Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 22

Sena “Busongo Buzwa Kujulu” Mbubweendelezya Buumi Bwanu?

Sena “Busongo Buzwa Kujulu” Mbubweendelezya Buumi Bwanu?

1-3. (a) Mbuti Solomoni mbwaakatondezya busongo bugambya kujatikizya mbwaakeendelezya makani aayooyo wakali banyina bamwana? (b) Ncinzi Jehova ncasyomezya kutupa, alimwi ino mibuzyo nzi iibuka?

 WAKALI mulandu uukatazya​—bamakaintu bobile bakali kulwanina mwana omwe. Bamakaintu aabo bakali kukkala muŋanda yomwe, alimwi aumwi wakatumbukide mwana mulombe kabaindene buyo mazuba masyoonto. Imwana umwi wakafwa, pele lino mukaintu aumwi wakali kulitaminina kuti mbabanyina mwana ooyo iwakali muumi. a Kwakanyina bakamboni bambi bakalibonena ameso kuli ceeco cakacitikide. Kulangilwa kuti mulandu ooyo wakalitoledwe kunkuta nsyoonto, pele tiiwakakosolwa pe. Kumamanino, imakani aaya akatolwa kuli Solomoni, imwami wa Israyeli. Sena wakali kukonzya kujana kasimpe?

2 Naakaswiilila bamakaintu aaba bakali kukazyanya kwaciindi cili mbocibede, Solomoni wakalomba kuti apegwe panga. Mpoonya kalibonya kuti ulisinizide kapati, wakalailila kuti mwana akosolwe muzibeela zyobile, mpoonya mukaintu aumwi apegwe cibeela comwe. Ndilyonya, banyina bamwana beni-beni bakakombelezya mwami kuti mwanaabo ngobayandisya apegwe buyo mukaintu ooyo uumbi. Pele ooyo mukaintu umbi wakazumanana kwaamba kuti mwana akosolwe muzibeela zyobile. Lino Solomoni waakazyiba kasimpe. Wakali aluzyibo lwalweetelelo ndobajisi banyina kumwana ngobakanyamwide ncobeni mwida lyabo, eelyo wakabelesya luzyibo oolo kukosola makani aaya. Amweezeezye mbobakakatalukwa banyina eelyo Solomoni naakabapa mwana akwaamba kuti: “Nkaambo mbabanyina ncobeni.”​—1 Bami 3:16-27.

3 Bwakali kugambya busongo oobo, tee kayi? Ibantu nobakamvwa mbwaakaakosola makani aayo Solomoni, bakayoowa “nkaambo bakabona kuti busongo bwa Leza bwakubeteka makani bwakali mulinguwe.” Inzya, busongo bwa Solomoni cakali cipego ncaakamupede Leza. Jehova wakamupede “moyo wabusongo amaano.” (1 Bami 3:12, 28) Pele ino mbuti swebo? Sena aswebo tulakonzya kupegwa busongo buzwa kuli Leza? Inzya, nkaambo kwiinda mukusololelwa amuuya wa Leza, Solomoni wakalemba kuti: “Jehova ulapa busongo.” (Tusimpi 2:6) Jehova usyomezya kwaabila busongo​—ikucikonzya kubelesya luzyibo, lumvwisyo alimwi abupampu munzila iigwasya​—kulibaabo ibabuyandaula cakulitakata. Mbuti mbotunga twabujana busongo buzwa kujulu? Alimwi mbuti mbotunga twabubelesya mubuumi bwesu?

“Kolijanina Busongo”​—Munzila Nzi?

4-7. Nzintu nzi zyone iziyandika ikutegwa tujane busongo?

4 Sena tweelede kuba amaanu aalibedelede naa kuba alwiiyo lunji kapati ikutegwa tutambule busongo buzwa kuli Leza? Peepe. Jehova ulilisungwide kutupa busongo bwakwe kunyina makani abukkale bwesu alimwi alwiiyo. (1 Bakorinto 1:26-29) Pele ndiswe tweelede kusaanguna kubweza ntaamu, mbwaanga Bbaibbele litukulwaizya kuti “kolijanina busongo.” (Tusimpi 4:7) Ino mbuti mbotunga twacita boobo?

