Skip to content

Skip to table of contents

VAHE 22

ʻOku Ngāue ʻi Hoʻo Moʻuí ʻa e “Poto ʻOku mei ʻOlungá”?

ʻOku Ngāue ʻi Hoʻo Moʻuí ʻa e “Poto ʻOku mei ʻOlungá”?

1-3. (a) Naʻe anga-fēfē hono ngāueʻaki ʻe Solomone ʻa e poto makehe ʻaupito ʻi he founga naʻá ne fakaleleiʻi ai ha fakakikihi pe ko hai ʻa e faʻē ʻa e kiʻi pēpeé? (e) Ko e hā ʻoku talaʻofa ʻe Sihova ke ʻomai kiate kitautolú, pea ko e hā ʻa e ongo fehuʻi ʻoku malanga haké?

 KO HA keisi faingataʻa ia​—ko e fakafekiki ʻa ha ongo fefine ʻe toko ua ʻi ha kiʻi pēpē. Naʻe nofo fakataha ʻa e ongo fefiné ʻi ha ʻapi, peá na taki taha fāʻeleʻi mai ha tama tangata, ko ha ngaahi ʻaho siʻi pē hona vāmamaʻó. Naʻe mate ʻa e taha ʻo e ongo pēpeé, pea naʻe taki taha taukaveʻi leva ʻe he ongo fefiné ni ko e faʻē ia ʻa e pēpē moʻuí. a Naʻe ʻikai ke ʻi ai ha toe kau fakamoʻoni kehe ki he meʻa naʻe hokó. ʻOku hangehangē naʻe ʻosi fai ha ngāue ki he keisí ni ʻi ha fakamaauʻanga māʻulalo ange ka naʻe ʻikai ke fakaleleiʻi ai. Fakaʻosí, ne ʻave ʻa e fakakikihí kia Solomone, ko e tuʻi ʻo ʻIsilelí. Te ne malava ke fakaeʻa ʻa e moʻoní?

2 ʻI he hili ha fanongo ʻi ha kiʻi taimi siʻi ki he fakafekiki ʻa e ongo fefiné, naʻe fekau ʻe Solomone ke ʻomai ha heletā. Pea, ʻi heʻene hā ngali fakapapauʻí, naʻá ne tuʻutuʻuni ke fahi ua ʻa e kiʻi tamá, ʻo ʻoange ha konga ki he ongo fefiné taki taha. ʻI he taimi pē ko iá, naʻe tangi atu ʻa e faʻē moʻoní ki he tuʻí ke ʻoange ʻa e kiʻi pēpeé ia​—ʻene kiʻi tama mātuʻaki mahuʻingá​—ki he fefine ʻe tahá. Ka naʻe kei vilitaki pē ʻa e fefine ia ʻe tahá ke fahi ua ʻa e kiʻi tamá. Naʻe ʻilo leva ʻe Solomone ʻa e moʻoní. Naʻá ne lāuʻilo ki he manavaʻofa fakaalaala ʻa ha faʻē ki he kiʻi tama ʻo hono manavá, pea naʻá ne ngāueʻaki ʻa e ʻilo ko iá ke fakaleleiʻiʻaki ʻa e fakakikihí ni. Sioloto atu ki he nonga ʻa e faʻeé ʻi hono fakapaleʻi ia ʻe Solomone ʻaki ʻene pēpeé mo pehē: “Ko ʻene faʻe moʻoni ia.”​—1 Tuʻi 3:16-27.

3 He poto makehe ʻaupito ē, ʻikai ko ia? ʻI he taimi naʻe fanongo ai ʻa e kakaí ki he founga naʻe fakaleleiʻi ai ʻe Solomone ʻa e keisí, naʻa nau fakatumutumu, “he naʻa nau vakai kuo ʻiate ia ʻa e poto ʻo e ʻOtua.” ʻIo, ko e poto ʻo Solomoné ko ha meʻaʻofa fakaʻotua. Naʻe ʻoange ʻe Sihova kiate ia ha “loto poto mo vavanga.” (1 Tuʻi 3:12, 28) Kae fēfē kitautolu? ʻE lava ke tau maʻu ʻe kitautolu ʻa e poto mei he ʻOtuá? ʻIo, he ʻi he malumalu ʻo hono fakamānavaʻí, naʻe tohi ʻe Solomone: “ʻOku foaki poto ʻe Sihova.” (Palōveepi 2:6) ʻOku talaʻofa ʻe Sihova ke ʻomai ʻa e potó​—ʻa e malava ke ngāueleleiʻaki ʻa e ʻiló, mahinó, mo e ʻiloʻiló​—ki he faʻahinga ko ia ʻoku fekumi loto-moʻoni ki aí. ʻE anga-fēfē nai ʻetau maʻu ʻa e poto mei ʻolungá? Pea ʻe lava fēfē ke tau ngāueʻaki ia ʻi heʻetau moʻuí?

