1-3. (a) Ndamupi Salomone a lekisa okuti wa kuata olondunge viwa poku potolola ocitangi cina ca kala pokati kakãi vavali? (b) Nye Yehova a likuminya oku tu ĩha, kuenda apulilo api a lingiwa?

 CA KALA ocitangi cimue ca tĩla, omo okuti akãi vavali va lihoyela oñaña yimosi. Ovo va kala vonjo yimosi, kuenje kavali kavo va citile omãla pole omãla vaco ka va likambelele oloneke vialua kokucitiwa. Pokati koloñaña viaco pa fa yimue kuenje akãi vaco vavali va fetika oku lihoyela oñaña yi kasi lomuenyo u hati yange u hati yange. a Ka pakale ombangi yocitangi caco. Ondaka yaco ya pitĩlile ale kombonge, pole ka ya potoluiwile. Kuenje, noke ondaka yaco ya pitĩla toke ku Salomone soma wokofeka yo Isareli. Anga hẽ, eye nda wa tẽla oku situlula ocili?

² Noke eci soma Salomone amãla oku yevelela ocitangi ca kala pokati kakãi vaco vavali, eye wa pinga osipata. Eye lutõi wocili wa pinga oco omõla waco a tetiwe pokati volonepa vivali, oco vieciwe kakãi vaco. Ina yomõla una o kasi lomuenyo, wa pinga oco soma a ece omõlaye wa soliwa kukãi ukuavo. Pole ukãi ukuavo wamamako loku tamãlala oco omõlaco a tetiwe pokati. Noke Salomone wa limbuka ocili. Eye wa limbuka ocikembe ina a kuetele omõla wovimo liaye, kuenje wa talavaya lukũlĩhĩso waco oco ocitangi caco ci potoluiwe. Sokolola etulumuho lia ina yaco eci Salomone a eca omõla waye, loku popia hati: “Eye ina yaco.”​—⁠1 Olosoma 3:​16-27.

³ Anga hẽ eci ka ci lekisa olondunge vimue vi komohĩsa? Eci omanu va yeva ndomo Salomone a potolola ocitangi caco,  ovo va komõha calua, momo “va limbuka okuti olondunge via Suku vioku tetulula via kala laye.” (1 Olosoma 3:​12, 28) Nye ci popiwa catiamẽla kokuetu? Anga hẽ etu tu pondolavo oku tambula olondunge via Suku? Ocili okuti tu pondola oku tambula olondunge viaco, momo lekuatiso liespiritu Salomone wa vetiyiwa oku soneha hati: “Yehova eye ukuakueca olondunge.” (Olosapo 2:⁠6) Yehova wa likuminya oku eca olondunge, uloño woku talavaya lukũlĩhĩso, oku kuata elomboloko, kuenda ocituwa coku tepisa ovina viwa komanu vana va yongola oku kuata olondunge. Ndamupi tu pondola oku kuata olondunge viokilu? Ndamupi etu tu pondola oku talavaya lolondunge viaco komuenyo wetu?

4-7. Olonumbi vipi vikuãla vi sukiliwa koku kuata olondunge?

⁴ Anga hẽ oco tu kuate olondunge via Suku, tu sukila oku loñoloha ale oku kala lelilongiso lia velapo? Sio. Yehova o yongola okuti tu kuata olondunge viaye ndaño muẽle ka tu kuete elilongiso limue lia velapo. (1 Va Korindo 1:​26-29) Pole, ndomo Embimbiliya li tu vetiya, etu tu kuete oku kala lonjongole yoku “kuata olondunge.” (Olosapo 4:⁠7) Ndamupi tu pondola oku ci linga?

⁵ Catete, etu tu sukila oku sumbila Suku. Elivulu Liolosapo 9:​10, lipopia hati, “Oku sumbila Yehova oko efetikilo liolondunge,” ci lomboloka okuti olio “enanga liatete lioku kuata olondunge.” Oku sumbila Suku oko ono yolondunge viocili. Momo lie? Ivaluka okuti volondunge viaco, mua kongela uloño woku talavaya ciwa lukũlĩhĩso. Oku sumbila Suku, ka ci lomboloka okuti oku lisolamisa omo liusumba, pole oku u vumba loku komõha, lesumbilo kuenda lekolelo. Usumba waco, uwa haiwo u kuete ongusu. Handi vali, u tu vetiya oku ambata omuenyo wetu ndomo ci litava lukũlĩhĩso wocipango ca Suku kuenda wolonjila viaye. Ka kuli vali onjila yikuavo yolondunge tu pondola oku kuama momo olonumbi via Yehova vinena asumũlũho ocili komanu vana va vi kuama.

