1-3. (a) Le i bika byātonwene Yesu asake kwikala bwa Shandi? (b) I miswelo’ka yālombwele Yesu buswe bwandi yotusa kwisambila’po?

 LE KASHĀ kodi mumone mwana mutyetye utompa kwiula shandi? Uno mwana ubwanya kwiula mwendelanga shandi, mwawisambilanga ne bilongwa byandi. Mwenda mafuku, mwana ubwanya kwiula mwikadilo wa shandi ne muswelo wakwete bintu bya ku mushipiditu. Bine, buswe bwasenswe shandi wa buswe ne kumusangela bikamutonona asake kwikala pamo bwa shandi.

² Le i kipwano’ka kidi pa bukata bwa Yesu ne Shandi wa mūlu? Yesu wānenene difuku dimo amba, “Nsenswe Tata.” (Yoano 14:31) I kutupu muntu nansha umo ubwanya kusanswa Yehova kupita mumusanshilwe uno Mwana, wādi na Shandi myaka mivule kumeso kwa bipangwa byonso kwikala’ko. Buno buswe bwātonwene uno Mwana mwipāne asake kwikala bwa Shandi.—Yoano 14:9.

³ Mu mashapita ashele kunyuma, twesambile pa muswelo wāiwile Yesu mu muswelo mubwaninine bukomo bwa Yehova, boloke ne tunangu twandi. Ino, le Yesu wāiwile namani buswe bwa Shandi? Tubandaulei mu miswelo isatu mwālombwele Yesu buswe—mushipiditu wandi wa kwipāna, mutyima wandi wa lusalusa, ne mutyima wandi wa kulekela.

4. Le Yesu wāshile kimfwa’ka kikatampe kya buswe bwa kwipāna?

⁴ Yesu wāshile kimfwa kya kutendelwa kya buswe bwa kwipāna. Kwipāna i kutūla bisakibwa ne milangwe ya bakwabo kumeso kwa yobe pampikwa kwisakila. Le Yesu wālombwele  namani buno buswe? Wāshintulwile amba: “I kutupu wa buswe bukatampe kutabuka buno’bu, amba muntu apāne būmi bwandi pa mwanda wa balunda nandi.” (Yoano 15:13) Yesu wāitabije kupāna būmi bwandi bubwaninine pa mwanda wetu. Kino i kilomboji kikatampe kya buswe kebwamwekele kashā mu bantu. Ino Yesu wālombwele buswe bwa kwipāna mu miswelo mikwabo.

5. Mwanda waka kutaluka mūlu i kilomboji kya buswe bwa kwipāna bwa Mwana mubutulwe bunka wa Leza?

⁵ Mwana mubutulwe bunka wa Leza, kumeso kwa kwiya’ye pano panshi, wādi pa kifuko kya bulēme momwa mūlu. Wādi upwene bininge na Yehova ne na bipangwa bikwabo bivule bya ku mushipiditu. Nansha byaādi na bino byabuyabuya, uno Mwana “wekōlele aye mwine ne kwikala mu muswelo wa bu umpika, waikala muntu.” (Bene Fidipai 2:7) Wāitabije kwiya kushikata na babipya-mambo mu ino ntanda “idi mu lupusa lwa yewa mubi.” (1 Yoano 5:19) Le buno ke buswepo bwa kwipāna bwālombwele Mwanā Leza?

6, 7. (a) I muswelo’ka wālombwele Yesu buswe bwa kwipāna umbula bwa mwingilo wandi pano panshi? (b) I kimfwa’ka kitenga mutyima kya buswe bwa kubulwa kwisakila kilembelwe mu Yoano 19:25-27?

⁶ Yesu wālombwele buswe bwa kwipāna mu miswelo palapala mu mwingilo wandi wa pano panshi. Kādipo na mutyima wa kwisakila. Wādi utakamene mu mwingilo wandi wafika’nka ne ku kuleka būmi buyampe bwādi bwibidile bantu. Wānenene amba: “Mikenge idi na mikembo, toni twa mūlu nato tudi na manswa, ino Mwanā muntu kadipo na pa kusāmina mutwe.” (Mateo 8:20) Yesu byaādi sendwe wa mbao wa bwino, wādi ubwanya kūbaka njibo miyampe nansha kupunga bityi bya kupoteja mwa kwikadila na lupeto luvule. Ino kāingidijepo bwino bwandi mwanda wa kwikala na bintu bya ku ngitu.

