1-3. 1) ¿Imaraykutaj Jesús Tatan jina ruwayta munarqa? 2) ¿Imastataj Jesusmanta yachakusunchej?

 TATAN JINA imatapis ruwayta munajta wawitata, ¿rikorqankichu? Wawasqa tatan jina kayta, parlayta chayri puriyta munanku. Tiempowantaj wawasqa tatanku jina reparayta atinku imachus allin, imatajchus mana allin kasqanta, chantapis tatanku jina Diospi creenku. Wawasqa tatankuta munakusqankurayku, jatunpajtaj qhawasqankurayku tantanku jina kayta munanku.

² Jesusrí, ¿imaynatá Tatanta qhawarqa cielopi kashaspa? Pay kikin nerqa ‘Tatanta munakusqanta’ (Juan 14:31). Ni pipis Jesús jinaqa Jehovata munakunchu. Jesusqa niraj imapis ruwasqa kashajtin Tatan Jehovawan may chhika watasta kausakorqa. Jesusqa Tatanta munakusqanrayku pay jina ruwayta munarqa (Juan 14:9).

³ Kay libroj ñaupaj yachaqanasninpi yachakorqanchej Jesusqa Jehová jina atiyninwan imastachus ruwasqanta, cheqan kajta ruwasqanta, yachayniyoj kasqanta ima. Chantapis Jesusqa Tatan jina munakuyniyoj karqa. Kunantaj Jesús munakuyniyoj kasqanrayku kay kinsa imasta ruwasqanta yachakuna: wajkunaj allinninkuta maskʼaj, khuyakoj, perdonajtaj.

4. ¿Imatataj Jesús ruwarqa munakuwasqanchejrayku?

⁴ Munakuyniyoj runaqa paypaj allinnintaraj maskʼananmanta wajkunaj allinninkutaraj ñaupajta maskʼan. Jesuspis munakuyniyoj kasqanrayku chayta ruwarqa. Chayrayku nerqa: “Mana pipis aswan munakuyniyojqa kanchu, amigosninrayku wañojmanta nisqaqa”, nispa (Juan 15:13). Jesusqa noqanchejrayku kausayninta tukuy sonqo qorqa. Chaytataj ruwarqa  ni pi jina munakuwasqanchejrayku. Jesusqa waj imasta ruwallarqataj runasta munakusqanrayku.

5. ¿Imatataj Jesús ruwarqa kay jallpʼaman jamunanpaj?

⁵ Diospa kʼata Wawanqa niraj kay jallpʼaman jamushaspa cielopi tiyakorqa, tukuymanta aswan patapitaj karqa. Payqa Tatanwan, cielopi waj may chhika angeleswan ima sumajta kausakorqa. Jinapis Jesusqa cielopi “tukuy kapuyninta saqerqa. Payqa esclavo jina karqa, runa jinataj nacekorqa” (Filipenses 2:7). Jesusqa tukuy sonqo jamorqa juchasapa runaswan kausakoj, kay mundo “Diabloj makinpi” kajtinpis (1 Juan 5:19). Jesusqa may munakuyniyojpuni karqa tukuy kapuyninta saqespa kay jallpʼaman jamunanpaj.

6, 7. 1) ¿Imatataj Jesús kay jallpʼapi kashaspa ruwarqa? 2) Juan 19:25-27 nisqanman jina, ¿imatataj Jesús ruwarqa munakuyniyoj kasqanrayku?

⁶ Jesusqa kay jallpʼapi runasman willashaspa, munakuyniyoj kasqanrayku wajkunamanta llakikoj, paypa allinninta maskʼananmanta nisqataj, wajkunaj allinninkutaraj ñaupajta maskʼaj. Payqa pisi imasllawan kausakorqa, ajinamanta tukuy tiemponwan, tukuy kallpanwan Diosmanta willanallanpajpuni. Chayrayku pay nerqa: “Atojkunaqa juskʼuspi wasiyoj kanku, pʼisqospis thapayoj kanku, noqaypatataj ni imay kanchu puñurikunallaypajpis”, nispa (Mateo 8:20). Jesusqa sumaj carpintero karqa. Chayrayku atinman karqa uj kʼachitu wasita ruwakuyta chayri maderamanta waj imasta ruwaspa vendeyta. Jinapis mana chay imasta ruwaypichu yuyarqa.

