1, 2. (a) Jaka jest naturalna reakcja matki na płacz dziecka? (b) Jakie uczucie jest silniejsze nawet od matczynego współczucia?

W ŚRODKU nocy rozlega się płacz niemowlęcia. Matka natychmiast się budzi. Odkąd urodziła dziecko, nie śpi tak mocno jak dawniej. Nauczyła się nawet rozróżniać rodzaje jego płaczu. Dlatego często od razu wie, co należy zrobić — czy je na przykład nakarmić, czy przytulić. Ale niezależnie od przyczyny zawsze reaguje. Miłość do maleństwa nie pozwala jej zbagatelizować jego potrzeb.

² Współczucie matki dla dziecka to jedno z najgłębszych doznań człowieka. Istnieje jednak uczucie nieporównanie silniejsze — tkliwe współczucie naszego Boga, Jehowy. Przyjrzenie się temu ujmującemu przymiotowi Boga może nas bardziej do Niego zbliżyć. Rozważmy zatem, czym jest współczucie i jak Bóg je okazuje.

3. Jaki sens kryje w sobie hebrajski czasownik rachám?

³ Pismo Święte ściśle wiąże współczucie z miłosierdziem. Myśl o tkliwym współczuciu kryją w sobie różne słowa hebrajskie i greckie. Weźmy na przykład pod uwagę hebrajski czasownik rachám, tłumaczony często na „zmiłować się”, „okazać miłosierdzie” albo „zlitować się”. Według pewnego dzieła „wyraża czułe i głębokie współczucie, jakie pojawia się na widok cierpień lub niedomagań kogoś bliskiego czy potrzebującego naszej pomocy”. Ten hebrajski termin, który Jehowa odnosi do siebie, ma związek z wyrazem „łono” i może oznaczać  „matczyne współczucie” (Wyjścia 33:19; Jeremiasza 33:26). *

4, 5. Jak w Biblii nawiązano do uczuć matki dla dziecka, by zilustrować współczucie Jehowy?

⁴ Aby zilustrować współczucie Jehowy, Biblia nawiązuje więc do uczuć matki dla dziecka. W Księdze Izajasza 49:15 czytamy: „Czy kobieta może zapomnieć o dziecku, które karmi, żeby nie mieć współczucia [rachám] dla syna swego łona? Tak, one mogą zapomnieć, ale ja o tobie nie zapomnę” (The Amplified Bible). Ten wzruszający opis podkreśla głębię współczucia Jehowy dla Jego ludu. Jak to rozumieć?

⁵ Trudno sobie wyobrazić, by matka mogła zapomnieć o karmieniu i pielęgnowaniu zupełnie bezradnego niemowlęcia, które i w dzień, i w nocy potrzebuje jej uwagi i czułości. Niestety, coś takiego się zdarza, zwłaszcza teraz, w „krytycznych czasach” charakteryzujących się brakiem „naturalnego uczucia” (2 Tymoteusza 3:1, 3). Jehowa oznajmia jednak: „Ja o tobie nie zapomnę”. Tkliwe współczucie, jakim darzy swych sług, jest niezmienne. Jest też nieporównanie silniejsze niż najtkliwsze uczucie znane człowiekowi — niż naturalne współczucie matki dla niemowlęcia. Nic dziwnego, że pewien biblista tak skomentował werset z Księgi Izajasza 49:15: „W Starym Testamencie to jedna z najdobitniejszych, a może i najdobitniejsza wzmianka o Bożej miłości”.

6. Jak na tkliwe współczucie zapatruje się wielu niedoskonałych ludzi i o czym zapewnia nas Jehowa?

⁶ Ale czy tkliwe współczucie nie jest dowodem słabości? Tak sądzi wielu niedoskonałych ludzi. Na przykład współczesny Jezusowi filozof Seneka, czołowy intelektualista  Rzymu, uczył, że „litość jest wadą dusz”. Był rzecznikiem stoicyzmu, filozofii kładącej nacisk na zachowanie spokoju i wyzbycie się emocji. Uważał, że człowiek mądry może pomagać potrzebującym, lecz nie może pozwolić sobie na litość, bo uczucie to odebrałoby mu spokój. W tak egocentrycznym podejściu do życia nie było miejsca na serdeczne współczucie. Tymczasem Jehowa myśli zupełnie inaczej! W swym Słowie zapewnia nas, że „jest bardzo tkliwy w uczuciach i miłosierny [dosłownie: współczujący]” (Jakuba 5:11). Przekonamy się, że współczucie to ważny przymiot, który nie dowodzi słabości, lecz siły. Zobaczmy, jak je okazuje kochający Ojciec, Jehowa.

