1-3. Kumbi ndi vinthu nivi vo vinguchitiska kuti nyifwa yaku Yesu yije yakupambana ukongwa ndi nyifwa ya munthu munyaki weyosi?

 ZUŴA linyaki mu vyaka pafufupi 2,000 vo vajumpha, munthu munyaki wangumbika mlandu chinanga kuti pengavi chechosi cho wangunanga, ndipu pavuli paki wangutombozgeka ndi kubayika. Mu mbiri ya ŵanthu, munthu uyu wenga wakwamba cha kutombozgeka kweniso kubayika mwankhaza viyo, ndipu chakupasa chitima ntchakuti ngwakumaliya cha. Kweni nyifwa ya munthu mwenuyu, yenga yakupambana ukongwa ndi nyifwa za ŵanthu anyaki wosi.

² Pa nyengu yo munthu mwenuyu wangusuzgika ukongwa, kwati kwaja waka maora ngamanavi kuti wafwi, kuchanya kunguchitika vinthu vakuziziswa ukongwa vo vingupereka ukaboni wakuti nyifwa yaki yenga yapade. Chinanga kuti wenga msana pakati, kweni mwamabuchibuchi charu chosi chinguchita mdima nge kuti mbusiku. Ndipu nge mo wakulemba mbiri munyaki wangukambiya, pa zuŵa ili, “lumwi linguchita mdima.” (Luka 23:44, 45) Munthu uyu wati waja kamanavi kuti wafwi, wangukamba mazu ngambula kuluwika ngakuti: “Vafiskika!” Kukamba uneneska, nyifwa ya munthu uyu yingufiska chinthu chinyaki chakukhumbika ukongwa. Sembi yo iyu wangupereka yenga nthowa yikulu ukongwa yakulongore chanju, ndipu palivi munthu weyosi yo wakuyilongopu.—Yohane 15:13; 19:30.

³ Munthu mwenuyu ndi Yesu Khristu. Ŵanthu anandi pacharu chosi aziŵa pamwenga akuvwa mo Yesu wangusuzgikiya kweniso mo wangufwiya pa zuŵa lamdima lenili la Nisani 14, mu 33 C.E. Kweni pe chinthu chinyaki chakukhumbika ukongwa cho ŵanthu ŵenaŵa atichitoliyaku kanthu cha. Chinanga kuti Yesu wangusuzgika ukongwa viyo pa nyengu iyi, kweni pe munthu munyaki mweniyo wangusuzgika ukongwa kujumpha penapa. Munthu mwenuyu, ndiyu wangupereka sembi yapade ukongwa pa zuŵa lenili, sembi yo yingulongo kuti we ndi chanju chikulu kuluska munthu weyosi muchilengedu chosi. Kumbi iyu wanguchita wuli? Kwamuka kwa fumbu lenili, kutisambizengi vakukwaskana ndi jalidu lakukhumbika ukongwa lo Yehova wenalu, jalidu la chanju.

4. Kumbi mura wa gulu la asilikali a Aroma wangusimikiza wuli kuti Yesu wenga wakupambana ukongwa ndi ŵanthu anyaki, nanga wangukambanji pakumaliya paki?

⁴ Mura wa gulu la asilikali a Aroma yo wawoneriyanga kubayika kwaku Yesu, wanguzizwa ukongwa ndi mdima ukulu wo unguwa pacharu chosi Yesu wechendafwi, kweniso chidilirisi chikulu cho chinguchitika Yesu wati wafwa ŵaka. Iyu wangukamba kuti: “Munthu uyu wenga nadi Mwana waku Chiuta.” (Mateyu 27:54) Vakuwoneke limu kuti Yesu wenga wakupambana ukongwa ndi ŵanthu anyaki. Msilikali mwenuyu nayu wanguwovyaku pakubayika kwa Mwana wapade waku Chiuta Wapachanya Limu! Kweni kumbi Mwana mwenuyu wenga wakukhumbika wuli kwa Awisi?