⁷ Jesús wajkunaj allinninkuta ñaupajta maskʼasqanmanta Juan 19:25-27 parlan. Jesustaqa wañuchinanku karqa chay tarde ashkha imaschá llakicherqa. Rakhu kʼaspipi warkhusqa kashaspaqa llakisqa kasharqa discipulosninmanta, runasman willakunanmanta, Jehovata kasukunanmanta, jatunchananmanta ima. Paymanta kasharqa runas wiñaypaj kausakunanku chayri mana. Jinapis Jesusqa niraj wañupushaspa maman Mariamanta llakisqa kasharqa, imajtinchus mamanqa ichapis viudaña karqa. Jesusqa apóstol Juanta  nerqa mamanta cuidaripunanta, paypa mamanpis kanman jinatataj qhawananta. Chayrayku Juanqa Mariata wasinman pusakaporqa. Jesusqa chayta ruwarqa maman ni imamanta pisichikunanpaj, Jehovaj qayllallanpipunitaj kananpaj. Jesusqa chayta ruwarqa may munakuyniyoj kasqanrayku.

8. ¿Imatataj uj runa nerqa Jesuspa khuyakuyninmanta parlaspa?

⁸ Jesusqa Tatan jinallataj khuyakuyniyoj karqa. Bibliaqa niwanchej Jesús wajkunata sufrejta rikuspa khuyakusqanta, imaynallamantapis yanaparisqanta ima. Bibliaqa Jesuspa khuyakuyninmanta parlananpaj griegopi uj palabrata oqharin, chay palabrataj traducikun “sonqomantapacha khuyakuy” nispa. Uj yachayniyoj runa nin: “Chay palabraqa sonqomantapachapuni khuyakuy niyta munan, chay khuyakuytaj may sinchʼipuni”, nispa. Kunanqa Jesús khuyakuyniyoj kasqanrayku imaynatachus wajkunata yanapasqanmanta wakin imasta qhawarina.

9, 10. 1) ¿Imaraykutaj Jesuswan apostolesninwan chʼinnejman risharqanku? 2) ¿Jesús phiñakorqachu runas mana samarikojta saqesqankumanta?

⁹ Jesusqa khuyakusqanrayku wajkunata yanaparqa Diosta yupaychanankupaj. Marcos 6:30-34 versiculospi leerinchej imaraykuchus Jesús wajkunamanta llakikusqanta, yanaparisqanta ima. Kaypi piensarina, apostolesqa runasman willayta tukuytawan kusisqa kasharqanku. Chantá Jesús kasharqa chayman kutimuspa payman may kusiywan willarqanku imastachus rikusqankuta, uyarisqankuta ima. Chaypi kashajtinkutaj ashkha runas tantakamorqanku, chayrayku Jesuswan apostoleswanqa ni mikhunankupajpis tiempota orqhokuyta aterqankuchu. Jesusqa wajkunamanta llakikusqanrayku cuentata qokorqa apostolesnin saykʼusqa kashasqankumanta. Chayrayku nerqa: “Jakuchej chʼinnejman, uj chhikallantapis samarikunaykichejpaj”, nispa. Canoaman wicharispataj Galilea qochaj norte ladonta uj chʼin lugarman rerqanku. Runasqa Jesustawan apostolestawan ripojta rikorqanku,  wajkunapis chayta yachallarqankutaj. Chayrayku paykunaqa qocha kantunta correrqanku, Jesusmanta, apostolesmanta astawan ñaupajtataj chayarqanku.

¹⁰ ¿Jesús phiñasqachu kasharqa runas mana samarikojta saqesqankumanta? Mana. Astawanpis payqa ashkha runasta rikuspa paykunamanta khuyakorqa. Chaymanta parlaspa Marcos nerqa: “Ashkha runasta rikorqa, paykunatataj khuyakorqa mana michejniyoj ovejas jina kasqankurayku, ashkha imastataj yachacherqa”, nispa. Jesusqa chay runasta rikuspa repararqa Jehovamanta yachakuyta necesitasqankuta. Paykunataqa qhawarqa mana michejniyoj ovejitasta jina. Jesusqa yacharqa religionta kamachejkuna mana kʼacha michejkuna jinachu runasmanta llakikusqankuta, nitaj paykunata munakusqankuta (Juan 7:47-49). Jesusrí runasmanta mayta khuyakorqa, chayrayku ‘Diospa Gobiernonmanta’ yachacherqa (Lucas 9:11). Jesusqa yachachisqanta japʼikunankutachus manachus mana yachaspapis paykunamanta khuyakorqa. Jesusqa mana runasman yachachiytawanrajchu paykunamanta khuyakorqa, manaqa runasta khuyakusqanrayku yachachiyta qallarerqa.