⁷ Kimfwa kitenga mutyima kya buswe bwa Yesu bwa kwipāna i kilembwe mu Yoano 19:25-27. Langa’po bidi bintu bivule byaādi ulanga mu ñeni ne mu mutyima kyolwa kya lufu lwandi. Paādi ususuka ku mutyi wa masusu, wādi ulangila bandi  bana ba bwanga, mwingilo wa busapudi, nakampata bululame bwandi ne muswelo waādi wa kumwekeja dijina dya Shandi. Bine, būmi bwa bantu bonso bwa kumeso bwādi pa mapuji andi! Inoko, kumeso kwa kufwa, Yesu wālombwele kadi amba wādi utele inandi Madia mutyima, wādi padi mukaja mufu mu kine kitatyi’kya. Yesu wānenene mutumibwa Yoano alele Madia’nka bwa inandi kimubutula, kupwa mutumibwa nandi waselela Madia kwandi. Nanshi Yesu wākwete’ko mpangiko mwanda wa inandi akwatakanibwe ku ngitu ne ku mushipiditu. Bine, kino shakyo i kilomboji kya buswe bwa kubulwa kwisakila!

8. Le kishima kya Kingidiki kingidije Bible mwanda wa kulombola lusa lwa Yesu kishintulula bika?

⁸ Yesu wādi na lusa pamo bwa Shandi. Bisonekwa bitela Yesu bu muntu wādi ulonga bukomo bwa kukwasha boba bādi basusuka mwanda wādi na lusa lukatampe. Pa kulombola lusa lwa Yesu, Bible i mwingidije kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “webakwatyilwa lusa.” Mwifundi umo wa Bible unena’mba: “Kilombola . . . milangwe itonona muntu mu nkulwe mwandi. I kishima kya bukomo mu Kingidiki kya mwiivwanino wa lusalusa.” Tubandaulei myanda imo yātonwene Yesu na lusa lukatampe alonge kintu kampanda.

9, 10. (a) I bika byālengeje Yesu ne batumibwa bandi basake kwenda kwa bunka kwampikwa lunwa? (b) Kibumbo pa kumukambakanya, le Yesu wālongele’po namani, ne mwanda waka?

⁹ Wātonwenwe akwashe bantu ku mushipiditu. Nsekununi ya Mako 6:30-34 ilombola i kika kyātonwene Yesu evwanine bantu lusa. Fwatakanya uno mwanda. Batumibwa bādi bakōke, mwanda bādi bakitamba mu kujokoloka mu mwingilo wa busapudi. Bājokela kudi Yesu, ne kumusapwila na nsangaji byobāmwene ne byobāivwene. Ino kibumbo kikatampe kyēbunga, penepa Yesu ne batumibwa bandi bābulwa ne kyaba kya kudya kine. Yesu byaādi muntu utadija, wājingulwile amba batumibwa i bakōke. Penepa webanena’mba: “Iyai kufula kwa  bunka bwenu mukōkolokwe’ko bidi.” Bāikila mu bwato, kebenda dya kungala kwa Dijiba dya Ngadilea kudi talala nyā. Ino kibumbo kyebamona pa kutaluka. Bakwabo nabo baivwana’mba abaenda. Bonso’ba baenda lubilo ku nkula ya kungala kwa dijiba, bafika’ko ne bwato bwine kebwafikile!

¹⁰ Le Yesu wāfityilwe mwanda abamukambakanya? Nansha dimo! Mutyima wandi wātengelwe pa kumona kibumbo, tununu na tununu twa bantu bamutengele. Mako wāsonekele amba: “Wamona kibumbo kikatampe, webakwatyilwa lusa mwanda badi pamo bwa mikōko yampikwa mukumbi. Ebiya washilula kwibafundija bintu bivule.” Yesu wāmwene bano bantu amba basakanga kwifunda myanda ya Leza. Bādi pamo bwa mikōko ijokoloka pampikwa wa kwiikwasha, keidipo na mukumbi wa kwiyendeja ne kwiikinga. Yesu wādi uyukile amba bantu bitupu bādi basūlwe na bendeji ba bipwilo bampikwa buswe, bādi bafwaninwe kwikala bakumbi ba kilelo. (Yoano 7:47-49) Aye pa kwivwanina bantu lusa, waanza kwibafundija “myanda ya Bulopwe bwa Leza.” (Luka 9:11) Yuka’mba Yesu wākwatyilwe bantu lusa papo kayukile ne mobasa kwitabila ku bufundiji bwandi. Mu muneneno mukwabo, mutyima wandi wa lusalusa kewāimaninepo pa bikalupuka ku bufundiji bwafundija kibumbo, ino i pa mutyima wa kusaka kulonga nabya.

