1-3. (a) Tera ae kaira Iesu bwa e na kani katotonga Tamana? (b) Baikara iteran ana tangira Iesu aika ti na rinanona?

 KO A TIA n nora te teinimwaane ae uarereke ae kataia ni katotonga tamana? E kona ni katotonga raoi nakonakon tamana te tei aei, aron taetaena, ke anuana. Tao n rikirakena e na bae n rin ana reirei tamana irouna ni kaineti ma te maiu ae riai ao tangiran bwaai n taamnei. Eng, taatangiran tamana ma mataaiakinana irouna, e kaira te tei aei bwa e na kani katotongnga.

² Ma tera ngkanne aron te reitaki i marenan Iesu ao Tamana are i karawa? E taku Iesu n te taina: “I tangira te Tama.” (Ioane 14:31) Akea ae kona ni korakora riki tangiran Iehova irouna nakon tangirana iroun Natina aei, are bon raon ngkoa te Tama bwa te moani karikaki ngaia imwain karikani bwaai. E a kairaki te Nati aei n te tangira anne bwa e na kani katotonga Tamana.​—Ioane 14:9.

³ Ni moani mwakoron te boki aei, ao ti maroroakina iai taekan Iesu ni kororaoi ni katotonga raoi mwaakan Iehova, ana kaetitaeka ae riai, ao wanawanana. E kanga ni katotonga ana tangira Tamana Iesu? Ti na rinanon ngkai iteran ana tangira Iesu aika tenua, n aron ana anganano are e anga iai boni ngaia, ana nanoanga, ao ingaingan nanona ni kani kabwarai buure.

4. E kanga Iesu ni karaoa te banna ni katoto ae akea n ai arona ni kaineti ma te tangira are ko anga iai boni ngkoe?

⁴ E karaoa te banna ni katoto Iesu ae akea n ai arona ibukin te tangira are ko anga iai boni ngkoe. Te anga boni ngaira e irekereke ma karimoaan iangoan are a tangiria aomata nakon iangoan are ti tangiria. E kanga Iesu ni kaotiota te aeka n tangira aei? E kabwarabwaraa ni kangai: “Akea te tangira iroun te aomata, ae  korakora riki nakon ae te anga maiuna i bukiia raona.” (Ioane 15:13) E kan anga maiuna Iesu ae kororaoi i bukira. Boni kaotan raoi te tangira ae akea n ai arona are e karaoaki iroun te aomata. Ma e kaotiota naba ana tangira Iesu are e anga iai boni ngaia n aanga naba tabeua.

5. Bukin tera ngkai kitanan karawa iroun Natin te Atua ae te riki-temanna te Atua, boni kaotan ana tangira are e anga iai boni ngaia?

⁵ E rangi ni kakabwaiaki ma ni kakannato Natin te Atua ae te riki-temanna ni maiuna i karawa imwain rokona i aon te aba. Iai reitakina ae rangi ni kaan ma Iehova ao anera aika mwaiti kurikuri. E ngae ngke e rangi ni kakabwaiaki iai te Nati ae tangiraki aei, ma “e kaki oin arona, ao e arona aron te toro ma n riki ba ai aroia aomata.” (I-Biribi 2:7, BK) E kariaia bwa e na nakomai ni maeka i buakoia aomata aika bubure, n te aonnaba are e mena “i ani makan teuare e buakaka.” (1 Ioane 5:19, BK) Tiaki ngkanne anne kaotan ana tangira Natin te Atua are e anga iai boni ngaia?

6, 7. (a) Aaro raa ake e kaotiota iai te tangira are e anga iai boni ngaia Iesu, n ana tai ni karaoa te mwakuri ni minita? (b) Tera te katoto ae riinga te nano ni kaineti ma te tangira ae aki-bangaaomata are e taekinaki n Ioane 19:25-27?

