1-3. (a) Inki mutindu Salomo monisaka mayele ya kuyituka na mutindu ya zengaka mavwanga ya bankento yina? (b) Inki Yehowa ke sila na kupesa beto, mpi nki bangiufula beto lenda kudiyula?

BANKENTO zole ke nwanina mwana mosi—yo kele mpasi sambu na kuzenga dikambu yango. Bankento yango vandaka kuzinga nzo mosi, mpi bo zole butaka bana-bakala, kansi, na mwa bilumbu ya kuswaswana. Mwana mosi fwaka, mpi bankento yango vandaka kunwanina mwana mosi yina bikalaka na luzingu. * Ntangu dikambu yai salamaka, bantu monaka yo ve sambu na kuta kimbangi. Ziku bo tadilaka dikambu yango na tribinale ya fioti, kansi bo kukaka ve kuzenga yo. Nsuka-nsuka, bo nataka yo na Salomo, Ntotila ya Izraele. Keti yandi ta zaba kieleka ya dikambu yango?

² Na nima ya kuwidikila bankento yai zole, Salomo lombaka mbele. Yandi pesaka ntuma na mutindu mosi ya ke monisa nde yandi ke zola bo zenga mwana yango na bitini zole mpi bo pesa konso mama kitini mosi. Na mbala mosi, munkwa ya mwana bondilaka ntotila na kupesa mwana na yandi ya zola na nkento yina ya nkaka. Kansi nkento yina ya nkaka vandaka kuzola kaka nde bo zenga mwana yina na bitini zole. Salomo zabaka kieleka ntangu yai. Yandi zabaka zola ya mingi yina mama ke vandaka na yo sambu na mwana na yandi mpi yandi sadilaka nzayilu yango sambu na kumanisa mavwanga yina. Yindula mutindu ntima ya mama yai kitaka ntangu Salomo pesaka yandi mwana mpi tubaka nde: “Yandi muntu kele mama ya mwana mpenza.”—1 Bantotila 3:16-27.

³ Mayele yai ke yitukisa mpenza, mpidina ve? Ntangu bantu  waka mutindu Salomo zengaka dikambu yai, bo kumaka kuzitisa yandi mingi “sambu bo zabaka nde Nzambi yandi mosi me pesa yandi mayele.” Ya kieleka, mayele ya Salomo vandaka dikabu yina Nzambi pesaka yandi. Yehowa pesaka yandi “mayele ti ngangu.” (1 Bantotila 3:12, 28) Ebuna beto? Keti beto lendaka mpi kuzwa mayele ya Nzambi? Ee, na lusadisu ya mpeve santu, Salomo sonikaka nde: “Mfumu Nzambi muntu ke pesaka mayele.” (Bingana 2:6) Yehowa ke sila na kupesa mayele, disongidila, makuki ya kusadila mbote nzayilu, ngangu, mpi luswasukusu—na bantu yina ke sosa yo na masonga yonso. Inki mutindu beto lenda baka mayele yina ke katukaka na zulu? Mpi nki mutindu beto lenda sadila yo na luzingu na beto?

4-7. Tanga mambu iya ya mfunu sambu na kubaka mayele.

⁴ Keti beto fwete vanda na mayele mingi to kulonguka mingi sambu na kubaka mayele ya Nzambi? Ve. Yehowa ke vandaka na luzolo ya kupesa beto mayele na yandi kukonda kutadila kisina na beto mpi banzo-nkanda ya beto me salaka. (1 Bakorinto 1:26-29) Kansi, beto fwete sala kitambi ya ntete: Biblia ke longisila beto na “kubaka mayele.” (Bingana 4:7, NW) Inki mutindu beto lenda sosa yo?

