1, 2. (a) Paano ang isa ka iloy kinaugali nga nagadipara sang ginahibi sang iya bata? (b) Ano nga balatyagon ang mas mabaskog pa sa kaawa sang isa ka iloy?

NAGHIBI ang bata sang tungang gab-i. Gilayon nga nagbugtaw ang iloy. Indi na mahamuok ang iya tulog sugod sang mabun-ag ang iya bata. Nakilala na niya ang lainlain nga paghibi sang iya bata. Gani, masami nga mahibaluan niya kon bala dapat niya patition, kuguson, ukon diparahon ang iya bata. Apang bisan ano man ang ginahibi sang bata, ginadipara ini dayon sang iloy. Indi mahimo nga pabungulan lamang niya ang ginakinahanglan sang iya bata bangod palangga gid niya ini.

² Ang kaawa nga ginabatyag sang iloy sa iya bata amo ang isa sang labing malum-ok nga mga balatyagon nga nahibaluan sang tawo. Apang, may isa ka balatyagon nga mas mabaskog pa—ang malum-ok nga kaawa sang aton Dios nga si Jehova. Ang pagbinagbinag sa sining makagalanyat nga kinaiya makabulig sa aton nga mangin suod pa kay Jehova. Gani, binagbinagon naton kon ano ang kaawa kag kon paano ini ginapakita sang Dios.

3. Ano ang kahulugan sang Hebreong berbo nga ginbadbad “magpakita sing kaluoy” ukon “magkaluoy”?

³ Sa Biblia, may suod nga kaangtanan ang kaawa kag kaluoy. May pila ka Hebreo kag Griegong tinaga nga nagapaalinton sang ideya sang malum-ok nga kaawa. Binagbinaga, halimbawa, ang Hebreong berbo nga ra·chamʹ, nga masami ginabadbad nga “magpakita sing kaluoy” ukon “magkaluoy.” Ang isa ka reperensia nga sinulatan nagapaathag nga ang berbo nga ra·chamʹ “nagapabutyag sing isa ka tudok kag malum-ok nga pagbatyag sing kaawa, subong sang kon makita naton ang pagluya ukon pag-antos sang mga tawo nga ginahigugma naton ukon nagakinahanglan  sang aton bulig.” Ining Hebreong termino, nga ginaaplikar ni Jehova sa iya kaugalingon, naangot sa tinaga para sa “taguangkan” kag sarang malaragway subong “iloynon nga kaawa.” *—Exodo 33:19; Jeremias 33:26.

4, 5. Paano ginagamit sang Biblia ang balatyagon sang isa ka iloy para sa iya bata agod tudluan kita nahanungod sa kaawa ni Jehova?

⁴ Ginagamit sang Biblia ang balatyagon sang isa ka iloy para sa iya bata agod tudluan kita sang kahulugan sang kaawa ni Jehova. Sa Isaias 49:15, aton mabasa: “Malimtan bala sang isa ka babayi ang iya ginapasuso nga anak, amo nga indi sia magkaawa [ra·chamʹ] sa anak sang iya taguangkan? Huo, mahimo nga malipat sila, apang indi ako malipat sa imo.” (The Amplified Bible) Ginapadaku sining makatalandog nga paglaragway ang kadalumon sang kaawa ni Jehova para sa iya katawhan. Sa anong paagi?

⁵ Mabudlay hunahunaon nga ang isa ka iloy malipat sa pagbatiti kag sa pag-atipan sa iya ginapasuso pa nga anak. Kay man, ang isa ka lapsag wala sing mahimo sa iya kaugalingon; sa gab-i kag adlaw kinahanglan sang bata ang igtalupangod kag pagpalangga sang iya iloy. Apang, makapasubo nga may mga iloy nga nagapatumbaya sa sini, ilabi na sa sining “makahalanguyos nga mga tion” nga kulang ang “kinaugali nga gugma.” (2 Timoteo 3:1, 3) “Apang,” siling ni Jehova, “indi ako malipat sa imo.” Ang malum-ok nga kaawa ni Jehova para sa iya mga alagad indi mapaslawan. Mas mabaskog ini sangsa labing malum-ok nga kinaugali nga balatyagon nga mahanduraw naton—ang kaawa nga normal nga ginabatyag sang isa ka iloy para sa iya lapsag. Indi katingalahan nga ang isa ka komentarista nagsiling tuhoy sa Isaias 49:15: “Isa ini sang pinakamabaskog, kon indi man ang pinakamabaskog nga pagpabutyag sang gugma sang Dios sa Daan nga Testamento.”

