1, 2. (a) Na cava e dau cakava na tina ni tagi na luvena? (b) Na yalololoma cava e kaukaua cake mai na yalololoma vakatina?

 DUA na ka na nona tagi e dua na gonedramidrami ena lomaloma ni bogi. Ia sega ni bera ga na duri nei tinana. Sa dau moce yadrayadra tu ga me tekivu mai na sucu nei luvena. Sa bau kila tale ga na duidui ni domo ni nona tagi. E kila mai na domo i luvena lailai ke tagi ni via sucu, tagi ni vinakata me roqoti, se tagi ni via veisau. Ia se mani vakacava na tagi i gone, ena tu vakarau o tinana me vakaceguya. Dua na ka na nona mositi luvena, ena sega kina ni vakalecalecava na domo ni nona tagi.

² E sega ni dua e lecava na yalololoma ni dua na tina vua na leweniketena. Ia e tiko e dua na yalololoma e duatani sara—na yalololoma ni noda Kalou o Jiova. Nida vakadikeva na itovo totoka qo ena rawa ni vakavolekati keda vua. Ia meda raica sara mada qo se cava na yalololoma, kei na sala e vakaraitaka kina o Jiova na itovo qo.

3. Na cava na ibalebale ni vosa vakaIperiu e dau vakadewataki me “vakaraitaka na loloma” se “veinanumi”?

³ E macala mai na itukutuku ena iVolatabu ni veivolekati sara na yalololoma kei na kauai. E vica toka na vosa vakaIperiu kei na vosa vaKirisi era vakamatatataka na yalololoma. Kena ivakaraitaki na vosa vakaIperiu na ra·chamʹ, e dau vakadewataki vakalevu me “vakaraitaka na loloma” se “veinanumi.” E kaya e dua na ivolavosa ni ra·chamʹ e “vakaibalebaletaki ena yalololoma eda dau vakila nida raici ira na vakaleqai, se da raica e dua eda veidredreti ni gadreva na noda veivuke.” Na vosa vakaIperiu qo e veiwekani tale ga kei na  vosa e dau vakadewataki me “katonigone,” e rawa tale ga ni vakadewataki me “yalololoma vakatina.” a—Lako Yani 33:19; Jeremaia 33:26.

4, 5. E vakayagataka vakacava na iVolatabu na yalololoma vakatina me vakamatatataka kina na yalololoma i Jiova?

⁴ E vakayagataka na iVolatabu na yalo ni veimositi vakatina me vakamatatataka kina vei keda na yalololoma i Jiova. Eda wilika ena Aisea 49:15: “Ena guilecava e dua na yalewa na luvena e sucu tiko se sega ni lomana [ra·chamʹ] na leweniketena? Ke guilecava mada ga, au na sega sara ni guilecavi iko.” Na ivakamacala totoka qo e vakaraitaka na bibi ni loloma i Jiova vei ira nona tamata. Ena sala cava?

⁵ Sa bau va ya me dua na tina me guilecava me qarava se vakania na luvena! O ira mada ga na gonedramidrami ena vakatau sara tu ga na nodra karoni kei na nodra qarauni ena yalololoma i tinadra. Ia e ka ni rarawa ni so na tina era sega ni dau kauaitaka na luvedra, vakauasivi ena gauna qo e “vakilai kina e levu na ka dredre,” lako vata kei na kena sa ‘yali na veilomani vakaveiwekani.’ (2 Timoci 3:1, 3) Ia e kaya o Jiova, “au na sega sara ni guilecavi iko.” E duadua tu ga na yalololoma i Jiova vei ira na nona tamata. Na nona yalololoma e uasivia sara na yalololoma ni dua na tina vua na luvena. Sa rauta me kaya e dua na dauvolavola me baleta na Aisea 49:15: “Qo e dua vei ira na itukutuku levu, se itukutuku levu duadua sara ga ni loloma ni Kalou ena Veiyalayalati Makawa.”