11, 12. (a) Le bantu ba makopo bādi bamonwa namani kitatyi kyāsonekelwe Bible, ne Yesu wālongele’po namani pāmufwenene muntu wādi “muyulwe makopo”? (b) Le kutenga kwātengele Yesu muntu wa makopo kwāmutengele namani, ne mwanda mumweke wa muñanga umo ulombola’kyo namani?

¹¹ Bwāmutonwene asenge basusuka. Bantu bādi babela misongo palapala bāmwene amba Yesu udi na lusa, o mwanda bāmufwenene. Kino kyāmwekele kitatyi kyobāfwenene Yesu kudi muntu umo “muyulwe makopo bā,” aye papo bibumbo bimulonda. (Luka 5:12) Mu kitatyi kyāsonekelwe Bible, bantu ba makopo badi batūlwa kufula mwanda wa kutyina bakasambwila’o bakwabo. (Umbadilo 5:1-4) Ino mwenda mafuku, balabi bendeji bātūdile’ko bijila byabo byampikwa  buswe bitala pa makopo ne kuningila bantu balonde bijila bityani bya abo bene. a Ino tala mwālongele Yesu ku uno muntu wa makopo: “Kadi kwine’kwa muntu umo wa makopo waile kwadi, kamuzenze, wamufukamina’nka ne mu manwi, kamunena’mba: ‘Shi usakile, nankyo ntōkeje.’ Ponkapo wamukwatyilwa lusa, waolola kuboko wamutenga, kamunena’mba: ‘Nsakile. Tōka tō.’ Ponka na ponka makopo amupwa, ne kutōka watōka tō.” (Mako 1:40-42) Yesu wādi uyukile amba i kijila muntu wa makopo kwikala pene’pa. Inoko, pa kyaba kya kumupanga, Yesu wātengelwe bininge, penepa wālonga’po kintu kekyādipo kilangilwa. Yesu wāmutenga!

¹² Le ubwanya kufwatakanya mweivwanine uno muntu pobāmutengele? Tala kino kimfwa kya mwanda mumweke. Paul Brand, muñanga wa ba makopo unena myanda ya muntu umo wa makopo waaundapile mu India. Paadi ubandaula misongo yandi, muñanga watentekele kuboko kwandi pa kipuji kya wa makopo, penepa kanena mwa kundapila uno muntu, muntu mukwabo wadi ushintulula mu lwandi ludimi. Ponka’po, wa makopo waanza kudila. Penepa muñanga kaipangula’mba, “Le nanena bibi?” Mushintuludi’wa waipangula nsongwalume’wa mu lwandi ludimi, kupwa wamulondolola’mba: “Aa. Wanena’mba kyadidila i mwanda ubatūla kuboko kobe pa kipuji kyandi. Mwanda ke myaka mivule yakateñwangapo na muntu.” Nanshi kutengwa kwātengelwe yewa wa makopo wāfwenene Yesu, kwādi na buluji bukatampe. Aye pa kupwa kumutenga, ne misongo yaādi nayo mine ne koyaya jimejime!

13, 14. (a) I kibumbo’ka kyētene na Yesu paādi kafwena ku kibundi kya Neni, ne i kika kyālengeje uno mwanda wikale mukatampe mpata? (b) Lusa lwa Yesu lwāmutonwene alonge bika pa kukwasha mukaja mufu wa mu kibundi kya Neni?

