1-3. Ania ti sumagmamano a banag a nakaidumaan ti ipapatay ni Jesus no idilig iti asinoman iti intero a historia?

ITI maysa nga aldaw ti primavera, agarup 2,000 a tawenen ti napalabas, naisaklang ti awan basolna a tao a napabasol kadagiti krimen a dina pulos inaramid, sa kalpasanna naparigat agingga ken patay. Iti intero a historia, saan a daydi ti kaunaan a nadangkok ken nakillo a pammapatay; nakalkaldaang ta saan met a daydi ti naudi. Nupay kasta, naidumduma daydi nga ipapatay.

² Bayat nga agsagsagaba dayta a tao agingga iti maudi ken makatuok a kanitona, imparangarang a mismo ti langit ti kinapateg dayta a pasamak. Nupay agmatuon idi, bigla a simmipnget iti daga. Kas kinuna ti maysa a historiador, “nagpukaw ti lawag ti init.” (Lucas 23:44, 45) Kalpasanna, sakbay a natay dayta a tao, dinakamatna dagitoy a nakallalagip a sasao: “Naitungpalen!” Kinapudnona, babaen ti panangtedna iti biagna, adda naisangsangayan a banag a naitungpalna. Ti sakripisiona ti kadakkelan pay laeng nga ebkas ti ayat a naaramidan ti asinoman a tao.—Juan 15:13; 19:30.

³ Siempre, ni Jesu-Kristo daydiay. Agdindinamag ti panagsagaba ken ipapatayna iti daydi a nakalkaldaang nga aldaw ti Nisan 14, 33 K.P. Nupay kasta, adda napateg a kinapudno a masansan a di maikankano. Nupay nagsagaba unay ni Jesus, adda pay sabali a nakarkaro ti panagsagabana. Kinapudnona, adda pay sabali a dakdakkel ti sakripisiona iti daydi nga aldaw—dayta ti kadakkelan pay laeng nga ebkas ti ayat a naaramidan ti asinoman iti uniberso. Ania dayta? Ti sungbat ket maitutop a mangyam-ammo iti kapapatgan a tema: Ti ayat ni Jehova.

4. Kasano a nabigbig ti Romano a soldado a saan nga ordinario a tao ni Jesus, ket ania ti konklusion dayta a soldado?

⁴ Gapu ta simmipnget idi matay ni Jesus ken adda napigsa a ginggined kalpasan dayta, nasdaaw unay ti Romano a senturion a nangidaulo iti pannakapapatay ni Jesus. “Pudno unay a daytoy ket Anak ti Dios,” kinunana. (Mateo 27:54) Nalawag a saan nga ordinario a tao ni Jesus. Timmulong dayta a soldado a nangpapatay iti bugbugtong nga Anak ti Kangatuan a Dios! Kasano a talaga ti kapateg daytoy nga Anak iti Amana?

5. Kasano a mayilustrar ti kapaut ti panagkadua ni Jehova ken ti anakna idiay langit?

⁵ Inawagan ti Biblia ni Jesus a “ti inauna iti isuamin a parsua.” (Colosas 1:15) Panunotem laengen—adda idin ti Anak ni Jehova sakbay pay a naparsua ti pisikal nga uniberso. No kasta, kasano kabayag idin ti panagkadua ti Ama ken ti Anak? Pattapattaen ti dadduma a sientista a 13 bilion a tawenen ti kabayag ti uniberso. Mautobyo kadi ti kabayag dayta? Tapno matulongan ti tattao a mangtarus iti edad ti uniberso sigun iti pattapatta dagiti sientista, iti maysa a planetarium adda naaramid a linia a pagrukodan iti tiempo (time line), a 110 a metro ti kaatiddogna. Bayat a pagnaen dagiti bisita dayta a linia, tunggal addangda irepresentarna ti agarup 75 milion a tawen a biag ti uniberso. Iti ngudo ti linia, maysa laeng a marka a kas iti kapuskol ti maysa a buok ti tao ti mangirepresentar iti intero a pakasaritaan ti tao! Ngem uray umiso daytoy a pattapatta, ababa dayta nga intero a linia a mangirepresentar iti kapaut ti biag ti Anak ni Jehova! Ania ti inar-aramidna kabayatan dagidiay a napaut a tiempo?