 ⁶ Cavali, ceci okuti etu tu sukila oku liketisa kuenda okuomboka. Oku kuata olondunge via Suku ci tẽliwa lika nda tua lekisa eliketiso kuenda umbombe. (Olosapo 11:⁠2) Momo lie? Nda etu tua liketisa kuenda oku kala ambombe, tu limbuka okuti ka tua kũlĩhĩle ovina viosi, ovisimĩlo vietu ha lonjanja viosiko okuti via sunguluka, kuenda tu limbukavo okuti etu tu sukila oku kũlĩha ovisimĩlo via Yehova viatiamẽla kovina vimue. Yehova “o yaka la vakueyengu,” pole, eye eca olondunge komanu vana va liketisa vutima.​—⁠Tiago 4:⁠6.

⁷ Ocina catatu ci kuete esilivilo oku lilongisa Ondaka ya Suku, Embimbiliya. Olondunge via Yehova vi sangiwa Vembimbiliya, ondaka yaye. Oco tu kuate olondunge viaco, tu sukila oku likolisilako oku vi sandiliya. (Olosapo 2:​1-5) Ocina cakuãla ci sukiliwa ohutililo. Nda okuti tua pinga locili olondunge ku Suku, eye oka tu vĩha. (Tiago 1:⁠5) Olohutililo vietu vioku pinga ekuatiso liespiritu liaye vika tambuluiwa. Kuenje, espiritu liaye li pondola oku tu ĩha uloño woku sanga ukuasi Vondaka yaye, una u tu kuatisa oku potolola ovitangi, loku yuvula eci ci koka ohele, kuenda oku tu kuatisa oku nõla olonjila via sunguluka.​—⁠Luka 11:⁠13.

8. Nda tu kuete olondunge via Suku, ndamupi ovio vika molẽha?

⁸ Ndomo tua ci mõla ale Kocipama 17, olondunge via Yehova viwa. Pole, nda etu tu kuete olondunge viaco, ovio vika molehẽla kovituwa vietu. Ondonge Tiago, wa lombolola apako olondunge via Suku eci a soneha hati: “Puãi olondunge viokilu, tete via pua evĩho, vali viombembua, haivio vionjuka kuenda via sunguluka, haivio vie yuka ohenda lapako awa, kuenda via pua atatahãi lelimbi.” (Tiago 3:17) Poku konomuĩsa ovina viosi viatiamẽla kolondunge via Suku, etu tu pondola oku lipula ndoco, ‘anga hẽ olondunge viokilu ndi kasi loku vi kapako vomuenyo wange?’

9. Nye ci lomboloka oku pua evĩho? Momo lie ca sungulukila okuti oku pua evĩho ocituwa cimue ca lomboluiwa tete colondunge?

⁹ “Tete via pua evĩho.” Oku pua evĩho ci lomboloka oku  yela kuenda oku kala ukuacili okuti ha ku ci lekisilako lika kilu, pole ci kuete oku lekisiwila vokati kutima. Embimbiliya litokekisa olondunge lutima, pole olondunge viokilu ka viñila vutima umue wa vihĩsua lovisimĩlo vĩvi, lolonjongole ka via sungulukile. (Olosapo 2:10; Mateo 15:​19, 20) Pole, nda utima wetu wa pua evĩho, okuti tu likolisilako ndaño ka tua lipuile, tuka ‘tunda kũvi; kuenje tuka lingainga esunga.’ (Osamo 37:27; Olosapo 3:⁠7) Ka ca sungulukile hẽ ocituwa eci colondunge ca lomboluiwa tete? Ocili okuti, nda etu ka tua liyelisile kovituwa kuenda kespiritu, ndamupi tu pondola oku lekisa ovituwa vikuavo violondunge viokilu?

10, 11. (a) Momo lie ci kuetele esilivilo oku kala vakuambembua? (b) Nda okuti ove wa limbuka okuti wa lueyela manjove ketavo, ndamupi ove o lekisa okuti o kasi loku kala omunu umue ukuambembua? (Talavo kombuelo yemẽla.)