“Maʻu ae Boto”​—Anga-Fēfē?

4-7. Ko e hā ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻe fā ki hono maʻu ʻa e potó?

4 Kuo pau ke tau maʻu ha ʻatamaiʻia lahi pe ako māʻolunga kae toki maʻu ʻa e poto fakaʻotuá? ʻIkai. ʻOku loto-lelei ʻa Sihova ke vahevahe mai ʻa hono potó kiate kitautolu ʻo tatau ai pē pe ko e hā hotau ʻātakaí mo e tuʻunga fakaakó. (1 Kolinitō 1:26-29) Ka kuo pau ke tau tomuʻa kamata kitautolu, he ʻoku enginaki mai ʻa e Tohitapú kiate kitautolu ke “maʻu ae boto.” (Palōveepi 4:7PM) ʻE malava fēfē ke tau fai pehē?

5 ʻUluakí, ʻoku fiemaʻu ke tau manavahē ʻOtua. “Koe manavahe kia Jihova koe kamataaga ia oe boto [“ko e ʻuluaki sitepu ia ki he potó,” The New English Bible],” ko e lau ia ʻa e Palōveepi 9:10 (PM). Ko e manavahē ki he ʻOtuá ʻa e makatuʻunga ʻo e poto moʻoní. Ko e hā hono ʻuhingá? Manatuʻi ʻoku kau ki he potó ʻa e malava ke ngāueʻaki lavameʻa ʻa e ʻiló. Ke manavahē ki he ʻOtuá, ʻoku ʻikai ko e fakalai ʻi hono ʻaó ʻi he manavahē, ka ko e punou ʻi hono ʻaó ʻi he ongoʻi loto-ʻapasia, fakaʻapaʻapa, mo e falala. ʻOku lelei mo fakaueʻiloto mālohi ʻa e manavahē peheé. ʻOkú ne ueʻi kitautolu ke ʻomai ʻetau moʻuí ke fehoanaki mo ʻetau ʻilo ki he finangalo mo e ngaahi founga ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻikai ha toe ʻalunga fakapotopoto ange ʻe lava ke tau laka ai, he ko e ngaahi tuʻunga ʻa Sihová ʻokú ne pouaki maʻu pē ʻa e lelei lahi tahá maʻá e faʻahinga ʻoku nau muimui ki aí.

6 Ko hono uá, kuo pau ke tau anga-fakatōkilalo mo anga-fakanānā. ʻE ʻikai malava ke ʻi ai ʻa e poto fakaʻotuá taʻeʻiai ha anga-fakatōkilalo mo e anga-fakanānā. (Palōveepi 11:2) Ko e hā hono ʻuhingá? Kapau ʻoku tau anga-fakatōkilalo mo anga-fakanānā, te tau loto-lelei ke tala moʻoni ʻoku ʻikai ke tau ʻilo ʻa e meʻa kotoa pē, ko ʻetau ngaahi fakakaukaú ʻoku ʻikai ke tonu maʻu pē, pea ʻoku fiemaʻu ke tau ʻilo ʻa e anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihova ki he ngaahi meʻá. Ko Sihová ʻokú ne ‘talitekeʻi ʻa e ʻafungí,’ ka ʻokú ne fiefia ke foaki poto ki he faʻahinga ʻoku nau loto fakatōkilaló.​—Semisi 4:6.