⁶ I nanon ana tai Iesu ni karaoa ana mwakuri ni minita i aon te aba, ao e aki toki ni kaotiota ana tangira are e anga iai boni ngaia n aaro aika kakaokoro. E bon aki naba roko n te bangaaomata. Ibukina bwa e moanibwaia riki ana mwakuri ni minita, e tauraoi iai ni mwinibwaia bwain te maiu aei ake a tataneiai aomata ni karekea irouia. E taku: “Iai bangaia arobeke, iai ngaoia mannikiba; ma akea ana tabo Natin te aomata ike e na wene iai ni motirawa.” (Mataio 8:20, BK) Bon te kabenta ae mwaatai Iesu ao ngkana e nano iai e kona ni karekea ana tai naba ibukin katean mwengana ae kamwengaraoi, ke ni karaoi bwain te auti aika raraoi bwa ana bwaakaukau n te aro are e na karekemwane iai. Ma e bon aki kabongana rabakauna aei ibukin karekean kaubwaina.

⁷ Ana katoto Iesu ae rangi n riinga te nano ni kaineti ma ana tangira n anga iai boni ngaia, e koreaki n Ioane 19:25-27. Iangoi bwaai aika bati ake a bae ni katabetabea nanon Iesu ma ana iango, ni bwakantaain raoi te bong are e na mate iai. Ngke e a  tauraki ni kammarakaki i aon te kai, ao e rangi n tabe nanona irouia taan rimwina, te mwakuri n uarongorongo, ao ai moara ra riki, ana kakaonimaki ma aron rotakin aran Tamana iai. Ni koauana, maiuia aomata ni kabaneia e boni boto i aon te mwakuri are e karaoia! Ma tabeua te miniti imwain raoi matena, ao e a kaota tabeakinan tinana ae Nei Maria, are e a bon tia ni mate buuna n te tai aei. E butiia te abotoro Ioane Iesu bwa e na tararuaa raoi Nei Maria n te aro ae kaanga bon oin tinana. Imwin anne ao e a kaira nako naba Maria te abotoro aei nakoni mwengana. E bairea raoi ikai Iesu aron tararuaan tinana n te aro n rabwata ao n taamnei. Ai bon teretere ra te tangira ae aki bangaaomata aei!

8. Tera nanon te taeka n Erene ae kabonganaki n te Baibara ni kabwarabwaraa iai ana nanoanga Iesu?

⁸ E katotonga naba Tamana Iesu ni bwabwaina te nanoanga. E kabwarabwaraki n te Baibara bwa e buokiia aika rawawata Iesu ibukina bwa e rotaki nanona irouia. Ibukin kabwarabwaran ana nanoanga Iesu, e kabonganaki n te Baibara te taeka n Erene ae rairaki bwa “rotaki nanona n nanoangaia.” Ni kaineti ma te taeka n Erene aei, e taekina ae kangai temanna te tia rabakau: “E kabwarabwaraa . . . te aeka n namakin ae rota kabitoin nanon te aomata. Bon te taeka ae te kabanea ni korakora nanona n te taetae n Erene ibukin namakinan te nanoanga.” Iangoi bwaai tabeua ake a rota nanon Iesu n te nanoanga ae e kairaki iai bwa e na karaoa te mwakuri.

9, 10. (a) Bukin tera bwa a nako ni kakaaea aia tabo ae rau Iesu ma ana abotoro? (b) Tera aron Iesu ngke e a aki karauaki motirawana irouia aomata aika bati, ao bukin tera bwa anne arona?