¹⁰ “Viombembua.” Olondunge viokilu vi tuvetiya oku kuata ombembua, okuti olio epako liespiritu lia Suku. (Va Galatia 5:22) Etu tu likolisilako oku yuvula ovituwa vi nyõla “oku kala lombembua” okuti oyo yi tokeka omanu va Yehova. (Va Efeso 4:⁠3) Handi vali tu likolisilako oku tumbulula ombembua eci oyo yi kala kohele. Momo lie yi kuetele esilivilo? Embimbiliya li popia hati: ‘[Amamiko]. . . Oku kala lombembua, kuenje Suku yocisola lombembua o kala lene.’ (2 Va Korindo 13:11) Omo liaco, osimbu tuamamako oku kala lombembua, Suku yombembua oka kala letu. Ocituwa tua siata oku tata laco vakuetu, ci kuete esilivilo lialua koku kuata ukamba la Yehova. Ndamupi tu pondola oku lekisa okuti tumanu vakuambembua? Kũlĩhĩsa cimue ocindekaise.

¹¹ Nye ove nda wa linga poku limbuka okuti ove wa lueyela manjove kespiritu? Yesu wa popia hati: “Oco osimbu o kasi loku lumbila ocilumba cove kutala, nda wivaluka okuti ukuẽle o kasi love londaka, oco, siapo ocilumba cove putala, kuende, ka lisunguluise handi lukuẽle, oco noke wiye, o lumbe ocilumba cove.” (Mateo 5:​23, 24) Ove ci tava okuti o kapako elungulo liaco poku likolisilako oku enda kumanjove. Locimãho  ce? ‘Oco o linge ombembua laye.’ b Oco ci tẽliwe ka ci sukila oku likala pole olonjanja vimue ci sukila oku tava, okuti ukuẽle wo valula kutima. Nda poku sapela laye wa kapako ocisimĩlo coku linga ombembua pamue ciwa oku lombolola ciwa olondaka vina vio sumuisa kuenda oku pinga ongecelo loku liecela pokati. Eci ove o likolisilako oku ka lisunguluisa lukuene ci lekisa okuti o kasi loku songuiwa lolondunge viokilu.

12, 13. (a) Ndomo ci sangiwa kelivulu lia Tiago 3:​17, ondaka “oku sunguluka” yi lomboloka nye? (b) Ndamupi tu pondola oku lekisa okuti tua sunguluka?

¹² “Via Sunguluka.” Nye ci lomboloka okusunguluka?  Ndomo ca popiwa Vovisonehua viatete vio Helasi, ondaka “oku sunguluka,” yi sangiwa kelivulu lia Tiago 3:​17, ya tĩla calua oku yi pongolola. Omanu vana vakuaku pongoluisa valimi akuavo va pongolola ondaka eyi okuti “okuomboka,” “ukusunguluka” kuenda “oku leluka.” Kelimi lio Helasi ondaka eyi yi lomboloka “oku ecelela.” Ndamupi tu pondola oku lekisa okuti onepa yolondunge evi viokilu tua yi kapako komuenyo wetu?

¹³ Elivulu lia Va Filipoi 4:​5, li popia hati: “Esunguluko liene li limbukiwe lomanu vosi.” Alivulu akuavo a popia hati: “Kala locituwa cukuesunga.” Limbuka okuti eci hacina cimueko coku litenda etu muẽle; Pole ocina cimue ci lekisa, ndomo vakuetu va lete ovituwa vietu ale ndomo tua kũlĩhĩwa lomanu. Omunu una wa sunguluka olonjanja viosi ka kakatela ño enene koku kuama ocisonehua cocihandeleko, ale oku tamãlãla okuti ovina te vi lingiwa lika ndomo eye a yongola. Pole, eye o lekisa onjongole yoku yevelela vakuavo kuenda o linga eci ca sunguluka, loku kapako olonjongole viavo. Eye layevo embombe, ka kala ongangala ale oku tĩla ño enene poku tata vakuavo. Ocituwa eci ci kuete esilivilo liocili ka Kristão vosi, ca piãla enene komanu vana va kasi loku talavaya ndakulu vekongelo. Nda akulu vekongelo va lekisa umbombe la vakuavo, cika vetiya omanu oku amẽla kokuavo. (1 Va Tesalonike 2:​7, 8) Omo liaco vosi yetu tu linga ciwa nda tu lipula ndoco: ‘Anga hẽ ame ndi kuete ocituwa ci lekisa oku kala ndomunu umue wa leluka wa sunguluka, haeye womboka?’

14. Ndamupi tu pondola oku lekisa okuti tua ‘pokola’?

¹⁴ ‘Oku Pokola.’ Ondaka ‘oku pokola’ ka yi sangiwa Vovisonehua la vimue vio Helasi. Ndomo ca lomboluiwa lu sonehi umue, ondaka eyi “olonjanja vialua yi tiamĩsiwila kepindiso liusuãlãli.” Ondaka yaco yeca elomboloko liokuti “ca leluka oku tavisiwa” kuenda oku pokola.” Omunu wosi o songuiwa lolondunge viokilu wa likapela oku pokola kueci Embimbiliya li popia. Eye ka kũlĩhĩwile ndomunu una o nõla onjila yimue kuenje noke o sepula olonumbi vina vi pisa ovisimĩlo viaye. Pole, eye o yayulako oku linga apongoloko eci vo lekisa olonumbi  vi sangiwa Vembimbiliya vina vi pisa ovisimĩlo viaye vĩvi loku u lekisa onjila yĩvi eye a nõla. Anga hẽ ove wa kũlĩhĩwa ndomunu umue o tava oku linga apongoloko?