6. Era raica vakacava e levu na yalololoma? Ia na cava e vakadeitaka vei keda o Jiova?

⁶ Vakacava, e ivakaraitaki ni malumalumu na yalololoma? Levu era nanuma ni vaka kina. Kena ivakaraitaki, e dau vakavulica e dua vei ira na vuku dokai ni Roma o Seneca, e  dua a bula donui Jisu, ni “veikauaitaki e sega ni dodonu me tiki ni noda itovo.” E dau tokona o Seneca na ivakavuvuli e vakatokai na Stoicism, na ivakavuvuli e vakabibitaka na yalo kaukaua, me kua na veinanumi se veikauaitaki. E kaya o Seneca ni tamata vuku ena vukei ira na leqa tu, ia me kua ga ni yalololoma vei ira de kauta laivi na nona lomavakacegu. Na rai qiqo va qori ena sega ni vakavurea na yalololoma. Ia e sega sara ga ni va qori o Jiova! E vakadeitaka vei keda o Jiova ena nona Vosa ni “dau veikauaitaki qai dau yalololoma.” (Jemesa 5:11) Me vaka eda na qai raica, na yalololoma e sega ni ivakaraitaki ni malumalumu, ia e ivakaraitaki ga ni yaloqaqa kei na kaukaua. Meda raica sara mada se vakaraitaka vakacava o Jiova na yalololoma me vaka e dua na itubutubu dauloloma.

7, 8. Na cakacaka cava era vakararawataki kina na Isireli e Ijipita makawa, ia e rogoca vakacava o Jiova na nodra rarawa?

⁷ E matata vei keda na yalololoma i Jiova nida raica na ka e cakava ina matanitu o Isireli. Nanuma tiko ni gauna era a tu vakabobula kina mai Ijipita e vica na milioni na Isireli, dua na ka na rarawa era a sotava. O ira na kai Ijipita era “vakadredretaka tiko ga na nodra bula nira vakarota mera caka palasita, mera buli biriki, mera qai cakava na cakacaka kece ni bobula.” (Lako Yani 1:11, 14) Era mani tagici Jiova na Isireli ena levu ni nodra rarawa. E qai sauma vakacava nodra tagi na Kalou yalololoma?

⁸ E mositi Jiova sara ga na ka e raica. E kaya kina: “Au sa raica dina na nodra vakaloloma na noqu tamata e Ijipita, au sa rogoca tale ga na nodra tagi ena vukudra na veivakasaurarataki mera cakacaka, niu kila vinaka na ka mosimosi era vakila tiko.” (Lako Yani 3:7) E sega ni rawa ni raica wale tu o  Jiova na nodra vakararawataki na nona tamata kei na nodra tagi. Me vaka eda sa raica mai ena Wase 24, o Jiova e dau rarawa tale ga nira rarawa na nona tamata. Na nona dau vakila o Jiova na nodra rarawa na nona tamata e dau tuburi koya sara ga kina na yalololoma. Ia e sega ni dau vakila wale tiko ga o Jiova na nodra rarawa na nona tamata; e dau yavala sara ga o koya me cakava kina e dua na ka. E kaya na Aisea 63:9: “Ena nona loloma kei na nona veinanumi e voli ira lesu kina.” Ena ‘liga qaqa’ i Jiova, e vakabulai ira kina na Isireli mai Ijipita. (Vakarua 4:34) E muri sa qai vakani ira ena mana, qai kauti ira ina dua na vanua bulabula mera taukena.

9, 10. (a) Na cava e vakabulai ira kina vakavica vata na Isireli o Jiova nira sa vakatikori oti ena Vanua Yalataki? (b) Na veika rarawa cava a vakabulai ira kina na Isireli o Jiova ena gauna i Jefica? Ia na cava a yavala kina me veivakabulai?

⁹ E sega ni yala ga e kea na yalololoma i Jiova. Nira sa lai vakatikori ena vanua yalataki na Isireli, era se dau talaidredre voli ga, ra sotava tale ga kina na kena ca. Ia oti ga era dau lialiaci, ra qai tagici Jiova tale. Vakavica vata nona vakabulai ira tale tiko o Jiova. Ena vuku ni cava? “Ni lomani ira na nona tamata.”—2 Veigauna 36:15; Dauveilewai 2:11-16.