 ¹³ Bwāmutonwene apwe njia. Yesu wātengelwe bininge na njia ya bakwabo. Tala kimfwa ino nsekununi idi mu Luka 7:11-15. Uno mwanda wālongekele pāfwenene Yesu ku mfulo kwa kibundi kya mu Ngadilea kitwa bu Neni, dya pa bukata bwa mwingilo wandi. Yesu pa kufwena kubwipi na kibelo kya kibundi, wetana na kibumbo kya bantu baselele lufu. Uno wādi mwanda wa bulanda mpata. Mwanda uno nsongwalume wāfwile wādi mwana mubutulwe bunka, inandi wādi wa kishala. Uno lolo wātenwe monka na uno mwanda—pāfwile wandi mulume. Pano ke wandi mwana, padi ye wādi umulama. Kibumbo kyādi kyenda nandi padi ye muno mwādi bantu badila koku bemba ñimbo ya madilo ne batuimba bemba bya bulanda. (Yelemia 9:17, 18; Mateo 9:23) Ino Yesu wātala sō inamwana wa njia, mobimwekela wādi kubwipi na kakitanda kobādi baselele’po wandi mwana mufwe.

¹⁴ Penepa Yesu ‘wakwatyilwa lusa’ uno inamwana mufwilwe. Wāmunena na diwi disenga’mba: “Leka kudila.” Wāfwena ne kutenga ku kakitanda’ka pampikwa kwitwa. Bādi baselele lufu’ba—padi ne bantu bakwabo mu kibumbo—baimana maumau. Penepo Yesu wānena umbidi mufwe na diwi dya lupusa’mba: “A nsongwalume, nakunena, Imana!” Kupwa ke namani? “Ponkapo muntu mufwe’wa washikata kaesambe” wita’mba wādi ulēle tulo bukū! Penepa ke binenwa bitenga mutyima bya’mba: “Ebiya [Yesu] nandi wapa’ye inandi.”

15. (a) Nsekununi ya mu Bible ya Yesu wāivwanine ba lusa ilombola kukwatañana’ka kudi pa bukata bwa lusa ne bilongwa? (b) I muswelo’ka otubwanya kwiula Yesu mu uno mwanda?

¹⁵ Le i ñeni’ka yotuboila ku ino nsekununi yonso’i? Mu mwanda ne mwanda, tala mukwatañenine lusa na bilongwa. Yesu kādipo umona masusu a bakwabo kwampikwa kwivwana lusa, kadi kādipo wivwana lusa pampikwa kulonga’po kintu. Le tubwanya kwiula kimfwa kyandi muswelo’ka? Byotudi bene Kidishitu, tudi na kiselwa kya kusapula myanda  miyampe ne kulonga bana ba bwanga. Dibajinji bidi, tutononwanga na buswe botuswele Leza. Ino tuvulukei amba, uno i mwingilo ulomba kwikala na lusa. Shi twivwaninanga bantu lusa pamo bwa Yesu, mutyima wetu uketutonona tulonge byonso byotubwanya mwanda wa kwibasapwila myanda miyampe. (Mateo 22:37-39) Le kukwatyilwa lusa banabetu betabije basusuka ne badi na njia nako le? Ketubwanyapo kupwa masusu a ku ngitu mu kingelengele nansha ke kusangula bafwe kwine. Inoko, tubwanya kulombola lusa lwetu mu bilongwa na kukwata’ko mulangwe wa kwibata mutyima nansha kwibakwasha mobifwaninwe.—Bene Efisesa 4:32.

16. Le mutyima wa Yesu wa kulekela wāmwekele namani nansha ke paādi ku mutyi wa masusu?

¹⁶ Yesu wāmwekeje buswe bwa Shandi mu muswelo mukwabo wa mvubu—wādi ‘kejepo kulekela.’ (Ñimbo ya Mitōto 86:5) Uno mutyima wāmwekele kitatyi kyaādi ku mutyi wa masusu. Paādi wikonda na lufu lwa bumvu, kashā bamupopa misumadi ku makasa ne ku maulu, le Yesu wēsambile bika? Le waābije Yehova ape bano bantu bāmwipaile mfuto? Inoko, mu binenwa bya mfulo bya Yesu mwādi ne bino: “A Tata, wibalekele, mwanda kebayukilepo byobalonga.”—Luka 23:34. b

17-19. Le Yesu wālombwele namani amba wālekele mutumibwa Petelo pa kumutuna kwaāmutunine disatu?