15. Ohenda yi lomboloka nye? Kuenda momo lie ca sunguluka okuti “ohenda” kuenda “apako awa” a tukuiwila kumosi kelivulu lia Tiago 3:⁠17?

¹⁵ “Vie Yuka Ohenda Lapako Awa.” c Ohenda onepa yimue ya velapo yolondunge viokilu momo olondunge viaco via popiwa hati, ‘vie yuka ohenda.’ Limbuka okuti “ohenda” kuenda “apako awa” a tukuiwila kumosi. Eci ca sunguluka momo olonjanja vialua Embimbiliya litukula ohenda okuti oku kuata esakalalo lialua la vakuene, okuti ohenda yimue yi vetiya oku lekisa ovilinga viwa. Elivulu limue litukula ohenda “ndevalo liesumuo omo liekalo lĩvi liomunu umue kuenda oku linga cimue catiamẽla kocitangi caco.” Omo liaco, olondunge via Suku ka via tĩlile, kuenda hacina cimueko ka ci lekisiwa lutima wosi, ale ocina cimue ño covisimĩlo. Pole, olondunge viaco vionjuka, viwa kuenda via sunguluka. Ndamupi etu tu pondola oku lekisa okuti tueyuka ohenda?

16, 17. (a) Locisola tu kuetele Suku, nye vali ci tu vetiya oku linga onepa kupange woku kunda, kuenda momo lie? (b) Lonjila yipi tu pondola oku lekisa okuti etu tueyuka ohenda?

¹⁶ Ocili okuti onjila yimue ya velapo yoku ci linga oku kunda olondaka viwa Viusoma wa Suku ku vakuetu. Nye ci tu vetiya oku linga upange owu? Catete, ocisola tu kuete la Suku. Pole, etu letuvo tu vetiyiwavo lohenda ale ocikembe tu kuetele vakuetu. (Mateo 22:​37-39) Omanu valua koloneke vilo “va pekengua kuenda va sakalaisua ndolomeme ka vi kuete ungombo.” (Mateo 9:36) Ovo va siata oku sepuiwa langombo vakuetavo esanda kuenda oku kembiwa konepa yespiritu. Omo liaco ovo ka va kũlĩhĩle olonumbi violondunge vi sangiwa Vondaka ya Suku, kuenda ka va kũlĩhĩlevo okuti Usoma wa Suku ndopo muẽle uka nena asumũlũho mulo vongongo. Eci etu  tu sokolola asukila omanu vana va tu ñuala atiamẽla kespiritu, ohenda tu kuete yovutima yi tu vetiya oku linga cosi tu pondola oco tu va sapuile eci catiamẽla kocipango cocisola ca Yehova.

¹⁷ Lonjila yipi yikuavo tu pondola oku lekisa okuti tueyuka ohenda? Ivaluka olusapo lua Yesu lua tiamẽla kulume U samaria una wa sanga ulume umue ongende konele yetapalo okuti wa nyaniwa haeye wa totiwa olombole. Ulume U samaria poku vetiyiwa locikembe, wa “lekisa ohenda” wa tata apute omunu wa valuiwa kuenje wotata ciwa. (Luka 10:​29-37) Anga eci ka ci lekisa okuti voku lekisa ohenda mua kongela oku eca ekuatiso ku vana va sukila? Embimbiliya li tu sapuila oku ‘linga eci ciwa komanu vosi, cinene ku vakuetu vakuetavo.’ (Va Galatia 6:10) Kũlĩhĩsa olonjila vimue: Manji umue wa kuka o sukila oku ambatiwa kolohongele viekongelo. Ocimbumba cimue vekongelo pamue ci sukila ekuatiso liatiamẽla koku semũlula onjo yaye. (Tiago 1:27) Omunu umue wa sumua pamue o sukila “ondaka yimue ya posoka” oco yu petule kutima. (Olosapo 12:25) Eci etu tu lekisa ohenda lonjila eyi, tu kasi loku eca uvangi wokuti tua kapako olondunge viokilu komuenyo wetu.

