Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 25

“Moyo Waluzyalo Lwa Leza Wesu”

“Moyo Waluzyalo Lwa Leza Wesu”

1, 2. (a) Mbuti mutumbu kanji-kanji mbwabikkila maanu ciindi naalila mwanaakwe muvwanda? (b) Ino nduzyalo luli ilwiinda luzyalo lwamutumbu?

 AKATI kabusiku imwana muvwanda watalika kulila. Ndilyonya banyina babuka. Tabooneneni mbubwenya mbobakali kucita imwanaabo katanazyalwa. Bazyiba kwiindanya mbwalila mwanaabo muvwanda munzila ziindene-indene. Aboobo bunji bwaziindi balakonzya kuzyiba naa mwanaabo uyanda cakulya, kubutikwa naa kulanganizyigwa munzila iimbi. Pele nobatakazyi kaambo ncalilila mwanaabo, banyina balamubikkila maanu. Iluyando ndobajisi talukonzyi kubazumizya kwiile kuzyuunduluzya nzyayanda mwanaabo.

2 Iluzyalo ndwajisi mutumbu kumwanaakwe ngwaakalizyalila luli akati kaluzyalo iluzyibidwe kabotu kubantunsi. Pele iluzyalo lwa Leza wesu Jehova, lulazumanana mane kukabe kutamani. Ikulingula bube oobu bulombozyeka kulakonzya kutugwasya kuba acilongwe a Jehova. Aboobo atubandike ncolwaamba luzyalo alimwi ambwalutondezya Leza wesu.

Ino Luzyalo Ninzi?

3. Ino bbala lya Chihebrayo lisandululwa kuti “amube aluse” naa kuti “amweetele” lyaamba nzi?

3 Mu Bbaibbele, luzyalo alimwi aluse ziliswaangene kapati. Kuli mabala aali mbwaabede mu Chihebrayo alimwi amu Chigiriki aapa muzeezo waluzyalo. Mucikozyanyo, amulange-lange bbala lya Chihebrayo lyakuti ra·chamʹ, lyalo bunji bwaziindi ilisandululwa kuti “amube aluse” naa kuti “amweetele.” Ibbuku limwi lipandulula kuti bbala lyakuti ra·chamʹ “lijisi bupanduluzi busitikide bwakufwida luzyalo mbuli loolo luboneka eelyo notubona bayandwa besu bakompeme naa ibali mukupenga naa ibayandika lugwasyo lwesu.” Eeli bbala lya Chihebrayo lyalo ndyabelesya Jehova kwaamba mbwabede liliswaangene abbala lyaamba “da” alimwi lilakonzya kupandululwa kuti “nduzyalo lwamutumbu.” a​—Kulonga 33:19; Jeremiya 33:26.

“Sena mutumbu inga waluba mwanaakwe wakulizyalila?”

4, 5. Mbuti Bbaibbele mbolituyiisya kujatikizya luzyalo lwa Jehova ciindi nolyaamba mbwalimvwa mutumbu kumwanaakwe muvwanda?

4 Ibbaibbele libelesya mbwalimvwa mutumbu kujatikizya mwanaakwe ikutuyiisya ncolwaamba luzyalo lwa Jehova. Kuli Isaya 49:15 tubala kuti: “Sena mutumbu inga waluba mwanaakwe uucinyonka naa kutamufwida lubomba mwanaakwe wakulizyalila [ra·chamʹ]? Nokuba kuti bamatumbu aaba inga baluba, mebo tandikonzyi kukuluba yebo pe.” Ibupanduluzi oobo ibunjila mumoyo bukankaizya mboluli lunji luzyalo ndwajisi Jehova kubantu bakwe. Munzila nzi?

