1-3. Etẹlẹ wẹ hẹn okú Jesu tọn gbọnvona mẹdevo depope tọn to whenuho mẹ?

 TO GBEDOPO to amakikọ-whenu owhe diblayi 2 000 die tọn, dawe homẹvọnọ de yin whẹsadokọna, bo yin whẹdana na ylando he e ma tlẹ wà lẹ tọn, enẹgodo, yin yasana kakajẹ okú. Enẹ ma wẹ yin whẹdida kanyinylan po mawadodo tọn po tintan lọ to whenuho mẹ gba; podọ e blawu dọ e masọ yin godo tọn gba. Ṣogan, okú dawe ehe tọn gbọnvona mẹdevo depope tọn.

² Dile dawe enẹ to yaji to awufiẹsa ganhiho godo tọn etọn lẹ mẹ, olọn lọsu do nujọnu-yinyin nujijọ lọ tọn hia. Dile etlẹ yindọ owhè ṣádada mẹ wẹ, zinvlu ṣinyọ́n aigba ji to ajijimẹ. Dile whenuho-kàntọ dopo dọ ẹ do, “owhè sọ dozinvlu.” (Luku 23:44, 45) Enẹgodo, whẹpo dawe lọ do kú, e dọ hogbe he ma sọgan yin winwọn gbede ehelẹ dọmọ: “E vọ̀.” Na nugbo tọn, gbọn ogbẹ̀ etọn zize liai dali, e basi wadotana onú jiawu de tọn. Avọ́sinsan etọn yin dohia owanyi he klohugan tọn he nkọtọn gbẹtọvi devo depope ma ko dohia pọ́n.—Johanu 15:13; 19:30.

³ Dawe lọ wẹ Jesu Klisti. Yajiji po okú etọn po to azán awubla tọn enẹ gbè to Nisan 14 owhe 33 W.M. tọn, diyin taun. Ṣigba, nugbo titengbe de nọ saba yin winwọn. Dile etlẹ yindọ Jesu jiya sinsinyẹn do sọ, mẹdevo de tlẹ sọ jiya humọ. Na nugbo tọn, mẹdevo de sọ basi avọ́sinsan daho de to azán enẹ gbè—yèdọ dohia owanyi tọn he nkọtọn mẹdevo depope ma ko dohia to wẹkẹ lọ mẹ pọ́n. Dohia tẹwẹ? Gblọndo lọ fọ́n hosọ titengbe hugan de dote: yèdọ owanyi Jehovah tọn.

4. Nawẹ awhàngán Lomu tọn de wá mọdọ Jesu ma yin gbẹtọ paa de poun gbọn, podọ tadona tẹ kọ̀n wẹ awhàngán enẹ wá?

⁴ Zinvlu he dó jẹnukọnna okú Jesu tọn po aigba sisọsisọ sinsinyẹn he bọdego po hẹn awuji awhàngán Lomu tọn he  penukundo hùhù Jesu tọn go lọ. “Nugbo, Ovi Jiwheyẹwhe tọn wẹ ehe,” wẹ e dọ. (Matiu 27:54) E họnwun dọ, Jesu ma yin gbẹtọ paa de poun gba. Awhàngán enẹ ko gọalọ to Ovi dopo akàn Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ lọ tọn hùhù mẹ! Nawẹ Otọ́ lọ yiwanna Ovi etọn sọ?