¹⁰ Vakasamataka mada na ka a yaco ena gauna i Jefica. Me vaka nira a vuki na Isireli mera qaravi ira na kalou lasu, sa qai vakalaiva o Jiova mera vakararawataki vei ira na kai Amoni me 18 na yabaki. E muri, sa ra qai veivutuni na Isireli. E kaya na iVolatabu: “Era biuta laivi sara na kalou tani e tiko vei ira mera qaravi Jiova, me kua ni raica tiko na nodra rarawa na Isireli.” b (Dauveilewai 10:6-16) Ena gauna ga  era vakaraitaka kina na tamata i Jiova nodra veivutuni dina, gauna tale ga oya sa na tu vakarau kina o Jiova me vakacegui ira mai na nodra rarawa. Mani solia na Kalou yalololoma qo vei Jefica na kaukaua me vakabulai ira na Isireli mai vei ira na kedra meca.—Dauveilewai 11:30-33.

11. Na cava eda vulica me baleta na yalololoma ena ka e dau cakava o Jiova vei ira na Isireli?

¹¹ Na cava eda vulica me baleta na yalololoma mai na ka e dau cakava o Jiova vei ira na Isireli? Kena imatai, eda raica ni sega ni kila wale ga o koya na rarawa era sotava tiko na nona tamata. Nanuma na ivakaraitaki ni tina ena yavala me cakava sara ga e dua na ka ni tagi o luvena. E vaka kina o Jiova, e sega ni vakawaletaka o koya na nodra tagi na nona tamata. Ni Kalou yalololoma, ena vakacegui ira mai na ka era tagica. Kena ikuri, eda vulica ena ka e cakava o Jiova ena vukudra na Isireli ni nona yalololoma e sega ni ivakaraitaki ni malumalumu, baleta ni nona lomani ira e dau yavala kina me vakaraitaka na nona kaukaua me taqomaki ira kina nona tamata. Ia vakacava e dau yalololoma o Jiova ina tamata yadua?

12. E macala vakacava mai na Lawa ni o Jiova e kauaitaka na tamata yadua?

¹² Na Lawa e vakarautaka o Jiova ina matanitu o Isireli e vakaraitaka nona yalololoma ina tamata yadua. Kena ivakaraitaki na nona kauaitaki ira na dravudravua. E kila o Jiova ni rawa ni basika eso na leqa tawanamaki, qai rawa ni vakadravudravuataka e dua na Isireli. Mera dau raici gona vakacava na dravudravua? E vakaroti ira na Isireli o Jiova: “Mo kua ni vakaukauataka na lomamu se mo qumia na ligamu vua na tacimu dravudravua. Mo lomasavu ni oni soli ka vua, ia mo kua ni soli ka vua ena voraki, oya na vuna ena  vakalougatataki iko kina o Jiova na nomu Kalou ena nomu cakacaka kece ga kei na itavi kece o qarava.” (Vakarua 15:7, 10) A vakaroti ira tale ga na Isireli o Jiova mera kua ni tamusuka na bati ni nodra veiwere, se mera tomika na vua ni nodra were e lulutu nira tatamusuki. Na veika qo mera na qai lai vakayagataka o ira era leqa tu. (Vunau ni Soro 23:22; Ruci 2:2-7) Nira muria na lewenivanua na lawa qo e vakarautaki me baleti ira na dravudravua, e sega kina ni dua na lewe i Isireli e lai kere kena wavoki tu. Vakacava e vakaraitaka qo na yalololoma i Jiova?

13, 14. (a) E macala vakacava mai na vosa i Tevita ni o Jiova e kauaitaki keda yadua? (b) E dina vakacava ni o Jiova e voleka vei ira e “ramusu na lomadra” se “dasila na yalodra”?

