1-3. (a) E kanga Toromon ni kaotiota te wanawana ae korakora ngke e kanakoraoa aia kauntaeka toobwa akekei? (b)  E berita Iehova bwa e na anganira tera, ao baikara titiraki aika wai mai iai?

 E RANGI ni kangaanga rinanoan te tangitang aei, ae uneakinan te teei temanna irouia aine aika uoman. A uaia ni maeka n te mwenga teuana aine aikai, ao a uaroro naba natiia mwaane ake a bungiia bwa tii tabebong kaokoroia. E a tia ni mate te teei are temanna ao naakai ngkai, a a uneakina te teei are maiu bwa natiia. * Akea riki taani kakoaua ake a nora ae e a tia n riki iai. E a tia n ongoraeakinaki te tangitang aei n te kaboowi are rinano ma e aki reke etina. N tokina ao e a uotaki bairean te kauntaeka aei nakon Toromon, are uean Iteraera. E na kona ni kunea te koaua?

² Imwin ongoran Toromon n aia kauntaeka aine aikai, ao e a tua uotakin te kabaang nakoina. Imwina ao e a anga ana taeka ae koaua raoi iai bwa e na bwenauaki te teei arei mai nukana, ao a na katoaaki aine aikai ma natiia aika kaka te iterana. N te tai naba arei ao e a eka naba neiere te tina raoi n onnonia te uea bwa e na anganaki te aine are temanna natina are e rangi ni mataaiakinna arei. Ma neiere temanna e imanonoa are e na boni bwenauaki te teei arei mai nukana. E a ataa te koaua Toromon ngkai. Iai ataakin ana tangira te tina irouna ae rangi ni korakora nakon natina, ai ngaia are e kabongana te atatai anne ni kanakoraoa iai te kauntaeka arei. Iangoa aron raun nanon te tina aei ngke e a tua Toromon anganakina te teei ma n taku: “Bon tinana neienne.”​—1 Uea 3:16-27.

³ Ai boni korakora ra wanawanana! A kubanako aomata ngke a  ongo aron Toromon ni kanakoraoa te tangitang arei, bwa a ataia “ba iai i nanona te wanawana mairoun te Atua.” Eng, wanawanan Toromon bon te bwaintangira mairoun te Atua. E a tia n anganna Iehova “te rabakau ni iango ma te wanawana.” (1 Uea 3:12, 28, BK) Ma tera arora ngaira? Ti kona ni karekea naba te wanawana mairoun te Atua? Eng, bwa e kairaki Toromon n te taamnei bwa e na korea ae kangai: “Iawe ae e anga te wanawana.” (Taeka N Rabakau 2:6, BK) E berita Iehova bwa e na anga te wanawana, are nanona bwa te konabwai ni kamanena raoi te atatai, te mataata, ao ai te ota, nakoia te koraki ake a ukoukoria ma nanoia ni koaua. Ti na kanga ni karekea te wanawana mai eta? Ao ti na kanga ni kabongana ni maiura?

4-7. Baikara bwaai ake aua ake a kainnanoaki ibukin karekean te wanawana?

⁴ Ti riai ni karekea rabakaura ae bati ke ni karekea te reirei ae rietata bwa e aonga n reke iroura te wanawana mairoun te Atua? Ti aki. E kukurei Iehova n tibwaa wanawanana nakoira n aki tabeakini arora bwa baikara ao buburara ara reirei. (1 I-Korinto 1:26-29) Ma ti riai ni kakorakoraira naba iai, bwa e kaumakira te Baibara bwa ti na “karekea te wanawana.” (Taeka N Rabakau 4:7, BK) Ti na kanga ni karaoa anne?