5 Kusaanguna, tweelede kumuyoowa Leza. Ibbuku lya Tusimpi 9:10 lyaamba kuti: “Kuyoowa Jehova ngamatalikilo aabusongo [“nintaamu yakusaanguna iisololela kubusongo,” The New English Bible].” Kuyoowa Leza nintalisyo yabusongo bwini-bwini. Nkaambo nzi? Amuyeeye kuti busongo bulabikkilizya akucikonzya kubelesya luzyibo cakuzwidilila. Ikuyoowa Leza tacaambi kwiile kukankama cabukandu munsi lyakwe, pele caamba kumukotamina cabulemu alimwi akumusyoma kapati. Ikuyoowa kuli boobo nkubotu alimwi kulakulwaizya kapati. Kutukulwaizya kweendelanya buumi bwesu kweelana aluzyibo ndotujisi kujatikizya kuyanda kwa Leza alimwi ambwacita zintu. Kunyina nzila iimbi yabusongo yiinda yeeyi njotunga twatobela, nkaambo lyoonse zyeelelo zya Jehova zipa zilongezyo zitaliboteli kulibaabo ibazitobela.

6 Cabili, tweelede kuba bantu balicesya alimwi balibombya. Busongo buzwa kuli Leza tabukonzyi kubako ikuti kakunyina kulicesya alimwi akulibombya. (Tusimpi 11:2) Ino nkaambo nzi ncocili boobo? Ikuti katulicesya alimwi katulibombya, nkokuti tuli bantu ibazumina kuti tatuli bahaazibwene muzintu zyoonse, kuti mizeezo yesu talili lyoonse noiluzi alimwi akuti tweelede kuzyiba mizeezo ya Jehova mumakani oonse. Jehova “ulabakazya ibalisumpula,” pele ulakkomana kwaabila busongo kulibaabo ibalicesya.​—Jakobo 4:6.

7 Icintu catatu iciyandika kapati nkwiiya Jwi lya Leza lilembedwe. Busongo bwa Jehova bulabonwa mu Jwi lyakwe. Ikutegwa tubujane busongo oobo, tweelede kulitakata kubuyandaula. (Tusimpi 2:1-5) Iciyandika cane mupailo. Ikuti cakulyaaba twalomba Leza kuti atupe busongo, uyootupa cabwaabi. (Jakobo 1:5) Imipailo yesu njotupaila kulomba lugwasyo lwamuuya wakwe iyooyingulwa. Alimwi muuya wakwe uyootugwasya kujana zintu ziyandisi izili mu Jwi lyakwe izikonzya kutugwasya kumanizya mapenzi, kweeleba ntenda alimwi akusala cabusongo.​—Luka 11:13.

Ikutegwa tujane busongo bwa Leza, tweelede kulitakata kubuyandaula

8. Mbuti mbobuyoolibonya busongo bwa Leza ikuti naa katubujisi ncobeni?

8 Mbubwenya mbotwakabona mu Cibalo 17, ibusongo bwa Jehova bulagwasya. Aboobo, ikuti mubwini twabujana busongo bwa Leza, bunoolibonya mubukkale bwesu. Sikwiiya Jakobo wakapandulula micelo yabusongo bwa Leza naakalemba kuti: “Busongo buzwa kujulu ikusaanguna bulasalala, mpoonya buleta luumuno, bulanyoneka, bulilibambilide kumvwida, bulizwide luse amicelo mibotu, tabusalululi naa kuupaupa ameso.” (Jakobo 3:17) Mbotuyaabubandika cibeela acimwi akati kazyeezi zyabusongo bwa Leza, inga twalibuzya kuti, ‘Sena busongo buzwa kujulu mbubweendelezya buumi bwangu?’

“Ikusaanguna Bulasalala, Mpoonya Buleta Luumuno”

9. Ino kusalala caamba nzi, alimwi nkaambo nzi ncoceelela kuti kusalala mbobube bwabusongo busaanguna akati kaboobo bundandamikidwe?

