1, 2. (a) Akapeea tetai mama i te ariu noa ua anga ki te aue a tana pepe? (e) Eaa te manako ngakau te pakari atura i te tu ngakau aroa o tetai mama?

 I TE turuaipo, kua aue tetai pepe. Ma te viviki, kua ara mai te mama. Kare aia e moe meitaki ana mei tei matauia—kare mei te taime mai i anauiai tana pepe. Kua kite mai aia i te au tu aue anga tuketuke a tana pepe. No reira, kua kite putuputu aia me te inangaro ra tana pepe ou e kia angaiia, kia takaveia, me kare kia utuutuia. Inara noatu te au tumu i aue ei te pepe, ka ariu mai te mama. Kare e rauka i tona ngakau i te kopae i te au umuumu anga a tana tamaiti.

² Te tu ngakau aroa te kite ra tetai mama no tana tamaiti ko tetai ia o te au manako ngakau maru te kiteaia ra e te au tangata. Inara, te vaira tetai atu manako ngakau pakari mutu kore—te tu ngakau aroa o to tatou Atua, ko Iehova. Te akamanako anga i teia tu akaperepere ka tauturu ia tatou kia akavaitata atu kia Iehova. Ka uriuri ana tatou, i reira, e eaa oki te ngakau aroa e akapeea to tatou Atua i te akaari anga i te reira.

3. Eaa te aite anga o te verepa Epera tei uriia “kia akaari i te aroa” me kare “kia tangi ua atu”?

³ I roto i te Pipiria, te vaira te pirianga vaitata i rotopu i te tu ngakau aroa e te tu akaaroa. Te akakite ra tetai au tuatua Epera e te Ereni i te tu ngakau aroa. Ei akaraanga, ka akamanako ana i te verepa Epera ra·chamʹ, tei taiku putuputuia e “kia akaari i te aroa” me kore “kia tangi ua atu.” Te akamarama ra tetai angaanga e ko te verepa ra·chamʹ “te akakite ra i te ngakau aroa oonu e te maru, mei tei akakeuia i te kite anga i te tu paruparu me kore te tu mamae o te aronga tei  akaperepereia e tatou me kore te umuumu maira i ta tatou tauturu.” Ko teia tuatua Epera, te taiku ra a Iehova kiaia uaorai, te piri atura ki te tuatua no te “kopu” e ka rauka i te akatakaia e ko te tu “ngakau aroa no te mama.” a—Exodo 33:19; Ieremia 33:26.

4, 5. Akapeea te Pipiria i te taangaanga anga i te manako ngakau o tetai mama no tana pepe kia apii mai kia tatou no runga i to Iehova tu ngakau aroa?

⁴ Te taangaanga ra te Pipiria i te manako ngakau o tetai metua vaine no tana pepe kia apii mai kia tatou no runga i te aiteanga o te tu ngakau aroa o Iehova. Ia Isaia 49:15, ka tatau tatou: “E tika ainei i te vaine kia akangaropoina i tana tamaiti kai u, e kare atura e tangi [ra·chamʹ] ki te tamaiti a tona uaorai kopu? a, e tika ia ratou kia akangaropoina, kare ra au e akangaropoina ia koe.” Te akakite maata maira taua akataka anga i te oonu o te tu ngakau aroa o Iehova no tona iti tangata. Akapeea ra?

⁵ Ka ngata i te akamanako e ka ngaropoina i tetai mama i te angai e te utuutu i tana tamaiti. I te mea ra e, kare e rauka i tetai pepe te tauturu iaia uaorai; i te po e te ao te umuumu ra te pepe i te akono anga a tona mama e te aroa. Inara, ma te maromaroa, kare i manako koreia ana te kopae anga a te metua vaine, koia tikai i roto i “te kino maata i taua tuatau” tei akatutuia mai e te “aroa kore.” (2 Timoteo 3:1, 3) I na Iehova ei; “Kare ra au e akangaropoina ia koe.” E papu tikai te tu ngakau aroa maru o Iehova no tona au tavini. E pakari atu te reira i te manako natura ka rauka ia tatou i te akamanako—te tu ngakau aroa te kite ra tetai metua vaine no tana tamaiti. No reira oki, tetai tangata akakite i tuatua ei no Isaia 49:15 e: “Ko tetai mea pakari roa atu teia, me kare tetai akakiteanga pakari roa atu no te tu aroa o te Atua i roto i te Koreromotu Taito.”