⁵ Te moanibwai, ti riai ni maaka te Atua. E taku Taeka N Rabakau 9:10 bwa “moan rikin te rabakau [“moan karekean te wanawana,” NW] makan Iehova.” Maakakin te Atua bon aan te wanawana ni koaua. Bukin tera? Uringnga bwa te wanawana e irekereke ma te konabwai ni kabongana raoi te atatai. Maakakin te Atua, tiaki te kiiberuberu ibukin te maaku n rang, ma bon te baraaki i matana ibukin maakakina ae bati, karineana, ao onimakinana. Te aeka ni maaku aei, e raoiroi ao e korakora te kaunganano iai. E kairira bwa ti na kabongana maiura n te aro ae boraoi ma ara atatai i aon nanon te Atua ao aroarona. Maakakin Iehova bon te bwai ae te kabanea n tamaroa ae ti kona ni karaoia, bwa a teimatoa ana kaetieti Iehova ni karekei kakabwaia nakoia te koraki ake a ira nanona.

⁶ Te kauoua, ti riai ni bwaina te nanorinano. E aki kona n reke  te wanawana mairoun te Atua ngkana ti aki bwaina te nanorinano ma n ataa tian ara konabwai. (Taeka N Rabakau 11:2) Bukin tera? Ibukina bwa ngkana ti nanorinano, ao ti kukurei ni kaotia bwa ti aki bati n atatai i aon bwaai ni kabane, n te aro are a aki etieti n taai nako ara iango, ao ti kainnanoa ataakin nanon Iehova i aon bwaai ni kabane. E “rawa [Iehova] nakoia akana kainikatonga,” ma e kukurei ni karekea te wanawana nakoia te koraki ake a nanorinano.​—Iakobo 4:6.

⁷ Te katenua ngkanne bon te reirei i aon ana Taeka te Atua are e a tia ni koreaki. E kaotaki wanawanan Iehova n ana Taeka. Ibukin karekean te wanawana anne iroura, ti riai ni kakorakoraira n ukoukoria. (Taeka N Rabakau 2:1-5) Te kaaua ngkanne bon te tataro. Ngkana ti bubutiia te Atua rekena iroura ma nanora ni koaua, ao e na bon akoira n anganira. (Iakobo 1:5) A na boni kaekaki ara tataro ni bubutii buokara n te taamnei ae raoiroi. Ao e na buokira taamneina bwa ti na kona ni kunei reirei aika rangi ni kakawaki i nanon ana Taeka, ake a kona ni buokira bwa ti na tokanikai i aon ara kangaanga, n totokoi bwaai aika karuanikai, ao ni karaoi motinnano aika raraoi.​—Ruka 11:13.

8. E na kanga ni kakoauaki ae e a tia n reke iroura te wanawana mairoun te Atua, ao tera te bwai ni kakoaua ae ti na karekea?

⁸ N aron ae ti noria ni Mwakoro 17, e rangi ni manena wanawanan Iehova. Ngkana ti a tia ni karekea raoi iroura te wanawana mairoun te Atua, ao e na kakoauaki n aroaroni maiura. E kabwarabwaraa uaan karekean te wanawana mairoun te Atua te tia rimwin Kristo ae Iakobo ngke e korea ae kangai: “Ao te rabakau are mai eta e itiaki moa, ao rimwi e kan raoi, e nimamanei, e kai anaki nanona, e on n te nanoanga ma uaa aika raraoi, e aki nanonano, ao e aki mamana te aba.” (Iakobo 3:17) Ni maroroakinan aroaro aikai aika reitaki ma te wanawana mairoun te Atua, ti riai n titirakinira ni kangai: ‘I maiuakina te wanawana are mai eta?’

9. Tera ae nanonaki ni bwainan te itiaki, ao bukin tera ngkai e tau raoi n riki te itiaki bwa te moan aroaro ae karinanaki?