⁵ Ntete-ntete, beto fwete wa Nzambi boma. Bingana 9:10 ke tuba nde: “Kutina Nzambi boma kele luyantiku ya mayele [“kitambi ya ntete sambu na kubaka mayele,” NW]. Kuwa Nzambi boma kele kisina ya mayele ya kieleka. Sambu na nki? Kuvila ve nde mayele ke tendula mpi makuki ya kusadila nzayilu mbote-mbote. Kutina Nzambi boma ke tendula ve kutekita na ntwala na yandi na boma, kansi, kusambila, kuzitisa mpi kutudila yandi ntima. Boma ya mutindu yai ke vandaka na bupusi ya mbote. Yo ke pusaka beto na kusala mambu yina beto me zaba nde yo ke wakana ti luzolo mpi banzila ya Nzambi. Yo kele nzila ya mayele yina beto fwete landa, sambu kulemfukila bansiku ya Yehowa ke nataka mambote ntangu yonso.

⁶ Ya zole, beto fwete vanda na kudikulumusa. Kana beto kele ve na kudikulumusa, beto ta baka ve mayele ya Nzambi. (Bingana 11:2) Sambu na nki? Kana beto ke kudikulumusa, beto ta ndima nde beto ke zaba ve mambu yonso, mpi nde beto ke salaka mpi  bifu bantangu ya nkaka; beto ta ndima mpi nde, beto kele na mfunu ya kuzaba mabanza ya Yehowa na mambu ya mutindu na mutindu. Yehowa “ke telaminaka bantu ya lulendo,” kansi, yandi ke vandaka na kiese ya kupesa mayele na yandi na bantu ya kudikulumusa.—Yakobo 4:6.

⁷ Kima ya tatu ya mfunu kele kulonguka Ndinga ya Nzambi. Mayele ya Yehowa ke monanaka na Ndinga na yandi. Sambu na kubaka mayele yai, beto fwete sala kikesa na kusosa yo. (Bingana 2:1-5) Kima ya iya kele kisambu. Kana beto ke lomba Nzambi mayele na masonga yonso, yandi ta pesa beto yo na luzolo yonso. (Yakobo 1:5) Kana beto ke samba sambu na kulomba lusadisu ya mpeve na yandi, yandi ta pesa mvutu na bisambu na beto. Mpi mpeve na yandi ta pesa beto nzila ya kuzwa bimvwama na ndinga na yandi yina ta sadisa beto na kumanisa mambu ya mpasi, kutina bigonsa mpi kubaka balukanu ya mayele.—Luka 11:13.

8. Kana beto me bakaka mpenza mayele ya Nzambi, nki mutindu yo ta monana pwelele?

⁸ Mutindu beto monaka yo na Kapu 17, mayele ya Yehowa ke monanaka na bisalu. Yo yina, kana beto me bakaka mpenza mayele ya Nzambi, yo ta monana pwelele na mutindu na beto ya kuzinga. Longoki Yakobo tubilaka bambuma ya mayele ya Nzambi; yandi sonikaka nde: “Mayele yina ke katukaka na zulu ke vandaka ntete-ntete bunkete, na nima ngemba, makambu ngolo ve, ya kuyilama na kulemfuka, ya kufuluka ti mawa mpi bambuma ya mbote, yo ke pona-ponaka ve, mpi yo ke vandaka ve ti luvunu.” (Yakobo 3:17) Ntangu beto ke tadila bikalulu yai ya mayele ya Nzambi, mosi-mosi, konso muntu lenda kudiyula nde: ‘Keti mono ke sadilaka mayele ya Nzambi na luzingu na mono?’

9. Bunkete ke tendula nki, mpi sambu na nki yo me fwana nde bunkete kuvanda kikalulu ya ntete na kati ya bikalulu ya mayele?