6. E manganui te au tangata apa ra tei manako i te tu ngakau aroa na teea tu, inara eaa ta Iehova e akapapu maira kia tatou?

 ⁶ E akairo paruparu ainei te tu ngakau aroa? E manganui te au tangata apa ua tei manako akapera. Ei akatauanga, kua apii te tangata Roma kite ko Seneca, tei ora ana i to Iesu tuatau e e tangata kite rongonui i Roma, e “e tu paruparu te tu tangi aroa o te manako.” E tangata akakitekite a Seneca i te Apiianga Stoic, e apiianga te tuatua maata ra no runga i te tu maru tei ngere i te manako tangi. Penei ka tauturu tetai tangata pakari i te aronga taitaia, i na Seneca ei, inara auraka aia kia akatika iaia uaorai kia tangi aroa atu, ka akakore oki taua manako i te au mei iaia. Kare taua manako iaia uaorai i akatika ana i tetai ngai no te tu ngakau aroa oonu tikai. Inara kare a Iehova e mei te reira ua! I roto i tana Tuatua, te akapapu maira a Iehova kia tatou e kua “ki te Atu i te aroa e te [“ngakau aroa,” NW] maata.” (Iakobo 5:11) Mei ta tatou ka kite, kare te tu ngakau aroa i te tu paruparu mari ra e tu pakari ia, e te puapinga. Ka akara ana tatou akapeea a Iehova, mei tetai metua aroa rai, i te akaari anga i te reira.

7, 8. Na roto i teea tu i mamae ei te au Iseraela i Aiphiti taito, e akapeea a Iehova i te ariu anga atu ki to ratou turanga mamae?

⁷ Te kitea taka meitakiia ra te tu ngakau aroa o Iehova i roto i tana tu akono anga i te iti tangata o Iseraela. I te openga o te 16 anere mataiti M.T.N., e au mirioni ua atu te au Iseraela tei akatuikaaia i Aiphiti i taito ra, i reira kua takinokino pakariia ratou. No to Aiphiti kua “potopoto rava atura to ratou aʼo ia ratou i te tinai-mate anga, i te ngaika, e te karakaraea.” (Exodo 1:11, 14) I roto i to ratou tu taitaia, kua aue maata atu to Iseraela kia Iehova no te tauturu. Akapeea to te Atua tu ngakau aroa i te ariu anga mai?

⁸ Kua akakeuia to Iehova ngakau. Kua tuatua aia: “Kua  akara tikai au i te mate o toku iti-tangata i Aiphiti; e kua akarongo au i to ratou aue i to ratou au akaaiteite angaanga; kua kite oki au i to ratou mamae.” (Exodo 3:7) Kare i ekoko ana kua kite atu a Iehova i te turanga mamae o tona iti tangata me kare kua rongo atu i ta ratou aue anga ma te tangi anga ia ratou. Mei ta tatou i kite i te Pene 24 o teia puka, e Atua ngakau tangi a Iehova. E ko te ngakau tangi—te rauka anga i te kite atu i te mamae o tetai ke—te piri vaitata atura ki te tu ngakau aroa. Inara kare a Iehova i tangi ua atu i tona iti tangata; kua akakeuia ra aia kia rave angaanga no ratou. Te karanga ra a Isaia 63:9: “No tona inangaro e tona tangi i oko ei aia ia ratou.” Ma te “rima marōrō,” kua akaora atu a Iehova i to Iseraela mei Aiphiti ra. (Deuteronomi 4:34) Mei reira maira, kua oronga atu aia i te au kai temeio kia ratou e kua akaora atu ia ratou ki roto i tetai enua tupu meitaki no ratou uaorai.

9, 10. (a) Eaa ra a Iehova i akaora ripiti ua ei i te au Iseraela i muri ake i te noo anga ratou i te Enua Taputouia? (e) I te au ra o Iepheta, kua akaora a Iehova i te au Iseraela mei teea takinokino anga, e na teaa i akakeu iaia kia pera?

⁹ Kare to Iehova tu ngakau aroa i akamutu ua i reira. I te noo anga i te Enua Taputouia, kua topa ripiti ua to Iseraela ki roto i te tu tiratiratu kore e kua mamae atura i tei tupu mai. Inara kua rako tangata ia mai te au tangata ra e kua kapiki atu kia Iehova. I te au taime ravarai kua akaora akaou aia ia ratou. No teaa ra? “No te mea te aroa ra aia i tona iti-tangata.”—2 Paraleipomeno 36:15; Akava 2:11-16.