7 Ko e fiemaʻu hono tolú ko e ako ʻo e Folofola tohi ʻa e ʻOtuá. ʻOku fakahaaʻi mai ʻa e poto ʻo Sihová ʻi heʻene Folofolá. Ke maʻu ʻa e poto ko iá, kuo pau ke tau fai ʻa e feinga ke fekumi ki ai. (Palōveepi 2:1-5) Ko ha fiemaʻu hono faá ko e lotú. Kapau te tau kole loto-moʻoni ki he ʻOtuá ki ha poto, te ne nima-homo ʻo foaki mai ia. (Sēmisi 1:5) Ko ʻetau lotu ki he tokoni ʻa hono laumālié ʻe ʻikai ke taʻetali mai ia. Pea ʻoku malava ʻe hono laumālié ke ne fakaivia kitautolu ke tau maʻu ʻa e ngaahi koloa ʻi heʻene Folofolá ʻa ia ʻe malava ke ne tokoniʻi kitautolu ke solova ʻa e ngaahi palopalemá, fakaʻehiʻehi mei he fakatuʻutāmakí, pea fai ʻa e ngaahi fili ʻoku fakapotopotó.​—Luke 11:13.

Ke maʻu ʻa e poto fakaʻotuá, kuo pau ke tau feinga ke fekumi ki ai

8. Kapau kuo tau maʻu moʻoni ʻa e poto fakaʻotuá, ʻe hā mahino fēfē ia?

8 Hangē ko ia naʻa tau fakatokangaʻi ʻi he Vahe 17, ʻoku ʻaonga ʻa e poto ʻo Sihová. Hangē ko ʻení, kapau kuo tau maʻu moʻoni ʻa e poto fakaʻotuá, ʻe hā mahino ia ʻi he anga ʻo ʻetau tōʻongá. Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ākonga ko Sēmisí ʻa e ngaahi fua ʻo e poto fakaʻotuá ʻi he taimi naʻá ne tohi ai: “Ko e poto ʻoku mei ʻolungá, ʻuluakí ʻoku maʻa, hoko ai ʻa e fakamelino, fakaʻatuʻi, mateuteu ke talangofua, fonu ʻi he meesi mo e ngaahi fua lelei, taʻefilifilimānako mo ʻikai ke mālualoi.” (Sēmisi 3:17NW) ʻI heʻetau lāulea ki he ngaahi tafaʻaki taki taha ko ʻeni ʻo e poto fakaʻotuá, te tau ʻeke hifo nai kiate kitautolu, ‘ʻOku ngāue ʻi heʻeku moʻuí ʻa e poto mei ʻolungá?’

“Maʻa, Hoko Ai ʻa e Fakamelino”

9. ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e pehē ke maʻá, pea ko e hā ʻoku feʻunga ai ʻa e hoko ʻa e maʻá ko e ʻuluaki ʻulungaanga ia ʻo e potó ʻoku fakahokohoko maí?

9 “ʻOku tuʻu muʻomuʻa ai ʻa e maʻá.” Ke maʻá ʻoku ʻuhinga iá ke hoko ʻo maʻa mo taʻeʻuliʻi ʻo ʻikai ngata pē ʻi tuʻa ka ʻi loto. ʻOku fakafekauʻaki ʻe he Tohitapú ʻa e potó mo e lotó, ka ko e poto fakahēvaní heʻikai lava ia ke hū ki ha loto ʻoku ʻuliʻi ʻe he ngaahi fakakaukau, ngaahi holi, mo e ngaahi fakaueʻiloto fulikivanú. (Palōveepi 2:10, Mātiu 15:19, 20) Kae kehe, kapau ʻoku maʻa hotau lotó​—ʻa ia, ʻi he tuʻunga ʻoku malava ki he faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá​—te tau “hiki mei he kovi ʻo fai lelei.” (Sāme 37:27; Palōveepi 3:7) ʻIkai ʻoku feʻunga ʻa e hoko ʻa e maʻá ko e ʻuluaki ʻulungaanga ia ʻo e potó ʻoku fakahokohoko maí? He ko ē, kapau ʻoku ʻikai ke tau maʻa fakaeʻulungaanga mo fakalaumālie, ʻe malava fēfē ke tau tapua moʻoni atu ʻa e ngaahi ʻulungaanga kehe ʻo e poto mei ʻolungá?

10, 11. (a) Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau hoko ʻo melinó? (e) Kapau ʻokú ke ongoʻi hifo kuó ke fakalotomamahiʻi ha kaungālotu, ʻe malava fēfē ke ke fakamoʻoniʻi koe ko ha tokotaha fakamelino? (Sio foki ki he fakamatala ʻi laló.)