5 Nciyumu kapati ikweezeezya mutumbu uuluba kusanina akulanganya mwanaakwe uucinyonka. Kayi mwana muvwanda unyina nguzu zyakuligwasilizya alikke; imasiku amasyikati mwana uyandika kuyandwa akulanganizyigwa abanyina. Pele mukubula coolwe, ibazyali banji tababikkili maano kapati kwaambisya ‘muziindi ezino zikatazya’ eelyo bantu nobali “basilunya.” (2 Timoteyo 3:1, 3) Jehova waamba kuti, “mebo tandikonzyi kukuluba yebo pe.” Iluzyalo ndwajisi Jehova kubabelesi bakwe talweeli pe. Nduzyalo lwini-lwini kwiinda loonse ndotukonzya kweezeezya​—mbuli loolo mutumbu ndwajisi lyoonse kumwanaakwe uucili muvwanda. Aboobo tacigambyi pe kuti ikujatikizya Isaya 49:15 imwaalumi umwi wakaamba kuti: “Eeci ncimwi cazitondezyo zini-zini, atwaambe kuti ncitondezyo ciinda zyoonse caluyando lwa Leza mu Cizuminano Cakaindi.”

6. Muunzila nzi bantunsi batalondokede mbobalubona luzyalo, pele ino Jehova utusyomezya nzi?

6 Sena ikuba aluzyalo ncitondezyo cakuti kuli mpotulezya? Ibantunsi batalondokede banji mbobayeeya oobo. Mucikozyanyo, syaabusongo umwi muna Roma uutegwa Seneca iwakapona aciindi comwe a Jesu alimwi iwakali syaabusongo wiinda boonse mu Roma wakayiisya kuti, “kweetelela nkulezya kwamumizeezo.” Seneca muntu iwakali kusyoma mubusyaabusongo bwaba Stoic ibwakukankaizya kuliiba kutakwe lweetelelo luli loonse. Seneca wakaamba kuti muntu musongo ulakonzya kugwasya baabo bali mumapenzi, pele teelede kubeetelela pe nkaambo ikulimvwa boobo inga kwamupa kutaliiba mumizeezo. Ibuumi bwakuliyanda buli boobo teebwakeendelana akutondezya luzyalo luzwa mumoyo. Pele oobo teensi mbwabede Jehova! Mu Jwi lyakwe, Jehova utusyomezya kuti “ulaalubomba kapati aluse.” (Jakobo 5:11) Mbubwenya mbotutiibone, luzyalo tabuli bube butondezya kulezya pe, pele mbube buyumya alimwi ibuyandika kapati. Atulange-lange mbwabutondezya Jehova mbubwenya mbuli muzyali siluyando.

Ciindi Jehova Naakacifwida Luzyalo Cisi

7, 8. Muunzila nzi bana Israyeli mobakapenga ku Egepita yansiku, alimwi ino Jehova wakacita nzi naakabona mbobakali kupenga?

7 Iluzyalo lwa Jehova lulalibonya kabotu-kabotu kweelana ambwaakeendelezya cisi ca Israyeli. Kuzikusika kumamanino aamwaanda wamyaka wa 16 B.C.E., ituulunzuma twabana Israyeli tuli mbotubede bakali bazike mu Egepita yansiku ooko nkobakadyaamininwa citaambiki. Bana Egepita “bakabayumizyila buumi bwabo kwiinda mukubabelesya milimo yacibbalo yakukanda bulongo, kuuma zitina akubeleka milimo iili yoonse yabuzike yamumyuunda.” (Kulonga 1:11, 14) Mumapenzi aabo, bana Israyeli bakalilila Jehova kuti abagwasye. Ino Leza siluzyalo wakaingula buti?