5. Kumbi Yehova ndi Yesu atenere kuti anguja limoza kwa nyengu yitali wuli kuchanya?

⁵ Bayibolu likamba kuti Yesu ndiyu “wakwamba kuwaku pa chilengedu chosi.” (Akolose 1:15) Aŵanaŵaniyani waka, Mwana waku Chiuta wengaku vinthu vinyaki vosi muchilengedu vechendalengeki. Kumbi Yehova ndi Yesu anguja limoza kwa nyengu yitali wuli? Asayansi anyaki agomezga kuti charu chajaku kwa vyaka 13 biliyoni. Kwaku isi taŵanthu, nkhwakusuzga kuvwisa kuti nyengu yeniyi njitali wuli. Kweni asani vo asayansi ŵenaŵa akamba vauneneska ndikuti Mwana waku Chiuta wajaku kwa vyaka vakujumpha 13 biliyoni! Kumbi wachitanganji nyengu yosi yeniyi?

6. (a) Kumbi Mwana waku Yehova wachitanganji kuchanya wechendazi pacharu chapasi? (b) Kumbi ntchinthu wuli cho chilongo kuti Yehova ndi Mwana waki atanjana ukongwa?

⁶ Mwana mwenuyu wakondwanga kugwira ntchitu nge “mumisili walusu” wa Awisi. (Nthanthi 8:30) Bayibolu likamba kuti: “Palivi chinanga nkhanthu kamoza ko kakuŵaku kwambula iyu.” (Yohane 1:3) Mwaviyo, Yehova ndi Mwana waki angugwira limoza ntchitu yakulenga vinthu vinyaki vosi. Yeniyi yenga nyengu yakukondwesa ukongwa kwaku yiwu! Tosi tiziŵa kuti mpapi watimuyanja ukongwa mwana waki. Venivi vakuziziswa cha chifukwa chanju “chitovya kuti ŵanthu akoliyanengi ukongwa.” (Akolose 3:14) Mwaviyo, chifukwa chakuti Yehova ndi Mwana waki angujaliya limoza kwa vyaka vinandi, ayanjananga ukongwa kuphara mo isi tingaŵanaŵaniya. Ndipu vakuwoneke limu kuti Yehova Chiuta kweniso Mwana waki mbakukoliyana ukongwa chifukwa cha chanju cho che pakati pawu, kuphara ŵanthu wosi.

7. Yesu wati wabatizika, kumbi Yehova wangulongo wuli kuti wangukondwa ndi vo Mwana waki wanguchita?

 ⁷ Chinanga kuti venga viyo, Yehova wangumutumiza Mwana waki pacharu chapasi kuti waziwi nge munthu. Venivi vilongo kuti kwa vyaka vinandi, Yehova wanguzomereza kuti waleki kujaliya limoza ndi Mwana waki kuchanya. We kuchanya, Yehova wamuwonanga Yesu wachikuwa ndi kuja munthu wakufikapu ndipu waziŵanga vo vachitikanga pa umoyu waki. Wati wakwaniska vyaka 30, Yesu wangubatizika. Kumbi Yehova wanguvwa wuli mumtima, Mwana waki wachibatizika? Iyu wangulongoro mazu kutuliya kuchanya kuti: “Uyu ndi Mwana wangu, mweniyo nditanja, yo watindikondwesa.” (Mateyu 3:17) Yehova wangukondwa ukongwa wati wawona kuti Yesu wachita mwakugomezgeka vosi vo vingukambikiya limu vakukwaskana ndi iyu kweniso vo wangumukambiya kuti wazichiti!—Yohane 5:36; 17:4.

8, 9. (a) Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguchitikiya Yesu pa Nisani 14, mu 33 C.E., nanga Awisi akuchanya angukwaskika wuli? (b) Ntchifukwa wuli Yehova wanguzomereza kuti Mwana waki wasuzgiki kweniso wafwi?