¹⁷ Padi kimfwa kitenga mutyima kya Yesu kitala pa lulekelo  kibwanya kumweka mu muswelo waādi na mutumibwa Petelo. Na bubine, Petelo wādi usenswe Yesu. Mu mafuku 14 Nisane, bufuku bwa mfulo bwa būmi bwa Yesu, Petelo wāmusapwidile amba: “A Mfumwami, amiwa ngitabije kwenda nobe ne mu kifungo ne ku lufu kwine.” Ino mansá’tu matyetye pa kupita’po, Petelo watuna Yesu misunsa isatu mituntulu, amba nkimuyukilepo! Bible witusapwila byālongekele pātunine Petelo musunsa wa busatu amba: “Mfumwetu wavundamuka watala Petelo.” Petelo pa kutyumukwa mutyima pa mwanda wa bubi bwandi, “watamba panja kadila bya bulanda.” Yesu pa kufwa mu dine difuku’dya, mutumibwa ye uno wēipangwile amba, ‘Le Mfumwami i mundekele?’—Luka 22:33, 61, 62.

¹⁸ Kepāijijepo, Petelo wapata malondololo. Yesu wāsangwilwe lubanga lwa mu mafuku 16 kweji wa Nisane, padi wētene na Petelo’nka mu dine difuku’dya. (Luka 24:34; 1 Bene Kodinda 15:4-8) Mwanda waka Yesu wātele mutyima uno mutumibwa wāmutunine koku usumininwe? Yesu wādi usaka kukulupija Petelo mwisāse amba Mfumwandi ukimusenswe kadi ukimumwene na mvubu. Ino Yesu wālongele bivule mwanda wa kukulupija Petelo.

¹⁹ Kitatyi kampanda pa kupita’po, Yesu wāmwekēle bana ba bwanga ku Dijiba dya Ngadilea. Mu dino difuku, Yesu wāipangula Petelo misunsa isatu (mwine wātunine Mfumwandi misunsa isatu) shi Petelo umusenswe. Pa kupwa kumwipangula musunsa wa busatu, Petelo wālondolola amba: “A Mfumwami, abe uyukile bintu byonso; ujingulwile’tu amba nkusenswe kisanso kikatampe.” Bine, Yesu, mwine ubwanya kuyuka bidi mu mutyima, wādi uyukile biyampe amba Petelo umusenswe kisanso kikatampe. Inoko, Yesu wāpele Petelo mukenga wa kulombola amba umusenswe. Kutentekela pa kino, Yesu wāpele Petelo mwingilo wa ‘kudisha’ ne ‘kukumba’ yandi “mikōko myana.” (Yoano 21:15-17) Tamba kala, Petelo wāpelwe mwingilo wa kusapula. (Luka 5:10) Ino pano, pa kulombola’mba umukulupile, Yesu wāmupedile’ko biselwa bilēma—kulela boba bakekala balondi ba Kidishitu. Kitatyi kityetye pa kupita’po, Yesu wāpa Petelo mwingilo mukatampe mu bana  ba bwanga. (Bilongwa 2:1-41) Bine, Petelo ye uno wāsengelwe pa kuyuka’mba Yesu wamulekela kadi ukimukulupile!

20, 21. I muswelo’ka otubwanya ‘kuyuka buswe bwa Kidishitu’?

²⁰ Bine, Kinenwa kya Yehova kilombola mu muswelo utobala mwikadile buswe bwa Kidishitu. Ino, le netu tukalonga’po namani? Bible witusoñanya amba “muyuke ne buswe bwa Kidishitu butabukile buyuki.” (Bene Efisesa 3:19) Monka motwekimwena, nsekununi ya Maevanjile ya būmi bwa Yesu ne mwingilo wandi itufundija bivule pa buswe bwa Kidishitu. Inoko, ‘kuyuka ne pa mfulo buswe bwa Kidishitu’ kulomba bivule ke’nkapo kwifunda binena Bible padi.

²¹ Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe amba “muyuke” kishintulula kuyuka “bya binebine, kupityila ku bintu byowimwenine.” Shi tulombole buswe mwālombwedile’bo Yesu—twipānine bakwetu pampikwa kwisakila, tukwashe na lusa boba bafudilwe, ne kwibalekela na mutyima umo—nabya twivwanije biyampe buswe bwandi. Mu uno muswelo, na myanda mimweke, ‘tukayuka buswe bwa Kidishitu butabukile buyuki.’ Kadi, banwe banabetu, ketwakilwai nansha dimo amba shi twiule Kidishitu, tukafwena bininge yewa obaiwile kudi Yesu, ke Yehova Leza wa buswe kadi.