⁹ “E itiaki moa.” Ngkana ko itiaki, nanona ko aki kamwaraeaki  ni kaineti ma tinanikum ao nanom. E kairekerekea te wanawana te Baibara ma te nano, ma e bon aki kona n rin te wanawana mai karawa n te nano ae kamwaraeaki n iango, kaantaninga ao naano aika buakaka. (Taeka N Rabakau 2:10; Mataio 15:19, 20) Ma ngkana a itiaki nanora, n aron ae e kona ni kaantaningaki rekena irouia aomata aika aki kororaoi ao ti na boni “kitana te buakaka, ao [ni] karaoa ae raoiroi.” (Taian Areru 37:27; Taeka N Rabakau 3:7) E aki ngkanne tau te itiaki n riki bwa te moan aroaro ae karinanaki ni kaineti ma te wanawana? N aron anne ao ngkana ti aki bwaina te aroaro ni maiu ae riai ao te itiaki n te aroaro n taamnei, ti na iranna ngkanne ni kona ni karekei riki iroura aroaro ake tabeua, ake a irekereke ma te wanawana are mai eta?

10, 11. (a) Bukin tera ngkai e kakawaki bwa ti na raoiakinia aomata? (b) Ngkana ko ataia bwa iai raom n taromauri ae ko kaunna, ko na kanga ni kaotiko bwa bon te tia raoiakina te aba ngkoe? (Nora te kabwarabwara ae i nano.)

¹⁰ “Rimwi e kan raoi.” E kairira te wanawana are mai eta bwa ti na kaaea te rau, are bon uaan taamnein te Atua. (I-Karatia 5:22) Ti kakorakoraira ni kararoaa uruakan te “kabaebae are te raoi” are e reitiia ana aomata Iehova. (I-Ebeto 4:3) Ti karaoa naba ara kabanea ni konaa ni manga karekea te rau ngkana e uruakaki. Bukin tera ngkai e kakawaki aei? E taku te Baibara: ‘Rikirake ni maeka i nanon te raoi, ao e na mena iroumi te Atua, ae ana bai te tangira ma te raoi.’ (2 I-Korinto 13:11) Mangaia are ngkana ti kateimatoaa te maeka n rau, e na boni mena iroura te Atua are memena te raoi irouna. Arora n reitaki ma raora n taromauri e rangi n irekereke ma reitakira ma Iehova. Ti na kanga ngaira n riki bwa taan raoiakina te aba? Iangoa te katoto aei.

¹¹ Tera ae ko riai ni karaoia ngkana arona bwa ko namakinna bwa ko a tia ni kauna temanna raom n taromauri? E taku Iesu: “Ma ngaia aei, ngkana ko uota am karea nakon te baonikarea, ao ngkana tao ko uringa tarim iai, ba iai ana bwai ae e kanaeng i roum iai, ao ko na kitana am karea iai i rarikin te baonikarea, naako moa, raoiakina tarim, ao rimwi ko na oki n anga am karea.” (Mataio 5:23, 24) Ko kona n ira nanon reireiam anne ni keiaki ni kawara tarim. Ao tera ae ko na uaiakinna? Ko na “raoiakina”  tarim. * Ni karekean anne, tao ko riai ni kariaia marakin nanona, ma tiaki n ae ko na kakewea. Ngkana ko kawaria ma kaantaningan are ko na karekea te raoi ma ngaia ao ni kateimatoaa te aroaro anne, a na bon itiaki ngkanne bwaai ake a aki bati ni mataata, ao te kabwarabure ae karauaki ni maroroakinaki raoi e na boni kaitiaka te kairua are riki. Ngkana ko biri rimoa ni kataia n raoiakinia aomata, ao ko kaotia iai bwa ko a kairaki n te wanawana mairoun te Atua.

12, 13. (a) Tera nanon te taeka ae rairaki bwa “nimamanei” n Iakobo 3:17? (b) Ti na kanga ni kaotia bwa ti nimamannei?