5. Apajlẹ tẹwẹ sọgan yin nina nado do ojlẹ gaa he Jehovah po Ovi etọn po ko yizan dopọ to olọn mẹ hia?

⁵ Biblu ylọ Jesu dọ “ovi plọnji to yé he yè dá lẹpo mẹ.” (Kọlọsinu lẹ 1:15) Saa lẹnnupọndeji—yèdọ Ovi Jehovah tọn ko tin jẹnukọnna wẹkẹ yinukundomọ lọ. To whelọnu lo, nawẹ Otọ́ lọ po Ovi po ko nọpọ́ dẹnsọ? Lẹnunnuyọnẹntọ delẹ dọ dọ e ko yì owhe liva donu 13 todin he wẹkẹ lọ ko tin. Be hiẹ sọgan yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe enẹ sù sọ ya? Nado gọalọna gbẹtọ lẹ nado mọnukunnujẹ lehe owhe wẹkẹ lọ tọn sù sọ mẹ dile lẹnunnuyọnẹntọ lẹ dọ do, yẹdide ojlẹ hihia tọn de yin awuwlena he dite sọ mẹtlu 110. Dile dlapọn-basitọ lẹ to zọnlinzin to apá na yẹdide enẹ, afọdide yetọn dopodopo nọ nọtena nudi owhe livi donu 75 to owhe wẹkẹ lọ tọn mẹ. To vivọnu yẹdide lọ tọn, whenuho gbẹtọvi tọn lẹpo nọtena ohia pẹvi de he titlí etọn ma hú oda gbẹtọvi tọn kún-dopo! Ṣogan, eyin owhe pipàdọ ehe tlẹ sọgbe, yẹdide lọ pete ma ko dite pé nado nọtena tedidi gbẹzan Ovi Jehovah tọn gba! Azọ́n tẹwẹ e nọ wà to owhe enẹ lẹpo gblamẹ?

6. (a) Azọ́n tẹwẹ Ovi Jehovah tọn nọ wà jẹnukọnna tintin etọn taidi gbẹtọvi de? (b) Pọninọ nankọ wẹ tin to Jehovah po Ovi etọn po ṣẹnṣẹn?

⁶ Ovi lọ yí ayajẹ do wazọ́n taidi “azọ́nwatọgán” de hẹ Otọ́ etọn. (Howhinwhẹn lẹ 8:30) Biblu dọmọ: “To godo [Ovi lọ tọn] onú de ma tin bọ yè sọ dá.” (Johanu 1:3) Enẹwutu Jehovah po Ovi etọn po wẹ wazọ́n dopọ nado hẹn onú he pò lẹpo wá tintin mẹ. Lehe ojlẹ enẹlẹ na ko gọ́ na awuvivi po ayajẹ po na yé do sọ! Todin, mẹsusu wẹ na yigbe dọ owanyi he nọ tin to ovi po mẹjitọ po ṣẹnṣẹn nọ sinyẹn taun. Podọ owanyi wẹ “pọninọ gbesisọ tọn.” (Kọlọsinu lẹ 3:14) To whelọnu lo, be mí ma ko jẹ nukunnumọjẹemẹ lehe pọninọ he ko dẹn-to-aimẹ na ojlẹ gaa enẹlẹ na ko dohuhlọn sọ ji ya? E họnwun dọ, Jehovah Jiwheyẹwhe po Ovi etọn po ko yin kinkọndopọ to pọninọ owanyi tọn he nkọtọn ma ko yin awuwlena pọ́n lọ mẹ.

7. To whenuena Jesu yí baptẹm, nawẹ Jehovah do numọtolanmẹ he e tindo na Ovi etọn hia gbọn?

 ⁷ Etomọṣo, Otọ́ do Ovi etọn hlan aigba ji nado yin jiji taidi viyẹyẹ de. Mọwiwà zẹẹmẹdo dọ, Jehovah dona yí kanṣiṣa alọmayiemẹ he e tindo hẹ Ovi yiwanna etọn to olọn mẹ do sanvọ́ na owhe susu. Po ojlo sisosiso po, E pọ́n Jesu hlan sọn olọn mẹ dile e to whinwhẹ́n mẹho taidi gbẹtọ pipé de. To whenuena e tindo nudi owhe 30, Jesu yí baptẹm. Ayihaawe matin gando lehe homẹ Jehovah tọn hùn sọ go gba. Otọ́ lọ lọsu dọho na ede sọn olọn mẹ dọmọ: “Ehe wẹ Visunnu ṣie; Mẹvivẹ ṣie, mẹhe mẹ homẹ ṣie vivi te tlala.” (Matiu 3:17) To mimọ mẹ dọ Jesu wà nuhe yin didọdai lẹpo po nugbonọ-yinyin po, yèdọ nuhe yin bibiọ sọn e si lẹpo, homẹ Otọ́ etọn tọn dona ko hùn taun!—Johanu 5:36; 17:4.

8, 9. (a) Etẹwẹ Jesu pehẹ to Nisan 14 owhe 33 W.M. tọn, podọ nawẹ e yinuwado Otọ́ etọn olọn mẹ tọn ji gbọn? (b) Naegbọn Jehovah na dotẹnmẹ Ovi etọn nado jiya bo kú?

