1-3. (a) Naˈaa aayyiyaa oonakko palamettido yohuwan Solomoni keehi maalaaliya aadhdhida eratettaa waati bessidee? (b) Yihooway nuuyyo immanawu qaalaa gelidobay aybee, qassi oychchana koshshiya oyshati aybee?

KEEHI metiya yoho; naaˈˈu maccaasati issi gacino naˈan palamettiiddi deˈoosona. He maccaasati issi keettan deˈoosona, qassi issinna attuma naˈaa yelido heezzantto gallassi hankkoriyaakka attuma naˈaa yelaasu. He naatuppe issoy hayqqiis, yaatin paxa deˈiya naˈay taagaa taagaa giidi naaˈˈu maccaasati palamettidosona. Hanidabaa beˈida hara asi baawa. Hara pirdda keettay he yohuwaa beˈennan waayi aggana, gidikkonne hegee kuuyettibeenna. Wurssettan, he yohuwaa Israaˈeela kawuwaa Solomonakko efiidosona. I tumaa qonccissanee?

² Solomoni he maccaasatu palamaa siyi simmidi bisuwaa ehaanaadan oychchiis. Yaatidi, minttidi azaziyaaba milatidi, he naˈaa naaˈˈu kessi shaakkidi baggaa issi maccaaseessi baggaa hankko maccaaseessi immanaadan yootiis. Sohuwaara, tumu aayyiyaa ba siiqiyo naˈaa hinkko maccaaseessi immanaadan kawuwaa woossaasu. SHin, hankko maccaasiyaa naˈaa naaˈˈu kessi shaakkanaadan tolada oychchaasu. Solomoni naˈaa aayyiyaa oonakko he wode eriis. Issi aayyiyaa ba yelido naˈawu qarettiyoogaa I eriyo gishshawu, he yohuwaa giigissanawu A he eray maaddiis. Solomoni naˈaa A aayeessi immidi, “Hanna na7aa aayyiyo” giido wode, A ay keena woppu giidaakko qoppa.—1 Kawotu Maxaafaa 3:16-27.

³ Hegee keehi maalaaliya aadhdhida eratetta gidennee? Solomoni he yohuwaa waati giigissidaakko asay siyidi, ‘ayyo aadhdhida eratettay Xoossaappe imettidoogaa beˈido’ gishshawu maalaalettiis. Solomonawu aadhdhida eratettaa Xoossay immidoogee tuma. “Aadhdhida eratettaanne akeeka wozanaa” Yihooway awu immiis. (1 Kawotu Maxaafaa 3:12, 28) Nuussi  shin? Nuunikka Xoossaappe aadhdhida eratettaa demmana danddayiyoo? Ee; ayssi giikko, Solomoni ayyaanay denttettin hagaadan giis: “GODAI aadhdhida eratettaa immees.” (Leemiso 2:6) Eraanne akeekaa loytti goˈettiyo aadhdhida eratettaa wozanappe koyiyaageetussi immanawu Yihooway qaalaa geliis. Nuuni bollappe yiya aadhdhida eratettaa waati demmana danddayiyoo? Qassi hegaa nu deˈuwan waatidi bessana danddayiyoo?

4-7. Aadhdhida eratettaa demmanawu koshshiya oyddubati aybee?

⁴ Nuuni Xoossaa aadhdhida eratettaa demmanawu keehi akeekanchcha woy xoqqa timirttiyaa tamaaridaageeta gidana bessii? Bessenna. Nu kase hanotaynne nu tamaaridobay ayba gidikkonne, Yihooway ba aadhdhida eratettaa nuuyyo immanawu koyees. (1 Qoronttoosa 1:26-29) SHin, ‘aadhdhida eratettaa demmanaadan’ Geeshsha Maxaafay nuna minttettiyo gishshawu nuuni kasetidi baaxetana bessees. (Leemiso 4:7) Nuuni hegaadan waati oottana danddayiyoo?