9 “Ikusaanguna bulasalala.” Kusalala caamba kubula kampenda alimwi akutasofwaala ikutali buyo kwaatala, pele alimwi amumoyo. Ibbaibbele liswaanganya busongo amoyo, pele busongo buzwa kujulu kunyina nobunga bwanjila mumoyo wamuntu uusofweede amizeezo mibyaabi, kulikumbuzya alimwi amakanze mabyaabi. (Tusimpi 2:10; Matayo 15:19, 20) Pele ikuti moyo wesu kausalala​—nkokuti kusika waawo mpoukonzyeka kubantunsi batalondokede​—tuyoocikonzya ‘kuzitantamuka zibi akucita zintu zibotu.’ (Intembauzyo 37:27; Tusimpi 3:7) Sena taceeleli kuti kusalala mbobube bwabusongo busaanguna akati kaboobo bundandamikidwe? Kayi, ikuti katutasalali mubukkale alimwi amunzila yakumuuya, mbuti mbotunga mubwini twabutondezya bube bumbi bwabusongo buzwa kujulu?

10, 11. (a) Nkaambo nzi ncociyandika kapati kuba bantu basiluumuno? (b) Ikuti naa mwazyiba kuti mwamunyemya mukombinyoko umwi, mbuti mbomunga mwatondezya kuti muli basikusumpula luumuno? (Amubone bupanduluzi buyungizyidwe.)

10 “Mpoonya buleta luumuno.” Busongo buzwa kujulu butukulwaizya kuyandaula luumuno, lwalo luli mucelo wamuuya wa Leza. (Bagalatiya 5:22) Tulasoleka kweeleba kunyonganya ‘caanzyo caluumuno’ icikamantanya bantu ba Jehova. (Baefeso 4:3) Alimwi tulalitakata kubukulusya luumuno eelyo nolwanyonganizyigwa. Nkaambo nzi eeci ncociyandika? Ibbaibbele lyaamba kuti: “Amuzumanane . . . kukkala muluumuno; eelyo Leza siluyando alimwi siluumuno unooli andinywe.” (2 Bakorinto 13:11) Aboobo kufwumbwa kuti twazumanana kukkala caluumuno, Leza siluumuno unooli andiswe. Mbotubeendelezya bakombima kulacijatikizya kapati cilongwe ncotujisi a Jehova. Mbuti mbotunga twaba baabo ibasumpula luumuno? Amulange-lange cikozyanyo.

11 Ncinzi ncomweelede kucita eelyo nomwazyiba kuti mwamunyemya mukombinyoko? Jesu wakati: “Lino ikuti uleta cipego cako kucipaililo kumane noli kooko wayeeya kuti munyoko ulaakaambo anduwe, siya cipego cako aawo kumbele lyacipaililo, uunke. Usaangune kumvwana amunyoko, mpoonya upiluke akutuula cipego cako.” (Matayo 5:23, 24) Mulakonzya kutobela lulayo oolo kwiinda mukusaanguna kubweza ntaamu nywebo yakuunka kumunyoko. Kamujisi makanze nzi? “Kumvwana,” kuyoobukulusya luumuno anguwe. b Ikutegwa mucicite eeco, tamweelede kukukaka pe, pele amukuzumine kulimvwa bubi nkwajisi. Ikuti mwamusikila kamujisi makanze aakupilusya luumuno alimwi akuzumanana aciimo eeco, kulangilwa kuti kutamvwana kuli koonse kulakonzya kumanizyigwa, kulilekelela ikuyandika kuyoocitwa alimwi kuyooba kulekelelana. Nomusaanguna kubweza ntaamu yakupilusya luumuno, mutondezya kuti musololelwa abusongo bwa Leza.

“Bulanyoneka, Bulilibambilide Kumvwida”

12, 13. (a) Ino bbala lyakasandululwa kuti “bulanyoneka” kuli Jakobo 3:17 lyaamba nzi? (b) Mbuti mbotunga twatondezya kuti tuli bantu batontozi?

12 “Bulanyoneka.” Ino kunyoneka caamba nzi? Kweelana abasikwiiya zya Bbaibbele, ategwa ibbala lya Chigiriki litaanzi ilyakasandululwa kuti “kunyoneka” kuli Jakobo 3:17 lilakatazya kusandulula. Ibbala eeli lijisi muzeezo wakuswiilila ncobaamba bamwi. Basanduluzi babelesya mabala mbuli aakuti “kuteteeta,” “kukkazika moyo,” alimwi ‘akweengelela.’ Mbuti mbotunga twatondezya kuti cibeela eeci cabusongo buzwa kujulu cilatweendelezya?