6. (a) Ania ti inar-aramid ti Anak ni Jehova sakbay a nagbalin a tao? (b) Ania a kita ti singgalut ti namagkaykaysa ken Jehova ken ti Anakna?

⁶ Siraragsak a nagserbi ti Anak kas “nasigo a managobra” ni Amana. (Proverbio 8:30) Kuna ti Biblia: “No . . . awan [ti Anak] saan a napaadda ti uray maysa a banag.” (Juan 1:3) Gapuna, nagtinnulong ni Jehova ken ti Anakna a nangparsua iti amin a dadduma pay a banag. Anian a nakaay-ayat ken makaparagsak dagidi a tiempo a panagkaduada! Ita, adu ti umanamong a nakaskasdaaw ti kinabileg ti ayan-ayat ti nagannak ken ti anak. Ket ti ayat isu ti “naan-anay a singgalut ti panagkaykaysa.” (Colosas 3:14) No  kasta, siasino kadatayo ti makatukod iti bileg ti singgalut a nagpaut iti kasta ti kabayagna a panawen? Nalawag a ni Jehova a Dios ken ti Anakna ket pinagkaykaysa ti kabibilgan pay laeng a nabukel a singgalut ti ayat.

7. Idi nabautisaran ni Jesus, kasano nga inyebkas ni Jehova ti riknana iti Anakna?

⁷ Nupay kasta, imbaon ti Ama ti Anakna ditoy daga tapno mayanak kas maladaga. Iti panangaramidna iti dayta, kaipapananna nga insakripisio ni Jehova a mapukawna iti sumagmamano a dekada ti nasinged a pannakitimpuyogna iti dungdungnguenna nga Anak idiay langit. Napalalo ti interesna a nangbuybuya manipud langit bayat a dimmakkel ni Jesus kas perpekto a tao. Idi agtawenen iti 30, nabautisaran ni Jesus. Sigurado nga ammotayon ti narikna ni Jehova kenkuana. Personal a nagsao ti Ama manipud langit: “Daytoy ti Anakko, ti dungdungnguen, nga inanamongak.” (Mateo 3:17) Sigurado a naragsakan unay ti Ama idi nakitana a simamatalek nga inaramid ni Jesus ti amin a naipadto ken amin a naibilin kenkuana!—Juan 5:36; 17:4.

8, 9. (a) Ania ti napasaran ni Jesus idi Nisan 14, 33 K.P., ket ania ti epekto dayta iti nailangitan nga Amana? (b) Apay nga impalubos ni Jehova nga agsagaba ken matay ti Anakna?

⁸ Ngem ania ti narikna ni Jehova idi Nisan 14, 33 K.P.? Ania ti nariknana idi naliputan ni Jesus, sa kalpasanna tiniliw ti bunggoy dagiti managderraaw iti daydi a rabii? Idi binaybay-an dagiti gagayyemna ken idi binistada ni Jesus a saan a legal? Idi rabrabaken, tuptupraan, ken tungtungpaenda? Idi sapsaplitenda, ken nalaplapgis ti likudna? Idi inlansada dagiti ima ken sakana iti kayo a poste sada binaybay-an a nakabitin sadiay bayat a rabrabaken dagiti tattao? Ania ti narikna ti Ama idi nagikkis kenkuana ti dungdungnguenna nga Anak gapu iti napalalo a rigatna? Ania ti narikna ni Jehova idi matayen ni Jesus, ken iti kaunaan a gundaway sipud pay iti punganay ti sangaparsuaan, awanen ti dungdungnguenna nga Anak?—Mateo 26:14-16, 46, 47, 56, 59, 67; 27:38-44, 46; Juan 19:1.

