1, 2. (a) Hi ntolovelo, xana manana u angurisa ku yini loko n’wana wa yena a rila? (b) Hi wihi ntlhaveko lowu nga wukulu ku tlula ni wa manana?

 EXIKARHI ka vusiku n’wana wa rila. Hi ku hatlisa manana wa pfuka. A nga ha etleli byona bya n’wantenyana—ku sukela loko n’wana a velekiwile. Se wa swi tiva leswaku loko n’wana wakwe a rila hi ndlela yo karhi, u va a lava yini. Hikwalaho, wa swi kota ku twa leswaku sweswi n’wana wakwe u lava ku dyisiwa, ku tlakuriwa kumbe ku khathaleriwa hi ndlela yo karhi. Kambe, ku nga khathariseki leswaku n’wana u rilela yini, manana wa angula. Rirhandzu leri a nga na rona a ri n’wi pfumeleli leswaku a honisa swilaveko swa n’wana wa yena.

² Ntwelavusiwana lowu manana a nga na wona eka n’wana wakwe, i wun’wana wa mitlhaveko leyikulu leyi vanhu va nga na yona. Hambiswiritano, ku ni ntlhaveko wun’wana lowu nga wukulu swinene—ku nga ntwelavusiwana lowu Xikwembu xa hina Yehovha xi nga na wona. Ku xiyisisa vumunhu lebyi bya rirhandzu, swi nga hi pfuna leswaku hi tshinela ekusuhi na Yehovha. Sweswi hi ta hlamusela leswaku ntwelavusiwana i yini, ni ndlela leyi Xikwembu xi wu kombisaka hayona.

3. Xana riendli ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “tintswalo” kumbe “ku va ni ntwelavusiwana” ri vula yini?

³ EBibeleni, rito leri nge ntwelavusiwana ni leri nge tintswalo, ma yelana swinene. Ku ni marito yo hlayanyana ya Xiheveru ni ya Xigriki lawa nhlamuselo ya wona yi yelanaka  swinene ni ntwelavusiwana lowukulu. Hi xikombiso, xiya riendli ra Xiheveru ra·chamʹ, leri hakanyingi ri vulaka ku “tintswalo” kumbe “ku va ni ntwelavusiwana.” Buku yin’wana yi hlamusela leswaku riendli leri nge ra·chamʹ ri “hlamusela ntwelavusiwana lowukulu, lowu hi vaka na wona loko hi vona vanhu lava hi va rhandzaka va xaniseka.” Rito leri ra Xiheveru, leri Yehovha a ri tirhisaka ri fambelana ni rito “mbeleko” naswona ri nga ha hlamuseriwa tanihi “ntwelavusiwana wa manana.” a—Eksoda 33:19; Yeremiya 33:26.

4, 5. Xana Bibele yi yi tirhisa njhani mitlhaveko leyi manana a nga na yona eka n’wana wa yena leswaku yi hi dyondzisa ntwelavusiwana wa Yehovha?

⁴ Bibele yi tirhisa mitlhaveko leyi manana a nga yona eka n’wana wa yena ku hi dyondzisa leswaku ntwelavusiwana wa Yehovha wu njhani. Eka Esaya 49:15 ha hlaya: “Xana wansati a nga rivala n’wana wakwe loyi a n’wi mamisaka kumbe a nga n’wi tweli vusiwana [ra·chamʹ] n’wana loyi a nga lo n’wi veleka? Hambiloko vavasati lava vo rivala, mina a ndzi nge pfuki ndzi ku rivarile.” (The Amplified Bible) Nhlamuselo yoleyo leyi khumbaka mbilu yi kombisa ntwelavusiwana lowukulu lowu Yehovha a nga na wona eka vanhu vakwe. Njhani?