⁹ “Ntete-ntete bunkete.” Kuvanda bunkete ke tendula kukonda mvindu, yo vanda na nganda to na kati. Biblia ke monisa nde, mayele ke vandaka na ntima; kansi mayele ya ke katukaka na zulu lenda kota ve na ntima yina kele ti mabanza, bampusa, mpi bangindu ya mbi. (Bingana 2:10; Matayo 15:19, 20) Kansi, kana ntima na beto kele bunkete—disongidila, na mutindu ya me fwana  sambu na bantu ya kukonda kukuka—beto ‘ta bika kusala mambu ya mbi, mpi ta sala mambu ya mbote.’ (Nkunga 37:27; Bingana 3:7) Yo me fwana mpenza nde bunkete kuvanda kikalulu ya ntete na kati ya bikalulu ya mayele yina ke katukaka na zulu, mpidina ve? Yo yina, kana beto kele ve bunkete na bikalulu mpi na kimpeve, nki mutindu beto lenda monisa bikalulu ya nkaka ya mayele yina ke katukaka na zulu?

10, 11. (a) Sambu na nki beto fwete vanda bantu ya ke tulaka ngemba? (b) Inki mutindu nge lenda monisa nde nge ke tulaka ngemba, kana nge me bakisa nde nge salaka mpangi mosi mbi? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.)

¹⁰ “Na nima ngemba.” Mayele ya ke katukaka na zulu ke pusaka beto na kulanda ngemba yina kele mbuma ya mpeve ya Nzambi. (Bagalatia 5:22) Beto ke salaka ngolo sambu na kubebisa ve bangwisana ya “ngemba” yina ke vukisaka bansadi ya Yehowa. (Baefezo 4:3) Beto ke salaka mpi yonso sambu na kuvutula ngemba yina kana yo me beba. Sambu na nki yo kele mfunu? Biblia ke tuba nde: “Beno landa . . . na kuzinga na ngemba; ebuna Nzambi ya zola mpi ya ngemba ta vanda ti beno.” (2 Bakorinto 13:11) Kana beto ke landa na kuzinga na ngemba, Nzambi ya ngemba ta vanda ti beto. Bangwisana na beto ti Yehowa ke tadilaka mpi mutindu na beto ya kuzinga ti bampangi na beto Bakristu. Inki mutindu beto lenda monisa nde beto ke tulaka ngemba? Beto tadila mbandu mosi.

¹¹ Nge fwete sala nki kana nge me bakisa nde nge salaka mpangi mosi mbi? Yezu tubaka nde: “Yo yina, kana nge ke nata dikabu na nge na mesa-kimenga mpi kuna nge me yibuka nde mpangi na nge kele ti makambu ti nge, bika dikabu na nge pana na ntwala ya mesa-kimenga, mpi kwenda. Ntete, tula ngemba ti mpangi na nge, mpi na nima, ntangu nge ta vutuka, pesa dikabu na nge.” (Matayo 5:23, 24) Nge lenda sadila ndongisila yai, kana nge me kwenda kukutana ti mpangi na nge. Sambu na kusala nki? Sambu na ‘kutula ngemba’ ti yandi. * Ziku sambu na kutula ngemba, yo ta lomba  kundima nde nge salaka yandi mbi, na kisika ya kubuya. Kana nge kwenda kukutana ti yandi sambu na kuvutula ngemba mpi kutanina yo, nge lenda manisa mavwanga yina ke kabula beno, kulomba ndolula ya me fwana, mpi yandi ta lolula nge. Kana nge ke salaka yonso sambu na kutula ngemba, nge ke monisa nde mayele ya Nzambi ke twadisa nge.

12, 13. (a) Ngogo ya bo ke balulaka nde “makambu ngolo ve,” na Yakobo 3:17, ke tendula nki? (b) Inki mutindu beto lenda monisa nde beto kele ve makambu ngolo?

¹² “Makambu Ngolo Ve.” Kuvanda makambu ngolo ve ke tendula nki? Bantu ya mayele ke tubaka nde, ngogo ya kisina ya Kigreki ya bo me balula nde “makambu ngolo ve,” na Yakobo 3:17 kele mpasi na kubalula. Bo ke balulaka yo na bangogo bonso, “mawete,” “kukanga ntima,” mpi “kuditula na kisika ya bankaka.” Na Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa, noti mosi na nsi  ya lutiti ke monisa nde ngogo yai ke tendula mpenza “kikalulu ya kukonda kudindamana.” Inki mutindu beto lenda monisa na luzingu na beto kikalulu yai ya mayele ya ke katukaka na zulu?