⁸ Kweni kumbi muwona kuti Yehova wanguvwa wuli ndi vo vinguchitika pa Nisani 14, mu 33 C.E.? Kumbi wanguvwa wuli mumtima kuwona Yesu wachiperekeka kweniso kumangika ndi gulu la ŵanthu wo anguza kuzimuko ndi usiku? Nanga wanguvwa wuli akusambira ŵaki achimuthaŵa kweniso po wangumbika mlandu mwambula kulondo marangu? Kumbi Yehova wanguvwa wuli kuwona ŵanthu achinyoza Mwana waki, kumufunyiya mata kumasu, kumupuma kweniso kumukhwechuwa mpaka kumusana kutuwa ndopa? Nanga wanguvwa wuli ŵati amukhoma manja ndi malundi pa chimiti ndi kumusiya penipo ŵanthu achimunyoza? Wuli pa nyengu yo Mwana waki wakwanjiwa waliyanga kuti wamuwovyi pa nyengu yo wavwanga urwirwi? Kumbi wanguvwa wuli Yesu wachimalizika? Kweniso wanguvwa wuli penipo kakwamba kutuliya po vinthu vingulengeke, Mwana waki Wakwanjiwa kwengavi mucharu?—Mateyu 26:14-16, 46, 47, 56, 59, 67; 27:38-44, 46; Yohane 19:1.

⁹ Tisowa chakukamba ndipu tingafiska cha kukonkhoska mo Yehova wavwiyanga wachiwona Mwana waki wachitombozgeka kweniso kufwa. Kweni vo tingafiska kukonkhoska vakukwaskana waka ndi chilatu cho Yehova wanguzomereze kuti Mwana waki wasuzgiki viyo. Ntchifukwa wuli Yehova wanguzomereza kuti wapwetekeki mtima viyo? Iyu wakutivumbuliya chifukwa chaki pa Yohane 3:16. Vesi lenili ndakukhumbika ukongwa ndipu anyaki akamba kuti ndi vesi lo likonkhoska mwakudumuwa uthenga wamampha wakukwaskana ndi Yesu. Vesi ili likamba kuti: “Chiuta wakuchiyanja ukongwa charu, mwakuti wakupereka Mwana waki wapade, kuti weyosi yo wavwana mwaku iyu waleki kunangika,  kweni waje ndi umoyu wamuyaya.” Mwaviyo, Yehova wanguchita vosi venivi chifukwa cha chanju. Yehova wakulongo chanju chikulu ukongwa pakutumiza Mwana waki kuti wazisuzgiki kweniso kufwa chifukwa chaku isi, ndipu yeniyi ndi mphasu yapade ukongwa.

10. Kumbi ndi vinthu wuli vo ŵanthu akhumbika, nanga ntchifukwa wuli mphakusuzga kuziŵa vinthu chayivu vo mazu ngakuti “chanju” ngang’anamuwa?

¹⁰ Kumbi mazu ngakuti “chanju” ngang’anamuwanji? Anandi akamba kuti ŵanthu akhumbikiya ukongwa chanju kuphara chinthu chinyaki chechosi. Kutuwa pa nyengu yo awiyaku mpaka pa nyengu yakufwiya, ŵanthu akhumba kuti ayanjikengi, akondwa asani atanjika kweni awonda pamwenga kufwa asani aleka kwanjika. Chinanga kuti chanju ntchakukhumbika ukongwa viyo, kweni mphakusuzga kukonkhoska kuti chanju ntchinthu wuli. Mbuneneska kuti ŵanthu akamba vinandi vakukwaskana ndi chanju. Mwakuyeruzgiyapu, pe mabuku, ndakatulu kweniso sumu zinandi za chanju. Kweni ndi nyengu zosi cha po vinthu venivi vitiŵawovya ŵanthu kuti aziŵi vo chanju ching’anamuwa. Kanandi, ŵanthu agwiriskiya ntchitu mazu ngakuti “chanju” mu vakuchitika vakupambanapambana vo vichitisa kuti vo ngang’anamuwa vilekengi kuziŵika mbwenu.

11, 12. (a) Kumbi Bayibolu lititiwovya wuli kuziŵa vo chanju ching’anamuwa? (b) Zumbuwani mitundu yinayi ya chanju yeniyo yazambulikanga Muchigiriki chakwambiriya, nanga ndi mazu nanga ngo ngakamba va “chanju” ngo kanandi ngagwiriskikiya ntchitu mu Malemba Ngachigiriki Ngachikhristu? (Wonani mazu ngamumphata.) (c) Kumbi mazu ngakuti a·gaʹpe ngang’anamuwanji mu Malemba Ngachigiriki?