⁵ Koyruwan, nuuni Xoossaayyo yayyana koshshees. Leemiso 9:10y, “Aadhdhida eratettaassi doomettai GODAASSI yayyiyoogaa” yaagees. Xoossaassi yayyiyoogee tumu aadhdhida eratettawu denddo. Aybissi? Aadhdhida eratettay eraa maara goˈettiyoogaa gidiyoogaa hassaya. Xoossawu yayyiyoogee A sinttan yashshan maashiyoogaa gidennan, A keehi bonchchiyoogaanne an ammanettiyoogaa. Hegaa mala yashshay bessiyaabanne oosuwawu denttettiyaaba. Hegee Xoossaa sheniyaanne I issibaa oottiyo ogiyaa xeelliyaagan nuuni eriyoobaara maayettiya ogiyan deˈanaadan oottees. Yihooway kessido maarati hegaa kaalliyaageetuyyo aybippenne aadhdhiya goˈˈaa demissiyo gishshawu, nuuni kaallana danddayiyo hegaappe loˈˈobi baawa.

⁶ Naaˈˈanttuwan, nuuni nuna ziqqi oottiyaageetanne ashkke gidana bessees. Nuuni nuna ziqqi oottiyaageetanne ashkke gidana xayikko, Xoossaa aadhdhida eratettaa demmana danddayokko. (Leemiso 11:2) Aybissi demmokkoo? Nuuni nuna ziqqi  oottiyaageetanne ashkke gidikko, nu ubbabaa erennaagaa, nu qofay ubbatoo likke gidennaagaanne issibaa xeelliyaagan Yihoowa qofaa erana koshshiyoogaa akeekoos. Yihooway “otorettiyaageeta ixxees,” shin banttana wozanappe ziqqi oottiyaageetuyyo aadhdhida eratettaa immiyoogan I ufayttees.—Yaaqooba 4:6.

⁷ Koshshiya heezzanttobay Xoossaa Qaalaa xannaˈiyoogaa. Yihoowa aadhdhida eratettay A Qaalan qoncciis. Nuuni he aadhdhida eratettaa demmanawu, A mintti koyanawu baaxetana bessees. (Leemiso 2:1-5) Koshshiya oyddanttobay woosaa. Nuuni aadhdhida eratettaa demmanawu Xoossaa wozanappe woossikko, I hegaa kehatettan immana. (Yaaqooba 1:5) Ba geeshsha ayyaanaa immanaadan nuuni woossiyo woosaa I siyees. Nuuni metuwaa giigissanawu, qohiyaabaappe naagettanawunne loˈˈobaa kuuyanawu maaddiya akeekaa A Qaalaappe demmanaadan A ayyaanay nuna maaddana danddayees.—Luqaasa 11:13.

8. Xoossaa aadhdhida eratettaa nuuni tumuppe demmikko, hegee waani qonccii?

⁸ Nuuni SHemppo 17n tamaaridoogaadan, Yihoowa aadhdhida eratettay oosuwan peeshshana danddayiyooba. Hegaa gishshawu, nuuni Xoossaa aadhdhida eratettaa tumuppe demmikko, hegee nu deˈuwan qonccees. Erissiyo ashkkaraa Yaaqoobi Xoossaa aadhdhida eratettaa ayfeta hagaadan giidi qonccissiis: “Bollappe yiya aadhdhida eratettai ubbaappe kase geeshsha. Qassi sarotetta, ashkkenne ero giyaagaa; qassi maarotettinne lo77o aifee kumidoogaa. Sireenne lo77o milatiya iitatetti bainnaagaa [woykko asa asappe shaakkennaagaanne cimmennaagaa].” (Yaaqooba 3:17) Xoossaa aadhdhida eratettaa macara gidida ha eeshshata issuwaa issuwaa pilggiyo wode, ‘Bollappe yiya aadhdhida eratettaa ta deˈuwan bessiyaanaa?’ giidi nuna oychchana danddayoos.

9. Geeshsha giyoogee woygiyoogee, qassi geeshshatettay aadhdhida eratettaa eeshshatun koyro odettidoogee bessiyaaba gidiyoy aybissee?