¹³ Nikua tale ga, dua na ka na nona kauaitaki keda yadua na noda Kalou dauloloma. Meda kua ni guilecava ni kila vinaka tiko o koya na veika rarawa eda sotava tiko. E vola na daunisame o Tevita: “Na mata i Jiova sa dei tu ga vei ira na yalododonu, na daligana tale ga e rogoca na nodra tagi ni kere veivuke. E voleka o Jiova vei ira sa ramusu na lomadra, e vakabulai ira sa dasila na yalodra.” (Same 34:15, 18) E kaya e dua na daunivakamacala ni iVolatabu me baleti ira na vakamacalataki ena tikinivolatabu qo: “Qo o ira e vusolo na lomadra nira veivutunitaka na cala era cakava, era yalolokomi, ra qai yalomaloku, ra qai yalomalumalumu.” O ira va qo era na nanuma ni sa rui yawaki ira o Jiova, e sega tale ga ni kauaitaki ira nira sa rui lolovira. Ia e sega sara ga ni dina oya. Na vosa i Tevita e vakadeitaka vei keda ni o Jiova e sega ni laivi ira na “yalomalumalumu” mera biu wale tu. E kila na noda Kalou yalololoma ni gauna sara ga va qo eda dau qai gadrevi koya kina vakalevu, qai dau tu volekati keda o koya.

¹⁴ Wilika mada e dua na italanoa qo. E dua na tina mai Merika e cicivaki luvena i valenibula ni tarai koya vakabibi na mate ni itilotilo. Ni ratou dikevi gone oti na vuniwai, ratou vakaraitaka sara vei tinana ni sa na bogi dua toka mada i valenibula  o gone. E moce e vei o tinana ena bogi oya? Ena dua na idabedabe ena yasa ni loga sara ga nei luvena! Me vaka ni tauvimate na luvena tagane, e vinakata ga o koya me toka e yasana. Ke sa va ya e dua na tina, sa na qai wacava o koya na Tamada vakalomalagi! Nida buli ga meda ucui koya. (Vakatekivu 1:26) Eda raica ena vosa ni veivakacegui ena Same 34:18 ni o Jiova e vaka na itubutubu dauloloma ena nona dau “voleka” sara vei keda me vukei keda ke ‘ramusu na lomada’ se ‘dasila na yaloda.’

15. Na sala cava e dau vukei keda yadua kina o Jiova?

¹⁵ Ena vukei keda yadua vakacava o Jiova? Ena sega ni kauta laivi sara na veika e vakararawataki keda tiko. Ia o Jiova ena vakarautaka na veika era gadreva o ira era kere veivuke yani vua. Na nona vosa na iVolatabu e vutucoqa ena ivakasala e rawa ni yaga vei keda. Ena ivavakoso, sa vakarautaki ira kina na ivakatawa vakayalo o Jiova. O ira qo era na saga tale ga mera vakatotomuria na yalololoma i Jiova ena nodra vukei ira na nodra itokani vakayalo. (Jemesa 5:14, 15) E “Daurogo Masu” o Jiova, dau solia tale ga “na yalo tabu vei ira era kerea vua!” (Same 65:2; Luke 11:13) Na yalo tabu e rawa ni solia vei keda “na kaukaua e uasivia na kaukaua ni tamata” meda vosota kina me yacova ni sa qai kauta laivi na Matanitu ni Kalou na veika dredre kece. (2 Korinica 4:7) Vakacava, eda sega ni marautaka na isolisoli kece qo? Meda kua ni guilecava ni ka kece qo era ivakaraitaki ni yalololoma levu i Jiova.

16. Na cava na ivakaraitaki levu duadua ni yalololoma i Jiova? E tarai keda yadua vakacava na nona loloma qo?

¹⁶ Io, e ivakaraitaki levu duadua ni yalololoma i Jiova na nona solia na Luvena e dau mosita me keda ivoli. Qo e dua na isolisoli vakayalololoma i Jiova e dolava na sala meda bula kina. Nanuma tiko ni ivoli qori e baleti keda yadua sara ga. Sa rauta me kaya o Sakaraia, na tama i Joni na Dauveipapitaisotaki ni isolisoli qo e vakatakila na “loloma levu ni noda Kalou.”—Luke 1:78.

17-19. (a) Eda kila vakacava mai na iVolatabu ni na sega ni yalololoma tu ga o Jiova? (b) Na cava e sa oti koso kina na yalololoma i Jiova vei ira na nona tamata?