⁵ Swa tika ku anakanya leswaku manana a nga rivala ku an’wisa ni ku khathalela n’wana wakwe. Phela ricece a ri swi koti ku tipfuna; ri lava nkhathalelo ni rirhandzu ra mana wa rona vusiku ni nhlikanhi. Khombo ra kona, swi tolovelekile ku twa leswaku ku ni vamanana lava tshikaka vana va vona va nga va khathaleli, ngopfungopfu ‘emikarhini leyi yo nonon’hwa,’ leyi eka yona vanhu va “nga  riki na rirhandzu.” (2 Timotiya 3:1, 3) “Kambe,” Yehovha u ri, “A ndzi nge pfuki ndzi ku rivarile.” Ntwelavusiwana lowukulu lowu Yehovha a nga na wona eka malandza ya yena a wu heli. I wukulu swinene ku tlula ntlhaveko wa ntumbuluko lowu hi wu tivaka—ku nga ntwelavusiwana lowu hi ntolovelo manana a nga na wona eka n’wana wa yena. A swi hlamarisi, leswi mutsari un’wana a vuleke leswi mayelana na Esaya 49:15: “Lawa i marito yo enta swinene ku tlula hinkwawo lama kumekaka eka Testamente ya Khale, lama kombisaka rirhandzu leri Xikwembu xi nga na rona.”

6. Vanhu vo tala lava nga hetisekangiki va wu languta njhani ntwelavusiwana lowukulu, naswona i yini leswi Yehovha a hi tiyisekisaka ha swona?

⁶ Xana ntwelavusiwana lowukulu i xikombiso xa ku tsana? Vanhu vo tala lava nga hetisekangiki va anakanya tano. Hi xikombiso, Seneca mutivi wa filosofi wa Murhoma, loyi a hanyeke hi nkarhi wa Yesu, naswona a a ri ntlharhi ya le Rhoma, u dyondzise leswaku “ntwelavusiwana i ku tsana ka mianakanyo.” Seneca a a ri museketeri wa Vustoyika, ku nga filosofi leyi khutazaka vanhu leswaku va endla swilo hi ku rhula kambe va nga vi na ntwelavusiwana. Seneca u vule leswaku munhu wo tlhariha a nga ha va pfuna vanhu lava nga enhlomulweni kambe a nga fanelanga a va twela vusiwana, hikuva loko o va twela vusiwana a nge endli swilo hi mfanelo. Mavonelo ya tano ya vutianakanyi a ma endla leswaku ntwelavusiwana wa xiviri wu pfumaleka. Kambe Yehovha a nga tano nikatsongo! ERitweni ra yena, Yehovha wa hi tiyisekisa leswaku “u ni ntwelavusiwana lowukulu ni tintswalo.” (Yakobo 5:11, nhlamuselo ya le hansi) Hilaha hi nga ta swi vona  ha kona, ku va ni ntwelavusiwana a swi kombisi ku tsana kambe i vumunhu lebyi nga ni matimba ni lebyi nga bya nkoka. A hi kambisiseni leswaku Yehovha tanihi hi mutswari la nga ni rirhandzu, u wu kombisa njhani ntwelavusiwana.

7, 8. Xana Vaisrayele va xaniseke hi ndlela yihi aEgipta wa khale, naswona Yehovha u angurise ku yini loko a vona ku xaniseka ka vona?

⁷ Ntwelavusiwana wa Yehovha wu vonaka kahle eka ndlela leyi a tirhisaneke ni tiko ra Israyele hayona. Eku heleni ka lembexidzana ra vu-16 B.C.E., timiliyoni ta Vaisrayele a ti ri mahlonga aEgipta naswona a va tshikileriwa swinene. Vaegipta “Va va tikisele vutomi hi ku va tirhisa mitirho yo tika, va va sindzisa ku pfuva vumba byo aka ha byona, ku baka switina ni ku endla mitirho yo hambanahambana emasin’wini.” (Eksoda 1:11, 14) Hi loko Vaisrayele va kombela Yehovha leswaku a va pfuna. Xana Xikwembu xa ntwelavusiwana lowukulu xi angurise ku yini?