6. Paano gintamod sang madamo nga di-himpit nga tawo ang malum-ok nga kaawa, apang ano ang ginapasalig sa aton ni Jehova?

⁶ Tanda bala sang kaluyahon ang malum-ok nga kaawa?  Madamong di-himpit nga tawo ang may subong sini nga pagtamod. Halimbawa, ang Romanong pilosopo nga si Seneca, nga kontemporaryo ni Jesus kag nagapanguna nga intelihente nga tawo sa Roma, nagtudlo nga “ang kaluoy isa ka kaluyahon sa hunahuna.” Si Seneca isa ka sumalakdag sang Stoicismo, nga isa ka pilosopiya nga nagapadaku sang pagkakalmado nga wala sing balatyagon. Siling ni Seneca, mahimo buligan sang isa ka maalam nga tawo ang mga nagakinahanglan sing bulig, apang indi sia dapat magbatyag sing kaluoy, kay ini nga balatyagon magadula sang iya kalinong sa kaugalingon. Ining maiyaiyahon nga pagtamod sa kabuhi wala nagahatag sing duog para sa tinagipusuon nga kaawa. Apang indi gid subong sini si Jehova! Sa iya Pulong, ginapasalig kita ni Jehova nga sia “tuman kalum-ok sa pagpalangga kag maluluy-on [sa literal, “mainawaon”].” (Santiago 5:11) Subong makita pa naton, ang kaawa indi isa ka kaluyahon kundi isa ka mabakod kag importante nga kinaiya. Usisaon naton kon paano si Jehova, kaangay sang isa ka mahigugmaon nga ginikanan, nagapakita sini.

7, 8. Sa anong paagi nag-antos ang mga Israelinhon sa dumaan nga Egipto, kag ano ang ginhimo ni Jehova sa ila pag-antos?

⁷ Ang kaawa ni Jehova maathag nga makita sa iya pagpakig-angot sa pungsod sang Israel. Sang nagahingapos ang ika-16 nga siglo B.C.E., minilyon ka Israelinhon ang naulipon sa dumaan nga Egipto, diin ginpigos gid sila. Kag “padayon nga ginpapait [sang mga Egiptohanon] ang ila kabuhi sa mabug-at nga pagkaulipon sa daga kag sa mga tisa.” (Exodo 1:11, 14) Sa ila kapiot, nagtuaw ang mga Israelinhon kay Jehova nga nagapangayo sing bulig. Ano ang ginhimo sang Dios nga may malum-ok nga kaawa?

⁸ Natandog ang tagipusuon ni Jehova. Sia nagsiling: “Sing walay duhaduha nakita ko ang kapipit-an sang akon katawhan nga  yara sa Egipto, kag nabatian ko ang ila pagtuaw bangod sa ila nga nagapilit sa ila sa pagpangabudlay; kay nahibaluan ko gid ang kasakit nga ila ginaantos.” (Exodo 3:7) Indi makita ni Jehova ang pag-antos sang iya katawhan ukon mabatian ang ila mga pagtuaw kon indi niya pagbatyagon ini. Subong sang nahangpan naton sa Kapitulo 24 sini nga libro, si Jehova isa ka Dios nga may kahanuklog. Ang kahanuklog—ang ikasarang nga mabatyagan man ang ginaantos sang iban—naangot gid sa kaawa. Apang wala lamang ginbatyag ni Jehova ang pag-antos sang iya katawhan; napahulag sia nga maghikot para sa ila. Ang Isaias 63:9 nagasiling: “Sa iya gugma kag sa iya kaawa gintubos niya sila.” Paagi sa “makusog nga kamot,” ginluwas ni Jehova ang mga Israelinhon gikan sa Egipto. (Deuteronomio 4:34) Pagkatapos sadto, gin-amanan niya sila sing milagruso nga pagkaon kag ginluwas sila padulong sa ila mabungahon nga duta.

9, 10. (a) Ngaa makapila nga ginluwas ni Jehova ang mga Israelinhon sang nagapuyo na sila sa Ginsaad nga Duta? (b) Sang mga adlaw ni Jefte, ginluwas ni Jehova ang mga Israelinhon gikan sa anong pagpigos, kag ano ang nagpahulag sa iya nga himuon ini?