10 “Hoko mai ai ʻa e melino.” ʻOku ueʻi kitautolu ʻe he poto fakahēvaní ke tau tuli ki he melinó, ʻa ia ko ha tafaʻaki ʻo e fua ʻo e laumālie ʻo e ʻOtuá. (Kalētia 5:22) ʻOku tau feinga ke fakaʻehiʻehi mei hono maumauʻi ʻa e “noʻo ko e melino” ʻa ia ʻokú ne fakafāʻūtahaʻi ʻa e kakai ʻa Sihová. (Efeso 4:3) ʻOku tau toe fai hotau lelei tahá ke toe fakafoki mai ʻa e melinó ʻi he taimi ʻoku uesia aí. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻení? ʻOku pehē ʻe he Tohitapú: “Mou nonofo melino; pea ko e ʻOtua ʻo e ʻofa mo e melino te ne toki kau mo kimoutolu.” (2 Kolinitō 13:11) Ko ia, ʻi heʻetau hokohoko atu ke nofo melinó, ʻe ʻiate kitautolu leva ʻa e ʻOtua ʻo e melinó. Ko e founga ʻo ʻetau fakafeangai ki he kaungālotú ʻoku ʻi ai hono kaunga fakahangatonu ki hotau vahaʻangatae mo Sihová. ʻE lava fēfē ke tau fakamoʻoniʻi ko e kau fakatupu melino kitautolu? Fakakaukau ange ki ha fakatātā.

11 Ko e hā ʻoku totonu ke ke faí kapau ʻokú ke ongoʻi hifo kuó ke fakalotomamahiʻi ha kaungālotu? Naʻe pehē ʻe Sīsū: “Ko ia, ka kuo ke haʻu mo koe ha feilaulau ki he ʻolita, ʻo ke toki manatuʻi ai ʻoku ai ha meʻa ʻoku koviʻia ai ho kainga kiate koe: tuku pe hena hoʻo feilaulau ʻi he veʻe olita, pea ke mole atu muʻa ʻo fakalelei [“fakamelino,” NW] ho kainga, pea ke toki haʻu ʻo ʻatu hoʻo feilaulau.” (Mātiu 5:23, 24) ʻE lava ke ke ngāueʻaki ʻa e akonaki ko iá ʻi hoʻo tomuʻa ʻalu ʻa koe ki ho tokouá. Ko e hā ʻa e taumuʻá? Ke “fai hoʻo fakamelino” mo ia. b Ke lavaʻi iá, ʻoku fiemaʻu nai ke ke lāuʻilo, ʻikai ko hono fakaʻikaiʻi, ʻene ngaahi ongoʻi loto-mamahí. Kapau te ke fakaofiofi kiate ia mo e taumuʻa ke toe fakafoki mai ʻa e melinó pea tauhi maʻu ʻa e fakakaukau ko iá, ʻe ngalingali malava ke fakaleleiʻi ai ha faʻahinga taʻefemahinoʻaki pē, ʻo fai ai ʻa e ngaahi kole fakamolemole feʻungamālie, pea fakaaʻu atu ai ʻa e fakamolemolé. ʻI hoʻo tomuʻa ʻalu ʻa koe ke fai ʻa e fakamelinó, ʻokú ke fakahāhaaʻi ai ʻoku tataki koe ʻe he poto fakaʻotuá.

“Fakaʻatuʻi, Mateuteu ke Talangofua”

12, 13. (a) Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e foʻi lea naʻe liliu ko e ‘fakaʻatuʻí’ ʻi he Sēmisi 3:17? (e) ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ʻoku tau fakaʻatuʻi?

12 “Fakaʻatuʻi.” ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e pehē ke fakaʻatuʻí? Fakatatau ki he kau mataotaó, ko e muʻaki foʻi lea faka-Kalisi naʻe liliu ko e ‘fakaʻatuʻí’ ʻi he Sēmisi 3:17 (NW) ʻoku faingataʻa ke liliu. ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he foʻi leá ʻa e fakakaukau ʻo e ʻulutukua. Kuo ngāueʻaki ʻe he kau liliu leá ʻa e ngaahi foʻi lea hangē ko e “anga-fakaalaala,” “anga-fakamaʻumaʻu,” mo e “anga-tokaʻi.” ʻE lava fēfē ke tau fakahāhā ko e tafaʻaki ko ʻeni ʻo e poto mei ʻolungá ʻoku ngāue ia ʻiate kitautolu?