⁸ Mbilu ya Yehovha a yi khumbekile. U te: “Ndzi ku vonile ku xaniseka ka vanhu va mina lava nga eEgipta naswona ndzi xi twile xirilo xa vona hikwalaho ka lava va va sindzisaka ku tirha; ndzi ku tiva kahle ku vava loku va ku twaka.” (Eksoda 3:7) A swi nga ta koteka leswaku Yehovha a vona ku xaniseka ka vanhu va yena kumbe ku twa xirilo xa vona kambe a nga va tweli vusiwana. Hi laha hi swi voneke ha kona eka Ndzima 24 ya buku leyi, Yehovha i Xikwembu xa ntwelavusiwana. Ntwelavusiwana i vuswikoti byo twa ku vava loku twiwaka hi van’wana. Yehovha a nga lo va ntwelavusiwana ntsena vanhu va yena; kambe u endle swo karhi leswaku a va pfuna. Esaya 63:9 yi ri: “U va kutsurile hikwalaho ka rirhandzu ni ntwelavusiwana  wakwe.” Yehovha u ponise Vaisrayele aEgipta “hi voko ra matimba.” (Deteronoma 4:34) Endzhaku ka sweswo u va nyike swakudya hi singita kutani a va nyika tiko ra mihandzu, leri nga ra vona.

9, 10. (a) Hikwalahokayini Yehovha hi ku phindhaphindha a kutsule Vaisrayele loko va tshama eTikweni leri Tshembisiweke? (b) Emasikwini ya Yefta, xana Yehovha u kutsule Vaisrayele eka ntshikilelo wihi, naswona i yini lexi n’wi susumeteleke ku endla tano?

⁹ Ntwelavusiwana wa Yehovha a wu helelanga kwalaho. Loko Vaisrayele se va tshame eTikweni leri Tshembisiweke, va dyohile hi ku phindhaphindha, kutani vuyelo bya kona ku va ku xaniseka. Kutani, vanhu lava va tlhela va tianakanya, kutani va vitana Yehovha. U va kutsule mikarhi yo tala. Hikwalahokayini? “Hikwalaho ka leswi a a twela vanhu vakwe vusiwana.”—2 Tikronika 36:15; Vaavanyisi 2:11-16.

¹⁰ Xiya leswi humeleleke emasikwini ya Yefta. Leswi Vaisrayele va sunguleke ku tirhela swikwembu swa hava, Yehovha u va pfumelele leswaku va tshikileriwa hi Vaamone ku ringana malembe ya 18. Eku heteleleni Vaisrayele va hundzukile. Bibele ya hi byela: “Kutani va susa swikwembu swa matiko exikarhi ka vona, va tirhela Yehovha, lerova a va twela vusiwana hikwalaho ka ndlela leyi a va xaniseka ha yona.” b (Vaavanyisi 10:6-16) Loko vanhu va yena va kombise ku tisola ka xiviri, Yehovha a nga ha swi lavi ku va vona va xaniseka. Kutani Xikwembu lexi nga ni ntwelavusiwana lowukulu xi nyike Yefta matimba yo kutsula Vaisrayele emavokweni ya valala va vona.—Vaavanyisi 11:30-33.

11. Eka ndlela leyi Yehovha a khomeke Vaisrayele hayona, xana hi dyondza yini hi ntwelavusiwana?

 ¹¹ Xana ndlela leyi Yehovha a khomeke tiko ra Israyele hayona, yi hi dyondzisa yini hi ntwelavusiwana lowukulu? Hi dyondza leswaku loko vanhu va xaniseka a ngo va twela vusiwana ntsena. Tsundzuka xikombiso xa manana loyi ntwelavusiwana wa yena wu n’wi susumetelaka ku endla xo karhi leswaku a pfuna n’wana wa yena loyi a rilaka. Hi laha ku fanaka Yehovha a nga swi honisi swirilo swa vanhu va yena. Ntwelavusiwana wa yena lowukulu wu n’wi susumetela ku va wisisa eku xanisekeni ka vona. Ku engetela kwalaho, ndlela leyi Yehovha a khomeke Vaisrayele hayona yi hi dyondzisa leswaku ntwelavusiwana a hi ku tsana, hikuva vumunhu lebyi, lebyi rhandzekaka byi n’wi susumetele leswaku a teka goza lerikulu ro pfuna vanhu vakwe. Kambe, xana Yehovha u kombisa ntwelavusiwana eka malandza yakwe loko ya ri hi ntlawa ntsena?