⁹ “Ubbaappe kase geeshsha.” Geeshsha gidiyoogee bolla bagga  xallan gidennan, maracciyaa geeshsha gidiyoogaa. Geeshsha Maxaafay aadhdhida eratettaa wozanaara gattees, shin iita qofan, iita amuwaaninne halchchuwan tunida wozanan saluwaappe yiya aadhdhida eratettay gelana danddayenna. (Leemiso 2:10; Maatiyoosa 15:19, 20) SHin nagaranchcha asawu danddayettiyaagaa keena nu wozanay geeshsha gidikko, nuuni ‘iitaappe haakkananne loˈˈobaa oottana.’ (Mazamure 37:27; Leemiso 3:7) Geeshshatettay aadhdhida eratettaa eeshshatun koyro odettidoogee bessiyaaba gidennee? Qassi, nuuni kandduwaaninne ayyaanaaban geeshsha gidana xayikko, bollappe yiya aadhdhida eratettaa macara gidida hara eeshshata waatidi wozanappe bessana danddayiyoo?

10, 11. (a) Nuuni sarotettan deˈiyoogee keehi koshshiyoy aybissee? (b) Ne mala Kiristtaaniyaa neeni naaqqidabadan neessi siyettikko, neeni sigettiya asa gidiyoogaa waata bessana danddayay?

¹⁰ “Qassi sarotetta.” Saluwaappe yiya aadhdhida eratettay Xoossaa ayyaanaa ayfiyaa macara gidida sarotettaa nuuni koyanaadan oottees. (Galaatiyaa 5:22) Yihoowa asaa ‘issippe gatti qachchiya sarotettaa’ moorennan agganawu baaxetoos. (Efisoona 4:3) Sarotettay moorettiyo wode sigettanawukka minnidi baaxetoos. Hegee keehi koshshiyoy aybissee? Geeshsha Maxaafay hagaadan gees: “Sarotettan de7ite. Siiqo Xoossai, sarotettaa Xoossai, inttenaara issippe de7ana.” (2 Qoronttoosa 13:11) Yaatiyo gishshawu nuuni ubbatoo sarotettan deˈanawu baaxetikko, Xoossaa sarotettay nunaara deˈana. Nuuni nu mala Kiristtaaneta oyqqiyo ogee Yihoowaara nu dabbotido dabbotaara gayttiyaaba. Nuuni haratuura sigettiya asa gidiyoogaa waati bessana danddayiyoo? Ane issi leemisuwaa beˈa.

¹¹ Ne mala Kiristtaaniyaa neeni naaqqidabadan neessi siyettikko, waatana koshshii? Yesuusi hagaadan giis: “Hegaa gishshau, neeni yarshshiyoosan yarshshishin, ne ishaa naaqqidobai neeyyo hegan hassayettikko, ne yarshshuwaa he sohuwankka yeggabayada ba; kasetada ne ishaara sigettaichcha; hegaappe guyyiyan yaada, ne yarshshuwaa yarshsha.” (Maatiyoosa 5:23, 24) Ne ishaa kasetada haasayissiyoogan he zoriyaa neeni oosuwan peeshshana danddayaasa. Neeni hegaadan oottiyoy aybissee?  Aara ‘sigettanaassa.’ Yaatanawu, neeni A qohidoogaa ammaniyoogee koshshana danddayees. Neeni aara sigettanawu halchchada A haasayisikko, kase walaqettidobay giigana, wozanappe maarotaa oychchananne issoy issuwawu atto gaana danddayeeta. Neeni sigettanawu kasetiyo wode, Xoossaa aadhdhida eratettaa kaalliyoogaa bessaasa.

12, 13. (a) Yaaqooba 3:17n ‘ashkke’ geetettida qaalaa birshshettay aybee? (b) Ashkke gidiyoogaa nuuni waati bessana danddayiyoo?