¹³ Bafilipi 4:5 ke tuba nde: “Bika nde kikalulu na beno ya kuvanda ve makambu ngolo kuzabana na bantu yonso.” Na Biblia ya nkaka bo me balulaka yo nde: “Beno zabana bonso bantu yina ke vandaka ve makambu ngolo.” Nge ke mona nde, kima ya mfunu awa kele mutindu bantu ya nkaka ke tadilaka beto, to mutindu beto me zabanaka na diambu yai, kansi ve mutindu beto ke kuditadilaka. Muntu yina ke vandaka ve makambu ngolo, ke dindamanaka ve na mambu yonso, ata ya fioti-fioti, to kusosa nde mambu kusalama kaka mutindu yandi ke zola. Kansi, yandi ke zolaka kuwa bantu ya nkaka, mpi kana yo me fwana, kubika nde mambu kusalama mutindu bo ke zola. Yandi ke vandaka mpi mawete, kansi ke dindamanaka ve. Ata kikalulu yai kele mfunu sambu na Bakristu yonso, yo kele mfunu mingi mpenza sambu na bankuluntu. Mawete ke bendaka bantu mpi ke salaka nde bantu kusolula ti bankuluntu kukonda mpasi. (1 Batesalonika 2:7, 8) Yo yina konso muntu na kati na beto fwete kudiyula nde, ‘Keti mono me zabanaka bonso muntu ya mawete, ya ke kuditulaka na kisika ya bankaka, mpi ya ke dindamanaka ve?

14. Inki mutindu beto lenda monisa nde beto ke vandaka “ya kuyilama na kulemfuka”?

¹⁴ “Ya kuyilama na kulemfuka.” Na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, ngogo ya bo me balula nde “ya kuyilama na kulemfuka” kele kaka na verse yai. Muntu mosi ya mayele tubaka nde, “mbala mingi, bo ke sadilaka ngogo yai na kisalu ya basoda.” Yo ke pesa ngindu ya “kuvanda muntu yina bo ke ndimisaka mambu nswalu” mpi ya “bulemfu.” Muntu yina kele na mayele ya ke katukaka na Nzambi, yandi ke vandaka ya kuyilama na kulemfukila Masonuku. Yandi me zabanaka ve bonso muntu mosi ya ke kangamaka na badesizio na yandi, ata mambu ya nkaka ke monisa nde yandi kele na kifu. Kansi yandi ke sobaka nswalu kana bo me pesa yandi banzikisa ya Masonuku ya ke monisa nde yandi salaka kifu to bakaka desizio mosi ya mbi. Keti bantu ke zabaka nde nge kele mpidina?

15. Mawa ke tendula nki, mpi sambu na nki yo me fwana nde Yakobo 3:17 kutubila “mawa” mpi “bambuma ya mbote” kisika mosi?

¹⁵ “Ya kufuluka ti mawa mpi bambuma ya mbote.” * Mawa kele kikalulu mosi ya mfunu ya mayele yina ke katukaka na zulu, sambu Biblia ke tuba nde mayele yango kele ya “kufuluka ti mawa.” Zaba nde Biblia ke tubila “mawa” mpi “bambuma ya mbote” kisika mosi. Yo me fwana mpenza, sambu mbala mingi na Biblia, mawa ke tendulaka kutudila bantu dikebi ya ngolo, to mawa yina ke monanaka na bisalu ya mbote. Mukanda mosi ke tuba nde, mawa ke tendula “kuwila muntu mawa sambu na mpasi yina yandi kele na yo, mpi kusosa kusadisa yandi.” Yo yina, mayele ya Nzambi me konda ve zola, mpi yo ke sukaka ve kaka na mabanza. Kansi yo ke vandaka tiya-tiya, ke katukaka na ntima mpi ke tudilaka bantu ya nkaka dikebi. Inki mutindu beto lenda monisa nde beto kele ya kufuluka ti mawa?