7, 8. Jakie cierpienia znosili Izraelici w starożytnym Egipcie i jak Jehowa na to zareagował?

⁷ Współczucie Jehowy widać wyraźnie w Jego postępowaniu z narodem izraelskim. W XVI stuleciu p.n.e. miliony Izraelitów było niewolnikami Egipcjan, którzy ich ciemiężyli. „Uprzykrzali im życie ciężką niewolniczą pracą przy zaprawie glinianej i cegłach” (Wyjścia 1:11, 14). Udręczeni Izraelici błagali Jehowę o pomoc. Jak zareagował Bóg przejawiający tkliwe współczucie?

⁸ Jehowa był do głębi poruszony. Oświadczył: „Zaiste widziałem uciśnienie mego ludu, który jest w Egipcie, i słyszałem ich krzyk z powodu tych, którzy ich poganiają do pracy; gdyż dobrze znam boleści, jakich doznają” (Wyjścia 3:7). Patrzył na ich cierpienia i słuchał ich krzyku z wielkim współczuciem. Jak się dowiedzieliśmy z rozdziału 24 tej książki, Jehowa okazuje empatię. A empatia  — umiejętność wczuwania się w cudzy ból — ma bliski związek ze współczuciem. Niemniej Jehowa nie tylko współczuł swemu ludowi, ale też postanowił coś dla niego zrobić. W Księdze Izajasza 63:9 powiedziano: „W swej miłości i współczuciu on sam ich wykupił”. „Silną ręką” wyprowadził Izraelitów z Egiptu (Powtórzonego Prawa 4:34). Później w cudowny sposób zaopatrywał ich w żywność i dał im na własność urodzajną krainę.

9, 10. (a) Dlaczego Jehowa wielokrotnie ratował Izraelitów w Ziemi Obiecanej? (b) Z jakiej opresji Jehowa wybawił Izraelitów w czasach Jeftego i co Go do tego skłoniło?

⁹ Izraelici w dalszym ciągu doświadczali współczucia Jehowy. Kiedy osiedlili się w Ziemi Obiecanej, wielokrotnie stawali się niewierni, czym ściągali na siebie nieszczęścia. Potem jednak opamiętywali się i wzywali Jehowę. A On raz po raz wybawiał ich z opresji. Dlaczego? „Żywił (...) współczucie dla swego ludu” (2 Kronik 36:15; Sędziów 2:11-16).

¹⁰ Zastanówmy się nad wydarzeniami z czasów Jeftego. Ponieważ Izraelici znów służyli fałszywym bogom, Jehowa pozwolił, żeby przez 18 lat byli uciskani przez Ammonitów. W końcu okazali skruchę. Biblia donosi: „Zaczęli usuwać spośród siebie cudzoziemskich bogów i służyć Jehowie, tak iż jego dusza zniecierpliwiła się z powodu niedoli Izraela” (Sędziów 10:6-16). * Kiedy dowiedli szczerej skruchy, Bóg pełen tkliwego współczucia nie mógł dłużej patrzeć na ich udrękę. Powołał Jeftego, by wyrwał ich z rąk wrogów (Sędziów 11:30-33).

11. Czego o tkliwym współczuciu uczymy się ze sposobu, w jaki Jehowa traktował Izraelitów?

 ¹¹ Czego ze stosunków Jehowy z narodem izraelskim uczymy się o tkliwym współczuciu? Przede wszystkim przekonujemy się, że nie chodzi jedynie o użalanie się nad kimś, kto się boryka z przeciwnościami. Przypomnijmy sobie przykład matki, która pobudzana współczuciem, reaguje na płacz dziecka. Jehowa również słyszy wołanie swoich sług. Pod wpływem tkliwego współczucia postanawia ulżyć ich cierpieniom i przystępuje do czynu. Ponadto postępowanie Jehowy z Izraelitami dowodzi, że współczucie w żadnym razie nie świadczy o słabości, ponieważ skłaniało Go do energicznych, zdecydowanych działań dla ich dobra. Ale czy Jehowa okazuje współczucie swemu ludowi tylko jako całości?