13 Ilugwalo lwa Bafilipi 4:5 lwaamba kuti: “Bantu boonse abazyibe kuti mulanyoneka.” Ibusanduluzi bumbi bwaamba kuti: “Amube aampuwo yakuba bantu batontozi.” (The New Testament in Modern English, ilyakasandululwa a J. B. Phillips) Amubone kuti ikaambo kapati teensi mbotulibona tobeni pe; pele kajatikizya mbobatulanga bamwi, nkokuti impuwo njotujisi. Imuntu mutontozi takakatili kumulawo uulembedwe naa kukakatila kuti zintu zyeelede kucitwa buyo mbuli mbwayeeya walo. Muciindi caboobo, ulilisungwide kuswiilila caamba bamwi alimwi nokuyandika, ulanyona akutobela mizeezo yabamwi. Alimwi mutete moyo, tali sinkazi naa mukali mukweendelezya bamwi. Nokuba kuti eeci cilayandika ku Banakristo boonse, cilayandika kapati ikwaambisya kubaalu. Ikuteta moyo kulalombozyeka, kupa kuti bambi kabaangulukide kusikila baalu. (1 Batesalonika 2:7, 8) Toonse tweelede kulibuzya kuti, ‘Sena ndilaampuwo yakuba muntu weengelela, uunyoneka alimwi mutete moyo?’

14. Mbuti mbotunga twatondezya kuti tuli bantu ‘babombede’?

14 “Bulilibambilide kumvwida.” Ibbala lya Chigiriki ilyakasandululwa kuti “bulilibambilide kumvwida” kunyina kumbi nkolijanika mu Magwalo aa Banakristo aa Chigiriki. Kweelana asikwiiya zya Bbaibbele umwi, ibbala eeli “kanji-kanji libelesyegwa kukulibombya kwabasikalumamba.” Lijisi muzeezo “wakutakatazya kuzulwa” alimwi “akulibombya.” Imuntu weendelezyegwa abusongo buzwa kujulu ulilisungwide kutobela caamba Magwalo. Tajisi mpuwo yakuba muntu uusala cimwi, mpoonya uukaka kutobela twaambo tuli toonse itukazyanya akusala kwakwe. Muciindi caboobo, ulafwambaana kucinca eelyo natondezyegwa bumboni busalala bwamu Magwalo bwakuti watobela muzeezo uutaluzi naa kuti waakosola munzila iitaluzi makani. Sena eeyo nempuwo njomujisi kubantu bambi?

“Bulizwide Luse Amicelo Mibotu”

15. Ino lweetelelo ninzi, alimwi nkaambo nzi ncoceelela kuti “lweetelelo” alimwi “amicelo mibotu” zyaambwa antoomwe kuli Jakobo 3:17?

15 “Bulizwide luse amicelo mibotu.” c Lweetelelo ncibeela ciyandika kapati cabusongo buzwa kujulu, nkaambo busongo oobo bwaambwa kuti “bulizwide luse.” Amubone kuti “luse” alimwi “amicelo mibotu” zyaambwa antoomwe. Eeci cileelela nkaambo mu Bbaibbele, lweetelelo kanji-kanji lwaamba kubweza ntaamu yakulanganya bamwi, nduzyalo luzyala zintu zyalubomba zinji. Ibbuku limwi lipandulula lweetelelo kuti “nkuusa kujatikizya bukkale bwaumwi bweetezya alimwi akusoleka kumugwasya kububotya.” Aboobo busongo bwa Leza tabuli boobo butasangaalizyi, butakulwaizyi naa iluzyibo lwamumutwe buyo. Muciindi caboobo, mbube busangaalizya, bukulwaizya alimwi bupa kubikkila maanu kapati kubukkale bwabamwi. Mbuti mbotukonzya kutondezya kuti tuzwide lweetelelo?

16, 17. (a) Kunze lyaluyando ndotujisi kuli Leza, ncinzi cimbi citukulwaizya kutola lubazu mumulimo wakukambauka, alimwi ino nkaambo nzi? (b) Muunzila nzi motunga twatondezya kuti tuli bantu ibazwide lweetelelo?