8 Akamunjila mumoyo Jehova makani aaya. Wakati: “Masimpe ndaabona mapenzi aabantu bangu ibali mu Egepita, alimwi ndakumvwa kulila kwabo akaambo kabaabo babasinikizya kubeleka; nkaambo ndilaazyi kabotu mapenzi aabo.” (Kulonga 3:7) Tacikonzyeki kuli Jehova ikwiile kwaalanga buyo mapenzi aabantu bakwe alimwi akumvwa kulila kwabo kakunyina kubeetelela. Mbubwenya mbutwabona mu Cibalo 24 cabbuku lino, Jehova ngu Leza silweetelelo. Alimwi ikweetelela​—nkokuti ikumvwa kucisa nkobalimvwa bamwi kuliswaangene kapati aluzyalo. Pele Jehova tanaakabeetelela buyo bantu bakwe; wakakulwaizyigwa kubweza ntaamu yakubagwasya. Ibbuku lya Isaya 63:9 lyaamba kuti: “Wakabanununa akaambo kaluyando alubomba lwakwe.” ‘Ajanza lyanguzu,’ Jehova wakabanununa bana Israyeli kuzwa mu Egepita. (Deuteronomo 4:34) Kuzwa waawo, wakabapa cakulya munzila yamaleele alimwi akubanjizya munyika yabo mbotu iijisi mbolezi.

9, 10. (a) Nkaambo nzi Jehova cakwiinduluka-induluka ncaakali kubafwutula bana Israyeli kabakkede kale mu Nyika Yakasyomezyegwa? (b) Ino Jehova wakafwutula bana Israyeli kumapenzi aali kuciindi ca Jefita, alimwi ino ncinzi cakamukulwaizya kucita boobo?

9 Iluzyalo lwa Jehova tiilwakagolela buyo waawo pe. Kabakkede kale mu Nyika Yakasyomezyedwe, bana Israyeli cakwiinduluka-induluka bakacita zintu zitondezya kutasyomeka, eelyo bakapenga akaambo kanzizyo. Pele bakali kuliyeeya akutalika kulilila Jehova alimwi. Cakwiinduluka-induluka wakabafwutula. Nkaambo nzi? “Nkaambo wakabafwida lubomba bantu bakwe.”​—2 Makani 36:15; Babetesi 2:11-16.

10 Amulange-lange cakacitika kuciindi ca Jefita. Mbwaanga bana Israyeli bakatalikide kukomba baleza bakubeja, Jehova wakabalekela kuti badyaamininwe abana Amoni kwamyaka iili 18. Kumamanino, ibana Israyeli aabo bakeempwa. Ibbaibbele litwaambila kuti: “Bakagwisya baleza beenzu akati kabo akubelekela Jehova, aboobo tanaakacili kukonzya kubalangilila buyo bana Israyeli kabapenga.” b (Babetesi 10:6-16) Mbobakatondezyela buyo kweempwa kwini-kwini, Jehova tanaakacili kukonzya kubalangilila buyo nobakali kupenga. Aboobo Leza siluzyalo wakapa Jefita nguzu zyakufwutula bana Israyeli kuli basinkondonyina.​—Babetesi 11:30-33.

11. Ncinzi ncotwiiya kujatikizya luzyalo kweelana ambwaakeendelezya bana Israyeli Jehova?

11 Ino kweendelezya cisi ca Israyeli nkwaakacita Jehova kutuyiisya nzi kujatikizya luzyalo? Tubona kuti luzyalo lwa Jehova lubikkilizya zinji kunze buyo lyakweetela kujatikizya mapenzi aacitikila bantu. Amuyeeye cikozyanyo camutumbu uukulwaizyigwa aluzyalo ikucita ciyanda mwanaakwe muvwanda uulila. Mbubwenya buyo, Jehova takuunduluzyi pe ikulila kwabantu bakwe. Iluzyalo lwakwe lumukulwaizya kumanizya mapenzi aabo. Mukuyungizya, mbwaakeendelezya bana Israyeli Jehova kutuyiisya kuti luzyalo takuli kulezya pe nkaambo bube bwakwe oobu bwakamukulwaizya kubweza ntaamu iiyandika kapati kugwasya bantu bakwe. Pele sena Jehova ulutondezya buyo kunkamu yababelesi bakwe luzyalo?