16, 17. (a) Katula zola na beto sambu na Nzambi, nki ke pusaka beto na kusala kisalu ya kusamuna, mpi sambu na nki? (b) Na nki mambu beto lenda monisa nde beto kele ya kufuluka ti mawa?

¹⁶ Ntembe kele ve nde, mutindu ya mbote ya kumonisa yo kele ya kulonga bantu ya nkaka nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi. Inki ke pusaka beto na kusala kisalu yai? Ntete-ntete, zola na beto sambu na Nzambi. Kansi mawa sambu na bantu ya nkaka ke pusaka beto mpi na kusala yo. (Matayo 22:37-39) Bubu yai, bantu mingi ‘ke niokwama mpi ke yungana bonso mameme ya me konda ngungudi.’ (Matayo 9:36) Bangungudi ya mabundu ya luvunu ke tudilaka bo ve dikebi mpi me fwaka bo meso na kimpeve. Yo yina, bo ke zabaka ve lutwadisu ya mayele yina ke vandaka na Ndinga ya Nzambi to balusakumunu yina Kimfumu ya Nzambi ta nata na ntoto yai ntama mingi ve. Ntangu beto ke yindula bampusa ya kimpeve ya bamfinangani na beto, mawa ya masonga ke pusaka beto na kusala yonso sambu na kuzabisa bo lukanu ya zola ya Yehowa.

¹⁷ Na nki mambu ya nkaka beto lenda monisa nde beto kele ya kufuluka na mawa? Yibuka mbandu yina Yezu pesaka, ya muntu  ya Samaria yina monaka Muyuda mosi me lala na lweka ya nzila, yina miyibi bulaka mpi yibaka bima yonso. Muntu yina ya Samaria “wilaka yandi mawa,” kangaka bamputa na yandi mpi sadisaka yandi. (Luka 10:29-37) Keti yo ke monisa ve nde, mawa ke lombaka kusadisa bantu yina kele na mpasi na mutindu ya me fwana? Biblia ke zabisa beto na kusala “mambu ya mbote na bantu yonso, kansi mingi-mingi na bantu yina kele bampangi na beto na lukwikilu.” (Bagalatia 6:10) Beto tadila mwa mitindu ya kusala yo. Mpangi-Mukristu mosi ya mununu lenda vanda na mfunu nde muntu kunata yandi na balukutakanu mpi kuvutula yandi na nzo. Mufwidi mosi na dibundu lenda vanda na mfunu nde muntu kuyidikila yandi nzo. (Yakobo 1:27) Muntu mosi ya me lemba lenda vanda na mfunu ya “ndinga ya mbote” yina ta pesa yandi kikesa. (Bingana 12:25) Kana beto ke monisa mawa na mambu ya mutindu yai, beto ta monisa pwelele nde mayele yina ke katukaka na zulu ke twadisa luzingu na beto.

18. Kana mayele ya ke katukaka na zulu ke twadisa beto, beto fwete sala ngolo sambu na kukatula nki na ntima na beto, mpi sambu na nki?

¹⁸ “Yo ke pona-ponaka ve.” Mayele ya Nzambi ke vandaka ve ti bangindu ya mbi sambu na bantu ya nkaka mpi lulendo yina bantu ke vandaka na yo sambu na nsi na bo. Kana mayele ya mutindu yai ke twadisa beto, beto ta sala ngolo sambu na kukatula kikalulu ya kupona-pona na ntima na beto. (Yakobo 2:9) Beto ta sadila ve bantu ya nkaka mambu na mutindu ya kuluta mbote kaka sambu bo me tangaka mingi, bo kele na mbongo mingi, to sambu bo kele ti mikumba na dibundu; beto ta vweza mpi ve bampangi na beto Bakristu, ata beto ke mona nde bo kele bansukami. Sambu Yehowa ke monisilaka bantu ya mutindu yai zola na yandi, beto fwete monisila bo mpi zola na beto.