¹⁰ Ka akamanako ana i tei tupu i te au ra o Iepheta. Mei te mea kua uri to Iseraela i te akamori i te au atua pikikaa, kua akatika a Iehova ia ratou kia taomiia e te au Amona e 18 mataiti. I te openga ra, kua tataraara to Iseraela. Te akakite maira te Pipiria kia tatou: “Kua akaruke iora ratou i te au atua ke i rotopu ia ratou ra, e kua akamori ia Iehova ra; tangi atura tona ngakau i te mate maata o Iseraela.” b (Akava  10:6-16) I te akaari anga tona iti tangata i te tu tataraara tikai, kare i rauka ia Iehova te akakoromaki ua i te kite anga ia ratou e mamae ra. No reira kua akamaroiroi te Atua ngakau aroa ia Iepheta kia akaora i te au Iseraela mei te au rima o to ratou au enemi.—Akava 11:30-33.

11. Mei ta Iehova au akonoanga i te au Iseraela, eaa ta tatou i apii mai no te tu ngakau aroa?

¹¹ Eaa ta Iehova au akono anga ma to Iseraela e apii maira kia tatou no runga i te tu ngakau aroa? No tetai tumu, te kite ra tatou e e maata atu te reira i te kite aroa ua i te au tu kino te kite atura te au tangata. Ka akamaara ana i te akaraanga o te metua vaine tei akakeuia e tona tu ngakau aroa kia ariu ua ki te aueanga a tana pepe. Ma te aiteite, kare a Iehova e turi ana no te aue a tona iti tangata. Te akakeu ra tona tu ngakau aroa iaia kia akamaru i to ratou turanga mamae. Kapiti mai, te mataara i akono atu ei a Iehova i te au Iseraela te apii maira kia tatou e kare te tu ngakau aroa i te tu paruparu, kua akakeu oki teia tu maru iaia kia akono i te takinga papu e te maroiroi no tona iti tangata ra. Inara te akaari ra ainei a Iehova i te tu ngakau aroa ua ki tona au tavini ei pupu?

12. Akapeea te Ture i te akaata anga i to Iehova tu ngakau aroa no te au tangata tataki tai?

¹² Te Ture ta te Atua i oronga ki te iti tangata o Iseraela te akaari maira i tona tu ngakau aroa no te au tangata tataki tai. Ei akaraanga, ka akamanako ana, i tona inangaro i te aronga putaua. Kua kite oki a Iehova e ka tupu mai te au turanga kitea koreia te ka tuku atu i to Iseraela ki roto i te turanga putaua. Akapeea te aronga putaua i te akono angaia? Kua akaue pakari atu a Iehova i te au Iseraela: “Auraka koe e akamārokiakia i toou ngakau, e e topiri i to rima, i to taeake apinga kore ra: E oronga tikai koe i te apinga nana, e auraka to ngakau e noinoi kia oronga koe i te apinga nana: no reira oki e akameitaki ei to Atua ra ko Iehova ia koe i taau au angaanga katoa ra, e te au mea katoa taau e rave  ra.” (Deuteronomi 15:7, 10) Kua akaue mamao atu a Iehova e auraka to Iseraela e kokoti kia ope takiri ta ratou koro me kare e koi aere i te totoenga. Na te aronga putaua e koi i te reira. (Levitiku 23:22; Ruta 2:2-7) I te akonoanga te au iti tangata i taua ture no te aronga putaua i roto ia ratou, kare te aronga umuumu i roto ia Iseraela i patipati ana i te au kai. Kare ainei te reira e akaata ana i te tu ngakau aroa o Iehova?

13, 14. (a) Akapeea ta Davida au tuatua i te akapapu anga mai ia tatou e te manako oonu maira a Iehova no runga ia tatou ei au tangata tataki tai? (e) Akapeea i te akatutu angaia mai e te vaitata ra a Iehova ki te aronga “ngakau paruparu” me kore “ngakau taitaia”?