¹² ‘Ashkke.’ Ashkke giyoogee woygiyoogee? Yaaqooba 3:17n ‘ashkke’ geetettida Giriiketto qaalay birshshanawu metiyoogaa Geeshsha Maxaafaa eranchchati yootoosona. Birshshiyaageeti “ashanqqa,” “danddayaanne” “haratussi qoppiyoogaa” mala qaalata goˈettidosona. Giriiketto qaalaa sitta birshshettay “eeno giyoogaa.” Bollappe yiya aadhdhida eratettaa macara gidida ha eeshshaa nu deˈuwan waati bessana danddayiyoo?

 ¹³ Piliphphisiyuusa 4:5y, “Asai ubbai intte ashkketettaa ero” yaagees. Hara birshshettay hagaadan gees: “Ashkke giyo sunttay deˈiyoogeeta gidite.” (Zi Niwu Testament in Modern Ingilsh, J. B. Fillipis xaafidoogaa) Harati nuna xeelliyo ogeenne nuna eriyoobay nuuni nuna xeelliyo ogiyaappe aaruwan qoppana koshshiyaaba gidiyoogaa akeeka. Ashkke uri issibay I koyidoogaadan oosettana koshshees giidi ubbatoo tolidi oychchenna. I haratu qofaa siyanawunne bessiyaaba gidikko, eti koyiyoobaa oottanawu ba dosan eeno gees. Qassi I harata oyqqiyo hanotan maracce iita woy meqetti baynnaagaa gidennan, ashanqqa. Hegee ubba Kiristtaanetussi koshshiyaaba gidikkonne, cima gididi haggaaziyaageetuyyo keehi koshshiyaaba. Ashanqqa gidiyoogee harati cimatukko shiiqanaadan oottees. (1 Tasalonqqe 2:7, 8) Nuuni ubbay, ‘Taani haratussi qoppiyaagaa, eeno giyaagaanne ashanqqa gidiyoogan erettiyaanaa?’ giidi nuna oychchiyoogee bessiyaaba.

14. ‘Ero giyaageeta’ gidiyoogaa nuuni waati bessana danddayiyoo?

¹⁴ “Ero giyaagaa.” “Ero giyaagaa” geetettida Giriiketto qaalay Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafan harasan baawa. Ha qaalay “wotaaddara keettaa seeraa qonccissanawu darotoo goˈettiyooba” gidiyoogaa issi eranchchay yootiis. Hegee ‘ammananawu wayssennaagaanne’ “haarettiyoogaa” qonccissiyaaba. Bollappe yiya aadhdhida eratettaa kaalliya uri Geeshsha Maxaafay yootiyoobaa eesuwan maayettees. I issibaa kuuyiichchidi ba qofaa phalqqiya tumubaa aybanne siyennan ixxiyoogan erettiya asa gidenna. SHin, I murttidobay woy kuuyidobay bala gidiyoogaa Geeshsha Maxaafaappe naqaashaa bessiyo wode ba qofaa sohuwaara laammees. Neeni hegan erettay?

15. Maarotettay aybee, qassi Yaaqooba 3:17n ‘maarotettaynne’ “lo77o aifee” issippe odettidoogee bessiyaaba gidiyoy aybissee?

¹⁵ “Maarotettinne lo77o aifee kumidoogaa.” * Bollappe yiya  aadhdhida eratettay ‘maarotettay kumidoogaa’ geetettido gishshawu, he aadhdhida eratettan koshshiya issibay maarotettaa. ‘Maarotettaynne’ “lo77o aifee” issippe odettidoogaa akeeka. Hegee bessiyaaba; ayssi giikko, Geeshsha Maxaafan maarotettay haratussi loytti qoppiyoogaanne qarettidi daro kehabaa oottiyoogaa geetettidi darotoo odettiis. Issi xuufee maarotettaa “issi uraa gakkida iitaban azzaniyoogaanne hegaa xeelliyaagan issibaa oottanawu maliyoogaa” giidi qonccissees. Yaatiyo gishshawu, Xoossaa aadhdhida eratettay siiqoy baynnaagaa, qarettennaagaa, woy qofa xallan qoncciyaagaa gidenna. Xoossaa aadhdhida eratettay siiqiyaagaa, wozanappe qoppiyaagaa, qassi haratu qofaanne etawu siyettiyaabaa akeekiyaagaa. Nuuni maarotettay kumidoogeeta gidiyoogaa waati bessana danddayiyoo?