19, 20. (a) Ngogo ya Kigreki ya bo me balulaka nde “luvunu” ke tendula nki? (b) Inki mutindu beto ke monisaka “zola ya kieleka ya kimpangi,” mpi sambu na nki yo kele mfunu?

¹⁹ “Yo ke vandaka ve ti luvunu.” Ngogo ya Kigreki ya bo me balula nde “luvunu” lenda tendula “muntu ya teyatre.” Na ntangu ya ntama, bantu ya teyatre ya Greki mpi ya Roma vandaka kulwata  minganzi (masques) ya nene ntangu bo ke sala teyatre. Yo yina bo kumaka kusadila ngogo yai ya Kigreki sambu na kutubila muntu yina ke bumba kimuntu na yandi, to ke kusa. Kikalulu yina ya mayele ya Nzambi, disongidila kukonda luvunu, fwete sadisa beto na kutadila mutindu beto ke sadilaka bampangi na beto mambu, mpi bangindu yina beto ke vandaka na yo sambu na bo.

²⁰ Ntumwa Piere tubaka nde, ‘bulemfu na beto ya kieleka’ fwete pusa beto na kuvanda ti “zola ya kieleka ya kimpangi.” (1 Piere 1:22) Ee, zola na beto sambu na bampangi fwete vanda ve ya zulu-zulu. Beto ke lwataka ve minganzi to kusala teyatre sambu na kukusa bantu. Zola na beto fwete vanda ya masonga mpenza. Kana beto sala mpidina, bampangi na beto ta tudila beto ntima, sambu bo ta bakisa nde beto kele kaka mutindu bo ke monaka beto. Masonga ya mutindu yai ke sadisaka Bakristu na kuvanda ti bangwisana ya mbote mpi ya kieleka; yo ke sadisaka mpi bampangi ya dibundu na kutudilana ntima.

21, 22. (a) Sambu na nki Salomo kukaka ve kutanina mayele? (b) Inki mutindu beto lenda tanina mayele, mpi nki mutindu kusala mpidina ta natila beto mambote?

²¹ Mayele ya Nzambi kele dikabu yina yandi me pesaka beto; beto fwete tanina yo. Salomo tubaka nde: “Mwana na mono, keba mayele ti ngangu.” (Bingana 3:21) Yo kele mawa na kumona nde Salomo yandi mosi taninaka ve mayele yina. Yandi vandaka mayele ntangu yonso yina yandi vandaka na ntima ya bulemfu. Kansi nsuka-nsuka, bankento na yandi ya banzenza katulaka ntima na yandi na lusambu ya bunkete ya Yehowa. (1 Bantotila 11:1-8) Diambu yina kuminaka Salomo ke monisa nde nzayilu kele na mfunu mingi ve kana beto ke sadila yo ve mbote.

²² Inki mutindu beto lenda tanina mayele? Beto fwete suka kaka ve na kutanga Biblia mpi mikanda yina ke tendulaka Biblia, yina “mpika ya kwikama mpi ya mayele” ke pesaka beto; beto fwete sala mpi bikesa sambu na kusadila mambu yina beto ke longuka. (Matayo 24:45) Beto kele ti bikuma mingi mpenza ya kusadila mayele ya Nzambi. Yo ta sadisa beto na kuzinga mbote bubu yai. Yo ta sala mpi nde beto “simba ngolo luzingu ya kieleka”—luzingu na nsi-ntoto ya mpa ya Nzambi. (1 Timoteo 6:19) Kima ya kuluta mfunu kele nde, kusadila mayele ya ke katukaka na zulu ke nataka beto pene-pene ya Yehowa Nzambi, nto ya mayele yonso.