Irakin nanon kaetieti akana kawanawanaa te aba akanne,  e kona ni katanira man te raraoma ae bati n ara aonnaba ae e korakora te rawawata iai.

⁸ E teretere bwa te reirei are e anga Iesu, e bon teimatoa naba ni manena ni boong aikai n aron kakawakina ngkoa n te tai ae kaania 2,000 te ririki n nako ngke e anga ana reirei iai. Tiaki ngkanne te koaua bwa bon te wanawana mai eta? Reirei ake a koreia taan rabakau a kona ni manga bane taia ao a waekoa n reke onean mwiia. Ma ana reirei Iesu, a teimatoa ni kakabonganaki bwa a manena, e ngae ngke e a bon rangi ni bongata. Ma e aki riai ni kakubanakoira anne, bwa te tia Reirei ae Kamimi aei e taekin “ana taeka te Atua.”​—Ioane 3:34.

9. Baikara aia taeka tautia ibukin ana reirei Iesu, ao bukin tera ngkai e aki betanaki te baei?

⁹ Te kauoua ni bwai are e kaotiota iai wanawanan te Atua Iesu, bon arona n angareirei. N te taina, ao tautia ake a kanakoaki bwa a na katikia, a oki n akea irouia ao a taku: “E tuai n noraki temanna ae e taetae n ai aron te aomata arei!” (Ioane 7:45, 46, BK) E aki betanaki te rongorongo aei. Mai buakoia aomata nako, bon tii Iesu are “te I-eta” ae e reke irouna te atatai ao te rabakau ae akea n ai arona ae kona ni kabonganaki irouna. (Ioane 8:23) E reirei n te aro ae a aki kona n reirei iai aomata. Iangoi aaro n reirei aika uoua aika a kabonganaki iroun te tia Reirei ae wanawana aei.

10, 11. (a) Bukin tera ngkai ti rangi ni miroaroa n aron Iesu ni kabonganai taiani kabotau? (b) Tera te taetae ni kaikonaki, ao tera te katoto ae kaota bukin nakoraoin ana kaikonaki Iesu ngke e angareirei?

¹⁰ Te rabakau ni kabonganai kabotau. Ti tuangaki bwa e taetae “Iesu nakoia te koraki n te taetae ni kaikonaki; ti arona n taetae nakoia te taetae ni kaikonaki.” (Mataio 13:34, BK) Akea riki arora ma tii te miroaroa ngkana ti iangoa arona ni kona n reirei te koaua ae nano rinanon bwaai aika kaakaraoaki ni katoa bong. Aikai mwakuri aika a nonori n taai nako taan ongora n ana karaki, taan ribana aika uniki koraa, aine aika karao kariki, ataei aika takaakaro n te tabo ni bobwai, taan akawa aika kaaerakei aia karaun, ao ai taani kawakin-tiibu aika ukoukora aia tiibu ae bua. Ngkana a kairekerekeaki bwaai aika a tataneiai te  aba iai ma te koaua ae kakawaki, ao koaua akanne a na kai uringaki irouia aomata.​—Mataio 11:16-19; 13:3-8, 33, 47-50; 18:12-14.

¹¹ E aki toki ni kakabonganai taiani kaikonaki aika karaki aika uarereke Iesu ni katereterei iai koaua i aon te aroaro ni maiu ae riai ke ni kaineti ma bwaai n taamnei. Kioina ngkai a kai uringaki riki karaki nakon iango aika nano, a ibuobuoki ngkanne kaikonaki aikai ni kawakina ana reirei Iesu. A bati kaikonaki ake e kabwarabwaraa iai Tamana Iesu n taiani kabotau aika mataata, ake e aki kai mwaninga te aba taekaia. N aron ae antai ae e aki kona ni mataata n te kaikonaki are taekan te nati ae bakatae? Are e kamataataki iai bwa ngkana e kaota te rairannano ni koaua te aomata ae e a tia ni karaoa te mwakuri n nanobaba, ao e na manga nanoanga te aomata anne Iehova ma ni butimwaia ma te tangira.​—Ruka 15:11-32.