⁹ Indi lamang tubtob diri ang kaawa ni Jehova. Sang nagapuyo na sila sa Ginsaad nga Duta, makapila nga nangin di-matutom liwat ang Israel kag gani nag-antos sila. Apang makamaradmad ang katawhan kag magatuaw kay Jehova. Sa liwat kag liwat ginluwas niya sila. Ngaa? “Bangod nagkaawa sia sa iya katawhan.”—2 Cronica 36:15; Hukom 2:11-16.

¹⁰ Binagbinaga ang natabo sang mga adlaw ni Jefte. Bangod ang mga Israelinhon nagliso sa pagsimba sa butig nga mga dios, gintugutan sila ni Jehova nga piguson sang mga Amonhon sa sulod sang 18 ka tuig. Sang ulihi, naghinulsol ang mga Israelinhon. Ang Biblia nagasugid sa aton: “Ginsugdan nila nga kuhaon ang dumuluong nga mga dios gikan sa tunga nila kag nag-alagad kay Jehova, amo nga ang iya kalag wala na makaagwanta bangod sang kalisdanan sang Israel.” * (Hukom 10:6-16) Sang nagpakita  ang iya katawhan sing matuod nga paghinulsol, indi na maagwanta ni Jehova nga makita sila nga nagaantos. Gani ginpabaskog sang Dios nga may malum-ok nga kaawa si Jefte agod luwason ang mga Israelinhon gikan sa mga kamot sang ila mga kaaway.—Hukom 11:30-33.

11. Gikan sa mga pagpakig-angot ni Jehova sa mga Israelinhon, ano ang matun-an naton tuhoy sa kaawa?

¹¹ Ano ang ginatudlo sa aton sang mga pagpakig-angot ni Jehova sa Israel tuhoy sa malum-ok nga kaawa? Una, nahangpan naton nga indi lamang ini isa ka mahinuklugon nga pagkahibalo sa mga kabudlayan nga ginaantos sang katawhan. Dumduma ang halimbawa sang isa ka iloy nga bangod sang iya kaawa gindipara niya ang iya nagahibi nga bata. Sing kaanggid, wala nagapabungol si Jehova sa mga pagtuaw sang iya katawhan. Ang iya malum-ok nga kaawa nagapahulag sa iya nga paumpawan ang ila pag-antos. Dugang pa, ang pagpakig-angot ni Jehova sa mga Israelinhon nagatudlo sa aton nga ang kaawa indi gid isa ka kaluyahon, kay ginpahulag sia sining malum-ok nga kinaiya sa paghimo sing mabaskog kag desidido nga aksion para sa iya katawhan. Apang sa iya lamang bala mga alagad subong isa ka grupo nagapakita si Jehova sing kaawa?

12. Paano ang Kasuguan nagpabanaag sang kaawa ni Jehova para sa mga indibiduwal?

¹² Ang Kasuguan nga ginhatag sang Dios sa pungsod sang Israel nagpakita sang iya kaawa para sa mga indibiduwal. Binagbinaga, halimbawa, ang iya kabalaka sa mga imol. Nahibaluan ni Jehova nga mahimo mag-utwas ang wala ginapaabot nga mga kahimtangan nga ginabangdan sang pag-imol sang isa ka Israelinhon. Paano dapat tratahon ang mga imol? Estrikto nga ginsugo ni Jehova ang mga Israelinhon: “Dili mo pagpatig-ahon ang imo tagipusuon ukon kuumon ang imo kamot sa imo utod nga imol. Dapat ka maghatag sa iya, kag ang imo tagipusuon indi dapat mangin dalok sa paghatag mo sa iya, kay bangod sini pakamaayuhon ka ni Jehova nga imo Dios sa tanan mo nga  buluhaton.” (Deuteronomio 15:7, 10) Ginsugo pa ni Jehova ang mga Israelinhon nga indi pag-uruton ani ang kilid sang ila uma ukon puluton ang bisan ano nga nabilin. Ining mga salaghawon ginatigana para sa mga imol. (Levitico 23:22; Rut 2:2-7) Sang ginsunod sang pungsod ining mapatugsilingon nga sugo para sa mga imol sa tunga nila, ang pigado nga mga indibiduwal sa Israel wala magpakilimos sing pagkaon. Indi bala ini pagpabanaag sang malum-ok nga kaawa ni Jehova?

13, 14. (a) Paano ang mga pulong ni David nagapasalig sa aton nga nagakabalaka gid si Jehova sa aton subong mga indibiduwal? (b) Paano mailustrar nga si Jehova malapit sa mga “buong sing tagipusuon” ukon “nadugmok sa espiritu”?