¹² “E nimamanei.” Tera ae nanonaki n te nimamanei? N aia  koaua taan rabakau i aon korean te Baibara, te taeka n Erene ni kawai ae rairaki bwa “nimamanei” n Iakobo 3:17 e kangaanga rairana raoi. Taan rairai tabeman a a tia ni kakabonganai iai taeka aika “nanoraoi,” “taotaonakinnano,” ao “akoi.” Te kabwarabwara are i nano n te Baibara ae te New World Translation e kaotia bwa nanona raoi, “anganano.” Ti na kanga ni kaotia bwa te aroaro ae reke man te wanawana mai eta aei e mwamwakuri i nanora?

¹³ E taku I-Biribi 4:5: “E na ataki taotaonan nanomi.” Ma e korea ae kangai te Baibara teuana: “Kam na kaota te akoi nakoia aomata nako.” (Te Baibara ni Katorika) Taraia bwa e kaotaki ikai bwa e kakawaki riki aron taraakira irouia aomata ke arora ae ti kinaaki iai, nakon iangoakin arora i bon iroura. Te aomata ae nimamannei e aki imanono n taua te eti ke ni kamatoa n tangira oin nanona. Ma e kukurei n ongo irouia tabemwaang, ao ngkana e riai e akoi ma ni kariaia nanoia. E nimamannei naba, n aki tokonoono ke ni moakakung nakoia tabemwaang. E kakawaki aei bwa e na reke irouia Kristian ni kabane, ma e na rangi ni moamoa riki kakawakina nakoia te koraki ake a karaoa te mwakuri n unimwaane. E rangi ni kakateke te aomata ae nimamannei, ao a rangi ni kai kawaraki iai unimwaane. (1 I-Tetaronike 2:7, 8) Ti kona ni bane n titirakinira ni kangai: ‘I a kinaaki bwa te aomata ae akoi, e nanoraoi ao e maem?’

14. Ti na kanga ni kaotia bwa “e kai anaki nanora”?

¹⁴ “E kai anaki nanona.” Te taeka n Erene ae rairaki ikai bwa “e kai anaki nanona” e aki kabonganaki ni kibu tabeua riki n te Baibara n Erene ni Kristian. E taekinna temanna te tia rabakau bwa te taeka aei “e bati ni kakabonganaki ni kaineti ma te kairi n tautia.” E kaota “te kani kairaki” te taeka aei ao “te ongeaba.” E kai aantaeka nakon are taekinaki n te Baibara te aomata are e kairaki n te wanawana mai eta. Tiaki ngaia te aomata ae boni babairea are e taku ao imwina e a manga rawa ni kairarangaki ni koaua ake a kaitaraa ana iango. Ma e rangi ni kai bitaki ngkana e kaotaaki nakoina te bwai ni kakoaua man te Baibara, bwa e kairua te itera are e mena iai ke e a tia ni karaoa te bure. Anne kateim ae ko mwanta iai irouia aomata?

15. Tera te nanoanga ao bukin tera ngkai e nakoraoi bwa e uaia n taekinaki “te nanoanga” ao “uaa aika raraoi” n Iakobo 3:17?

¹⁵ “E on n te nanoanga ma uaa aika raraoi.” * Te nanoanga bon iteran naba te wanawana mai eta ae kakawaki, bwa te aeka ni wanawana aei “e on n te nanoanga.” Taraia bwa e uaia n taekinaki “te nanoanga” ao “uaa aika raraoi.” E nakoraoi aei ibukina bwa n te Baibara e aki toki n reitaki te nanoanga ma mutiakinaia aomata, ao te atataiaomata ae kaira te aomata bwa e na kabatiaa karaoan mwakuri n akoi. E kabwarabwaraa teuana te kaongora bwa te nanoanga bon “namakinan te nanokawaki iroun temanna ae rotaki buaka n te bwai teuana ao iangoan kan buokakina.” Mangaia are te wanawana mairoun te Atua bon tiaki te aeka ni wanawana are e aki tabeakinia aomata ae boto tii i aon te rabakau ae aki reitaki ma te tangira. Ma e bon mwamwannano, e atataiaomata ao e kai rotaki. Ti na kanga ni kaotia bwa ti on n te nanoanga?