12. (a) N te aro raa ae e kabonganai iai titiraki Iesu n ana angareirei? (b) E kanga Iesu ni katoka aia karongoa te koraki ake a titirakinna ibukin ana kairiri?

¹² Rabakau ni kabonganai titiraki. E kabonganai titiraki Iesu ibukin kairan aia iango taan ongora irouna nakon koaua aika riai, ibukin tuoan nanoia ao karaoan aia motinnano. (Mataio 12:24-30; 17:24-27; 22:41-46) Ngaia are ngke a titirakinna mataniwin Aaro bwa iai te mwaaka ni kairiri mairoun te Atua irouna ao e kaeka ni kangai Iesu: “Ana babetito Ioane, mai karawa, ke mairouia aomata?” A kubanako n ana titiraki nakoia ao a manga kakarabakau i marenaia ni kangai: “Ngkana tao ti kangai, Mai karawa; ao ane E na kangai iai, Ao kam aera ngke kam aki ira nanona? Ao ngkana tao ti kangai, Mairouia aomata ao a makuia aomata iai: ba a bane aomata n atonga Ioane ba bon te burabeti.” N tokina ao a a kaeka ni kangai: “Ti aki ataia.” (Mareko 11:27-33; Mataio 21:23-27) E tabeka te titiraki ae bebete Iesu nakoia aomata ake a maaku ni kaeka, ao e oti n anne buakakan nanoia iai.

13-15. E kanga ni kaotiotaki wanawanan Iesu ni karakinan te I-Tamaria are te rao ni koaua?

¹³ N tabetai ao e bootii aaro n angareirei aikai Iesu ngke e karin titiraki ni karekeiango i buakon ana kabotau. Ngke e  titirakinaki Iesu iroun te rooia ae te I-Iutaia bwa tera ae tangiraki bwa e aonga n reke te maiu are aki toki, ao e kaoka ana iango teuaei Iesu nakon te Tua Mairoun Mote, are e reirei taekan tangiran te Atua ao tangiraia raora. E kani kaotia te mwaane aei bwa e raoiroi n te aro are e a titiraki ni kangai: “Ao antai raou?” E kaekaa Iesu ni karakina te karaki teuana. Temanna ngkoa te I-Iutaia are e mwananga n tii ngaia ngke e a tii kamwaruaaki naba irouia taan iraa, ao a kitanna ngke e a kaani mate. Imwina ao a rirarikina uoman I-Iutaia, are te moan bon te ibonga ao are imwina tibun Rewi. A aki tabeakinna aomata aikai. Ma rimwi riki ao e a rikekei temanna te I-Tamaria. E rangi n nanoangaa teuae kamwaruaaki aei n te aro are e a karaua ni bauta manekana, ao e a uotia nakon te auti n iruwa are e na kona ni kamarurungnga raoi iai. Ni banen te karaki ao e a tanrikaka teuare titiraki Iesu ni kangai: “Tera nanom, antai raon teuare bo ma taani kamarua i buakoia uake teniman?” E kairoroaki teuaei bwa e na kaeka ao e kangai: “Teuare nanoangaia.”​—Ruka 10:25-37.

¹⁴ E kanga n oti wanawanan Iesu n te kaikonaki aei? N ana bong Iesu ao a kakabongana te taeka ae “raou” I-Iutaia tii nakoia te koraki ake a taua aia katei, ma tiaki nakoia I-Tamaria. (Ioane 4:9) E na tokanikai Iesu ni kaota buakakan te kairiribai anne, ngke arona bwa e karakinna bwa te I-Tamaria are kamwaruaaki e buokaki iroun te I-Iutaia? E wanawana Iesu ni karioa te karaki are e mwamwannanoaki iai te I-Iutaia iroun te I-Tamaria. Noria naba bwa e titiraki Iesu ni banen ana karaki. E kaeta aron kabonganan te taeka ae “raou.” Nanon ana titiraki te rooia arei nakon Iesu bon, ‘antai raou ae N na tangiria?’ Ma e manga titirakinna Iesu ni kangai: “Antai raon teuare bo ma taani kamarua i buakoia uake teniman?” E aki kaatuua ana reirei Iesu ikai i aon te aomata are kamwaruaaki, ma e kaatuua i aon te aomata are e kaotiota te atataiaomata, ae taekan te I-Tamaria. Te rao ni koaua e kakorakoraa ni kaotiota te tangira nakoia aomata nako n aki ongeia bwa kaain iia te aomata ae buokaki irouna. Boni moanibaan te raoiroi aron Iesu aei n anga reirei bwa e rotaki te nano iai.