¹³ I teia tuatau, katoa, te manako oonu maira to tatou Atua aroa ia tatou tataki tai. Ka papu ia tatou e te kite maira aia i etai au tu mamae te aere ra tatou na roto. Kua tata te tata taramo ko Davida e: “Tei te aronga tuatua-tika ra to Iehova mata, e tei ta ratou kapiki tona taringa. Te vaitata nei a Iehova i te aronga ngakau paruparu ra; e te akaora nei aia i te aronga ngakau taitaia.” (Salamo 34:15, 18) No runga i te aronga tei akatakaia e teia au tuatua, kua akakite tetai tangata tuatua no te Pipiria: “E aronga ati ngakau ratou e ma te tu taitaia, tera te tu, kua taakaakaia no te ara oki, te kore anga i te tu ngateitei uaorai; kua ngere ratou i te tu akaaka, e kare e irinaki papu anga ia ratou uaorai.” Te manako ra taua aronga e e mamao a Iehova e e meangiti roa ratou e kia manako mai aia ia ratou. Inara kare e ko te reira te turanga. Te akapapu maira ta Davida au tuatua kia tatou e kare a Iehova e kopae ana i te aronga “te kore anga i te tu ngateitei uaorai.” Te kite ra to tatou Atua ngakau aroa e i taua au tuatau ra, te anoano maata ra tatou iaia, e tei te pae ua mai aia.

¹⁴ Ka akamanako ana i tetai tupu anga. I Marike kua akaoro viviki atu tetai metua vaine i tana tamaiti e rua mataiti ki te are maki no te mea te mamae ra aia mei te maki croup kino roa. I muri mai i te akara makitoro angaia te tamaiti, kua akakite atu te au taote ki te mama e ka akanoo mai ratou iaia i roto i te are maki i te po. Kua akapou taua mama i taua po kiea? I roto i tetai noo anga i roto i tetai pia are maki, i  te pae i te roi o tana tamaiti! Kua makiia tana tamaiti meangiti, e kua inangaro aia e kia noo ua i te pae iaia. Papu tikai e maata ta tatou ka tapapa atu mei to tatou Metua aroa i te rangi ra! I te mea ra e, kua maaniia tatou i roto i tona tu. (Genese 1:26) Te au tuatua pumaana ia Salamo 34:18 te akakite maira kia tatou e me e “ngakau paruparu” me kore e “ngakau taitaia,” to tatou te “vaitata nei” a Iehova, mei tetai metua aroa ua—ma te ngakau aroa e te papa ra i te tauturu.

15. Na roto i teea mataara ta Iehova tauturu anga mai ia tatou ei au tangata tataki tai?

¹⁵ Akapeea, i reira, a Iehova i te tauturu anga ia tatou tataki tai? Kare aia e akaatea ana i te tumu tikai o to tatou tu mamae. Inara kua oronga mai a Iehova i te au apinga e manganui no te aronga te aue ra kiaia no te tauturu. Tana Tuatua, te Pipiria, te oronga maira i te ako anga tau te akono ra i te tuke anga. I roto i te putuputuanga, te oronga maira a Iehova i te au akaaere tau i te pae vaerua, te tauta ra i te akaata i tona tu ngakau aroa i te tauturuanga i te au taeake akamori. (Iakobo 5:14, 15) Ei “akarongo i te pure,” te oronga maira aia i te ‘vaerua tapu i te aronga e pati atu iaia ra.’ (Salamo 65:2; Luka 11:13) Ka rauka i taua vaerua te oronga mai kia tatou i te “mana maata” e raukai i te akakoromaki e tae ua atu i te akaatea anga te Patireia o te Atua i te au manamanata taitaia tikai. (2 Korinetia 4:7) Kare ainei tatou e mareka ana no teia au apinga? Auraka tatou e ngaropoina e e au tutu ratou no te tu ngakau aroa o Iehova.

16. Eaa te akaraanga maata roa atu o te tu ngakau aroa o Iehova, e akapeea te reira i te akakeu anga ia tatou ei au tangata tataki tai?

¹⁶ E tika, ko te akaraanga maata roa atu o te tu ngakau aroa o Iehova ko tana oronga anga mai i Tei akaperepere roaia e ia ei oko no tatou. E atinga aroa ia i to Iehova tua, e kua akatuera mai i te mataara no to tatou ora. Kia akamaara, te tau ra taua apinga no te oko kia tatou tataki tai. Ma te au tumu meitaki, a Zekaria, te metua tane o Ioane Papetito, kua totou e kua akamaata teia oronga anga i te “ngakau aroa o to tatou Atua.”—Luka 1:78.