Luzyalo lwa Jehova Kumuntu Umwi Aumwi

12. Mbuti Mulawo mbowakatondezya luzyalo lwa Jehova kujatikizya muntu umwi aumwi?

12 Imulawo Leza ngwaakapa cisi cabana Israyeli wakatondezya luzyalo ndwajisi kumuntu umwi aumwi. Mucikozyanyo, amulange-lange makani aajatikizya kulanganya bacete. Jehova wakalizyi kuti bukkale butalangilwi bulakonzya kucitika ibunga bwacetaazya muna Israyeli. Ino bantu bacete bakeelede kulanganizyigwa buti? Cakusinizya Jehova wakalailila bana Israyeli kuti: “Mweelede kumupa amoyo woonse alimwi tamweelede kucita oobo amyoyo yobilo pe, nkaambo ndendilyo Jehova Leza wanu nayoomulongezya mumilimo yanu yoonse amuzintu zyoonse nzyomucita.” (Deuteronomo 15:7, 10) Alimwi Jehova wakalailila kuti bana Israyeli tiibakeelede kutebula muzyooko zyamyuunda yabo cakumaninizya nokuba kudobbelela zyakasyeede. Ikuvwulula ooku kwakali kusiilwa bacete. (Levitiko 23:22; Rute 2:2-7) Bana Israyeli nobakali kutobela mulawo ooyu wakulanganya bacete mbobakakkede limwi, nkokuti tiibakali kuyandika kulombelela cakulya. Eeco cakali citondezyo caluzyalo lwa Jehova, tee kayi?

13, 14. (a) Mbuti majwi aa Davida mbwaatusyomezya kuti Jehova ulamubikkila maanu kapati umwi aumwi wandiswe? (b) Ncikozyanyo nzi cinga capegwa kutondezya kuti Jehova ulaafwaafwi ‘kubatyompedwe mumoyo’ naa ‘ibazyingidwe’?

13 Ncimwi buyo amazuba aano, Leza wesu siluyando ulamubikkila maanu umwi aumwi wesu kumugama. Tulakonzya kusinizya kuti ulikuzyi kabotu-kabotu ikupenga kuli koonse nkotucitikilwa. Sintembauzyo Davida wakalemba kuti: “Meso aa Jehova alangide balulami, alimwi matwi aakwe alaswiilila nibakwiila kuti bagwasyigwe. Jehova ulaafwaafwi abaabo batyompedwe mumoyo; aabo bapengede mumizeezo ulabafwutula.” (Intembauzyo 34:15, 18) Ikujatikizya baabo ibaambwa mumajwi aaya, sikupandulula zyamu Bbaibbele umwi wakaamba kuti: “Mbantu ibazyingidwe mumoyo ibauside kapati, nkokuti ibafwide nsoni akaambo kacibi alimwi ibalimvwa kuti banyina mpindu; batalisyomi alimwi batacisyomi kuti baciyandika.” Ibantu bali boobo balakonzya kulimvwa kuti Jehova uli kule ambabo akuti banyina mpindu iinga yapa kuti abalanganye. Pele oobo teensi mbokubede pe. Imajwi aa Davida asyomezya kuti, Jehova kunyina nabalekelezya pe aabo “balimvwa kuti banyina mpindu.” Leza wesu siluzyalo ulizyi kuti notulimvwa boobo, nceciindi notumuyandisya kwiinda lyoonse alimwi uli afwaafwi andiswe.

14 Amulange-lange cimwi cakacitika. Imutumbu umwi kucisi ca United States wakabalikila kucibbadela kutola mwanaakwe musankwa wakajisi myaka yakuzyalwa yobile akaambo kakuti bwakaindila bulwazi bwakwe bwakukola akufwundilila butegwa croup. Nobakamana kumulanga-langa mwana, bamadokotela bakaambila banyina kuti bakacili kuyanda kumulangilila mucibbadela busiku oobo boonse. Ino banyina mwana bakali kuli busiku boonse oobo? Bakali kwiile kukkede acuuno mucibbadela kumbali aabulo bwakalede mwanaabo musankwa! Kunyina ncobakali kunga bacita kayi mwanaabo musankwa wakalicisidwe, aboobo bakali kuyandika kuba munsi lyakwe. Masimpe, nzinji nzyotunga twalangila kuzwa kuli Taateesu wakujulu siluyando! Kayi, twakalengwa mucinkozya cakwe. (Matalikilo 1:26) Imajwi aanjila mumoyo aali ku Intembauzyo 34:18 atwaambila kuti eelyo ‘notutyompedwe mumoyo’ naa ‘notuzyingidwe,’ Jehova mbubwenya buyo mbuli muzyali siluyando “ulaafwaafwi”​—lyoonse ngusiluzyalo alimwi ulilibambilide kutugwasya.