¹³ Daku man ang kabalaka karon sang aton mahigugmaon nga Dios sa aton subong mga indibiduwal. Napat-od gid naton nga nahibaluan niya ang bisan ano nga ginaantos naton. Si salmista David nagsulat: “Ang mga mata ni Jehova nagatulok sa mga matarong, kag ang iya mga igdulungog bukas sa ila pagpangayo sing bulig. Si Jehova malapit sa mga buong sing tagipusuon; kag ginaluwas niya ang mga nadugmok sa espiritu.” (Salmo 34:15, 18) Tuhoy sa mga ginalaragway sining mga pulong, ang isa ka komentarista sa Biblia nagsiling: “Buong ang ila tagipusuon kag nagahinulsol, buot silingon, ginpaubos bangod sang sala, kag wala sing pagtahod sa kaugalingon; manubo ang panan-aw sa ila kaugalingon, kag wala sing kompiansa sa ila ikasarang.” Mahimo batyagon sini nga mga tawo nga si Jehova malayo sa ila kag indi gid salapakon. Apang indi ini matuod. Ginapasalig kita sang mga pulong ni David nga wala ginabiyaan ni Jehova ang mga tawo nga “manubo ang panan-aw sa ila kaugalingon.” Nahibaluan sang aton mainawaon nga Dios nga kinahanglan gid naton sia sa sining mga tinion, kag malapit sia.

¹⁴ Binagbinaga ang isa ka eksperiensia. Dalidali nga gindala sang isa ka iloy sa Estados Unidos ang iya dos-anyos nga anak nga lalaki sa ospital bangod sang iya grabe nga ubo. Sa tapos mausisa ang bata, ginpahibalo sang mga doktor ang iloy nga dapat magpaligad sing gab-i ang bata sa ospital. Diin nagtener ang iloy sadto nga gab-i? Sa isa ka siya sa hulot sang ospital,  sa tupad sang katre sang iya bata! Nagamasakit ang iya bata, kag dapat yara sia sa tupad niya. Pat-od nga kapin pa ang mapaabot naton gikan sa aton mahigugmaon nga langitnon nga Amay! Kay man, ginhimo kita sa iya dagway. (Genesis 1:26) Ang makatalandog nga mga pulong sang Salmo 34:18 nagasugid sa aton nga kon kita “buong sing tagipusuon” ukon “nadugmok sa espiritu,” si Jehova, kaangay sang isa ka mahigugmaon nga ginikanan, “malapit”—mainawaon pirme kag handa sa pagbulig.

15. Sa anong mga paagi si Jehova nagabulig sa aton subong mga indibiduwal?

¹⁵ Paano, nian, si Jehova nagabulig sa aton subong mga indibiduwal? Indi buot silingon nga ginakuha niya ang kabangdanan sang aton pag-antos. Apang madamo sing gin-aman si Jehova para sa mga nagatuaw sa iya nga nagapangayo sing bulig. Ang iya Pulong, ang Biblia, nagahatag sing praktikal nga laygay nga makabulig gid. Sa kongregasyon, nagaaman si Jehova sing sangkol sa espirituwal nga mga manugtatap, nga nagatinguha sa pagpabanaag sang iya kaawa sa pagbulig sa mga masigkasumilimba. (Santiago 5:14, 15) Subong “Nagapamati sa pangamuyo,” nagahatag sia sing “balaan nga espiritu sa mga nagapangayo sa iya.” (Salmo 65:2; Lucas 11:13) Ini nga espiritu makahatag sa aton sing “gahom nga labaw sa kinaandan” makabatas kita tubtob madula na sang Ginharian sang Dios ang tanan nga makapahuol nga mga problema. (2 Corinto 4:7) Wala bala naton ginapasalamatan ini tanan nga mga aman? Indi naton pagkalimtan nga mga ekspresyon ini sang malum-ok nga kaawa ni Jehova.

16. Ano ang labing daku nga halimbawa sang kaawa ni Jehova, kag paano ini nagaapektar sa aton subong mga indibiduwal?

¹⁶ Sa pagkamatuod, ang labing daku nga halimbawa sang kaawa ni Jehova amo ang iya paghatag sa Isa nga pinalangga gid niya subong gawad para sa aton. Isa ini ka mahigugmaon nga sakripisyo sa bahin ni Jehova, kag ginbuksan sini ang dalan para sa aton kaluwasan. Dumduma, ining gawad nga aman naaplikar sa aton mismo. Sing nagakaigo, gintagna ni Zacarias nga amay ni Juan Bautista nga ini nga dulot nagpadaku sang “malum-ok nga kaawa sang aton Dios.”—Lucas 1:78.