13 “Tuku ke hoko hoʻomou fakaʻatuʻí ʻo ʻiloʻi ʻe he tangata kotoa pē,” ko e lea ia ʻa e Filipai 4:5 (NW). ʻOku pehē ʻe ha toe liliu ʻe taha: “Maʻu ha ongoongo ʻi he hoko ʻo anga-fakaʻatuʻí.” (The New Testament in Modern English, fai ʻe J. B. Phillips) Fakatokangaʻi ʻoku ʻikai ko ha meʻa ʻeni ia fekauʻaki mo e anga ʻetau vakai kiate kitautolú; ko ha meʻa ʻeni ia fekauʻaki mo e anga ʻo e vakai mai ʻa e niʻihi kehé kiate kitautolú, fekauʻaki mo e founga ʻoku ʻiloa ai kitautolú. Ko ha tokotaha fakaʻatuʻi ʻoku ʻikai te ne fakamatematē maʻu pē ki he ʻuhinga ʻo e laó pe ko hono fai ʻa e ngaahi meʻá ʻo fakatatau ki heʻene fakaʻamú. ʻI hono kehé, ʻokú ne loto-lelei ke fanongo ki he niʻihi kehé, pea ʻi he taimi ʻoku feʻungamālie aí, ke ʻulutukua ki heʻenau ngaahi fakaʻamú. ʻOkú ne toe anga-fakaalaala, ʻikai ke anga-faingataʻa pe anga-fefeka, ʻi heʻene ngaahi feangainga mo e niʻihi kehé. Lolotonga ʻoku mātuʻaki fiemaʻu ʻeni ki he kotoa ʻo e kau Kalisitiané, ʻoku tautefito ʻene mahuʻingá ki he faʻahinga ʻoku nau ngāue ko e kau mātuʻá. ʻOku tohoakiʻi ʻe he anga-fakaalaalá, ʻo ʻai ai ʻa e kau mātuʻá ke nau fotungofua. (1 Tesalonaika 2:7, 8) ʻOku lelei kiate kitautolu kotoa ke tau ʻeke hifo kiate kitautolu: ‘ʻOku ou maʻu ha ongoongo ʻi he hoko ʻo anga-tokaʻí, ʻulutukuá, mo e anga-fakaalaalá?’

14. ʻE malava fēfē ke tau fakahāhā ʻoku tau “mateuteu ke talangofua”?

14 “Mateuteu ke talangofua.” Ko e foʻi lea faka-Kalisi naʻe liliu ko e “mateuteu ke talangofua” ʻoku ʻikai maʻu ia ʻi ha toe feituʻu kehe ʻi he Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Kalisi Kalisitiané. Fakatatau ki ha mataotao ʻe taha, ko e foʻi leá ni “ʻoku faʻa ngāueʻaki ki he akonekina fakakautaú.” ʻOkú ne fakahoko ʻa e foʻi fakakaukau ko e “faingofua ke fakalotoʻi” mo e “anganofo.” Ko e tokotaha ko ia ʻoku puleʻi ʻe he poto mei ʻolungá ʻoku anganofo loto-lelei ia ki he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he ngaahi Konga Tohitapú. ʻOku ʻikai ke ʻiloa ia ko ha tokotaha ʻoku ʻosi fai ʻene filí pea fakafisi leva ia ke hoko ʻo tākiekina ʻe ha faʻahinga moʻoniʻi meʻa pē ʻoku fepaki mo ia. ʻI hono kehé, ʻokú ne vave ke liliu ʻi he taimi ʻoku ʻoatu ai ha fakamoʻoni Fakatohitapu mahino ko iá kuó ne fai ha laka hala, pe kuó ne maʻu ha ngaahi fakamulituku hala. Ko e founga ia ʻoku ʻiloʻi ʻaki koe ʻe he niʻihi kehé?

“Fonu ʻi he Meesi mo e Ngaahi Fua Lelei”

15. Ko e hā ʻa e mēsí, pea ko e hā ʻoku feʻungamālie ai ʻa e lave fakataha ʻi he Sēmisi 3:17 ki he “meesi” mo e “ngaahi fua lelei”?