15. Muunzila nzi Jehova mwagwasya umwi aumwi wandiswe kumugama?

15 Aboobo, ino Jehova umugwasya buti umwi aumwi wandiswe? Takuli kuti ulacigwisya eeco citupa kupenga pe. Pele Jehova wapa zintu zinji zigwasya kulibaabo ibamulilila kuti abagwasye. Ijwi lyakwe, Ibbaibbele lilapa lulayo lugwasya ilunga lwacinca bukkale munzila iigwasya kapati. Mumbungano, Jehova wapa balangizi basimide munzila yakumuuya ibasoleka kutondezya luzyalo mukugwasya bakombinyina. (Jakobo 5:14, 15) Mbwali yooyo ‘uuswiilila mipailo,’ ulabapa ‘muuya uusalala aabo ibamulomba.’ (Intembauzyo 65:2; Luka 11:13) Imuuya ooyo ulakonzya kutupa “nguzu zigambya” ikutegwa tucikonzye kuliyumya kusikila leelyo Bwami bwa Leza bwaakugwisya mapenzi oonse aakatazya. (2 Bakorinto 4:7) Tulalumba kapati kujatikizya zintu eezyi zyoonse nzyatupede Leza, sena tabusyi? Tutalubi pe kuti zyoonse nzitondezyo zyaluzyalo lwa Jehova.

16. Ino ncitondezyo nzi ciinda zyoonse icaluzyalo lwa Jehova, alimwi ino cimujatikizya buti umwi aumwi wandiswe kumugama?

16 Ee, icikozyanyo ciinda zyoonse caluzyalo lwa Jehova nceeco cakupa ooyo ngwayandisya kapati kuba cinunuzyo cesu. Cakali cituuzyo caluyando kuli Jehova, alimwi cakaba nzila yalufwutuko lwesu. Kamuyeeya kuti icinunuzyo ncaakapa Jehova cigwasya umwi aumwi wandiswe kumugama. Cakweelela, Zekariya, usyi wa Johane Mubbapatizi wakasinsima kuti eeci cipego cakatondezya “moyo waluzyalo lwa Leza wesu.”​—Luka 1:78.

Eelyo Jehova Natatondezyi Luzyalo

17-19. (a) Mbuti Bbaibbele mbolitondezya kuti luzyalo lwa Jehova luli aampolugolela? (b) Ncinzi cakapa kuti lugole luzyalo lwa Jehova ndwaakajisi kubantu bakwe?

17 Sena tweelede kuyeeya kuti luzyalo lwa Jehova lunyina mpolugolela? Mukwiimpana, Ibbaibbele cakusalazya litondezya kuti kujatikizya bantu ibakazya nzila zyakwe ziluleme, cakweelela Jehova tabafwidi luzyalo pe. (Bahebrayo 10:28) Ikutegwa muzyibe ncacitila boobo, amuyeeye cikozyanyo cacisi ca Israyeli.

18 Nokuba kuti cakwiinduluka-induluka Jehova wakali kubavwuna bana Israyeli kuli basinkondonyina, iluzyalo lwakwe mukuya kwaciindi lwakagola. Ibantu aaba ibayumu myoyo bakali kukomba mituni, mane akutola mituni eeyo iisesemya mutempele lya Jehova! (Ezekieli 5:11; 8:17, 18) Alimwi twaambilwa kuti: “Bakali kubaseka batumwa ba Leza mwini-mwini akusampaula majwi aakwe alimwi akufwubaazya basinsimi bakwe cakuti tiibakacili kunyoneka kusikila bukali bwa Jehova bwakababukila bantu bakwe.” (2 Makani 36:16) Bana Israyeli bakasika aciimo eelyo nobatakacili kuyandika kufwidwa luzyalo, aboobo bakapa kuti Jehova anyeme munzila yabululami. Ino ncinzi cakacitika?