¹¹ Kweni Bayibolu lititiwovya kuvwisa vo chanju ching’anamuwa. Dikishonare yinyaki yo yinkhoska mazu nga mu Bayibolu yingukamba kuti: “Chanju chiziŵika ndi ntchitu zaki.” (Vine’s Expository Dictionary of New Testament Words) Bayibolu lititikambiya vinandi vakukwaskana ndi vo Yehova wakuchita pakulongo chanju kweniso lisungu ku ŵanthu. Mwakuyeruzgiyapu, aŵanaŵaniyani waka chanju chikulu cho Yehova wakutilongo pakutumiza Mwana waki kuti wazitifwiyi. Kukamba uneneska, palivi so chinthu chinyaki cho chingatisambiza kuziŵa vo chanju ching’anamuwa kuphara vo Yehova wakuchita. Mu mitu yakunthazi, tiwonengi vakuyeruzgiyapu so vinyaki vo vilongo mo Yehova wakulongore chanju chaki. Kusazgiyapu yapa, tingasambira so vinandi pa mazu ngakwambiriya ngo ngakamba va “chanju” ngo ngakugwiriskikiya ntchitu mu Bayibolu. Muchigiriki chakali, mwenga mazu nganayi ngo  ngakambanga va “chanju.” a Pa mazu nganayi ngenanga, ngamoza ngo ngagwiriskikiya ntchitu ukongwa mu Malemba Ngachigiriki Ngachikhristu ngakuti a·gaʹpe. Dikishonare yinyaki yo yifwatuliya mazu nga mu Bayibolu yikamba kuti ngenanga “ndi mazu nganthazi ukongwa ngo ngakamba vakukwaskana ndi chanju ngeningo munthu wangangaŵanaŵaniya.” Chifukwa wuli?

¹² Nge mo ngagwiriskikiya ntchitu mu Bayibolu, mazu ngakuti a·gaʹpe kanandi ngakamba va chanju cho munthu watuŵa nachu chifukwa chakulondo fundu za cho ntchamampha. Mwaviyo, munthu walongo chanju chenichi chifukwa cha mo wavwiya ŵaka cha mumtima vakukwaskana ndi munthu munyaki. Tichita kusankha kuti tilongo chanju chenichi chifukwa tiziŵa kuti kuchita venivi nkhwakukhumbika. Ndipu kuphara vosi, munthu mweniyo we ndi chanju cha a·gaʹpe waŵanaŵaniya ukongwa vakukhumba va ŵanthu anyaki mumalu mwa vakukhumba vaki. Mwakuyeruzgiyapu, wonani so vo lemba la Yohane 3:16 likamba. Kumbi “charu” cho Chiuta wakuchiyanja mwakuti wakupereka Mwana waki wapade, ching’anamuwanji? Charu ichi chimiya ŵanthu wosi ŵeniwo angayanduwa ndi sembi yakuwombole yaku Yesu. Anyaki mwa ŵanthu ŵenaŵa achita vinthu vambula kukondwesa Chiuta pa umoyu wawu. Kweni kumbi Yehova watanja weyosi wa ŵanthu ŵenaŵa nge mubwezi waki wapamtima nge mo wayanjiyanga Abrahamu yo wenga wakugomezgeka? (Yakobe 2:23) Awa, kweni mwachanju, Yehova wachitiya weyosi vinthu vamampha chinanga kuti kuchita venivi kungapangisa kuti waluzi vinandi. Iyu wakhumba kuti ŵanthu wosi alapi ndi kusintha nthowa zawu ziheni. (2 Peturo 3:9) Anandi asintha nthowa zawu ziheni ndipu iyu wakondwa ndi kwamba kuŵawona kuti mbabwezi ŵaki.

13, 14. Kumbi ntchinthu wuli cho chilongo kuti kanandi chanju cha a·gaʹpe chilongoreka mwakutole mo munthu wavwiya mumtima?