⁹ E kairaki bwa e na tabeakin kainnanoia aomata n te itera n taamnei. Te rongorongo are ni Mareko 6:30-34 (BK), e kaota te bwai are e kaira Iesu bwa e na kaota ana nanoanga. Iangoa te rongorongo aei. A rangi ni kimwareirei abotoro bwa a a bon tibwa oki man te mwananga n uarongorongo n taabo aika mwaiti. A okira Iesu ao a ingainga ni kaota nakoina mwin aia mwakuri n ikotaki ma bwaai ni kabane ake a nori ma n ongo.  Ma a boni kume naba n tataningaia te koraki ae bati, e ngae ngke e tuai n reke aia tai n amwarake Iesu ma ana abotoro. E ataia Iesu bwa a a kua ana abotoro, ngaia are e a taku nakoia: “Ti na nakon te tabo ae e rereua ba kam aonga ni motirawa teutana.” A tokara te booti ao a ieie nakon iteran Namani Kariraia are teuana, nakon te tabo ae rau. Ma e noraki nakoia irouia aomata aika bati. Iai naba aika a ongo taekan nakoia arei. A bane n rieta te koraki aei nakon iteran te aba arei n te aro are a a roko rimoan te booti!

¹⁰ E un Iesu n uruakan motirawana aei? E bon aki naba teutana! E ringaki nanona n norakin batin te koraki, aika ngaa ma ngaa mwaitiia, ake a a bane n tataningaia ikekei. E korea ae kangai Mareko: “E noriia te koraki ake a maiti, ao e rotaki nanona n nanoangaia, ba ai aroia tibu aika akea te tia kawakinia. Ao e kabatia ana taeka n reirei nakoia.” E noriia aomata aikai Iesu bwa a bane ni kainnanoi bwaai n taamnei. A katotongia tiibu ake a biriaitua n aki akaka bwa akea te tia kawakinia ae e na kairiia ma ni kamanoia. E ataia Iesu bwa a aki tabeakinaki aomata ake a mangori irouia mataniwin Aaro ake a bangaaomata, ake bon tabeia kawakinaia aia nanai. (Ioane 7:47-49) E rotaki nanona irouia aomata aikai ngaia are e a moana reireinakiia taekan “uean te Atua.” (Ruka 9:11) Noria bwa e a moantaai naba Iesu n rotaki nanona n nanoangaiia, imwain are e ataia bwa a na butimwaea ana reirei ke a na aki. Mangaia are e aki tibwa nanoangaia aomata aikai imwin butimwaean ana reirei irouia, ma bon te nanoanga are e kaira nanona bwa e na anga reirei nakoia.

11, 12. (a) Tera aroia aomata nakoia rebera n taai ake e koreaki ngkoa iai te Baibara, ma tera ana kaeka Iesu ngke e kawaraki iroun te mwaane are e “kiaraki n te rebera”? (b) Tera aron rotakin te rebera arei n ringakina iroun Iesu, ao tera kamatataan aei n rongorongon temanna te taokita?

¹¹ E kairaki bwa e na katoka te rawawata. A ataa Iesu aomata aika kakaokoro aorakia bwa e bwabwaina te nanoanga, ngaia are a a bane ni kawaria. E noraki koauan aei ngke e rimwiaki Iesu irouia aomata aika bati, ao e kawaraki iroun te mwaane ae “kiaraki n te rebera.” (Ruka 5:12) N taai ake e koreaki ngkoa iai te Baibara, ao a kakaokoroaki rebera i aan are e na tukaki eweewen aorakia  nakoia tabemwaang. (Warekaia Iteraera 5:1-4) Ma imwin te tai ae maan, a kaungaa te bangaaomata Rabi ni kaineti ma te aoraki ae te rebera, ao a katei tuua ake a a karawawataia riki aoraki aikai. * Ma nora aron ana kaeka Iesu nakon te rebera aei: “E kawara Iesu temanna te aomata ae e mwakoko; e katorobubua i matana ao e butia ni kangai: ‘Ngkana nanom, ao ko kona ni kaitiakai.’ E rotaki Iesu n te nanoanga, ao e arora baina n ringa te aomata arei, ao e taku nakoina: ‘Bon nanou, ko na itiaki!’ E a toki naba aorakina, ao e a itiaki.” (Mareko 1:40-42, BK) E ataia Iesu bwa e urua te tua te rebera n rokona i buakoia aomata. Ma e ngae n anne, e aki kakioa nako Iesu, bwa e rotaki nanona n te nanoanga ao e karaoa te bwai ae riaon ae kaantaningaki iai. E bon riinga te rebera Iesu!