12. Jak Prawo Mojżeszowe świadczyło o współczuciu Jehowy dla pojedynczych osób?

¹² Jehowa żywi współczucie także dla pojedynczych osób, czego dowodzi Prawo, które dał narodowi izraelskiemu. Zastanówmy się chociażby nad Jego troską o ubogich. Jehowa wiedział, że wskutek nieprzewidzianych okoliczności Izraelita może popaść w nędzę. Jak polecił traktować biednych? Surowo nakazał: „Nie wolno ci zatwardzić swego serca ani zamykać ręki przed swym ubogim bratem. Masz mu bezwarunkowo dać, a twe serce nie ma być skąpe w dawaniu mu, gdyż za to Jehowa, twój Bóg, będzie ci błogosławił w każdym twoim czynie” (Powtórzonego Prawa 15:7, 10). Poza tym zabronił Izraelitom żąć do samego skraju pola oraz zbierać pozostawione kłosy. Mieli z tego korzystać ludzie pokrzywdzeni  przez los (Kapłańska 23:22; Rut 2:2-7). Kiedy cały naród przestrzegał tego przepisu, życzliwie uwzględniającego potrzeby ubogich w Izraelu, osoby takie nie musiały żebrać o jedzenie. Czyż nie odzwierciedlało to tkliwego współczucia Jehowy?

13, 14. (a) Jak słowa Dawida upewniają nas, że Jehowa serdecznie troszczy się o każdego indywidualnie? (b) Jaki przykład ilustruje, że Jehowa „jest blisko tych, którzy serce mają złamane” i są „zdruzgotani na duchu”?

¹³ Również dzisiaj nasz kochający Bóg serdecznie troszczy się o każdego z nas indywidualnie. Możemy być pewni, że doskonale wie o wszystkich naszych cierpieniach. Psalmista Dawid napisał: „Oczy Jehowy są zwrócone ku ludziom prawym, a jego uszy ku wołającym o pomoc. Jehowa jest blisko tych, którzy serce mają złamane, a zdruzgotanych na duchu wybawia” (Psalm 34:15, 18). Pewien biblista tak scharakteryzował opisanych tu ludzi: „Mają złamane serce i skruszonego ducha w tym sensie, że czują się upokorzeni swą grzesznością i nic niewarci; nisko siebie oceniają i wątpią w swe zalety”. Tacy mogą sądzić, że Jehowa jest zbyt odległy, a oni sami zbyt mało znaczący, by o nich pamiętał. Ale to nieprawda. Słowa Dawida upewniają nas, że Jehowa nie porzuca swych sług, gdy „nisko siebie oceniają”. Nasz współczujący Bóg wie, że zwłaszcza w takich chwilach Go potrzebujemy, i „jest blisko” nas.

¹⁴ Oto przykład: Pewna matka pośpiesznie zawiozła do szpitala dwuletniego synka, który ciężko zachorował na błonicę. Lekarze zbadali chłopczyka i powiedzieli, że muszą go zatrzymać na noc. Gdzie nocowała matka? Na krześle tuż przy szpitalnym łóżku dziecka! Po prostu nie wyobrażała sobie, że mogłaby je zostawić. Bez wątpienia jeszcze więcej możemy oczekiwać od naszego kochającego  niebiańskiego Ojca! Stworzył nas przecież na swój obraz (Rodzaju 1:26). Ze wzruszającego Psalmu 34:18 dowiadujemy się, że gdy mamy ‛złamane serce’ i czujemy się „zdruzgotani na duchu”, nasz troskliwy Ojciec, Jehowa, też „jest blisko” — zawsze pełen współczucia i gotowy do pomocy.

15. Jak Jehowa pomaga poszczególnym osobom?

¹⁵ Ale jak Jehowa nam pomaga? Niekoniecznie usuwa przyczyny naszych cierpień. Przedsięwziął jednak wiele środków, by wspierać każdego, kto się do Niego zwraca. Za pośrednictwem swego Słowa, Biblii, podaje praktyczne rady mogące wpłynąć na zmianę czyjejś sytuacji. W zborach ustanowił duchowo usposobionych nadzorców, którzy Go naśladują i ze współczuciem pomagają współwyznawcom (Jakuba 5:14, 15). Wysłuchuje też modlitw i daje „ducha świętego tym, którzy go proszą” (Psalm 65:2; Łukasza 11:13). Duch ten z kolei napełnia nas „mocą wykraczającą poza to, co normalne”, byśmy mogli przetrwać do chwili, gdy Królestwo Boże położy kres wszelkim bolączkom (2 Koryntian 4:7). Czy nie jesteśmy wdzięczni Jehowie za wszystko, co nam udostępnia? Nie zapominajmy, że są to przejawy Jego tkliwego współczucia.