⁸ Ṣigba, etẹwẹ yin numọtolanmẹ Jehovah tọn to Nisan 14 owhe 33 W.M. tọn? Etẹwẹ yin numọtolanmẹ etọn to whenuena Jesu yin didehia bo yin wiwle gbọn gbẹtọgun lẹ dali to ozán lọ mẹ? Dile họntọn Jesu tọn lẹ họnyi bọ e yin whẹdana to aliho agọ̀ mẹ? Dile e yin vivlẹko, bo yin tántún-dego, bosọ yin hihò po akotokún po? Dile e yin hihò, bọ nẹgbé etọn zún na bápà lẹ? Dile alọ po afọ etọn lẹ po yin whiwhè do potin de go bo yin jijodo finẹ bọ gbẹtọ lẹ to ṣinṣàn ẹn kò? Etẹwẹ yin numọtolanmẹ Otọ́ lọ tọn dile Ovi yiwanna etọn dawhá hlan ẹn to awufiẹsa sinsinyẹn mẹ? Etẹwẹ yin numọtolanmẹ Jehovah tọn dile Jesu gbọ̀ gbigbọ etọn godo tọn, he yin whla tintan sọn bẹjẹeji nudida lẹpo tọn, bọ Ovi yiwanna Etọn lẹzun matintọ?—Matiu 26:14-16, 46, 47, 56, 59, 67; 27:38-44, 46; Johanu 19:1.

⁹ Mí ma sọgan na gblọndo gba. To whenuena e yindọ Jehovah tindo numọtolanmẹ, mí ma yọ́n hogbe he mí sọgan yizan nado jlẹ awufiẹsa he okú Ovi etọn tọn hẹnwa na ẹn gba. Zẹẹmẹ he mí sọgan basi poun wẹ yin nuhe whàn Jehovah nado na dotẹnmẹ ehe nado jọ. Naegbọn Otọ́ lọ do hẹn ede biọ ninọmẹ enẹ mẹ nado doakọnna numọtolanmẹ mọnkọtọn? Jehovah de onú jiawu de hia mí to Johanu 3:16 mẹ—yèdọ wefọ de, he yin  nujọnu sọmọ bo ko yin yiylọdọ Wẹndagbe pẹvi lọ. E dọmọ: “Na Jiwheyẹwhe yiwanna aihọn sọmọ bọ e yí Ovi detọ́n etọn dopo akàn namẹ, na mẹdepope he yí ì sè ma nado dọ̀n, ṣigba e nido tindo ogbẹ̀ madopodo.” Enẹwutu nuhe whàn Jehovah wẹ: owanyi. Nunina Jehovah tọn—yèdọ yíyí Ovi etọn dohlan nado jiya bo kú na mí—wẹ yin dohia owanyi tọn he klohugan lọ.

10. Nuhudo etẹ tọn wẹ gbẹtọvi lẹ tindo, podọ etẹwẹ ko jọ do zẹẹmẹ hogbe lọ “owanyi” tọn go?

¹⁰ Etẹwẹ hogbe lọ “owanyi” zẹẹmẹdo? Owanyi ko yin zẹẹmẹ-basina taidi nuhe gbẹtọvi lẹ tindo nuhudo etọn hugan. Sọn jiji whenu kakajẹ okú whenu, gbẹtọ lẹ nọ dín owanyi, bo nọ jaya to owanyi mẹ, bo tlẹ nọ jiya kavi kú na owanyi ma tin wutu. Nalete, e vẹawu taun nado basi zẹẹmẹ owanyi tọn. Nugbo wẹ dọ, gbẹtọ lẹ nọ dọho whlasusu dogbọn owanyi dali. Susugege owe, ohàn, po ohó milomilo lẹ po tọn wẹ sinai do owanyi ji. Ṣigba yé ma nọ hẹn zẹẹmẹ owanyi tọn họnwun to whepoponu gba. Na taun tọn, hogbe lọ nọ yin yiyizan zẹjlẹgo sọmọ bọ zẹẹmẹ etọn nugbo lọ nọ wá taidi nuhe ma họnwun.

11, 12. (a) Fie wẹ mí sọgan plọn onú susu gando owanyi go te, podọ naegbọn e do yin to finẹ? (b) Owanyi wunmẹ voovo tẹlẹ wẹ yin didohia to ogbè Glẹki dowhenu tọn mẹ, podọ hogbe “owanyi” tọn tẹwẹ yin yiyizan pludopludo to Owe-wiwe Klistiani Glẹki tọn mẹ? (Pọ́n nudọnamẹ odò tọn ga.) (c) Etẹwẹ a·gaʹpe yin?