12. Xana Nawu wu wu kombise njhani ntwelavusiwana wa Yehovha eka munhu un’wana ni un’wana?

¹² Nawu lowu Yehovha a wu nyikeke tiko ra Israyele wu kombise ntwelavusiwana wa yena eka munhu un’wana ni un’wana. Hi xikombiso, xiya ndlela leyi a khathalelaka swisiwana hayona. Yehovha a a swi tiva leswaku swiyimo leswi nga languteriwangiki swi nga endla Muisrayele a tikuma a ri evuswetini. Xana swisiwana a swi fanele ku khomiwa njhani? Yehovha u lerise Vaisrayele a ku: “U nga vi na mona kumbe u n’wi tsona. U fanele u n’wi nyika hi mbilu yo basa naswona u nga n’wi nyiki u ri karhi u gungula, hikuva leswi hi swona swi nga ta endla Yehovha Xikwembu xa wena a ku katekisa eka hinkwaswo leswi u swi endlaka.” (Deteronoma 15:7, 10) Ku engetela kwalaho Yehovha  u lerise leswaku Vaisrayele va nga tshoveli hinkwaswo emasin’wini ya vona naswona a va nga fanelanga va khwaja. Swisiwana hi swona a swi ta khwaja. (Levhitika 23:22; Rhuti 2:2-7) Loko tiko ri landzelela nawu lowu wo anakanyela swisiwana leswi nga exikarhi ka vona, vanhu lava pfumalaka eIsrayele a va nga ta hanya hi ku kombela. Xana leswi a swi kombisi ntwelavusiwana lowu Yehovha a nga na wona?

13, 14. (a) Xana marito ya Davhida ya hi tiyisekisa njhani leswaku Yehovha wa khumbeka hi un’wana ni un’wana wa hina? (b) Hi xihi xifaniso lexi nga tirhisiwaka ku kombisa leswaku Yehovha u le kusuhi ni lava ‘tshovekeke mbilu’ kumbe lava “hetiweke matimba”?

¹³ Ni namuntlha Xikwembu xa hina lexi rhandzekaka xa khumbeka swinene hi hina. Hi nga tiyiseka leswaku u vona ku xaniseka kun’wana ni kun’wana loku hi langutanaka na kona. Mupisalema Davhida u tsarile: “Matihlo ya Yehovha ma langute lavo lulama, ni tindleve takwe ti yingisa xirilo xa vona xo kombela mpfuno. Yehovha u le kusuhi ni lava tshovekeke timbilu; u ponisa lava hetiweke matimba.” (Pisalema 34:15, 18) Mayelana ni lava ku vulavuriwaka ha vona eka marito lawa, muhlamuseri un’wana wa Bibele u te: “Va tshoveke timbilu naswona va pfotlokile emoyeni hikwalaho ka xidyoho naswona va titekela ehansi; va tivona va nga ri nchumu naswona va ri lava vevukaka.” Vanhu vo tano va nga ha vona onge Yehovha u le kule na vona naswona va nga ha vona onge a nge va khathaleli hikuva va nga ri nchumu. Kambe sweswo a swi tano. Marito ya Davhida ma hi tiyisekisa leswaku Yehovha a nga va fularheli lava “titsongahataka.” Xikwembu xa hina xa ntwelavusiwana xa swi tiva leswaku emikarhini yo tano, hi xi lava swinene, naswona xi le kusuhi na hina.