18. Nda tu kasi oku songuiwa lolondunge viokilu, nye tu kuete oku likolisilako oku yuvula vutima wetu? Kuenda momo lie?

¹⁸ “Via pua Olonepele.” Olondunge via Suku vi kuatisa oku yuvula olonepele viakova kuenda violofeka. Nda etu tu songuiwa lolondunge viokilu, tu likolisilako oku mãlako ovisimĩlo vimue vioku lekisa ocame. (Tiago 2:⁠9) Etu ka tuka velisapo vakuetu omo lielilongiso liavo liamako, ekalo liavo liukuasi, ale omo liovikele va kuete vekongelo; handi vali ka tu vanji lesepu vamanjetu vetavo, ndaño muẽle va letiwe ndava ka va kuete cimue. Nda Yehova o lekisa ocisola caye ko kuavo, etu tu kuete oku lekisavo ocisola cetu kokuavo.

19, 20. (a) Ndamupi ondaka ‘elimbi’ ya tukuiwa kelimi liatete lio Helasi? (b) Ndamupi tu pondola oku ‘lisola pokati’ kuenda lovitima vi yela? Momo lie ci kuetele esilivilo?

¹⁹ “Via pua Elimbi.” Kelimi lio Helasi, ondaka ‘Elimbi,’ yi lomboloka  ‘omunu una o setukula una ukuaku linga olomapalo.’ Kosimbu, va Helasi kuenda omanu vo ko Roma asovoli vakualomapalo va enda oku wala ovina vimue vioku sitika kocipala poku linga olomapalo. Omo liaco, kelimi lio Helasi ondaka ‘elimbi,’ yi lomboloka omanu vana va likembisa ale vakuesanda. Oku kũlĩha okuti olondunge via Suku ka vi kuete ‘elimbi,’ ka ci tu vetiya lika kocituwa ndomo etu tu tata vamanjetu, pole, ci tu vetiyavo ndomo etu tu liyeva catiamẽla kokuavo.

²⁰ Upostolo Petulu, wa limbuka okuti ‘okupokola kuetu kocili,’ ku koka okuti tu ‘lisola pokati lovitima vi yela.’ (1 Petulu 1:22) Ocili okuti, ocisola cetu la vamanjetu ka cika kale ño ocina cimue ci mõlehisiwila ño kilu. Ka tu ka sitiki ocipala cetu oco tu kembisemo vakuetu. Ocisola cetu ci kale co vutima. Nda tu ci linga tuka koleliwa la vamanjetu, kuenda ovo vaka limbuka ekalo lietu liocili. Ocituwa caco ca sunguluka ci tu kuatisa oku kuata ukamba wocili pokati ka Kristão kuenda ci kuatisa kekalo limue liwa vekongelo.

21, 22. (a) Ndamupi Soma Salomone a lueya poku tata olondunge? (b) Ndamupi tu pondola oku tata olondunge, kuenda ndamupi etu tuka sumũlũisiwa poku ci linga?

²¹ Olondunge viokilu ombanjaile yimue ya Yehova, okuti ocina cimue ci kuete oku tatiwa. Soma Salomone wa popia hati: “Amõlange, tata olondunge lutate, ka vi ka ku pusumuhe.” (Olosapo 3:21) Ci sumuisa calua omo okuti Soma Salomone, ka ci lingile. Eye wa lekisa olondunge eci a kala lutima umue wepokolo. Pole, noke kesulilo, akãi vaye ovingendeleyi va yapuisa utima waye poku upa vetavo liocili lia Yehova. (1 Olosoma 11:​1-8) Omo liaco, ulandu weci ca lipita la Soma Salomone, u lekisa okuti oku kuata ño ukũlĩhĩso walua ka ci kuete esilivilo, nda ka tua kapeleko ukũlĩhĩso waco komuenyo wetu.

²² Ndamupi tu pondola oku tata olondunge viocili? Ka tu pondola oku tanga lika Embimbiliya kuenda alivulu angiliyiwa “lukuenje wa kolelua haeye wa lunguka,” pole tu kuetevo oku likolisilako oku kapako eci tu kasi loku lilongisa. (Mateo 24:45) Etu tu kuete esunga lialua lioku kapako olondunge via Suku. Eci ci kuete esilivilo liocili vomuenyo wa cilo. Eci ci tu kuatisa oku ‘kuata omuenyo wocili, okuti omuenyo voluali luokaliye lua Suku.’ (1 Timoteo 6:19) Handi, ca velapo vali ceci okuti, oku kuata olondunge viokilu ci tu kuatisa oku kuata ukamba wocili lono yolondunge viosi, Yehova Suku.