16, 17. (a) Xoossaa siiqiyoogaappe harabay nuna sabbakanawu denttettiyaabay aybee, qassi aybissi? (b) Nuuni maarotettay kumidoogeeta gidiyoogaa bessana danddayiyo ogeti aybee?

¹⁶ Xoossaa Kawotettaa mishiraachchuwaa haratussi yootiyoogee koshshiyaaba gidiyoogee qoncce. He oosuwaa oottanaadan nuna aybi denttettii? Koyroogee, Xoossaa siiqiyoogaa. Qassi haratussi maarotettaa bessiyoogee woy qarettiyoogeekka nuna denttettees. (Maatiyoosa 22:37-39) Ha wodiyan daroti “heemmiya asi bainna dorssadan” hirggoosona. (Maatiyoosa 9:36) Haymaanootiyaaban worddobaa tamaarissiyaageeti eta yeggi bayidosonanne ayyaanaaban qooqe kessidosona. Hegaappe denddidaagan, eti Xoossaa Qaalan deˈiya loˈˈo kaaletuwaa woy Xoossaa Kawotettay saˈan mata wode ehaana anjjota erokkona. Yaatiyo gishshawu, nu heeran deˈiyaageetussi ayyaanaaban koshshiyaabaa nuuni qoppiyo wode, etawu nu wozanappe qarettiyo gishshawu Yihooway siiquwan halchchidobaa yootanawu nuuyyo danddayettida ubbabaa oottoos.

¹⁷ Nuuni maarotettay kumidoogeeta gidiyoogaa bessana danddayiyo hara ogeti aybee? Panggati shocidinne bonqqidi ogiyan yeggidi biido asa demmida Samaare bitaniyaabaa Yesuusi yootido leemisuwaa hassaya. Samaare bitanee qohettida bitaniyawu qarettidi ‘kehatettaa’ bessiis; I A masunttaa qachchiisinne  A maaddiis. Maariyoogee metootidaageeta koshshiyaaban maaddiyoogaara gayttidaba gidiyoogaa hagee bessennee? (Luqaasa 10:29-37) Nuuni ‘asa ubbawu loˈˈobaa oottanaadan, ubbaappe aattidi, nunaara ammanuwan deˈiyaageetuyyo loˈˈobaa oottanaadan’ Geeshsha Maxaafay yootees. (Galaatiyaa 6:10) Hegaadan oottana danddayiyo amaridabata ane beˈoos. Issi cima ishay gubaaˈe shiiqota baanawunne soo simmanawu ayyo maadoy koshshana danddayees. Gubaaˈiyan deˈiya issi amˈˈee son moorettidabaa giigissiyoogee koshshana danddayees. (Yaaqooba 1:27) Hidootaa qanxxida uraa minttettanawu “shonggaara de7iya haasayai” koshshana danddayees. (Leemiso 12:25) Nuuni hegaadan maarotettaa bessiyo wode, bollappe yiya aadhdhida eratettaa nu deˈuwan bessoos.

18. Nuuni bollappe yiya aadhdhida eratettaa kaallikko, nu wozanaappe ay muleera xayssanawu baaxetana bessii, qassi aybissi?

¹⁸ ‘Asa asappe shaakkennaagaa.’ Xoossaa aadhdhida eratettay nuuni zariyan asa asappe shaakkennaadaaninne nu biittan ceeqettennaadan oottees. Nuuni he aadhdhida eratettaa kaallikko, asa asappe shaakkanawu maliyo qofaa nu wozanaappe muleera xayssanawu baaxetoos. (Yaaqooba 2:9) Eta timirttiyaa, eta miishshaa woy gubaaˈiyan etawu deˈiya aawatettaa denddo oottidi nuuni harata dumma oyqqana koshshenna; qassi nu mala Kiristtaaneti keehi hiyyeesa milatikkonne nuuni eta ziqqi ootti xeellana bessenna. Yihooway he asata siiqidaba gidikko, nuunikka eta siiqana bessiyoogee qoncce.