15 “Fonu ʻi he meesi mo e ngaahi fua lelei.” c Ko e mēsí ko ha tafaʻaki mahuʻinga ia ʻo e poto mei ʻolungá, he ko e poto ko iá ʻoku pehē ʻoku “fonu ʻi he meesi.” Fakatokangaʻi ʻoku lave fakataha heni ki he “meesi” mo e “ngaahi fua lelei.” ʻOku feʻungamālie ʻeni, he ʻi he Tohitapú, ʻoku faʻa lave lahi taha ai ki he mēsí ko ha tokanga longomoʻui ki he niʻihi kehé, ko ha manavaʻofa ʻokú ne fakatupu ha ngaahi ngāue ʻi he anga-lelei lahi ʻaupito. ʻOku fakamatalaʻi ʻe ha maʻuʻanga fakamatala ʻe taha ko e mēsí ko ha “ongoʻi ʻo e mamahi ʻi he tuʻunga kovi ʻoku ʻi ai ha taha pea feinga ke fai ha meʻa fekauʻaki mo ia.” Ko ia ai, ko e poto fakaʻotuá ʻoku ʻikai ke anga-fefeka, anga-momoko, pe poto fakaeʻatamai ʻataʻatā pē. ʻI hono kehé, ʻoku māfana, ongoʻi loloto, mo ongongofua. ʻE malava fēfē ke tau fakahāhaaʻi ʻoku tau fonu ʻi he mēsí?

16, 17. (a) Tānaki atu ki he ʻofa ki he ʻOtuá, ko e hā ʻokú ne ueʻi kitautolu ke tau kau ʻi he ngāue fakamalangá, pea ko e hā hono ʻuhingá? (e) ʻI he ngaahi founga fē ʻe malava ai ke tau fakahāhā ʻoku tau fonu ʻi he mēsí?

16 Ko e moʻoni ko ha tafaʻaki mahuʻinga ʻe taha ko hono vahevahe atu ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ki he niʻihi kehé. Ko e hā ʻokú ne ueʻi kitautolu ke tau fai ʻa e ngāué ni? ʻI hono tefitó, ko e ʻofa ki he ʻOtuá. Ka ʻoku toe ueʻi kitautolu ʻe he mēsí, pe manavaʻofa ki he niʻihi kehé. (Mātiu 22:37-39) Ko e tokolahi he ʻahó ni ʻoku nau “ongosia mo tukuhāusia, ʻo hange ko ha fanga sipi taʻe hanau tauhi.” (Mātiu 9:36) Kuo siʻaki mo fakakuihi fakalaumālie kinautolu ʻe he kau tauhi fakalotu loí. Ko hono ikuʻangá, ʻoku ʻikai te nau ʻilo ai ʻa e tataki fakapotopoto ʻoku maʻu ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá, pe ko e ngaahi tāpuaki ko ia ʻe vavé ni ke fakahoko mai ʻe he Puleʻangá ki he māmani ko ʻení. ʻI he taimi ʻoku tau fakakaukau atu ai ki he ngaahi fiemaʻu fakalaumālie ʻa e faʻahinga takatakai ʻiate kitautolú, ʻoku ueʻi kitautolu ʻe heʻetau manavaʻofa ongoʻi lolotó ke tau fai ʻa e meʻa kotoa te tau malavá ke tala kiate kinautolu ʻa e taumuʻa ʻofa ʻa Sihová.

ʻI he taimi ʻoku tau fakahāhaaʻi ai ʻa e mēsí, pe manavaʻofá, ki he niʻihi kehé, ʻoku tau tapua atu ai ʻa e “poto mei ʻolungá”

17 ʻI he toe ngaahi founga fē ʻe lava ke tau fakahāhā ai ʻoku tau fonu ʻi he mēsí? Manatuʻi ʻa e talanoa fakatātā ʻa Sīsū fekauʻaki mo e tokotaha Samēlia ko ia naʻá ne maʻu ha tokotaha fononga ʻoku tokoto ʻi he veʻehalá, ne kaihaʻasia pea taá. ʻI hono ueʻi ʻe he manavaʻofá, naʻe “meesi” ʻa e Samēliá, ʻo nonoʻo ʻa e ngaahi lavea ʻo e tokotaha kafó pea tokangaʻi ia. (Luke 10:29-37NW) ʻIkai ʻoku fakahāhaaʻi ʻe he meʻá ni ʻoku kau ʻi he mēsí ʻa hono ʻoatu ha tokoni ʻaonga ki he faʻahinga ʻoku nau fiemaʻu iá? ʻOku tala mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu ke “tau fai lelei ki he kakai kotoabe, kae ajili be kiate kinautolu oku i he fale oe tui.” (Kalētia 6:10PM) Fakakaukau angé ki ha ngaahi tafaʻaki ʻe malava ai. Ko ha kaungātui taʻumotuʻa ʻokú ne fiemaʻu nai ke ʻave mo fakafoki ia mei he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. Ko ha uitou ʻi he fakatahaʻangá ʻokú ne fiemaʻu nai ha tokoni ki ha ngaahi monomono ke fai ʻi hono ʻapí. (Sēmisi 1:27) Ko ha tokotaha loto-siʻi ʻokú ne fiemaʻu nai ha “lea lelei” ke fakafiemālieʻi ʻaki ia. (Palōveepi 12:25) ʻI he taimi ʻoku tau fakahāhā ai ʻa e mēsí ʻi he ngaahi founga peheé, ʻoku tau ʻoatu ai ʻa e fakamoʻoni ʻoku ngāue ʻiate kitautolu ʻa e poto mei ʻolungá.