16. Co jest najwspanialszym przykładem współczucia Jehowy i jakie ma to znaczenie dla nas osobiście?

¹⁶ Oczywiście najwspanialszym przykładem współczucia Jehowy jest to, że dał za nas okup, poświęcając życie najdroższej Mu osoby. Dowiódł tym wielkiej miłości i otworzył nam drogę do wybawienia. Pamiętajmy, że okup przynosi pożytek każdemu z nas osobiście. Kiedy o tym darze prorokował Zachariasz, ojciec Jana Chrzciciela, słusznie wysławiał „tkliwe współczucie naszego Boga” (Łukasza 1:78).

17-19. (a) Jak Biblia wykazuje, że współczucie Jehowy ma granice? (b) Co sprawiło, że Jehowa przestał litować się nad swym ludem?

¹⁷ Czy to znaczy, że tkliwe współczucie Jehowy nie ma granic? Bynajmniej. Z Biblii jasno wynika, że jeśli ktoś sprzeniewierza się sprawiedliwym zasadom Jehowy, nie może liczyć na Jego współczucie (Hebrajczyków 10:28). Aby lepiej zrozumieć przyczyny takiego postępowania Boga, przypomnijmy sobie dzieje narodu izraelskiego.

¹⁸ Chociaż Jehowa wielokrotnie wybawiał Izraelitów z rąk wrogów, w końcu przestał im współczuć. Uparcie uprawiali bałwochwalstwo, a co gorsza — swymi obrzydliwymi bożkami skalali świątynię Jehowy! (Ezechiela 5:11; 8:17, 18). Ponadto jak czytamy, „wciąż naśmiewali się z posłańców prawdziwego Boga i gardzili jego słowami, i drwili z jego proroków, aż wezbrała złość Jehowy na jego lud, aż nie było już uleczenia” (2 Kronik 36:16). Izraelici zabrnęli tak daleko, że Jehowa nie miał już podstaw do okazania im współczucia. Zapłonął słusznym gniewem. Jakie były tego skutki?

¹⁹ Jehowa przestał litować się nad swym ludem. Oznajmił: „Nie okażę współczucia ani się nie użalę, nie zmiłuję się ani się nie powstrzymam od wytracenia ich” (Jeremiasza 13:14). Jerozolima wraz ze świątynią zostały zburzone, a mieszkańcy poszli na wygnanie do Babilonu. Jakie to więc tragiczne, gdy grzeszni ludzie są tak krnąbrni, że nie zasługują dłużej na Boże współczucie! (Lamentacje 2:21).

20, 21. (a) Co się stanie, gdy w naszych czasach wyczerpie się współczucie Boga? (b) Jaki przejaw współczucia Jehowy omówimy w następnym rozdziale?

²⁰ A jak jest dzisiaj? Jehowa się nie zmienił. Powodowany współczuciem, nakazuje swym Świadkom rozgłaszać  „dobrą nowinę o królestwie” po całej zamieszkanej ziemi (Mateusza 24:14). Kiedy właściwie usposobieni ludzie reagują na to orędzie, Jehowa pomaga im lepiej je zrozumieć (Dzieje 16:14). Ale działalność ta nie będzie trwać wiecznie. Nie świadczyłoby to o współczuciu Boga, gdyby temu światu, pełnemu nieszczęść i cierpień, pozwalał istnieć w nieskończoność. Gdy współczucie Jehowy się wyczerpie, zniszczy On obecny system rzeczy. Ale nawet w ten sposób dowiedzie swego współczucia — dla własnego „świętego imienia” i dla oddanych Mu sług (Ezechiela 36:20-23). Jehowa usunie zło i da początek sprawiedliwemu nowemu światu. O niegodziwcach powiedział: „Moje oko się nie użali i nie okażę współczucia. Drogę ich sprowadzę na ich głowę” (Ezechiela 9:10).

²¹ Na razie jednak Jehowa wciąż lituje się nad ludźmi, nawet nad tymi, którym grozi zagłada. Kto przejawia szczerą skruchę, może skorzystać z jeszcze innego niezwykłego przejawu współczucia Jehowy — z przebaczenia. W następnym rozdziale omówimy, jak barwnie i sugestywnie Biblia opisuje głębię przebaczenia Bożego.