⁹ Ditay mailawlawag dayta. Yantangay makarikna ni Jehova, ditay kabaelan nga ilawlawag ti saem a sinagabana iti ipapatay ti Anakna. Ti mabalintayo nga ilawlawag ket ti makagapu no apay nga impalubos ni Jehova a mapasamak dayta. Apay nga inanusan  ti Ama ti kasta a rikna? Adda nakaskasdaaw nga ipalgak ni Jehova kadatayo iti Juan 3:16​—maysa a bersikulo ti Biblia a nakapatpateg isu a naawagan dayta iti bassit nga Ebanghelio. Kunana: “Ti Dios inayatna ti lubong iti kasta unay isu nga intedna ti bugbugtong nga Anakna, tapno tunggal maysa a mangwatwat iti pammati kenkuana saan koma a madadael no di ket maaddaan iti agnanayon a biag.” No kasta, inaramid ni Jehova dayta gapu laeng iti daytoy: ayat. Ti sagut ni Jehova—ti panangibaonna iti Anakna tapno agsagaba ken matay para kadatayo—isu ti kadakkelan pay laeng nga ebkas ti ayat.

10. Ania ti kasapulan dagiti tattao, ket ania ti napasamak iti kaipapanan ti sao nga “ayat”?

¹⁰ Ania ti kaipapanan ti sao nga “ayat”? Nadeskribir ti ayat kas ti kangrunaan a kasapulan dagiti tattao. Manipud pannakaipasngay agingga iti ipapatay, kalkalikaguman dagiti tattao ti ayat, rumangpayada gapu iti kinabarana, umresda ken matayda pay ketdi no awan dayta. Nupay kasta, nakaskasdaaw ta narigat nga ibuksilan dayta. Siempre, adu ti maibaga dagiti tattao maipapan iti ayat. Nakaad-adu ti maar-aramid a libro, kanta, ken daniw maipapan iti dayta. Ti resultana ket saan a kanayon a manglawag iti kaipapanan ti ayat. Kinapudnona, nalabes unay ti pannakausar dayta a sao isu nga ad-adda a saanen a matarusan ti pudno a kaipapananna.

11, 12. (a) Sadino ti pakaadalantayo iti adu a banag maipapan iti ayat, ken apay a sadiay? (b) Ania dagiti kita ti ayat a nagminar iti nagkauna a Griego a pagsasao, ket ania a sao para iti “ayat” ti ad-adda a masansan ti pannakausarna iti Kristiano a Griego a Kasuratan? (Kitaenyo met ti footnote.) (c) Ania ti a·gaʹpe?

¹¹ Nupay kasta, nabatad ti isursuro ti Biblia maipapan iti ayat. Kuna ti Expository Dictionary of New Testament Words ni Vine: “Maam-ammo laeng ti ayat babaen kadagiti iparparegtana a tignay.” Dagiti naisurat iti Biblia nga ar-aramid ni Jehova isuronatayo iti adu a banag maipapan iti ayatna—ti napalalo a kinadungngona kadagiti parsuana. Kas pagarigan, ania pay kadi ti ad-adda a makaibuksil iti daytoy a galad no saan a ti mismo a katan-okan nga ebkas ti ayat ni Jehova a kalkalpas a nadeskribir? Kadagiti sumaganad  a kapitulo, makitatayto ti adu a sabali pay a pagarigan ti pannakaiparangarang ti ayat ni Jehova. Malaksid iti dayta, adda pay maadaltayo manipud kadagiti orihinal a sasao para iti “ayat” a nausar iti Biblia. Iti nagkauna a Griego a pagsasao, adda uppat a sao para iti “ayat.” * Kadagitoy, ti a·gaʹpe ti ad-adda a masansan ti pannakausarna iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Awagan daytoy ti maysa a diksionario ti Biblia a “ti kabibilgan a sao a mangiladawan iti ayat.” Apay?