11, 12. 1) Jesuspa tiemponpi, ¿imaynatá lepra onqoyniyoj runasta qhawaj kanku? 2) ¿Imatá Jesús ruwarqa uj lepra onqoyniyoj runa qayllaykojtin? 3) ¿Imaynataj sientekunman karqa lepra onqoyniyoj runa Jesús llankharejtin? Uj experienciawan sutʼinchay.

¹¹ Jesusqa khuyakusqanrayku sufrejkunata yanaparqa. Onqosqa runasqa yacharqanku Jesús may khuyakuyniyoj kasqanta, chayrayku yanapachikunankupaj payman rej kanku. Uj kuti Jesús ashkha runaswan kashajtin “uj runa lepra onqoywan juntʼa” payman qayllaykorqa (Lucas 5:12). Diospa Leynin nisqanman jina, lepra onqoyniyoj runasqa sano runasmanta karupi tiyakunanku karqa onqoyninkuta runasman mana chimpachinankupaj (Números 5:1-4). Aswan qhepamantaj religionta kamachejkunaqa lepra onqoyniyoj runaspaj waj kamachiykunata churarqanku. Chay kamachiykunapitaj nisharqa lepra onqoyniyoj runasta mana  allinpajchu qhawanankuta. a Jesustajrí lepra onqoyniyoj runamanta khuyakorqa. “Lepra onqoyniyoj runaqa Jesusman qayllaykuytawan, qonqoriykukuspa mañakorqa: ‘Munankichus chayqa, atinki sanoyachiwayta’, nispa. Jesustaj mayta khuyakuspa makinwan llankharerqa, nerqataj: ‘Arí, munani. Sanoyapuy’, nispa. Chay ratopachataj chay runaqa lepra onqoyninmanta sanoyaporqa” (Marcos 1:40-42). Jesusqa yacharqa Ley nisqanman jina chay lepra onqoyniyoj runa mana ashkha runas ukhupi kananchu kasqanta. Jinapis payta qhesachananmantaqa, khuyakuspa “makinwan llankharerqa”.

¹² Lepra onqoyniyoj runaqa Jesús makinwan llankharejtin maytachá kusikorqa. Chayta entiendenapaj uj experienciamanta parlarina. Lepra onqoymanta yachaj Paul Brand sutiyoj doctorqa, Indiapi uj lepra onqoyniyoj runata atiendesqa. Payqa imaynatachus jampichikunanta sutʼinchashaspa chay runaj hombronman makinta churaykorqa. Chay sutʼinchasqantaqa uj warmi traducerqa onqosqa runaj parlayninman. Chayllapitaj onqosqa runaqa waqarikorqa. Chayta rikuspa doctorqa nerqa: “¿Imatataj mana allintachu niniri?”, nispa. Traducej warmitaj onqosqa runata tapurispa doctorman nerqa: “Payqa waqashasqa hombronman makiykita churaykusqaykimanta, unayña ni pi ajinata japʼiykusqachu”, nispa. Jesús makinwan llankharerqa chay lepra onqoyniyoj runapis ajinallatajchá sientekorqa. Payqa Jesús llankharisqantawan sanoyaporqa, familianwan khuskataj Diosta yupaycharqa.

13, 14. 1) ¿Imatataj Jesús rikorqa Naín llajtaman qayllaykushaspa? 2) ¿Imajtintaj uj viuda may llakisqa kasharqa? 3) ¿Imatataj Jesús ruwarqa uj viudamanta khuyakusqanrayku?