¹⁷ Vakacava e sega ni vakaiyalayala na yalololoma i Jiova? Sega, e vakaraitaka vakamatata na iVolatabu ni o Jiova e sega ni dau yalololoma vei ira era saqata na nona ivakatagedegede savasava. (Iperiu 10:28) Meda raica mada na vuna e dau vakayacora kina qo ena noda vakasamataka na kedra ivakaraitaki na Isireli.

¹⁸ E dau vakabulai ira na Isireli o Jiova mai vei ira na kedra meca, ia ena sega ni yalololoma tu ga o Jiova. Sa ra qaravi matakau na nona tamata talaidredre, era kauta sara mada ga na nodra matakau vakasisila ena loma ni valenisoro i Jiova! (Isikeli 5:11; 8:17, 18) Eda wilika tale ga: “Era vakasewasewani ira tiko ga na italai ni Kalou dina, era beca na nona vosa, era vakalialiai ira na nona parofita qai cudruvi ira o Jiova, e sega tale nira vakabulai rawa.” (2 Veigauna 36:16) Sa ra yacova na Isireli e dua na vanua sa sega tale kina ni dodonu me vakaraitaki vei ira na yalololoma, sa ra sureta sara tiko ga na cudru i Jiova. Na cava e qai yaco?

¹⁹ Sa sega ni rawa tale ni qai yalololoma vei ira na nona tamata o Jiova. E kaya: “Au na sega ni yalololoma, se rarawa, se lomani ira, ena sega ni dua na ka me tarova noqu vakarusai ira.” (Jeremaia 13:14) Mani vakarusai o Jerusalemi kei na kena valenisoro, ra qai kau vakavesu i Papiloni na Isireli. E dau yaco dina ga na leqa ni sa sivia tale na talaidredre ni tamata, ni sa lai sivita na iyalayala ni yalololoma vakalou!—Lele i Jeremaia 2:21.

20, 21. (a) Na cava ena yaco ni sa na yacovi na iyalayala ni yalololoma vakalou? (b) Na isolisoli yalololoma cava i Jiova ena veivosakitaki ena wase tarava?

²⁰ Vakacava nikua? E sega ni veisau o Jiova. Ena nona yalololoma, e lesi ira kina na nona iVakadinadina mera vunautaka yani na “itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou” ena  veiyasa i vuravura. (Maciu 24:14) Nira vakarorogo na tamata yalomalumalumu, e vukei ira o Jiova mera taura matua na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. (Cakacaka 16:14) Ia na cakacaka qo ena sega ni caka tu me tawamudu. Ena sega tale ni ka vakayalololoma me vakalaiva o Jiova me cici tiko ga na vuravura ca qo me salavata kei na kena rarawa, leqa, kei na vutugu. Ni sa na yacovi na iyalayala ni yalololoma vakalou, ena qai yavala o Jiova me vakarusa na ivakarau ni veiliutaki i Setani kei ira era vakarorogo vua. Ni vakayacora mada ga qo, ena salavata tiko ga kei na nona yalololoma—ena vuku ni ‘yacana tabu’ kei ira na nona tamata. (Isikeli 36:20-23) Ena vakarusa o Jiova na ka ca kece, ena qai sosomitaka ena dua na vuravura vou. Me baleti ira na tamata ca, e kaya o Jiova: “Ena sega ni lomani ira na mataqu, au na sega ni nanumi ira. Au na sauma vei ira me vaka na nodra ivalavala.”—Isikeli 9:10.

²¹ Ena gauna mada ga qo, se yalololoma tiko o Jiova vei ira na nona tamata, vei ira tale ga era sa mua tiko ina rusa. O ira na tamata ivalavala ca era veivutuni dina e rawa ni yaga vei ira e dua na isolisoli vakayalololoma i Jiova—na veivosoti. Ena wase tarava, eda na veivosakitaka kina eso na vosa vakatautauvata ena iVolatabu ena vakaraitaka na taucoko ni veivosoti i Jiova.