19, 20. (a) “Cimmiyaagaa” giyo Giriiketto qaalawu denddoy aybee? (b) Nuuni ‘cimmennan, nu ishantta siiqiyoogaa’ waati bessiyoo, qassi hegee keehi koshshiyoy aybissee?

¹⁹ “Cimmennaagaa.” “Cimmiyaagaa” giyo Giriiketto qaalay “milatissidi tiyaatiriyaa bessiya asa” qonccissana danddayees. Beni wode, Giriikeeninne Rooman tiyaatiriyaa bessiyaageeti hegaa bessiyo wode bantta sinttaa kammanawu qophe mala gitabaa wottoosona. Yaatiyo gishshawu, “cimmiyaagaa” giyo Giriiketto  qaalay milatissiya woy issibaa wordduwan bessiya urawukka hanees. Xoossaa aadhdhida eratettaa macara gidida ha eeshshay nuuni nu mala Kiristtaaneta oyqqiyo hanotaa xallan gidennan, etassi qoppiyo hanotankka nuna maaddana koshshees.

²⁰ Nuuni ‘tumawu azazettiyoogan’ ‘loˈˈo milatiya iitatetti baynnan, [woy cimmennan] nu ishantta siiqanaadan’ kiitettida PHeexiroosi yootidoogaa akeeka. (1 PHeexiroosa 1:22) Nuuni nu ishantta siiqiyo siiqoy qooreppe qommo gidana bessennaagee qoncce. Nuuni harata cimmanawu qophe malabaa wottiya woy milatissidi tiyaatiriyaa bessiya asa mala gidokko. Nuuni wozanappe siiqana bessees. Nuuni yaatikko, nu mala Kiristtaaneti nunan ammanettana, qassi nuuni milatissennaageeta gidiyoogaa eti erana. Hegaadan tumabaa haasayiyoogee gubaaˈiyan deˈiya Kiristtaaneti issoy issuwaa ammananaadan maaddees.

21, 22. (a) Solomoni aadhdhida eratettaa waati naagibeennee? (b) Nuuni aadhdhida eratettaa waati naagana danddayiyoo, yaatiyoogan ayba goˈˈaa demmiyoo?

²¹ Xoossaa aadhdhida eratettay Yihooway immiyo imota, hegaa nuuni naagana koshshees. Solomoni hagaadan giis: “Ta na7au, lo77o aadhdhida eratettaanne adussi qoppiyoogaa naaga.” (Leemiso 3:21) Solomoni hegaadan oottibeennaagee azzanttiyaaba. I azazettido wode ubban aadhdhida eranchcha gididi deˈiis. SHin I ekkido allaga biittaa maccaasati daroti Yihoowayyo goynniyoogaappe A wozanaa wurssettan haassidosona. (1 Kawotu Maxaafaa 11:1-8) Nuuni eraa maara goˈettana xayikko, eray aynne maaddennaagaa Solomona gakkidabay qonccissees.

²² Nuuni loˈˈo aadhdhida eratettaa waati naagana danddayiyoo? Nuuni Geeshsha Maxaafaanne ‘ammanettida wozannaama ashkkaray’ giigissido Geeshsha Maxaafaa qofay deˈiyo xuufeta ubbatoo nabbabiyoogaa xalla gidennan, tamaaridobaa oosuwan peeshshanawukka baaxetana bessees. (Maatiyoosa 24:45) Nuuni Xoossaa aadhdhida eratettaa oosuwan peeshshiyoogee bessiyaaba. Hegee ha wodiyan loˈˈo deˈuwaa deˈanaadan oottees. Qassi “tumu de7uwaa,” hegeekka Xoossay ehaana ooratta alamiyan demmana deˈuwaa nuuni mintti oyqqanaadan hegee maaddees. (1 Ximootiyoosa 6:19) Ubbaappe aaruwan, bollappe yiya aadhdhida eratettaa bessiyoogee aadhdhida eratetta ubbawu pultto gidida Xoossaa Yihoowakko nuuni shiiqanaadan oottees.