“Taʻefilifilimānako mo ʻIkai ke Mālualoi”

18. Kapau ʻoku tataki kitautolu ʻe he poto mei ʻolungá, ko e hā kuo pau ke tau feinga ke taʻaki-fuʻu atu mei hotau lotó, pea ko e hā hono ʻuhingá?

18 “Taʻefilifilimānako.” ʻOku hiliō ʻa e poto fakaʻotuá ia ʻi he tomuʻa fehiʻa fakamatakalí mo e pōlepole fakafonuá. Kapau ʻoku tataki kitautolu ʻe he poto ko iá, ʻoku tau feinga ke taʻaki-fuʻu atu mei hotau lotó ha hehema pē ke fakahāhā ʻa e filifilimānakó. (Sēmisi 2:9) ʻOku ʻikai ke tau fai ha fakafeangai filifilimānako ki he niʻihi kehé ʻo makatuʻunga ʻi honau puipuituʻa fakaeakó, tuʻunga fakapaʻangá, pe fatongia fakaefakatahaʻangá; pe te tau sio lalo ki ha taha pē ʻo hotau kaungālotú, ʻo tatau ai pē pe ʻoku nau hā ngali māʻulalo fēfē. Kapau kuo ngaohi ʻe Sihova ʻa e faʻahinga peheé ko e faʻahinga ke nau maʻu ʻa ʻene ʻofá, tā ʻoku totonu ke tau lau kinautolu ʻoku nau tuha mo ʻetau ʻofá.

19, 20. (a) Ko e hā ʻa e puipuituʻa ʻo e foʻi lea faka-Kalisi ki he “mālualoi”? (e) Te tau fakahāhaaʻi fēfē ʻa e “feʻofaʻaki fakatokoua taʻemālualoi,” pea ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ʻení?

19 “ʻOku ʻikai mālualoi.” Ko e foʻi lea faka-Kalisi ki he “mālualoi” ʻoku lava ke ʻuhinga ia ki “ha tangata faiva ʻokú ne fakahoko ha ngafa.” ʻI he kuonga muʻá, naʻe tui ʻe he kau tangata faiva Kalisi mo Lomá ha ngaahi fuʻu pūloa ʻi he taimi naʻa nau faiva aí. Ko ia ai, ko e foʻi lea faka-Kalisi ki he “mālualoi” naʻe hoko ia ʻo ngāueʻaki ki ha taha ʻokú ne fai ha fakangalingali, pe ko ha taha ʻokú ne fakapuli ʻaki ʻa e loí. ʻOku totonu ke tākiekina kitautolu ʻe he tafaʻaki ko ʻeni ʻo e poto fakaʻotuá ʻo ʻikai ngata pē ʻi he anga ʻo ʻetau fakafeangai ki he ngaahi kaungālotú kae toe pehē foki ki he anga ʻo ʻetau ongoʻi fekauʻaki mo kinautolú.

20 Naʻe pehē ʻe he ʻapositolo ko Pitá ko ʻetau “talangofua ki he moʻoní” ʻoku totonu ke iku ai ki he “ʻofa fakatokoua taʻemālualoi.” (1 Pita 1:22NW) ʻIo, ko ʻetau ʻofa ki hotau fanga tokouá kuo pau ke ʻoua ʻe fai fakahāhā pē. Heʻikai ke tau tui pūloa pe fakahoko ha ngaahi ngafa koeʻuhi ke kākaaʻi ʻa e niʻihi kehé. Ko ʻetau ʻofá kuo pau ke moʻoni, ʻo ongoʻi loloto. Kapau ʻoku pehē, te tau maʻu ai ʻa e falala ʻa hotau kaungātuí, he te nau ʻilo ko kitautolu tonu pē ʻoku tau hā ʻaki atú. ʻOku fakatoka ʻe he tuʻunga loto-moʻoni peheé ʻa e hala ki he ngaahi vahaʻangatae ʻatā mo faitotonu ʻi he vahaʻa ʻo e kau Kalisitiané pea tokoni ki hono fakatupu ha ʻatimosifia falalaʻanga ʻi he fakatahaʻangá.