¹² Ko kona n iangoa aron rotakin te rebera arei n ringakina iroun Iesu? Ibukin kamatataana, iangoa te rongorongo aei. E karakina taekan ana aoraki ae rebera i Inria, taokitan te rebera ae Paul Brand. I nanon ana tai n tuoa ana aoraki aei, ao e boni katokaa baina i aona ma ni kabwarabwaraa nakon ana tia raitaeka bwa te aeka ni bwainnaoraki raa are e na bwainnaorakiaki moa iai te mwaane aei. Maikanne ao e a moana naba tangina te rebera arei. E titiraki te taokita aei ni kangai: “Iai te bwai ae I taekinna ae bure?” E raitaeka neiere tabena anne nakon te ataei-ni-mwaane aei n oin ana taetae ao e a manga kaeka ni kangai: “E aki te taokita, ma e tang ibukina bwa ko katokaa baim i aona. Imwain rokona ikai ao bon akea ae e a tia n ringnga i nanon ririki aika bati.” Ma e rangi n rotaki riki n ringakina te rebera are e kawara Iesu ngkoa. Imwin ringakina arei ao e a boni bua naba ngkekei te aoraki are e katinanikuaki iai irouia aomata!

13, 14. (a) Te botaki raa are e boo ma ngaia Iesu ngke e a roko n te kaawa ae Nain, ao tera are e a karika te botaki arei bwa e na rangi ni kananokawaki? (b) E kairaki Iesu n ana nanoanga bwa e na karaoa tera, nakon te aine ae e a tia ni mate buuna ae kaain Nain?

 ¹³ E kairaki bwa e na kabebetei nanoia aomata aika rotaki n te nanokawaki. Moan te rotaki nanon Iesu n norakia tabemwaang bwa a rangi n rawawata. Iangoa te katoto ae taekinaki n Ruka 7:11-15. E riki aei imwin teuana tabun ana ririki Iesu ni karaoa ana mwakuri ni minita ao e mena i tinanikun kaawan Kariraia ae Nain. Ngke e a uakaan Iesu ma mataroan te kaawa, ao e a boo naba ma te koraki aika a taunimate. Boni moan te kananokawaki rongorongon te botaki aei, bwa te ataei-ni-mwaane are mate, bon te riki-temanna iroun tinana, ao e a bon tia naba ni mate buun tinana. Tao e a tia ngkoa n ira taunimatean buuna neiei, ma n te tai aei ngkanne ai bon natina te mwaane are tao ai bon tii ngaia riki oin mwiokona. A reita nako te tanginiwenei te koraki ake a rimwina, ni bwaebwaeti ao ni katangitangi anene aika maraara. (Ieremia 9:17, 18; Mataio 9:23) E katurua taraakin te tina aei Iesu ao e boni bae naba n riirarikin te bao ni mate are e uotaki iai rabwatan natin neiei.

¹⁴ E ‘rotaki nanona n nanoangaa’ te tina ae rangi n rawawata aei Iesu. Ngaia are e a taku nakoina n te bwanaa ae karaunano: “Tai tang.” E aki taningaa tuangana ma e a keerakea naba te bao ni mate ma n ringnga. A tei n aki kakammwakuri taan uota te bao ao tao te koraki naba arei ni kabane. E taetae nakon te mate Iesu ma te bwanaa ae baibati ni kangai: “Te roronga, I tuangko ba ko na uti.” Tera ae riki i mwina? “Ao teuare mate e tekateka, ao e taetae,” ao titeboo ma e a tibwa uti man te mwanio nako ni matu! Ao iai te taeka ae rangi n anainano imwina ae kangai: “Ao Iesu E angan tinana.”