16 lnzila iiyandika nkutola lubazu mukwaambila bamwi makani mabotu aa Bwami bwa Leza. Ino ncinzi citukulwaizya kucita mulimo ooyu? Icipati kwiinda zyoonse nduyando ndotujisi kuli Leza. Pele alimwi tulakulwaizyigwa alweetelelo, lweengelelo naa luzyalo ndotujisi kuli bamwi. (Matayo 22:37-39) Ibantu banji sunu ‘balapenzyegwa alimwi balimwaikide mbuli mbelele zitakwe mweembezi.’ (Matayo 9:36) Balekelezyegwa akoofwaazyigwa munzila yakumuuya abeembezi bazikombelo bakubeja. Aboobo tababuzyi busolozi bwabusongo ibujanika mu Jwi lya Leza naa zintu zibotu ziyooletwa a Bwami anyika eeyi ino-ino. Aboobo eelyo notutelaika cakuzinzibala aazintu zyakumuuya nzyobayandika basimukoboma, ilweengelelo lwesu lutukulwaizya kucita kufwumbwa ncotukonzya kutegwa tubaambile makanze aa Jehova aataliboteli.

Eelyo notufwida bamwi luse naa luzyalo, tutondezya “busongo buzwa kujulu”

17 Ino muunzila nzi zimbi motunga twatondezya kuti tuli bantu bazwide lweetelelo? Amuyeeye cikozyanyo ca Jesu camu Samariya iwakajana simweenda nzila kalede mumbali aanzila kaumidwe akubbidwa zintu zyakwe. Akaambo kalweengelelo, mu Samariya “wakamufwida luzyalo,” wakamuzambaila muzicisa zyakwe akumulanganya. (Luka 10:29-37) Sena eeci tacitondezyi kuti lweetelelo lubikkilizya kugwasya bamwi munzila yakumubili eelyo nobayandika? Ibbaibbele litwaambila kuti “atucitile bantu boonse milimo mibotu, pele kapati ibaciinga cesu calusyomo.” (Bagalatiya 6:10) Amulange-lange bukkale oomo motunga twagwasilizya. Mukombima uucembeede ulakonzya kayandika cakweendela kuunka alimwi akuzwa kumiswaangano ya Bunakristo. Mukamufwu mumbungano ulakonzya kayandika lugwasyo kujatikizya ŋanda yakwe yeelede kubambululwa. (Jakobo 1:27) Imuntu uutyompedwe ulakonzya kayandika “jwi libotu” lyakumuumbulizya. (Tusimpi 12:25) Eelyo notutondezya lweetelelo munzila zili boobo, tupa bumboni bwakuti busongo buzwa kujulu mbobutweendelezya.

“Tabusalululi naa Kuupaupa Ameso”

18. Ikuti katusololelwa abusongo buzwa kujulu, ncinzi ncotweelede kusolekesya kugwisya mumyoyo yesu, alimwi ino nkaambo nzi?

18 “Tabusalululi.” Busongo bwa Leza bulijisi nguzu alimwi bulagwasya kweeleba kulangana ziimo akulisumpula akaambo kamusyobo naa cisi nkotuzwa. Ikuti katusololelwa abusongo buli boobo, tulasoleka kapati kugwisya tumpenda toonse twalusalululo mumyoyo yesu. (Jakobo 2:9) Kunyina notulemeka bamwi kwiinda beenzinyina akaambo kalwiiyo ndobajisi, lubono naa mukuli mumbungano; alimwi tatubasampauli pe bakombima nokuba kuti inga kabalibonya kuti mbacete. Ikuti Jehova wakabapa luyando lwakwe bantu bali boobo, masimpe aswebo tweelede kubabona kuti bayandika luyando lwesu.

19, 20. (a) Ino bbala lya Chigiriki ilyaamba “sikuupaupa ameso” lyakatalika buti kubelesyegwa? (b) Ino ‘luyando lwabunyina ilutali lwakuupaupa ameso’ tulutondezya buti, alimwi nkaambo nzi eeci ncociyandika?

19 “Kuupaupa ameso.” Ibbala lya Chigiriki lyaamba “kuupaupa ameso” lilakonzya kwaamba “sikusobana wakasobana cibeela cimwi.” Kuciindi cansiku, basizisobano iba Giriki alimwi aba Roma bakali kusama basyaamankwamu eelyo nobakali kusobana. Aboobo ibbala lya Chigiriki ilyaamba “sikuupaupa ameso” lyakatalika kubelesyegwa kumuntu uulicengeezya naa sikubeja. Ilubazu oolu lwabusongo bwa Leza talweelede kujatikizya buyo mbotubeendelezya bakombima pele ambotulimvwa kujatikizya mbabo.