¹⁴ Xiya ntokoto lowu. Manana wa le United States u tsutsumisele n’wana wa yena wa mufana loyi a nga ni  malembe mambirhi hi vukhale exibedlhele hikuva a a khomiwe hi vuvabyi bya kholokholo. Endzhaku ko kambela n’wana loyi, madokodela ma byele manana loyi leswaku n’wana wakwe u fanele a etlerisiwa exibedlhele vusiku byebyo. Xana manana u etlele kwihi vusiku byebyo? Exitulwini xa le xibedlhele, etlhelo ka mubedo wa n’wana wakwe! N’wana wakwe a a vabya naswona a a lava ku va ekusuhi na yena. Hakunene hi nga langutela leswi engetelekeke eka Tata wa hina wa le tilweni loyi a nga ni rirhandzu! Hikuva hi endliwe hi xifaniso xa yena. (Genesa 1:26) Marito lama khumbaka mbilu ya Pisalema 34:18 ma hi tiyisekisa leswaku loko hi ‘tshoveke timbilu’ kumbe hi ‘hetiwe matimba’ Yehovha tanihi mutswari la nga ni rirhandzu “u le kusuhi” na hina—u ni ntwelavusiwana naswona u lunghekele ku hi pfuna nkarhi hinkwawo.

15. Xana Yehovha u hi pfuna njhani?

¹⁵ Kutani ke, xana Yehovha u n’wi pfunisa ku yini un’wana ni un’wana wa hina? A nga swi susi leswi hi vangelaka ku xaniseka. Kambe Yehovha u endle malunghiselelo yo tala yo pfuna lava va lavaka mpfuno eka yena. Rito ya yena, ku nga Bibele, ri nyikela ndzayo leyi twisisekaka leyi nga pfunaka. Evandlheni, Yehovha u ni valanguteri lava nga ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu, lava lwelaka ku kombisa ntwelavusiwana wa yena loko va pfuna vagandzerikulobye. (Yakobo 5:14, 15) Tanihi “Mutwi wa xikhongelo” u nyika “moya lowo kwetsima . . . [eka] lava n’wi kombelaka.” (Pisalema 65:2; Luka 11:13) Moya wolowo wu nga hi nyika “matimba lama tlulaka lama tolovelekeke” leswaku hi kota ku tiyisela ku kondza Mfumo wa Xikwembu wu susa maxangu hinkwawo. (2 Vakorinto 4:7) Xana a hi tsaki hikwalaho ka malunghiselelo lawa hinkwawo? Hi nga rivali leswaku malunghiselelo lawa ma kombisa ntwelavusiwana lowukulu wa Yehovha.

16. Hi xihi xikombiso lexikulu xa ntwelavusiwana wa Yehovha naswona xi hi khumba njhani?

 ¹⁶ Ina, xikombiso lexikulu eka hinkwaswo, xa ntwelavusiwana wa Yehovha, hi lexi xa ku nyikela hi Loyi a n’wi rhandzaka swinene leswaku a va nkutsulo eka hina. A ku ri gandzelo leri kombisaka leswaku Yehovha wa hi rhandza naswona ri pfule ndlela ya leswaku hi ponisiwa. Tsundzuka leswaku gandzelo rero ra tirha eka un’wana ni un’wana wa hina. Swa twisiseka leswaku hikwalahokayini Zakariya, tata wa Yohane mukhuvuri, a vule ka ha ri emahlweni leswaku lunghiselelo leri ri kombisa “ntwelavusiwana wa Xikwembu xa hina.”—Luka 1:78.

17-19. (a) Xana Bibele yi swi kombisa njhani leswaku ntwelavusiwana wa Yehovha wu pfa wu kuma ndzhuti wu yima? (b) I yini lexi endleke leswaku Yehovha a nga ha va tweli vusiwana vanhu va yena?

¹⁷ Xana hi fanele hi ehleketa leswaku ntwelavusiwana lowukulu wa Yehovha a wu na swipimelo? Ku hambana ni sweswo, Bibele yi swi kombisa kahle leswaku vanhu lava tihambanisaka ni tindlela ta Yehovha to lulama a nge va tweli vusiwana. (Vaheveru 10:28) Leswaku u vona lexi n’wi endlaka a endla leswi, tsundzuka xikombiso xa tiko ra Israyele.