 ¹⁵ E aki kamimi ngkanne aroia aomata ni miroaroa ao n atikaki nanoia “n ana reirei” Iesu? (Mataio 7:28, 29) N te taina naba ao a “bati aomata” aika a tiku i rarikina i nanon tenibong, e ngae ngke ai akea kanaia!​—Mareko 8:1, 2.

16. N te aro raa ae “e kaotia” iai Iesu bwa e kairaki ni wanawanan te Atua?

¹⁶ Te katenua ni bwai are e kaotiota iai wanawanan Iehova Iesu, bon aroaroni maiuna. E bon rangi ni manena te wanawana bwa iai uaana. E titiraki ni kangai te tia rimwin Kristo ae Iakobo: “Antai i buakomi ae e wanawana?” Imwina e a manga boni kaekaa ana titiraki ni kangai: “Ke e kaotia n aroarona ae e raoiroi.” (Iakobo 3:13, BK) Aroaron nako Iesu “e kaotia” iai bwa e boni kairaki ni wanawanan te Atua. Ti na iangoa arona ni kaotiota te wanawana n aroaroni maiuna ao n ana mwakuri nakoia aomata.

17. Baikara kanikina ake a kaotia bwa e rangi ni kororaoi ana iango Iesu ni kaineti ma aroaroni maiuna?

¹⁷ Ko a tia n noria bwa aomata aika aki rangi ni wanawana e kona n rangi n riao aia kaantaninga n itera tabeua? Eng, e tangiraki te wanawana ibukin kanakoraoan te iango. E rangi n nakoraoi aroaron Iesu ibukina bwa e katotonga wanawanan te Atua. E moanibwai bwaai n taamnei ni maiuna nakon bwaai riki ake tabeua. E rangi ni katabetabea n tataekinan te rongorongo ae raoiroi. E taku: “Ngaia ae I nako mai iai.” (Mareko 1:38) A aki rangi ni kakawaki kaubwain te maiu aei irouna; ao e taraa n ae bon akea naba kaubwaina. (Mataio 8:20) Ma tiaki naba nanona bwa e kakeaa bongan bwaikorakin te maiu aei ni kabane. Iesu e katotonga Tamana ae “te Atua ae kukukurei,” n arona ni kukukurei ao e kabatiaa te kimwareirei nakoia tabemwaang. (1 Timoteo 1:11, NW; 6:15) Ngke e kaea ngkoa te botaki ni mare, ae te botaki ae kaakaraoaki iai te katangitang, te anene, ao te kukurei, e aki roko iai bwa e na kaberetokooa te kukurei. Bwa ngke e a bane te wain, ao e onea te ran nakon te wain ae kangkang, ae te mooi “ae e na kakukureia” nanon te aomata. (Taian Areru 104:15, BK; Ioane 2:1-11) E bati te kakao  nakon Iesu ake e kariaia ni kaineti ma te baka n amwarake, ao e aki toki ni kakabonganai botaki akanne n angareirei iai.​—Ruka 10:38-42; 14:1-6.