¹³ Kweni ŵanthu anandi ŵe ndi maŵanaŵanu ngaheni pakukamba va mo Bayibolu ligwiriskiya ntchitu mazu ngakukwaskana ndi chanju cha a·gaʹpe. Yiwu aŵanaŵana kuti chenichi ntchanju cho munthu watichilongo mwakutole ŵaka vo waziŵa vakukwaskana ndi munthu munyaki,  mumalu mwakuchilongo chifukwa cha mo wavwiya mumtima. Kweni uneneska ngwakuti kanandi, chanju cha a·gaʹpe chilongoreka mwakukoliyana ndi mo munthu wavwiya mumtima. Mwakuyeruzgiyapu, pakulemba mazu ngakuti, “Ada atanja Mwana,” Yohane wangugwiriskiya ntchitu mazu ngo ngakutuwa ku mazu ngakuti a·gaʹpe. (Yohane 3:35) Mwakukoliyana ndi venivi, kumbi munthu wangalongo chanju chenichi mwakutole ŵaka vo waziŵa vakukwaskana ndi munthu yo? Awa! Tikamba viyo chifukwa Yohane wachilemba mazu nga pa Yohane 3:35 wanguko mazu ngo Yesu wangukamba ngakuti, “Ada atanja Mwana,” ndipu wangugwiriskiya ntchitu mazu ngo ngatuwa ku mazu ngakuti phi·leʹo. Mwaviyo, chanju cho Yehova walongo kanandi chikwaska mo wavwiya mumtima ndipu chituliya mumtima. Kweni watichilongo ŵaka mwakutole waka vo waziŵa cha. Mumalu mwaki, nyengu zosi watichilongo chifukwa chakulondo fundu zaki za zeru pa nkhani ya chamampha.

¹⁴ Nge mo tawone, mijalidu yosi yo Yehova wenayu njapachanya ukongwa, njakunyoloka kweniso njakukondwesa. Kweni chanju ndilu jalidu laki lakukondwesa ukongwa. Palivi so chinthu chinyaki chechosi cho chitititiska kuja pa ubwezi ndi Yehova kuphara chanju. Ndipu vakukondwesa so kuti chanju ndilu jalidu laki likulu ukongwa. Kumbi tiziŵa wuli venivi?

15. Kumbi Bayibolu likambanji vakukwaskana ndi chanju cho Yehova wenachu vo likambapu cha vakukwaskana ndi mijalidu yaki yinyaki? (Wonani so mazu ngamumphata.)

¹⁵ Bayibolu lititikambiya chinthu chinyaki chakukwaskana ndi chanju cho chizumbulika cha pa mijalidu yinyaki yikuluyikulu yo Yehova wenayu. Malemba ngakambapu cha kuti Chiuta ndi nthazi, pamwenga Chiuta mburunji pamwenga so kuti Chiuta ndi zeru. Iyu we ndi mijalidu yeniyi, ndiyu mweneku wa mijalidu yosi yeniyi ndipuso palivi munthu munyaki weyosi yo tingamuyeruzgiya ndi iyu. Kweni pakukamba va jalidu lachinayi, Bayibolu likamba chinthu chinyaki chakukwaskana ndi jalidu lenili. Ilu likamba kuti: “Chiuta ntchanju.” b (1 Yohane 4:8) Kumbi venivi ving’anamuwanji?

16-18. (a) Ntchifukwa wuli Bayibolu likamba kuti “Chiuta ntchanju”? (b) Pa vinthu vosi vo Yehova wakulenga, ntchifukwa wuli munthu ndiyu ngwakwenere nadi kumiya jalidu la chanju laku Yehova?

 ¹⁶ “Chiuta ntchanju” ndipu venivi ving’anamuwa cha kuti chanju ndi Chiuta ndi vinthu vakuyanana. Mwakuti tingakamba cha kuti “chanju ndi Chiuta.” Yehova ndi mukulu ukongwa kuluska mijalidu yaki yo wenayu. Iyu ndi Chiuta yo waŵanaŵana, wachita chitima kweniso we ndi mijalidu yinyaki kusazgiyapu pa chanju. Kweni chanju ndilu jalidu laki likulu ukongwa. Pakukonkhoska vesi lenili, dikishonare yinyaki yo yifwatuliya mazu nga mu Bayibolu yikamba kuti: “Chiuta ntchanju pa chechosi.” Kuti tivwisi umampha, panyaki tikonkhoski munthowa iyi: Nthazi zo Yehova wenazu zitimuchitiska kuti wachitepu kanthu. Urunji kweniso zeru zaki vitimuwovya kuziŵa nthowa yamampha yo wangachitiya venivo. Kweni chanju ndichu chitimuchitiska kuti wachiti vo wakhumba. Ndipu asani walongo mijalidu yaki yinyaki, nyengu zosi walongo so chanju.