¹¹ Ṣigba, nuhe Biblu plọnmẹ dogbọn owanyi dali họnwun hezeheze. Expository Dictionary of New Testament Words Vine tọn dọmọ: “Owanyi sọgan yin yinyọnẹn to afọdide he e whànmẹ nado ze lẹ kẹdẹ mẹ.” Kandai Biblu tọn gando afọdide Jehovah tọn lẹ go plọn nususu mí dogbọn owanyi etọn dali—yèdọ owanyi sisosiso he e tindo na nudida etọn lẹ. Di apajlẹ, onú devo tẹwẹ sọgan hẹn jẹhẹnu ehe họnwun hú afọdide yiaga owanyi Jehovah lọsu tọn he zẹẹmẹ etọn yin bibasi jẹnukọn lọ? To weta he na bọdego lẹ mẹ, mí nasọ mọ apajlẹ afọdide owanyi Jehovah tọn susu devo lẹ. To yidogọmẹ, mí sọgan mọnukunnujẹ nuhe hogbe dowhenu tọn na “owanyi” heyin yiyizan to Biblu mẹ zẹẹmẹdo mẹ. To ogbè Glẹki dowhenu tọn mẹ, hogbe  voovo ẹnẹ wẹ nọ yin yiyizan na “owanyi.” a To ehelẹ mẹ, dehe yin yiyizan pludopludo hugan to Owe-wiwe Klistiani Glẹki tọn mẹ wẹ a·gaʹpe. Wezẹhomẹ dopo ylọ hogbe ehe dọ “hogbe huhlọnnọ hugan lọ he yin yiyizan na owanyi.” Etẹwutu?

¹² A·gaʹpe zẹẹmẹdo owanyi he nọ yin anadena gbọn nunọwhinnusẹ́n dali. Enẹwutu, e mayin dohia owanyi tọn hlan mẹhe yiwannamẹ de poun gba. E gbloada taun, bo biọ mẹtọnhopọn po zohunhun dogọ po. Hú popolẹpo, a·gaʹpe ma yin ṣejannabinọ. Di apajlẹ, vọ́ Johanu 3:16 hia. Mẹnu wẹ yin “aihọn” lọ he Jiwheyẹwhe yiwanna sọmọ bo ze Ovi detọ́n etọn dopo akàn lọ na? Aihọn gbẹtọvi he sọgan yin fifligọ lẹ tọn wẹ. Enẹ bẹ gbẹtọ susugege he to afọdona gbẹzan ylanwiwa tọn lẹ hẹn. Be Jehovah yiwanna gbẹtọ lẹ dopodopo taidi họntọn de, yèdọ dile e yiwanna Ablaham nugbonọ lọ do wẹ ya? (Jakobu 2:23) Lala, ṣigba Jehovah gbọn owanyi dali dlẹnkanna dagbewà etọn hlan mẹlẹpo, dile ehe tlẹ biọ avọ́sinsan de to e si do. E jlo dọ mẹlẹpo ni lẹnvọjọ bo diọ gbẹzan yetọn. (2 Pita 3:9) Mẹsusu ko wàmọ. Mẹhe ko wàmọ lẹ wẹ e kẹalọyi taidi họntọn etọn lẹ.

13, 14. Etẹwẹ dohia dọ a·gaʹpe nọ saba bẹ mẹtọnhopọn sisosiso hẹn?

¹³ Ṣigba, mẹdelẹ tindo linlẹn agọ̀ gando a·gaʹpe go. Yé lẹndọ e zẹẹmẹdo owanyi tamẹ tọn he ma nọ homẹtọnpọn. Ṣigba nugbo lọ wẹ yindọ a·gaʹpe nọ saba bẹ owanyi sisosiso zohunhunnọ mẹdetiti tọn hẹn. Di apajlẹ, to whenuena Johanu wlan dọ, “Otọ́ yiwanna Ovi,” e yí wunmẹ hogbe lọ a·gaʹpe tọn zan. Be owanyi enẹ ma tindo mẹtọnhopọn sisosiso ya? Doayi e go dọ Jesu dọmọ, “Otọ́ tindo owanyi sisosiso na Ovi,” bo yí hogbe lọ phi·leʹo zan. (Johanu 3:35; 5:20, NW) Owanyi Jehovah  tọn nọ saba bẹ awuvẹmẹ sisosiso hẹn. Etomọṣo, owanyi etọn ma nọ yin anadena gbọn numọtolanmẹ tata dali gba. E nọ yin anadena gbọn nunọwhinnusẹ́n nuyọnẹn po dodo tọn etọn lẹ po dali to whepoponu.