18. E kanga Iesu ni kaotiota te babaire ae kororaoi n reitakina ma taan rimwina?

¹⁸ E kaotiota te babaire ae kororaoi Iesu n ana reitaki ma aomata. Wanawanana n ataakin aroia aomata e anganna te kaantaninga ae mataata raoi ni kaineti ma taan rimwina. E ngae ngke e teretere irouna bwa a bon aki kororaoi, ma e atai naba aroaroia aika raraoi. E nora iai aia konabwai n rikirake n raoiroi riki mwaane aikai ake a atikaki iroun Iehova. (Ioane 6:44) E ngae ngke iai kabwakaia ma e kaota kukureina Iesu n onimakinia. Ni kaotiotan onimakinaia ao e angania taan rimwina tabeia ae rangi ni bati. E tuangia bwa a na waakina te mwakuri ae tataekinan te rongorongo ae raoiroi, ao e bon onimakinia bwa a na boni kona ni katiaa. (Mataio 28:19, 20) E taekinaki n te boki ae Mwakuri bwa a kakaonimaki ni karaoa aia mwakuri are a tuangaki arei. (Mwakuri 2:41, 42; 4:33; 5:27-32) E teretere n aei bwa e wanawana Iesu ngke e kakoauaiia bwa a na boni konaa.

19. E kanga Iesu ni kaotia bwa e ‘nimamannei ao e nanorinano’?

¹⁹ N aron ae ti noria ni Mwakoro 20, e kairekerekea te nanorinano ma te nimamannei te Baibara ma te wanawana. E karaoa te katoto ae te kabanea n tamaroa n aei Iehova. Ma tera aron  Iesu? E karaunano norakin te nanorinano are e kaotiotia Iesu n reitakina ma taan rimwina. Kioina ngkai e kororaoi, e kakannato riki nakoia. Ma e aki taraiia taan rimwina bwa akea aroia. E aki naba ukoukora kani kaotan are e kakannato riki ke a tuai n rangi ni mwaatai. Ni kaitaraan anne, e iangoa raoi tian aia konabwai ao e taotaona nanona ni kabwakaia. (Mareko 14:34-38; Ioane 16:12) E aki ngkanne kakawaki ataakin ae a kukurei ataei ni kaitibooia ma Iesu? E rangi n anaaki nanoia irouna ibukina bwa a ataia are e ‘nimamannei ao e nanorinano.’​—Mataio 11:29; Mareko 10:13-16.

20. E kanga Iesu ni kaotiota te akoi n reitakina ma te aine are te Tientaire are e taniaki natina irouia taimonio?

²⁰ E katotonga naba nimamannein te Atua Iesu n te aro teuana ae kakawaki. E bon akoi ke e taotaonakinnano ngkana e riai iai te nanoanga. Uringa ngkoa te tai are e onnoniaki iai iroun te aine ae te Tientaire bwa e na kamaiua natina te aine ae rotaki buaka n taniakina irouia taimonio. E katereterea Iesu n aanga aika tenua bwa e aki riai ni buokia. Te moan, ngke e rawa ni kaekaa; te kauoua, ngke e taekinna bwa e aki roko ibukia Tientaire ma e roko ibukia I-Iutaia; ao te katenua, ngke e akoi ni manga katereterea te iango anne n te kabotau teuana. Ma e botumwaaka n onnon te aine aei ni kaota iai te onimaki ae rangi ni korakora. Ni kaineti ma te aroaro aei, tera ana kaeka Iesu? E karaoa te bwai are e a tia ni katereterea bwa e na aki karaoia. E kamaiua natin te aine arei. (Mataio 15:21-28) E kamimi ana nanorinano kee? Ao uringnga bwa te nanorinano boni wakaan te wanawana.

21. Bukin tera ngkai ti riai ni kakorakoraira bwa ti na katotonga maiun Iesu, arona ni kakarabakau, ao aroarona nako?

²¹ Ai kakaitau ra ngaira ngkai e a tia ni kaotaki nakoira man taian Euangkerio, ana taeka ao ana mwakuri te aomata ae wanawana riki nakoia aomata nako aika a a tia ni maiu i aon te aba! Ti na ururingnga bwa e kororaoi Iesu n arona ni katotonga Tamana. Ngkana ti katotonga maiun Iesu, arona ni kakarabakau ao aroarona nako, ao ti na boni kabatiaa iroura iai te wanawana mai eta. N te mwakoro are imwina, ti na nora aron kamanenan wanawanan te Atua ni maiura.