¹⁷ Kanandi tikamba kuti Yehova ntchakuwoniyapu chamampha pa nkhani yakulongo chanju. Mwaviyo asani tikhumba kusambira vakukwaskana ndi chanju cho munthu walongo chifukwa cha kulondo fundu za mu Bayibolu, titenere kusambira so vakukwaskana ndi Yehova. Mbuneneska kuti ŵanthu nawu alongo jalidu lenili. Ntchifukwa wuli ve viyo? Pa nyengu yo walengiyanga vinthu, tikayika cha kuti Yehova wakambanga ndi Mwana waki mazu yanga ngakuti: “Tiyeni tipangi munthu mu chikozgu chidu ndipu waje wa nge isi.” (Genezesi 1:26) Pa vakulengeka vosi vo ve pacharu chapasi, mbanthu pe wo angasankha kulongo chanju kuyezga Awusewu akuchanya. Kumbukani kuti Yehova wakusankha kugwiriskiya ntchitu vakulengeka vakupambanapambana kuti vimiyi mijalidu yaki yapachanya. Kweni iyu wakusankha kuti munthu yo ntchakulengeka chakukhumbika ukongwa pa charu, ndiyu wamiyi chanju chenicho ndi jalidu laki lakulu.—Ezekiyeli 1:10.

¹⁸ Asani tilongo chanju chambula chinyengu, tiyezga jalidu lapachanya ukongwa laku Yehova. Venivi viyanana ŵaka ndi vo wakutumika Yohane wangulemba kuti: “Te ndi chanju chifukwa iyu ndiyu wangwamba kutiyanja.” (1 Yohane 4:19) Kweni Yehova wangwamba kutiyanja munthowa wuli?

19. Ntchifukwa wuli tingakamba kuti chanju ndichu chinguchitiska Yehova kuti walengi vinthu?

¹⁹ Chanju ntchachilendu cha. Aŵanaŵaniyani waka fumbu ili: Ntchinthu wuli cho chinguchitiska Yehova kuti walengi vinthu? Kumbi  chenga chifukwa chakuti wenga yija ndipu wakhumbanga munthu wakuti wajengi nayu? Awa, Yehova ngwakukwana kali ndipu palivi cho wasoŵa, kweniso wakhumbikiyanga chovyu cha kutuliya ku munthu munyaki weyosi. Kweni chifukwa chakuti chanju ndi jalidu lo lichitiska kuti munthu wachitiyengi anyaki vinthu vamampha, Yehova nayu chifukwa cha chanju chaki wangulenga angelu kweniso ŵanthu kuti akondwengi ndi vinthu vakukondwesa. Kweni “wakwamba kulengeka ndi Chiuta” wenga Mwana waki wapade. (Chivumbuzi 3:14) Pavuli paki, Yehova wangugwiriskiya ntchitu Mumisili Walusu mwenuyu pakulenga vinthu vinyaki vosi, ndipu angwamba kulenga angelu. (Yobu 38:4, 7; Akolose 1:16) Yehova wakupaska angelu anthazi ŵenaŵa wanangwa wakusankha ŵija vakuchita, zeru kweniso wakuŵalenga munthowa yakuti angaguŵa pamwenga kukondwa ndi vinthu. Chifukwa cha venivi yiwu ŵenga ndi mwaŵi wakulongorana chanju kweniso kuja mabwezi ndipu chakukhumbika ukongwa ntchakuti ŵenga ndi mwaŵi wakuja pa ubwezi ndi Yehova Chiuta. (2 Akorinto 3:17) Mwaviyo, angelu atanja anyawu chifukwa chakuti Yehova ndiyu wangwamba kuŵayanja.

20, 21. Kumbi Adamu ndi Heva anguwona ukaboni wuli wakuti Yehova waŵayanjanga, nanga yiwu anguchita wuli?