19 Jehova tanaakacili aluzyalo kubantu bakwe. Wakaambilizya kuti: “Tandikoobafwida lubomba pe naa kubeetelela nokuba kubafwida luse; taakwe citiindilesye kubanyonyoona.” (Jeremiya 13:14) Aboobo Jerusalemu atempele lyakwe zyakanyonyoonwa alimwi bana Israyeli bakatolwa mubuzike ku Babuloni. Eelo ciletela mapenzi kapati kaka eelyo bantunsi basizibi nobazanga akulumanina limwi luzyalo lwa Leza!​—Malilo 2:21.

20, 21. (a) Ncinzi ciyoocitika eelyo luzyalo lwa Leza lwaakugola mumazuba eesu? (b) Ncipego nzi caluzyalo lwa Jehova icitiibandikwe mucibalo citobela?

20 Ino mbuti mazuba aano? Jehova tanaacinca pe. Akaambo kaluzyalo ndwajisi, wapa Bakamboni bakwe mulimo wakukambauka “makani mabotu aa Bwami” munyika yoonse. (Matayo 24:14) Eelyo babombe myoyo nobaazumina, Jehova ulabagwasya kuuteelela mulumbe wa Bwami. (Milimo 16:14) Pele mulimo ooyu taukazumanani kukabe kutamani pe. Inga tanaaba siluzyalo Jehova ikuti walekela kuti nyika eeyi mbyaabi antoomwe amapenzi aali mulinjiyo azumanane kukabe kutamani. Eelyo luzyalo lwakwe lwaakugola, Jehova uyoobunyonyoona bweende bwazintu oobu. Neliba leelyo aakucita boobo, uyoocita caluzyalo​—uyooba aluzyalo nkaambo ‘kazina lyakwe lisalala’ alimwi akaambo kababelesi bakwe balyaabide. (Ezekieli 36:20-23) Jehova uyoobumanizya bubi boonse akuleta nyika mpya yabululami. Ikujatikizya basizibi, Jehova waamba kuti: “Meso aangu taakoobeetelela pe; alimwi tandikoobafwida lubomba. Ndilabapa bulumbu bwanzila yabo aamitwe yabo beni.”​—Ezekieli 9:10.

21 Kusikila ciindi eeco, Jehova ulabafwida luzyalo bantu nobaba baabo ibalangilwa kuyoonyonyoonwa. Ibantunsi basizibi ibeempwa cabwini balakonzya kugwasyigwa acipego ca Jehova cimwi ciinda mukutondezya luzyalo​—kulekelela. Mucibalo citobela, tulabandika zikozyanyo zimwi zibotu izili mu Bbaibbele izitondezya Jehova mbwalekelela cakumaninina.

a Pele cilayandika kuzyiba kuti ku Intembauzyo 103:13, bbala lya Chihebrayo lyakuti ra·chamʹ lyaamba luse naa lweetelelo lutondezyegwa ausyi kubana bakwe.

b Kaambo kakuti “tanaakacili kukonzya kubalangilila buyo” mubwini kaamba kuti, “moyo wakwe wakalengaana; ikukkazika moyo kwakwe kwakagola.” Mubusanduluzi bwa The New English Bible kulembedwe kuti: “Tanaakacili kukonzya kuliyumya mukulangilila bukkale buusisya nsoni bwabana Israyeli.” Ibusanduluzi bwa Tanakh​—A New Translation of the Holy Scriptures bwaamba kuti: “Cakamwaalila kwaalanga buyo mapenzi ngobakajisi bana Israyeli.”