15. (a) Tera te reitaki i marenan te nanoanga ao te mwakuri n aron ae kaotaki man rongorongo ake n te Baibara are e kaotaki iai ana nanoanga Iesu? (b) Ti na kanga ni katotonga Iesu ni kaineti ma aei?

¹⁵ Tera reireiara man rongorongo aikai? N rongorongo aikai ao iai te reitaki i marenan te nanoanga ao karaoan te mwakuri. E aki kona n ae e na nora rotakia aomata Iesu n taian rawawata ao e na aki manga rotaki nanona n nanoangaiia, ao e aki kona naba  n ae e na tii nanoanga, ma e aki karaoa te ibuobuoki iai. Ti na kanga n toua mwin ana katoto? Kioina ngkai ngaira Kristian, bon iai tabera ae tataekinan te rongorongo ae raoiroi ao ni karekeia taan rimwin Iesu iai aika boou. Ti karaoa anne ibukin tangiran te Atua iroura. Ma ti riai n ururingnga naba bwa bon te mwakuri n nanoanga aei. Ngkana ti nanoangaiia aomata n aron naba Iesu, ao e na kairira nanora bwa ti na kani karaoa ara kabanea ni konaa n tibwaa te rongorongo ae raoiroi nakoia. (Mataio 22:37-39) Ma tera aron kaotan te nanoanga nakoia raora n onimaki ake a karawawataki ke a nanokawaki? Ti aki kona ni katoka te karawawataki n te kakai, ke ni kauta te mate. Ma ti kona ni kaota ara nanoanga ngkana ti rimoa ni kaotiota tabeaiangara n ara taetae ke ni karaoan te mwakuri n ibuobuoki.​—I-Ebeto 4:32.

16. E kanga n oti kukurein Iesu ni kabwarai buure, ngke e tauraki i aon te kai ni kammaraki?

¹⁶ E kororaoi Iesu ni katotonga ana tangira Tamana n te aro teuana ae kakawaki, ae te “kabarai bure.” (Taian Areru 86:5, BK) E oti koauan te anganano aei ngke e a tauraki i aon te kai ni kammaraki. Ngke e tiringaki Iesu n te aro ae kamaamaa, ngke a bobitiaki baina ma waena, ao tera ae e taekinna iai? E tatakarua nakon Iehova bwa a na katuuaeaki taani kamatea? Ni kaitaraan anne, a kangai tabeua kabanean ana karaki: “Tamau, Ko na kabara aia bure; ba a aki ata ae a karaoia.”​—Ruka 23:34. *

17-19. Baikara aaro ake e kaotii Iesu bwa e a tia ni kabwaraa iai ana bure te abotoro Betero, are e kakeaa ngkoa tenua te tai?

¹⁷ Tao ana katoto Iesu ae moan te anainano riki ibukin kabwaraan te bure, e kona n noraki n arona nakon te abotoro Betero.  E mataata bwa e bon rangi n tangira Iesu Betero. E tuangaki ni kangai Iesu iroun Betero, n te bong ae Nitian 14 are ai bon ana kabanea n tairiki Iesu imwain kamateana: “Te Uea, e a tae nangu ba N na iriko nakon te auti ni kaikain, ao nakon te mate.” Ma tii tabeua te aoa imwina, ao e a baka n aki kinaa naba Iesu Betero tenua te tai! E karakina nakoira taekan Betero te Baibara ni kangai, imwin ana katentai ni kakeaa Iesu: “E rairaki te Uea, ao E tara Betero.” E taonaki nako n rawawatan ana bure n te aro are e a “oti nako Betero, ao e tangi ni korakaai.” Ngke e a mate Iesu rimwi riki n te bong naba anne, ao e na boni bae n iaiango te abotoro ni kangai, ‘E kabwaraa au bure te Uea, ke e aki?’​—Ruka 22:33, 61, 62.