¹² Ti a·gaʹpe tuktukoyenna ti ayat nga iwanwanwan ti prinsipio. Gapuna, saan laeng a basta emosional a reaksion iti sabali a tao. Nalawlawa ti saklawenna, pinanunot ken inutob a naimbag dagiti pakaibatayanna. Kangrunaanna, di pulos managimbubukodan ti a·gaʹpe. Kas pagarigan, kitaenyo manen ti Juan 3:16. Ania “ti lubong” nga inayat unay ti Dios isu nga intedna ti bugbugtong nga Anakna? Dayta ti lubong ti sangatauan a mabalin a masubbot. Ramanen dayta ti adu a tattao nga agbasbasol. Ayaten kadi ni Jehova ti tunggal maysa kas personal a gayyemna, a kas ti panagayatna ken matalek nga Abraham? (Santiago 2:23) Saan, ngem siaayat nga idiaya ni Jehova ti kinaimbagna iti amin, uray pay agsakripisio iti dakkel. Kayatna nga agbabawi ken agbalbaliw amin a tattao. (2 Pedro 3:9) Adu ti nangaramid iti kasta. Dagitoy ti siraragsak nga inawatna kas gagayyemna.

13, 14. Ania ti mangipakita a ti a·gaʹpe masansan a ramanenna ti nabara a panangipateg?

¹³ Nupay kasta, di umiso ti kapanunotan dagiti dadduma no maipapan iti a·gaʹpe. Ipagarupda a dayta a kita ti ayat ket nabaaw ken agpatingga laeng iti panunot. Kinapudnona, ti a·gaʹpe masansan a ramanenna ti nabara a personal a panangipateg. Kas pagarigan, inusar ni Juan ti porma ti sao nga a·gaʹpe idi insuratna, “Ti Ama ayatenna ti Anak.” Dayta kadi nga ayat ket awanan iti nabara a panangipateg?  Imutektekantayo ta kinuna ni Jesus, “Ti Ama addaan panagayat iti Anak,” nga inusarna ti porma ti sao a phi·leʹo. (Juan 3:35; 5:20) Ti ayat ni Jehova masansan a ramanenna ti nadungngo a panangipateg. Nupay kasta, ti ayatna di pulos dominaran ti gagangay a sentimiento. Dayta nga ayat ket kanayon nga iwanwanwan dagiti nainsiriban ken nalinteg a prinsipiona.

¹⁴ Kas nakitatayon, kasasayaatan, naan-anay, ken makaay-ayo amin a galad ni Jehova. Ngem ti ayat ti kaimnasan kadagita. Dayta ti kabibilgan a mangyadani kadatayo ken Jehova. Makaparagsak ta ti met laeng ayat ti kangrunaan a galadna. Kasanotayo nga ammo dayta?

15. Ania ti kunaen ti Biblia maipapan iti galad ni Jehova nga ayat, ket apay a naisalsalumina daytoy? (Kitaenyo met ti footnote.)

¹⁵ Adda dinakamat ti Biblia maipapan iti ayat a dina pulos dinakamat maipapan kadagiti dadduma pay a kangrunaan a galad ni Jehova. Saan a kunaen ti Kasuratan a ti Dios ket pannakabalin wenno ti Dios ket kinahustisia wenno uray pay ti sao a ti Dios ket sirib. Ik-ikutanna dagita a galad, isu ti kangrunaan a gubuayan dagita, ken awan umasping kenkuana no maipapan kadagita a tallo. Ngem adda naun-uneg a banag a nadakamat no maipapan iti maikapat a galad: “Ti Dios ket ayat.” * (1 Juan 4:8) Ania ti kayat a sawen dayta?

16-18. (a) Apay a kuna ti Biblia a “ti Dios ket ayat”? (b) Kadagiti amin a parsua ditoy daga, apay a maikanatad ti tao a mangisimbolo iti galad ni Jehova nga ayat?