17-19. (a) Paano ginapakita sang Biblia nga ang kaawa ni Jehova may limitasyon? (b) Paano naubos ang kaawa ni Jehova sa iya katawhan?

¹⁷ Ginahunahuna bala naton nga ang malum-ok nga kaawa ni Jehova wala sing limitasyon? Sa kabaliskaran, maathag nga ginapakita sang Biblia nga sa kaso sang mga indibiduwal nga nagapamatok sa iya matarong nga mga dalanon, nagakaigo lamang nga ginadingot ni Jehova ang kaawa. (Hebreo 10:28) Agod mahangpan naton kon ngaa amo sini ang ginahimo niya, dumduma ang halimbawa sang pungsod sang Israel.

¹⁸ Bisan pa makapila ginluwas ni Jehova ang mga Israelinhon gikan sa ila mga kaaway, wala na sila ginkaawaan sang ulihi. Ining batinggilan nga katawhan nagpadugi sing idolatriya, kag gindala pa nila ang ila makangilil-ad nga mga idolo sa sulod mismo sang templo ni Jehova! (Ezequiel 5:11; 8:17, 18) Dugang pa, ginasugiran kita: “Padayon nga ginauligyat nila ang mga mensahero sang matuod nga Dios kag ginatamay ang iya mga pulong kag ginayubit ang iya mga manalagna, tubtob nga nag-ibwal ang kasingkal ni Jehova batok sa iya katawhan, tubtob nga wala na sing pag-ayo.” (2 Cronica 36:16) Ang mga Israelinhon nakalab-ot sa punto nga indi na sila dapat kaawaan, amo nga may kinamatarong si Jehova nga maakig sa ila. Ano ang resulta?

¹⁹ Wala na maluoy si Jehova sa iya katawhan. Sia nagsiling: “Indi ako magkaawa, ukon magkasubo, kag indi ako magpakita sing kaluoy nga magapugong sa paglaglag sa ila.” (Jeremias 13:14) Sa amo, ginlaglag ang Jerusalem kag ang templo sini, kag ang mga Israelinhon gindala nga bihag sa Babilonia. Makapasubo gid kon ang makasasala nga mga tawo mangin tuman ka rebelyuso amo nga ang Dios indi na maawa sa ila!—Panalabiton 2:21.

20, 21. (a) Ano ang mahanabo kon maubos na ang kaawa sang Dios sa aton adlaw? (b) Ano nga mainawaon nga dulot ni Jehova ang binagbinagon sa masunod nga kapitulo?

²⁰ Kamusta naman karon? Wala magbag-o si Jehova. Bangod sa kaawa, ginsugo niya ang iya mga Saksi nga ibantala ang “maayong balita sang ginharian” sa bug-os napuy-an nga  duta. (Mateo 24:14) Kon magbaton ang matarong sing tagipusuon nga mga tawo, ginabuligan sila ni Jehova nga mahangpan ang mensahe sang Ginharian. (Binuhatan 16:14) Apang ini nga hilikuton indi magapadayon sing dayon. Indi gid mainawaon si Jehova kon tugutan niya ining malaut nga kalibutan, upod ang tanan nga kasisit-an kag kabudlayan sini, nga magpadayon. Kon ang kaawa sang Dios makalab-ot sa limitasyon sini, hukman na ni Jehova ining sistema sang mga butang. Bisan sa sina nga tion, magahikot sia bangod sa kaawa—kaawa para sa iya “balaan nga ngalan” kag sa iya mahugod nga mga alagad. (Ezequiel 36:20-23) Dulaon ni Jehova ang kalautan kag paluntaron ang isa ka matarong nga bag-ong kalibutan. Tuhoy sa mga malauton, si Jehova nagasiling: “Ang akon mata indi magkaluoy, ukon magkaawa ako. Pat-od nga padangaton ko ang ila dalanon sa ila ulo.”— Ezequiel 9:10.

²¹ Samtang wala pa ini, si Jehova nagakaawa sa katawhan, bisan sa mga nagaatubang sing kalaglagan. Ang makasasala nga mga tawo nga sinsero sa paghinulsol makabenepisyo gikan sa isa sang labing mainawaon nga mga dulot ni Jehova—ang pagpatawad. Sa masunod nga kapitulo, hambalan naton ang pila sang matahom nga mga ilustrasyon sa Biblia nga nagapaalinton sang bug-os nga pagpatawad ni Jehova.