¹⁴ Dile mí ko mọ do, jẹhẹnu Jehovah tọn lẹpo wẹ yiaga, bo yin pipé, bosọ dọnmẹdogo. Ṣigba to popolẹpo mẹ, owanyi wẹ dọnmẹdogo hugan. Onú devo depope ma sọgan dọ̀n mí wá Jehovah dè sọmọ gba. Enẹwutu, homẹhunnu wẹ e yin dọ owanyi wẹ yin jẹhẹnu ayidego tọn etọn. Nawẹ mí yọ́n ehe gbọn?

15. Hogbe tẹwẹ Biblu yizan dogbọn jẹhẹnu Jehovah tọn heyin owanyi dali, podọ aliho tẹmẹ wẹ hogbe ehe yin vonọtaun te? (Pọ́n nudọnamẹ odò tọn.)

¹⁵ Biblu dọ nude dogbọn owanyi dali ehe e ma dọ gbede dogbọn jẹhẹnu titengbe Jehovah tọn he pò lẹ dali. Owe-wiwe ma dọ dọ Jiwheyẹwhe wẹ huhlọn kavi dọ Jiwheyẹwhe wẹ whẹdida dodo kavi tlẹ dọ dọ Jiwheyẹwhe wẹ nuyọnẹn gba. E tindo jẹhẹnu enẹlẹ wẹ, ewọ wẹ yin asisa yiaga hugan yetọn, podọ e ma sọgan yin yiyijlẹdo atọ̀n he pò lẹpo go gba. Ṣigba, gando jẹhẹnu ẹnẹtọ lọ go, hogbe he tindo zẹẹmẹ sisosiso de yin yiyizan dọmọ: “Jiwheyẹwhe wẹ owanyi.” b (1 Johanu 4:8) Etẹwẹ ehe zẹẹmẹdo?

16-18. (a) Naegbọn Biblu dọ dọ “Jiwheyẹwhe wẹ owanyi”? (b) To nudida he tin to aigba ji lẹpo mẹ, naegbọn e do yin dọ gbẹtọ wẹ jẹ nado yin yẹhiadonu owanyi heyin jẹhẹnu Jehovah tọn tọn?

¹⁶ Hogbe lọ “Jiwheyẹwhe wẹ owanyi” ma yin hogbe he tindo zẹẹmẹ tlọlọ de poun, taidi dọ, “Jiwheyẹwhe yin nudopolọ hẹ owanyi” gba. E ma na sọgbe nado lilẹ́ hogbe lọ nado dọ dọ “owanyi wẹ Jiwheyẹwhe” gba. Jehovah ma yin jẹhẹnu he ma sọgan yin nukun yí do mọ de gba. E yin mẹde he tindo numọtolanmẹ  voovo lẹ po jẹhẹnu devo lẹ po to yidogọmẹ na owanyi. Ṣogan, owanyi nọ sọawuhia sisosiso to nuyiwa Jehovah tọn lẹpo mẹ. Enẹwutu, owe whenuho tọn de dọ gando wefọ ehe go dọmọ: “Ohia kavi jẹhẹnu tintan Jiwheyẹwhe tọn wẹ owanyi.” To paa mẹ, mí sọgan pọ́n ẹn hlan to aliho ehe mẹ: Huhlọn Jehovah tọn nọ hẹn ẹn penugo nado yinuwa. Whẹdida dodo po nuyọnẹn etọn po nọ deanana aliho he mẹ e nọ yinuwa te lẹ. Ṣigba owanyi Jehovah tọn wẹ nọ whàn ẹn nado yinuwa. Podọ owanyi etọn sọ nọ sọawuhia to aliho he mẹ e nọ yí jẹhẹnu he pò lẹpo zan te.