¹⁶ Ti sao a “Ti Dios ket ayat” ket saan a simple a panamagpada, a kasla ketdin maikuna a, “ti Dios kapadana ti ayat.” Ditay mabalin a baliktaden dayta a sao sa kunaentayo a “ti ayat ket Dios.” Natantan-ok nga amang ni Jehova ngem iti di makita a galad.  Isu ket maysa a persona nga addaan adu a rikna ken galad a saan laeng a ti ayat. Nupay kasta, naibugas unay ken Jehova ti ayat. Gapuna, kuna ti maysa a reperensia maipapan iti daytoy a bersikulo: “Ti personalidad wenno pakabuklan ti Dios ket ayat.” Iti pakabuklanna, mabalin a panunotentayo a kastoy: Ti pannakabalin ni Jehova ti mangipalubos kenkuana nga agtignay. Ti kinahustisia ken siribna ti mangiwanwan iti wagas a panagtignayna. Ngem ti ayat ni Jehova ti manggutugot kenkuana nga agtignay. Ket kanayon nga adda ti ayatna iti wagas a panangusarna iti dadduma pay a galadna.

¹⁷ Masansan a maikuna a ni Jehova ti mismo a personipikasion ti ayat. Gapuna, no kayattayo nga ammuen ti ayat a naibatay iti prinsipio, masapul a maam-ammotayo ni Jehova. Siempre, makitatay met kadagiti tattao daytoy nagpintas a galad. Ngem apay nga adda dayta kadakuada? Idi panawen ti panamarsua, kastoy ti kinuna ni Jehova, nalabit iti Anakna: “Aramidenta ti tao iti ladawanta, sigun iti langata.” (Genesis 1:26) Kadagiti amin a parsua ditoy daga, dagiti laeng tattao ti makabalin nga agdesision no kayatda ti agayat ket iti kasta matuladda ti nailangitan nga Amada. Laglagipentayo a nagusar ni Jehova iti nadumaduma a parsua a mangisimbolo kadagiti kangrunaan a galadna. Ngem pinili ni Jehova ti katan-okan a parsuana ditoy daga, ti tao, kas simbolo ti kangrunaan a galadna nga isu ti ayat.—Ezequiel 1:10.

¹⁸ No agayattayo nga awanan panagimbubukodan, ken naibatay iti prinsipio, iyan-anninawtayo ti kangrunaan a galad ni Jehova. Maitunos dayta iti insurat ni apostol Juan: “No maipapan kadatayo, agayattayo, agsipud ta isu ti immuna a nagayat kadatayo.” (1 Juan 4:19) Ngem kadagiti ania a wagas nga immuna nga inayatnatayo ni Jehova?

19. Apay a maikuna a napateg unay ti ayat mainaig iti panamarsua ni Jehova?

¹⁹ Saan a kabbaro ti ayat. Kas pagarigan, ania ti nangtignay ken Jehova tapno irugina ti agparsua? Saan a gapu ta naliday idi ken kasapulanna ti kaduana. Kompleto ken adda aminen a kasapulan ni Jehova, ket awan pagkuranganna a mabalin nga ited ti sabali. Ngem ti ayatna, a maysa nga aktibo a galad, isu ti nangtignay  kenkuana nga agtarigagay a mangiburay iti rag-o ti biag kadagiti nasaririt a parsua a mabalin a mangapresiar iti dayta a sagut. Ti bugbugtong nga Anakna ‘ti nangrugian ti panamarsua ti Dios.’ (Apocalipsis 3:14) Kalpasanna inusar ni Jehova daytoy a Nasigo a Managobra tapno parsuaenna amin a sabsabali pay a banag, a nangrugi kadagiti anghel. (Job 38:4, 7; Colosas 1:16) Yantangay naparaburan dagitoy a mannakabalin nga espiritu iti wayawaya, saririt, ken rikna, naaddaanda a mismo iti gundaway nga agayat—kadagiti padada nga anghel ken, kangrunaanna, ken Jehova a Dios. (2 Corinto 3:17) Gapuna, nagayatda gapu ta adda immun-una a nagayat kadakuada.