 ¹³ Jesusqa khuyakusqanrayku llakiypi kajkunata yanaparqa. Jesusqa wajkuna llakiypi kajtinku llakikullajtaj. Lucas 7:11-15 imamantachus parlasqanta qhawarina. Kaypi nisqanqa pasarqa Jesús uj wata jisqʼon killasniyojtaña willashajtin. Chaypacha Jesusqa Galileapi kaj Naín llajtaman qayllaykusharqa. Chay llajta punkuman qayllaykushajtintaj uj wañusqata pʼampaj apashasqankuta rikorqa. Runasqa may llakisqa kasharqanku, imaraykuchus uj viudaj kʼata wawan wañupusqa. Chay viudajtaqa ichapis niraj unaychu qosan wañuporqa. Kunantaj wawanñataj wañuporqa. Chay wawallanchá paytaqa tukuy imapi yanapaj. Viudawan khuska rej runasqa ichapis llakiy takiykunata takisharqanku chayri tocasharqanku (Jeremías 9:17, 18; Mateo 9:23). Chay viudaqa ichapis wawanta pʼampaj apasharqanku chaykunaj ladonta risharqa. Jesustaj chay viuda imayna llakisqachus kasqanta rikorqa.

¹⁴ Jesusqa chay “viudata rikuytawan mayta khuyakuspa” kʼachallamanta nerqa: “Amaña waqaychu”, nispa. Chantá Jesusqa wañusqaman qayllaykuspa llankharerqa. Wañusqata apajkuna, paykunawan rej runaspis sayarqanku, chʼinllataj kasharqanku. Jesustaj wañusqata kamacherqa: “Joven, qanta niyki: Sayariy”, nispa. “Wañusqataj tiyaykamuspa parlarerqa” sinchʼi puñuymantapis rijchʼarinman jina. Chantá Biblia nin: “Jesustaj joventaqa mamanman qoporqa”, nispa.

15. 1) ¿Imatataj Jesuspa ruwasqanmanta yachakunchej? 2) ¿Imaynatá Jesús jina ruwasunman?

¹⁵ Jesuspa ruwasqanmantaqa yachakunchej khuyakusqanchejrayku wajkunata yanaparina kasqanta. Jesusqa runasta llakisqasta rikuspa llakikullajtaj, ajina llakisqas kashajtinkutaj yanaparejpuni. ¿Imaynamantá Jesús jina ruwasunman? Cristianosqa yachanchej sumaj willaykunata willamunapuni kasqanta, Jesuspa discipulosninmantaj tukuchimuna kasqanta. Chaytaqa ruwanchej Jehovata munakusqanchejrayku,  runasta khuyakusqanchejraykutaj. Jesús jina runasmanta khuyakusun chayqa, sonqonchej aysawasun tukuy atisqanchejta sumaj willaykunata willamunapaj (Mateo 22:37-39). Hermanosninchejta khuyakusqanchejraykurí, ¿imastá ruwasunman? Mana onqosqasta sanoyachiyta atinchejchu, ni wañusqastapis kausarichiyta atinchejchu. Jinapis khuyakusqanchejrayku imaynallamantapis hermanosninchejta yanapariyta atinchej imatachus necesitasqankupi (Efesios 4:32).

16. ¿Imaraykú ninchej Jesús perdonananpaj wakichisqa kasqanta?

¹⁶ Jesusqa Tatan jinapuni munakuyniyoj karqa wajkunata ‘perdonananpaj wakichisqa’ kaspa (Salmo 86:5). Jesustaqa rakhu kʼaspipi warkhuykuspa mayta sufricherqanku. Paytaqa suwa runata jina wañucherqanku makisninta, chakisninta rakhu kʼaspiman clavaykuspa. Ajinapi rikukuspapis, ¿imatá Jesús ruwarqa? ¿Payta sufrichisharqanku chay runasta castiganantachu Jehovamanta mañakorqa? Mana. Astawanpis kayta nerqa: “Tatáy, paykunata perdonay. Mana yachankuchu imatachus ruwashasqankuta”, nispa (Lucas 23:34). b

17-19. Pedro kinsa kutita negajtinpis, ¿imatá Jesús ruwarqa perdonasqanta rikuchinanpaj?