17-19. (a) Akapeea te Pipiria i te akaari anga mai e ko to Iehova tu ngakau aroa e kotinga tona? (e) Na teaa i akakeu i to Iehova tu ngakau aroa no tona iti tangata kia tae ki tona kotinga?

¹⁷ Ka akamanako ainei tatou e kare e kotingaia ana te tu ngakau aroa o Iehova? Ei tuke anga, te akaari taka meitaki maira te Pipiria e no te au tangata tataki tai tei rave patoi atu i tana au mataara tuatua tika, te tapupu tau ra a Iehova i te tu ngakau aroa. (Ebera 10:28) E kite ei i te tumu i pera ei aia, ka akamaara ana i te akaraanga o te iti tangata o Iseraela.

¹⁸ Noatu kua akaora ripiti ua a Iehova i te au Iseraela mei to ratou au enemi, kua itae atu tona tu ngakau aroa i tona kotinga. Kua rave teia aronga maro i te akamori anga itoro, te apai anga mai i ta ratou au itoro akaviivii ki roto i te iero o Iehova! (Ezekiela 5:11; 8:17, 18) Pera katoa, kua akakiteia mai kia tatou: “Kua taitoito ra ratou i te au karere a te Atua, e kua akavaavaa i tana tuatua, e kua takinga-kino i te au peroveta nana, e tupu rava akera te riri o Iehova i tona tangata, e kare rava akera e ravenga e oraʼi.” (2 Paraleipomeno 36:16) Kua tae atu te au Iseraela i tetai take e kare rava e tumu tau no te tu ngakau aroa, e kua akakeu ratou ia Iehova kia akono i te riri tuatua tika. Eaa tei tupu?

¹⁹ Kare rava i rauka ia Iehova i te akono i te tu ngakau aroa no tona iti tangata. Kua akakite aia: “Kare [“oku ngakau aroa,” NW ] e kare au e akaperepere, kare rava au e aroa atu, e kia pou takiri ratou.” (Ieremia 13:14) No reira, kua takoreia a Ierusalema e tona iero, e kua apainaia atu te au Iseraela ei tuikaa ki Babulonia. Mei teaa te kino me akarongo kore oki te au tangata ara ua e kua akapou ratou i te au kotinga o te tu ngakau aroa tu-Atua!—Aue a Ieremia 2:21.

20, 21. (a) Eaa te ka tupu me tae atu te tu ngakau aroa tu-Atua i tona kotinga i to tatou tuatau? (e) Eaa te apinga ngakau aroa o Iehova ka uriuriia i roto i te pene e aru mai nei?

²⁰ Akapeea i teia tuatau? Kare a Iehova i taui. No te tu ngakau aroa, kua akaue aia i tona Au Kite kia tutu aere i te  “evangelia o te basileia” i te enua katoa. (Mataio 24:14) Me ariu mai te au tangata ngakau tika, te tauturu ra a Iehova ia ratou kia opu i te tuatua o te Patireia. (Angaanga 16:14) Inara kare teia angaanga e rave mutu kore uaia atu. Kare i te tu ngakau aroa no Iehova kia akatika i teia ao kino, ma tona tu taitaia e te mamae, kia aere tamou ua atu. Me tae te tu ngakau aroa tu-Atua ki tona kotinga, ka aere mai a Iehova i te rave i te akavaanga ki runga i teia akatereanga o te au mea. A taua taime ra, ka rave angaanga aia ma te tu ngakau aroa—te ngakau aroa anga no tona “ingoa tapu” e no tona au tavini akono. (Ezekiela 36:20-23) Ka akakore a Iehova i te kino e ka taki mai i tetai ao ou tuatua tika. No te aronga kino ra, te akakite ra a Iehova: “Kare taku mata e akaperepere, kare oki [“oku ngakau aroa,” NW] e tutaki ra au i to ratou aerenga ki runga i to ratou mimiti.”—Ezekiela 9:10.

²¹ Kia tae roa i taua tuatau ra, e ngakau aroa to Iehova no te tangata, e te aronga katoa te ka aro atu i te akapou anga. Te au tangata ara ua tei tataraara ngakau tae ka puapingaia mei tetai o te au apinga tu ngakau aroa rava atu o Iehova—te akakore anga ara. I roto i te pene e aru mai nei, ka uriuri tatou i etai o te au tuatua akatutu manea i roto i te Pipiria te akakite pu tikai ra i te tu akakore anga ara o Iehova.