“Maluʻi ʻa e Poto ʻAongá”

21, 22. (a) Naʻe anga-fēfē ʻa e ʻikai malava ʻe Solomone ke maluʻi ʻa e potó? (e) ʻE malava fēfē ke tau maluʻi ʻa e potó, pea ʻe anga-fēfē ʻetau maʻu ʻaonga mei he fai peheé?

21 Ko e poto fakaʻotuá ko ha meʻaʻofa meia Sihova, ko e meʻaʻofa ia ʻoku totonu ke tau maluʻi. Naʻe pehē ʻe Solomone: “ʻE hoku foha, . . . maluʻi ʻa e poto ʻaongá mo e malava fakaefakakaukaú.” (Palōveepi 3:21NW) Ko e meʻa fakamamahí, naʻe ʻikai malava ʻe Solomone tonu ke ne fai ʻa e meʻa ko iá. Naʻá ne hanganaki potó pē ʻi heʻene kei tauhi ha loto talangofuá. Ka ʻi he ikuʻangá, naʻe fakatafokiʻi hono lotó ʻe hono ngaahi uaifi muli tokolahí mei he lotu maʻa ʻa Sihová. (1 Tuʻi 11:1-8) ʻOku fakahāhaaʻi mai ʻe he ikuʻanga ʻo Solomoné ʻoku mahuʻinga siʻisiʻi ʻa e ʻiló ʻo kapau ʻoku ʻikai ke tau ngāueleleiʻaki ia.

22 ʻE malava fēfē ke tau maluʻi ʻa e poto ʻaongá? ʻOku ʻikai ngata pē ʻi he pau ke tau lau tuʻumaʻu ʻa e Tohitapú mo e ngaahi tohi makatuʻunga ʻi he Tohitapú ʻa ia ʻoku tokonaki mai ʻe he “tamaioeiki agatonu mo boto,” ka kuo pau ke tau toe feinga ke ngāueʻaki ʻa e meʻa ʻoku tau akó. (Mātiu 24:45PM) ʻOku tau maʻu ʻa e ʻuhinga kotoa ke ngāueʻaki ʻa e poto fakaʻotuá. ʻOku ʻuhinga iá ko ha founga moʻui lelei ange he taimí ni. ʻOkú ne fakaivia kitautolu ke tau “puke ki he moʻui moʻoni”​—ʻa e moʻui ʻi he māmani foʻou ʻa e ʻOtuá. (1 Tīmote 6:19) Pea ko e mahuʻinga lahi tahá, ko hono fakatupulekina ʻa e poto mei ʻolungá ʻokú ne tohoaki kitautolu ke toe ofi ange ai ki he Matavai ʻo e poto kotoa pē, ko Sihova ko e ʻOtuá.

a Fakatatau ki he 1 Tuʻi 3:16 (NW), ko e ongo fefiné ko e ongo paʻumutu. ʻOku pehē ʻe he Insight on the Scriptures: “Ko e ongo fefiné ni nai ko e ongo paʻumutu, ʻo ʻikai ʻi ha ʻuhinga fakakomēsiale, ka ko e ongo fefine naʻe fai feʻauaki, pe ko ha ongo fefine Siu, pe ko ha ongo fefine tupuʻi muli nai.”​—Pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.

b Ko e kupuʻi lea faka-Kalisi naʻe liliu ko e “fakamelino” kuo fakamatalaʻi ia ko e “liliu mei he fetāufehiʻaʻakí ki he kaumeʻa; ke fakalelei; ke toe maʻu ha vahaʻangatae lelei pe fekoekoeʻi.” Ko ia, ko hoʻo taumuʻá ke fakahoko ha liliu, ke toʻo, kapau ʻe malava, ʻa e ongoʻi taʻefakakaumeʻá mei he loto ʻo e tokotaha loto-mamahí.​—Loma 12:18.

c ʻOku fakalea ʻe ha toe liliu ia ʻe taha ʻa e ongo foʻi leá ni ko e “fonu ʻi he manavaʻofa mo e ngaahi ngāue lelei.”​—A Translation in the Language of the People, fai ʻe Charles B. Williams.