16, 17. (a) I rarikin tangirakin te Atua, tera riki ae kairira bwa ti na buoka tataekinan te rongorongo ao bukin tera? (b) Baikara aanga ae ti kona ni kaotira iai bwa ti rangi n nanoanga?

¹⁶ Te aro teuana iai ae kakawaki bon tataekinan rongorongon ana Tautaeka n Uea te Atua ae raoiroi nakoia aomata. Tera ae kairira bwa ti na karaoa te mwakuri aei? Bon tangiran te Atua. Ma ti boni kairaki naba n te nanoanga, ke te atataiaomata. (Mataio 22:37-39) N taai aikai ao a bati aomata aika “rawawata, ao a mae nako, n ai aroia tiibu aika akea te tia kawakinia.” (Mataio 9:36) A kaakaki taekaia ao a kamatakiaki n te itera n taamnei irouia mataniwin Aaro aika kewe. N tokina ao a aikoa ataa te kairiri ae kawanawanaa te aba ae kuneaki n ana Taeka te Atua, ke kakabwaia aika a nang karokoaki iroun te Tautaeka n Uea nakon te aonnaba. Ngkana ti karaua raoi n iangoi kainnanoia aomata aika maeka i rarikira ni kaineti ma te itera n taamnei, ao rotakira n nanoangakia e na kairira bwa ti na karaoa ara kabanea ni konaa ni kaongoiia ana kaantaninga ae tatangira Iehova.

 ¹⁷ Baikara riki aanga tabeua ake ti kona ni kaotia iai bwa ti rangi n nanoanga? Uringa ngkoa ana kabotau Iesu ngke e taekina te I-Tamaria are e kunea te tia mwamwananga temanna ni wene imwain te kawai bwa e kamwaruaaki ao e anaaki ana mwane ma ni batiboaki. E kairaki te I-Tamaria aei n ana atataiaomata bwa e na “nanoangaia,” ni bauta manekan teuare kamwaruaaki ao e tabeakinna. (Ruka 10:29-37) Tiaki e kamatataaki n aei bwa e irekereke te nanoanga ma karaoan te mwakuri n ibuobuoki nakoia te koraki ake a kainnanoia? E tuangira te Baibara bwa “ti na kakaraoa ae raoiroi nakoia aomata ni kabaneia, n ai aron ae ti kona, ao e na kamaitaki riki nakoia kaain te onimaki.” (I-Karatia 6:10) Iangoi baika a boni kona n riki. Tao e kaakainnanoa baona raora n te onimaki ae e a kara nakon taiani bobotaki ni Kristian ao ni manga oki. Ke tao e kainnanoa buokana te aine ae e a tia ni mate buuna n te ekaretia ibukin onobwaian ana auti. (Iakobo 1:27) E bae ni kainnanoa “te taeka ae raoiroi” te aomata ae bwara nanona bwa e na kaungaki iai. (Taeka N Rabakau 12:25) Ngkana ti kaota te nanoanga n te aro anne, ti kaota iai kakoauan ae e mwamwakuri te wanawana are mai eta i nanora.

18. Ngkana ti kairaki n te wanawana are mai eta, tera ae ti riai ni kakorakoraira ni kanakoa mai nanora, ao bukin tera?

¹⁸ “E aki nanonano.” Te wanawana mairoun te Atua e tokanikai i aon te kairiribai i marenaia reeti n aomata ao te nano n aba. Ngkana ti kairaki n te aeka ni wanawana aei, ti kakorakoraira ngkanne bwa ti na kanakoi mairoura waaki nako ake a kaota te inanonano. (Iakobo 2:9) Ti aki tabeakinia riki ake a bubura aia reirei, a kaumwane, ke iai nakoaia n te ekaretia. Ti aki naba kaakeai bongaia raora n taromauri bwa a mangori riki nakoira e ngae ngkai a taraa n rangi ni mangori. Ngkana e a tia n tangiria aomata aikai Iehova, ao ti riai naba n iangoia bwa a tau n tangiraki naba iroura.