²⁰ Ndimu so venge ndi ŵanthu. Kutuliya ŵaka pakwamba, Yehova waŵayanjanga ukongwa Adamu ndi Heva. Peposi po angayenda mu Paradayisu, mu munda wa Edeni mo Yehova wanguŵaŵika, ajiwoniyanga ŵija ukaboni wakuti Awusewu akuchanya atiŵayanja. Wonani vo Bayibolu likamba kuti: “Yehova Chiuta wangupanda munda mu Edeni, chakuvuma; ndipu mwenimo wanguŵikamu munthu yo wangupanga.” (Genezesi 2:8) Kumbi mukulutapu ku malu ngakutowa ukongwa pamwenga ku paki? Ntchinthu wuli cho chingumukondwesani ukongwa? Kumbi mungukondwa ndi ukweru wa lumwi wo waporotanga mu mani ngavimiti? Pamwenga mungukondwa ndi kutowa kwa maluŵa ngakupambanapambana? Kumbi mungukondwa ndi kupopoma kwa maji mu msinji pamwenga kumba kwa tiyuni kweniso kuliya kwa vidononu? Wuli pakukamba za fungu lamampha la vimiti, maluŵa kweniso vipasu? Mwemosi mo vingaŵiya, mazuŵa nganu palivi malu ngengosi ngakutowa pamwenga paki yo tingayiyeruzgiya ndi munda wa Edeni. Ntchifukwa wuli tikamba viyo?

²¹ Chifukwa chakuti munda wa Edeni ungupandika ndi mweneku Yehova! Mwaviyo utenere kuti wenga wakutowa ukongwa. Mumunda uwu, mwenga vimiti va mtundu wewosi kweniso vipasu vakunowa ukongwa. Kusazgiyapu yapa, munda wenuwu wenga ukulu ukongwa, wenga ndi maji ngakukwana kweniso mwenga vinyama vinandi vakukondwesa. Adamu and Heva ŵenga ndi chechosi cho chatingi chiŵawovyengi  kuti akondwengi ndi umoyu kusazgiyapu kugwira ntchitu yakukondwesa kweniso kuja ŵanthu akufikapu. Yehova ndiyu wangwamba kuŵayanja, ndipu nawu akhumbikanga so kumuyanja. Kweni ntchachitima kuti yiwu angutondeka kuchita venivi. Mumalu mwakuvwiya Awusewu akuchanya chifukwa chakuŵayanja, yiwu anguŵagalukiya.—Genezesi, chaputala 2.

22. Kumbi vo Yehova wanguchita ŵanthu ŵati amugalukiya mu munda wa Edeni vingulongo wuli kuti we ndi chanju chambula kumala?

²² Venivi vitenere kuti vingumupweteka ukongwa Yehova. Kweni kumbi Yehova wakuleka kwanja ŵanthu chifukwa chakugaluka kwaku Adamu ndi Heva? Awa! Bayibolu likamba kuti: “Chanju chaki chambula kumala ntchamuyaya.” (Salimo 136:1) Ndichu chifukwa chaki iyu wangupanga manozgeru ngakuwombole ŵana wosi aku Adamu ndi Heva akuvwiya kweniso a mtima wakunyoloka. Ndipu nge mo tawone kali, chimoza mwa vinthu vo Yehova wanguchita kuti wataski ŵanthu, nkhutumiza Mwana waki wakwanjiwa kuti wazipereki sembi umoyu waki, chinanga kuti venivi vingumuŵaŵa ukongwa mumtima.—1 Yohane 4:10.

23. Ntchifukwa wuli Yehova ndi “Chiuta walikondwa,” nanga ndi fumbu wuli lo limukikengi mu mutu wakulondopu?

²³ Kukamba uneneska, kwamba kali, Yehova ndiyu watamba kuchitapu kanthu kuti walongo kuti watanja ŵanthu. Ndipu munthowa zinandi, “iyu ndiyu wangwamba kutiyanja.” Chanju chichitiska kuti ŵanthu akoliyanengi kweniso kuti akondwengi, mwaviyo mphakuvwika kuti Yehova wakambika kuti ndi “Chiuta walikondwa.” (1 Timoteyo 1:11) Kweni fumbu lakukhumbika ukongwa ndakuti: Kumbi Yehova watitiyanja nadi, weyosi pakuyija? Fumbu lenili limukikengi mu mutu wakulondopu.