¹⁷ E nọ saba yin didọ dọ Jehovah wẹ yin apajlẹ owanyi tọn. Enẹwutu, eyin mí jlo na plọnnu dogbọn owanyi he sinai do nunọwhinnusẹ́n ji dali, mí dona plọnnu dogbọn Jehovah dali. Nugbo wẹ dọ, mí sọgan mọ jẹhẹnu dagbe ehe to gbẹtọvi lẹ mẹ ga. Ṣigba naegbọn e do tin to yé mẹ? To onú lẹ didá whenu, Jehovah dọ hogbe ehelẹ, na taun tọn hlan Ovi etọn dọmọ: “Gbọ mí ni basi gbẹtọ . . . to apajlẹ mítọn mẹ.” (Gẹnẹsisi 1:26) To nudida he tin to aigba ehe ji lẹpo mẹ, gbẹtọvi lẹ kẹdẹ wẹ sọgan basi nudide nado do owanyi hia bo gbọnmọ dali hodo apajlẹ Otọ́ yetọn he to olọn mẹ tọn. Flindọ Jehovah yí nudida voovo lẹ zan nado nọtena jẹhẹnu tangan etọn lẹ. Ṣigba, Jehovah yí gbẹtọ heyin nudida etọn he yiaga hugan to aigba ji zan taidi yẹhiadonu jẹhẹnu ayidego etọn tọn—yèdọ owanyi.—Ezekiẹli 1:10.

¹⁸ Eyin mí do owanyi hia to aliho nunọwhinnusẹ́n tọn, he mayin ṣejannabi tọn mẹ, mí to jẹhẹnu ayidego Jehovah tọn dohia. E taidi lehe apọsteli Johanu wlan do dọmọ: “Mí yiwanna ẹn, na ewọ whẹ́whẹ́ wẹ yiwanna mí wutu.” (1 Johanu 4:19) Ṣigba aliho tẹmẹ wẹ Jehovah yiwanna mí jẹnukọn te?

19. Naegbọn e sọgan yin didọ dọ owanyi yí adà tangan de basi to azọ́n nudida Jehovah tọn mẹ?

¹⁹ Owanyi ma yin onú yọyọ de gba. Etẹwẹ whàn Jehovah nado jẹ onú lẹ dá ji? E ma yindọ ewọ to ede ṣokẹdẹ bo tindo nuhudo gbẹdohẹmẹtọ lẹ tọn wẹ gba. Jehovah yin pipé bo pé onú lẹpo go, bo ma jẹdò nudepope tọn bọ mẹdepope sọgan  na ẹn gba. Ṣigba owanyi etọn, heyin jẹhẹnu zohunhunnọ de, wẹ whàn ẹn to jọwamọ-liho nado má ayajẹ gbẹninọ tọn hẹ nudida zinzintọ he sọgan yọ́n pinpẹn nunina enẹ tọn lẹ. “Omẹ tintan to nudida Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ” wẹ Ovi dopo akàn etọn. (Osọhia 3:14) Enẹgodo wẹ Jehovah yí Azọ́nwatọgán ehe zan nado hẹn onú he pò lẹpo wá tintin mẹ, bẹsọn angẹli lẹ ji. (Job 38:4, 7; Kọlọsinu lẹ 1:16) Na mẹdekannujẹ, zinzin, po numọtolanmẹ he yin nina yé po wutu, nudida gbigbọnọ huhlọnnọ ehelẹ tindo dotẹnmẹ hundote lọ nado wleawuna haṣinṣan owanyi tọn na yedelẹ—to ode awetọ yetọn ṣẹnṣẹn, podọ hú popolẹpo, hẹ Jehovah Jiwheyẹwhe. (2 Kọlintinu lẹ 3:17) Enẹwutu, yé do owanyi hia na owanyi yin didohia yé jẹnukọn wutu.

20, 21. Kunnudenu tẹlẹ wẹ Adam po Evi po mọ he dohia dọ Jehovah yiwanna yé, ṣogan nawẹ yé yinuwa gbọn?