¹⁸ E aki maan n tataningaa kaekaan ana titiraki Betero, bwa e a uti naba Iesu n ingabongin Nitian 16, ao e kawara naba Betero n te bong anne. (Ruka 24:34; 1 I-Korinto 15:4-8) Bukin tera Iesu ngkai e bon tabeakina naba te abotoro are e a tia ni kakorakoraa ngkoa ni baka n aki kinaa? E boni bae ni kani karaua nanon Betero Iesu ibukin ana rairannano, bwa e bon teimatoa naba n tangiraki ao ni kakawaki iroun ana Uea. Ma e bati te bwai ae karaoia riki Iesu ibukin karauan nanon Betero.

¹⁹ Tabeua te tai imwina ao e kaoti Iesu nakoia taan rimwina n Namani Kariraia. N te tai aei ao e katenua ana titiraki Iesu nakon Betero (are e a tia ngkoa ni katenua naba kakeaan ana Uea) n nora tangirana iai iroun Betero. Imwin ana katenua n titiraki ao e a kaeka Betero ni kangai: “Te Uea, Ko atai bwaai ni kabane; Ko ataai ba I tangiriko.” Ni koauana, e bon rangi n ataa tangirana Iesu iroun Betero, bwa e kona n nora te nano. Ma e boni karekea naba ana tai Betero ikai Iesu bwa e na kamatoaa riki ana tangira. N reitaki ma anne, ao e mwiokoa Betero Iesu bwa e na “kakaamarakeiia” ma ni “kakawakinia” ana “tiibu aika ataei.” (Ioane 21:15-17) E a tia ni butimwaea te tibwanga Betero mai mwaina, ae tataekinan te rongorongo. (Ruka 5:10) Ma n te tai aei, e a manga kaotaki riki nakoina te onimakinaki ae kamimi, bwa e a anganna tabena Iesu ae rawawata riki, ae tararuakia aomata aika a na riki bwa taan rimwin Kristo. Imwina riki teutana ao e a anganaki Betero nakoana ae kakawaki iroun Iesu ni kaineti ma aia mwakuri taan rimwina. (Mwakuri 2:1-41) Ai rau ra nanon Betero n ataakin ae e a tia ni kabwaraki  ana bure iroun Iesu, ao e bon teimatoa naba n onimakinna!

20, 21. Ti na kanga ni kabatiaa riki ‘ataakin ana tangira Kristo’?

²⁰ E bon rangi n tamaroa aron kabwarabwaran ana tangira Kristo n ana Taeka Iehova. Ma tera arora ni kaineti ma ana tangira Iesu? E kaumakira te Baibara bwa ti na “ata ana tangira Kristo, ae e aki kona ni kororaoi atakina.” (I-Ebeto 3:19, BK) N aron ae ti a tia n noria, e reke reireiara ae bati n ana tangira Kristo, man rongorongon maiun Iesu ma ana mwakuri ni minita ake a taekinaki n taian Euangkerio. Ma kabatiaakin ‘ataakin ana tangira Kristo’ e kainnanoa ae bati riki, nakon ae tii reiakinan are e taekinaki i bukina n te Baibara.

²¹ Te taetae n Erene ae rairaki bwa “ata,” e nanonaki iai bwa ko na ataia “i nanoni maium, ao rinanon bwaai aika ko karaoi.” Ngkana ti kaotiota te tangira n aron are e kaakaraoia Iesu, n arora n aki bangaaomata n anga boni ngaira ibukia tabemwaang, n nanoangaiia aomata ni buokiia ni kainnanoia, ni kaakeai aia bure mai nanora, ao ngkanne ti na boni mataata raoi iai n ana namakin. Te aro ae ti rinanona aei, ti kona iai n “ata ana tangira Kristo, ae e aki kona ni kororaoi atakina.” Ao ti riai naba n aki mwaninga are ngkana ti karikirakea katotongan Kristo, ao ti na bon rangi ni kaan naba iai ma teuare e kororaoi katotongana iroun Iesu, ae Atuara ae tatangira ae Iehova.