20, 21. Ania ti napasaran da Adan ken Eva a pammaneknek nga inayat ni Jehova ida, ngem ania ti insubadda?

²⁰ Kasta met laeng idi iti sangatauan. Sipud idi punganay, arigna nabalkut da Adan ken Eva iti ayat. Sadinoman a kitaenda iti Paraiso a taengda idiay Eden, makitada ti pammaneknek iti ayat ti Ama kadakuada. Imutektekantayo ti kuna ti Biblia: “Nangimula ni Jehova a Dios iti maysa a minuyongan idiay Eden, a sumango iti daya, ket inkabilna sadiay ti tao a binukelna.” (Genesis 2:8) Nakapasiarka kadin iti maysa a hardin wenno parke a talaga a nakapimpintas? Ania ti nangnangruna a nagustuam? Ti umanaraar a lawag iti sirok dagiti napuskol a kakaykayuan? Dagiti nakaskasdaaw ti kinapintasna a maris ti sabsabong? Ti kasla musika a daranudor ti waig, dagiti agkankanta a tumatayab, ken sumayengseng nga insekto? Ti ngay ayamuom dagiti kaykayo, prutas, ken sabsabong? Siempre, awan parke itatta a mayasping iti daydi minuyongan ti Eden. Apay?

²¹ Ni Jehova a mismo ti nangimula iti daydi a hardin! Sigurado a di mailadawan ti kinapintasna. Adda sadiay amin a kayo a makaay-ayo gapu iti kinapintas wenno kinaimas ti bungada. Nagsayaat ti pannakapadanum daydi a hardin, nalawa, ken nabiag gapu iti makapainteres unay a kinanadumaduma dagiti animal. Adda amin idi a kasapulan da Adan ken Eva a mangparagsak ken mangpennek iti biagda, a pakairamanan ti makapnek a trabaho ken perpekto a panagkakadua. Ni Jehova ti immuna a nangayat kadakuada, ket addaanda iti nasayaat a rason a mangsubad met iti kasta. Ngem dida inaramid dayta. Imbes a siaayat a nagtulnogda  iti nailangitan nga Amada, immalsada kenkuana a buyogen ti panagimbubukodan.—Genesis, kapitulo 2.

22. Kasano a ti reaksion ni Jehova iti iyaalsa idiay Eden pinaneknekanna a nasungdo ti ayatna?

²² Anian a makapaladingit dayta ken Jehova! Ngem napukaw kadin ti kinamanagayatna gapu iti daytoy nga iyaalsa? Saan! “Ti naayat a kinamanangngaasina [wenno, “nasungdo nga ayat,” footnote iti New World Translation of the Holy Scriptures—With References] ket agingga iti tiempo a di nakedngan.” (Salmo 136:1) Gapuna, dagus a pinanggepna ti mangaramid kadagiti naayat a probision a mangsubbot iti asinoman a nasingpet nga annak da Adan ken Eva. Kas nakitatayon, dagidiay a probision ramanenna ti pangsubbot a daton ti dungdungnguenna nga Anak, a nakaigapuan ti dakkel a panagsakripisio ti Ama.—1 Juan 4:10.

23. Ania ti maysa kadagiti makagapu a naawagan ni Jehova a “ti naragsak a Dios,” ket ania a napateg a saludsod ti masungbatan iti sumaganad a kapitulo?

²³ Wen, sipud idi punganay, ni Jehova ti immuna a nangipakita iti ayatna iti sangatauan. Iti di mabilang a wagas, “isu ti immuna a nagayat kadatayo.” Ti ayat itandudona ti panagtutunos ken rag-o, isu a di pakasdaawan a nadeskribir ni Jehova kas “ti naragsak a Dios.” (1 Timoteo 1:11) Nupay kasta, tumaud ti napateg a saludsod. Talaga kadi nga ay-ayatennatayo ni Jehova kas indibidual? Ti sumaganad a kapitulo ti mangsungbat iti dayta.