¹⁷ Jesús perdonananpaj wakichisqa kasqanta sutʼita yachallanchejtaj apóstol Pedrota perdonasqanpi. Pedroqa Jesusta  mayta munakorqa. Chayrayku Jesusta wañuchinankupaj uj chʼisi faltashajtin, 14 de nisanpi kayta nerqa: “Señor, wakichisqa kashani qanwan carcelman rinaypaj, qanwan khuska wañunaypajpis”, nispa. Chayta nishaspapis, Pedroqa pisi horasninman kinsa kutita nerqa Jesusta mana rejsisqanta. Kinsa kaj kutipitaj Jesusqa “kutirikuspa Pedrota qhawarerqa”. Pedrotaj pantasqanta reparakuspa ‘jawaman llojserqa, sonqo nanaytataj waqarikorqa’. Chayrayku Jesusta wañuchisqankutawanña ichapis Pedroqa tapukorqa: “¿Señorniy perdonawanmanchu karqa?”, nispa (Lucas 22:33, 61, 62).

¹⁸ Pedroqa Jesús perdonasqantachus manachus iskay pʼunchayninman yacharqa, imaraykuchus Jesusqa 16 de nisán paqarinta kausarichisqa karqa. Jesusqa ichapis chay diapacha Pedrowan parlaj rerqa (Lucas 24:34; 1 Corintios 15:4-8). ¿Imaraykutaj Jesús Pedrowan parlaj rerqa payta kinsa kutita negajtinpis? Jesusqa ichapis munarqa Pedro yachananta payta munakusqanta, may valorniyojpajtaj qhawasqanta. Jesusqa Pedrota sonqochananpaj jina perdonasqanta nerqa.

¹⁹ Chaymanta qhepaman Jesusqa Galilea qocha kantupi discipulosninman rikhurerqa. Chay kutipi Jesusqa Pedrota kinsa kutita taporqa: “¿Munakuwankichu?”, nispa. Pedroqa kinsa kutita Jesusta negarqa. Kinsa kutipi Jesús “¿munakuwankichu?” nispa tapojtintaj, Pedro nerqa: “Señor, qan tukuy imata yachanki, qan yachanki munakususqayta”, nispa. Jesusqa Pedroj sonqonpi imachus kasqanta yacharqa, payta munakusqantapis yachallarqataj. Jinapis Jesusqa munarqa Pedropuni payta munakusqanta ninanta. Chaymanta Jesusqa Pedrota nerqa: “Ovejitasniyta michipuway”, “ovejitasniyta mikhuchipuway”, nispa (Juan 21:15-17). Jesusqa aswan ñaupajtaña Pedrota kamacherqa runasman willananta (Lucas 5:10). Jinapis kunanqa discipulosninman tukojkunata cuidananta kamachisharqa. Chaypi Pedro repararqa Jesusqa paypi confiasqanta. Chaymanta qhepamantaj Pedroqa Jesuspa waj apostolesninwan khuska sumajta llankʼarqa (Hechos 2:1-41).  Pedroqa maytachá kusikorqa Jesús perdonasqanta yachaspa, paypitaj confiasqanta yachaspa.

20, 21. ¿Imatataj ruwana tiyan ‘Cristoj munakuyninta rejsinapaj’?

²⁰ Diospa Palabranqa niwanchej imaynachus Cristoj munakuynin kasqanta. Chayrayku, ¿imatá ruwananchej tiyan Cristoj munakuynin imaynachus kasqanta yachanapaj? Bibliaqa niwanchej “Cristoj munakuyninta [rejsinata], mayqenchus yachayta atipan chayta” (Efesios 3:19). Jesuspa kausayninmanta, willasqanmantapis yachakoyqa, Cristoj munakuynin imaynachus kasqanta yachanapaj yanapawasunman. Chaywanpis ‘Cristoj munakuyninta rejsinapajqa’, mana Bibliapi paymanta imatachus nikusqallantachu yachakunanchej tiyan.

²¹ Griego parlaypi ‘rejsiy’ palabraqa niyta munan, ‘noqanchejpuni ruwayʼ. Jesús jina munakuyniyoj kaspaqa wajkunaj allinninkuta ñaupajta maskʼanchej, khuyakunchej, tukuy sonqotaj perdonanchej. Ajinamanta yachanchej Jesuspa munakuynin imaynachus kasqanta. Cristo jina ruwasparajpuni “Cristoj munakuyninta” rejsinchej, “mayqenchus yachayta atipan chayta”. Jesús jina ruwallasunpuni chayqa, munakuyniyoj Diosninchej Jehovaman astawan qayllaykusunchej, imaraykuchus Jesusqa Tatan jinapuni imatapis ruwarqa.