²⁰ Mọdopolọ wẹ e te na gbẹtọvi lẹ ga. Sọn bẹjẹeji, owanyi lẹdo Adam po Evi po pé. Fidepope he yé pọ́n to owhé Paladisi tọn yetọn mẹ to Edẹni, yé sọgan mọ kunnudenu owanyi he Otọ́ lọ tindo na yé tọn. Doayi nuhe Biblu dọ go: “OKLUNỌ Jiwheyẹwhe dó jipa de do whèzẹtẹn dali to Edẹni mẹ; finẹ wẹ e yí sunnu he e do lọ do.” (Gẹnẹsisi 2:8) Be hiẹ ko biọ jipa kavi aihundatẹn he yọnwhanpẹ nugbonugbo de mẹ pọ́n ya? Etẹwẹ dọ̀n we dogo hugan to finẹ? Be hinhọ́n he to sisẹ́ gbọn amà lẹ gblamẹ wẹ ya? Kavi sinmẹ whanpẹnọ vounvoun voovo lẹ tọn wẹ ya? Be ogbè sisà osinwhín lẹ tọn, hànjiji ohẹ̀ lẹ tọn, po hùnhlún wánvú lẹ tọn po wẹ ya? Etẹwẹ dogbọn owán flíflí atin lẹ, atin-sinsẹ́n lẹ, po atinsẹ́ lẹ tọn po dali? Depope he whẹho lọ sọgan yin, jipa depope ma tin to egbehe bo sọgan yin yiyijlẹdo Edẹni mẹ tọn go gba. Etẹwutu?

²¹ Na Jehovah lọsu titi wẹ wleawuna jipa enẹ! E dona ko yọnwhanpẹ tlala. Atin he yọnwhanpẹ na pinpọ́n kavi atin-sinsẹ́n he vivi lẹpo wẹ tin to finẹ. Jipa lọ nọ yin sinhúna ganji, bo gbloada, bosọ gọ́ na kanlin whanpẹnọ voovo lẹ. Adam po Evi po tindo onú he sọgan hẹn gbẹzan yetọn jaya bo tindo pekọ lẹpo, gọna azọ́n pekọhẹnwanamẹ tọn po haṣinṣan pipé po. Jehovah whẹ́ wẹ yiwanna yé, podọ yé tindo whẹwhinwhẹ́n lẹpo nado yiwanna ẹn ga. Ṣogan, yé gboawupo nado wàmọ. Kakati  nado gbọn owanyi dali setonuna Otọ́ olọn mẹ tọn yetọn, yé gbọn ṣejannabi dali ṣiatẹ sọta ẹ.—Gẹnẹsisi, weta 2.

22. Nawẹ nuyiwa Jehovah tọn hlan atẹṣiṣi Edẹni mẹ tọn dohia dọ owanyi etọn ma nọ diọ gbede gbọn?

²² Lehe enẹ dona ko vẹna Jehovah do sọ! Ṣigba be atẹṣiṣi ehe hẹn homẹgble ahun owanyinọ etọn wẹ ya? Lala! “Na dagbewanyi [kavi, “owanyi nugbo,” nudọnamẹ odò tọn] etọn to ote kakadoi.” (Psalm 136:1, NW) Enẹwutu, e magbe lẹndai de tọn to afọdopolọji nado basi awuwledainanu owanyinọ de nado fli kúnkàn Adam po Evi po tọn depope he jlo lẹ gọ̀. Dile mí ko mọ do, awuwledainanu enẹlẹ bẹ avọ́sinsan ofligọ Ovi yiwanna etọn tọn hẹn, ehe biọ avọ́sinsan daho de to Otọ́ lọ si.—1 Johanu 4:10.

23. Etẹwẹ yin dopo to whẹwhinwhẹ́n he wutu Jehovah yin ‘Jiwheyẹwhe ayajẹnọ’ lẹ mẹ, podọ kanbiọ titengbe tẹwẹ na yin dogbapọnna to weta he bọdego mẹ?

²³ Mọwẹ, sọn bẹjẹeji, Jehovah ko ze afọdide tintan nado do owanyi hia gbẹtọvi lẹ. To aliho madosọha lẹ mẹ, “ewọ whẹ́whẹ́ wẹ yiwanna mí.” Owanyi nọ ze pọninọ po ayajẹ po daga, enẹwutu e mayin nupaṣamẹ de gba dọ Jehovah yin zẹẹmẹ-basina taidi ‘Jiwheyẹwhe ayajẹnọ.’ (1 Timoti 1:11) Ṣigba, kanbiọ titengbe de fọndote. Be Jehovah yiwanna dopodopo mítọn lẹ nugbonugbo ya? Weta he bọdego na gbadopọnna kanbiọ ehe.