20 Imwaapostolo Petro wakaamba kuti “mukuswiilila kasimpe” kwesu kweelede kuba “aluyando lwabunyina ilutali lwakuupaupa ameso.” (1 Petro 1:22) Inzya, luyando ndotujisi kujatikizya bakwesu talweelede kuba lwaatala-tala buyo pe. Tatusami basyaamankwamu naa kulicengeezya buyo ikutegwa tweene bamwi. Luyando lwesu lweelede kuba lwini-lwini, luzwa mumoyo. Ikuti kaluli boobo, bayootulemeka basyomima nkaambo bayoozyiba kuti tuli mbubwenya mbotulibonya amubili. Ikusinizya kuli boobo kusololela kuzilongwe zini-zini alimwi akwaanguluka akati ka Banakristo alimwi kulagwasya kuba amuuya wakusyomana mumbungano.

“Kobambilila Busongo”

21, 22. (a) Mbuti Solomoni mbwaakakakilwa kububambilila busongo? (b) Mbuti mbotunga twabubambilila busongo, alimwi ino nimpindu nzi nzyotuyoojana ikuti twacita boobo?

21 Busongo bwa Leza ncipego cizwa kuli Jehova, icipego ncotweelede kukwabilila. Solomoni wakati: “Mwanaangu, . . . kobambilila busongo bugwasya alimwi akuyeeya kabotu.” (Tusimpi 3:21) Icuusisya nsoni ncakuti, Solomoni lwakwe wakakakilwa kucita boobo. Wakali musongo kufwumbwa leelyo naakacili aamoyo uumvwisya. Pele mukuya kwaciindi, bamakaintu bakwe banji ibazwamasi bakazandula moyo wakwe kubukombi bwa Jehova busalala. (1 Bami 11:1-8) Icakacitikila Solomoni citondezya kuti luzyibo lunyina mulimo ikuti tiitwalubelesya kabotu.

22 Ino inga twabubambilila buti busongo bubeleka? Tatweelede buyo kunoobala Bbaibbele ciindi coonse alimwi amabbuku aapandulula Bbaibbele aabambwa ‘amuzike uusyomeka,’ pele alimwi tweelede kusolekesya kuzitobela eezyo nzyotwiiya. (Matayo 24:45) Tulijisi twaambo tunji ncotweelede kubutobela busongo bwa Leza. Kucita boobo kulatugwasya kupona buumi bubotu lino. Kutugwasya ‘kujatisya buumi bwini-bwini’​—nkokuti ibuumi munyika mpya ya Leza. (1 Timoteyo 6:19) Alimwi iciyandika kwiinda zyoonse ncakuti, ikuba abusongo buzwa kujulu kutupa kuba acilongwe a Jehova Leza, ooko kuzwa busongo boonse.

a Kweelana abbuku lya 1 Bami 3:16, bamakaintu aabo bobile bakali bavwuule. Ibbuku lya Insight on the Scriptures lyaamba kuti: “Aaba bamakaintu balakonzya kuti bakali bavwuule, ikutali buvwuule bwamakwebo pe, pele bamakaintu bakacitide bwaamu, balakonzya bakali ba Juda naa ambweni bamakaintu bamuzwakule.”​—Ilyakamwaigwa a Bakamboni ba Jehova.

b Ibbala lya Chigiriki ilyakasandululwa kuti “kumvwana” lyaamba “kucinca kuzwa kukuba sinkondo akuba mulongwe; kuyanzana; kubukulusya cilongwe naa lukamantano.” Aboobo imbaakani yanu njakuti, ikuti naa kakukonzyeka, akube kucinca, amumugwasye mweenzinyoko kutegwa kucimwa koonse kuli mumoyo wakwe kumane.​—Baroma 12:18.

c Ibusanduluzi bumbi busandulula mabala aaya kuti, “bulizwide lweengelelo amilimo mibotu.”​—A Translation in the Language of the People, ilyakasandululwa a Charles B. Williams.