19, 20. (a) Tera kabwarabwaran te taeka n Erene ae rairaki bwa “mamana te aba”? (b) Ti na kanga ni kaotiota “tangiraia taari ae e aki mamanaki te aba iai,” ao bukin tera ngkai e kakawaki aei?

¹⁹ “E aki mamana te aba.” Te taeka n Erene ae rairaki bwa “mamana te aba” e kona ni kaineti ma “te aekita n te kaotioti.” N taai  ake ngkoa ao a kakabongana te mataing ae bubura aekita i Erene ao i Rom i nanon aia tai ni kaotioti. Te taeka n Erene ibukin “mamana te aba” e kaineti naba nakon te aomata ae baka n riki bwa te bwai teuana, ke e karabaa aroarona ni koaua. Te aroaro ni kaineti ma te wanawana mairoun te Atua aei, e aki riai n tii kairira nakon karaoan aroaro nakoia raora n taromauri ma e kaineti naba ma ara namakin ibukiia.

²⁰ E taekinna te abotoro Betero bwa aroarora n “ira nanon te koaua” e kona n reke iai “tangiraia taari ae e aki mamanaki te aba iai.” (1 Betero 1:22) Eng, tangiraia tarira iroura e aki riai ni karaoaki tii ibukina bwa ti kan taraaki bwa ti raoiroi i mataia aomata. Ti aki kakabongana te mataing ke n riki bwa taian aekita, are nanona bwa ti aki kona ni baka n riki bwa te aeka n aomata temanna, ao ti aki naba mwamwanaia aomata. E riai ni koaua raoi ara tangira, ao e na nako mai nanora. Ngkana ti karaoa raoi anne, ti na karekea iai onimakinara irouia raora n onimaki, n ataakin ae bon anuara raoi ake ti kaotiotii ni maiura. Aeka ni koaua aikai a katauraoa te anga ibukin karekean te iraorao ae nakoraoi i  marenaia Kristian, ao e ibuobuoki naba nakoia taari n te ekaretia bwa a na bane n onimakinia raoia ni Kristian.

21, 22. (a) E kanga ni kabwaka Toromon ni kawakina te wanawana? (b) Ti na kanga ni kawakina te wanawana, ao ti na kanga ni kakabwaiaki man karaoan anne?

²¹ Te wanawana ni koaua bon te bwaintangira mairoun Iehova, ae ti riai ni kawakinna raoi. E taku Toromon: “Natiu, . . . te rabakau ma te wanawana, kawakin.” (Taeka N Rabakau 3:21) Ma e kananokawaki bwa e kabwaka Toromon ni karaoan anne. E teimatoa ni wanawana ngke e ongeaba ngkoa. Ma n tokina ao e a rairaki nako irouia buuna aika ianena, man te taromauri ni koaua are kaineti nakon Iehova. (1 Uea 11:1-8) Rongorongon Toromon e kateretereaki iai bwa akea bongan te atatai ngkana ti aki kabongana raoi.

²² Ti na kanga ni kawakina te wanawana? Ti riai ni wareka te Baibara ao booki nako ake a boto rongorongoia man te Baibara ake a katauraoaki iroun “te toro ae kakaonimaki ae wanawana.” Ma irarikin anne, ti riai naba ni kakorakoraira ni maiuakin reireiara ake a reke mai iai. (Mataio 24:45) E kakawaki bwa ti na kamanena wanawanan te Atua ni maiura. E kona ni karekea te maiu ae kakukurei riki nakoira ngkai. E buokira bwa ti “aonga n taua te maiu ni koaua” n ana aonnaba ae boou te Atua. (1 Timoteo 6:19) Ma ae kakawaki riki, karekean te wanawana mai eta e kaanira riki ma Iehova ae te Atua ae nibwan te wanawana.