¹⁸ Hambileswi Yehovha hi ku phindhaphindha a kutsuleke Vaisrayele eka valala va vona, eku heteleleni ntwelavusiwana wa yena wu kume ndzhuti wu yima. Vanhu lava vo sihalala, a va gandzela swifaniso, va tlhela va nekaneka swifaniso swa vona leswi nyenyetsaka va swi yisa etempeleni ya Yehovha! (Ezekiyele 5:11; 8:17, 18) Ku tlula kwalaho, hi byeriwa leswi: “Va ye emahlweni va hlekula malandza ya Xikwembu xa ntiyiso, va nga ma yingisi marito yakwe ni ku rhukana vaprofeta vakwe kukondza Yehovha  a va hlundzukela lerova swi va erivaleni leswaku a va nga ha tshunguleki.” (2 Tikronika 36:16) Vaisrayele a va onhake lerova a va nga ha faneriwi hi ntwelavusiwana, va tlhontlhe vukari bya Yehovha byo lulama. Vuyelo byi ve byihi?

¹⁹ Yehovha a a nga ha va tweli vusiwana vanhu va yena. U te: “A ndzi nge va tsetseleli kumbe ndzi va twela vusiwana kumbe ndzi va ni tintswalo eka vona; a xi kona lexi nga ta ndzi sivela ku va lovisa.” (Yeremiya 13:14) Xisweswo, Yerusalema ni tempele ya yona swi lovisiwile naswona Vaisrayele va tekiwile va yisiwa evukhumbini eBabilona. Swa vava ku vona vanhu va xandzuka swinene lerova Xikwembu xi nga ha lavi ku va twela vusiwana!— Swirilo 2:21.

20, 21. (a) Xana ku ta humelela yini loko ntwelavusiwana wa Xikwembu wu hela esikwini ra hina? (b) Hi rihi lunghiselelo ra ntwelavusiwana wa Yehovha leri ku nga ta buriwa ha rona eka ndzima leyi landzelaka?

²⁰ Ku vuriwa yini hi namuntlha? Yehovha a nga hundzukanga. Hikwalaho ka ntwelavusiwana wakwe u rhumele Timbhoni ta yena leswaku ti chumayela “mahungu lawa lamanene ya Mfumo” eka vaaki hinkwavo va le misaveni. (Matewu 24:14) Loko vanhu va timbilu to lulama va amukela rungula leri ra Mfumo, Yehovha wa va pfuna leswaku va ri twisisa. (Mitirho 16:14) Kambe ntirho lowu a wu nge endliwi hi laha ku nga heriki. Yehovha u ta va a nga kombisi ntwelavusiwana loko o pfumelela misava leyi yo homboloka ni maxangu ya yona, swi ya emahlweni swi nga herisiwi. Loko ntwelavusiwana wa Xikwembu wu herile, Yehovha u ta ta a ta herisa misava leyi yo homboloka. Ni le nkarhini wolowo, u ta va a kombisa ntwelavusiwana—u ta va a lwela “vito [ra yena] ro kwetsima” ni ku tsetselela malandza ya yena lama tinyiketeleke. (Ezekiyele 36:20-23) Yehovha u ta herisa vuhomboloki ivi a tisa misava  leyintshwa yo lulama. Mayelana ni vanhu vo homboloka Yehovha u hlambanyile a ku: “A ndzi nge va tweli vusiwana naswona a ndzi nge va tsetseleli. Ndzi ta va khoma hi ku ya hi leswi va swi endleke.”—Ezekiyele 9:10.

²¹ Ku kondza ku fika nkarhi wolowo, Yehovha u va twela vusiwana vanhu, hambi ku ri lava va langutaneke ni ndzoviso. Vanhu lava nga ni xidyoho, lava va hundzukaka hi mbilu hinkwayo, va nga vuyeriwa eka lunghiselelo ra Yehovha ro kombisa ntwelavusiwana—ku nga ndzivalelo. Eka ndzima leyi landzelaka hi ta bula hi swifaniso leswi kumekaka eBibeleni, leswi kombisaka vukulu bya ndzivalelo wa Yehovha.