1-3. (a) Ye nyen apusu lani Jésus ti sala ye tongana Babâ ti lo? (b) Aye wa ti ndoye ti Christ e yeke bâ ande?

MO BÂ awe mbeni kete molenge na tarango ti sala ye tongana babâ ti lo? Lo lingbi ti haka tambela ti babâ ti lo, asalango tënë ti lo, wala asalango ye ti lo. Yeke na yeke, molenge ni alingbi même ti wara oko bango ndo ti babâ ti lo na ndo aye ti yingo nga na ti salango ye. Biani, ndoye so molenge ayeke na ni ndali ti babâ ti lo so aye lo apusu lo ti gi ti sala ye tongana lo.

² Ka ti songo so ayeke na popo ti Jésus na Babâ ti lo ti yayu? Mbeni lâ, Jésus atene: “Mbi ndoye Babâ.” (Jean 14:31). Zo oko alingbi ti ye Jéhovah mingi ahon Molenge so pëpe, teti lo duti na tele ti Babâ ti lo aninga ahon tanga ti azo kue. Ndoye so apusu Molenge ni ti sala ye tongana Babâ ti lo.—Jean 14:9.

³ Na yâ ti akozo chapitre ti buku so, e bâ tongana nyen Jésus afa tâ nzoni mingi ngangu, mbilimbili, nga na ndara ti Jéhovah. Ka tongana nyen si Jésus afa ndoye ti Babâ ti lo? Zia e bâ aye ota ti ndoye ti Jésus: bibe ti lo ti gbanzi ye na tele, be-nzoni ti lo, nga dutingo ndulu ti lo ti pardone zo.

4. Tongana nyen Jésus azia tapande ti ndoye so agbanzi ye na tele so ayeke kota ahon atanga ni kue?

⁴ Jésus azia mbeni pendere tapande ti ndoye so agbanzi ye na tele; ndoye so ahunda ti zia aye so atia azo kozoni na ti e. Jésus afa mara ti ndoye so tongana nyen? Lo mveni lo tene: “Tongana mbeni zo amû fini ti lo teti andeko ti lo, mbeni ndoye ti hon ndoye so ayeke pëpe.” (Jean 15:13). Na bê ti lo mveni, Jésus amû fini ti lo so ayeke mbilimbili-kue ndali ti e. So ayeke fä ti ndoye so ayeke kota ahon atanga ni kue so  zo asala. Me Jésus afa nga ndoye so agbanzi ye na tele na mbeni lege nde.

5. Ngbanga ti nyen na ziango yayu, Molenge ti Nzapa ngengele oko afa so lo yeke na ndoye so agbanzi ye na tele?

⁵ Kozoni si lo ga na sese, Molenge ti Nzapa ngengele oko so ayeke lani na kota ndo mingi na yayu. Lo yeke lani na kota songo na Jéhovah nga na gbâ ti a-ange. Me atâa aye so kue, Molenge so ‘akamata tele ti ngbâa, Lo ga tongana zo’. (aPhilippien 2:7). Lo yeda na bê ti lo kue ti ga ti duti na popo ti azo ti siokpari na yâ sese so “ayeke na tïtî wato-sioni.” (1 Jean 5:19). So ayeke tâ ndoye so agbanzi ye na tele si Molenge ti Nzapa afa ni pëpe?

6, 7. (a) Na alege wa Jésus afa ndoye so agbanzi ye na tele na ngoi ti kusala ti lo na sese? (b) Pendere tapande wa ti ndoye so agbanzi ye na tele ayeke na Jean 19:25-27?

⁶ Na ngoi kue ti kusala ti lo na ndo ti sese, Jésus afa ndoye so agbanzi ye na tele na alege nde nde. Lo gi lani oko pëpe ti wara aye so a lingbi zo awara ni teti lo mveni. Me, nde na so, lo bi tele ti lo kue na yâ kusala ti lo. Lo tene: “Ambako ayeke na dû ti ala, na andeke ti nduzu ayeke na da ti ala, me Molenge Ti Zo ayeke na ndo oko pëpe ti zia li ti Lo dä.” (Matthieu 8:20). Jésus ayeke lani mbeni nzoni wakpakango keke; ni la, lo lingbi lani ti mû ngoi ti lo ti leke na mbeni nzoni da ti li ti lo mveni, wala ti leke na ambeni pendere ye ti kä ti wara na ambeni nginza na ndo ti so lo yeke na ni awe. Me lo mû akode ti lo so ti wara na aye ti mitele pëpe.

⁷ Mbeni tapande so andu tâ bê mingi ti ndoye ti Jésus so agbanzi ye na tele ayeke na Jean 19:25-27. Tara ti bâ gbâ ti aye so agi lani bê ti Jésus. A yeke lani na peko ti midi tongana lo ga ndulu ti kui. Na ndembe so lo yeke hu pono na ndo keke ti pasi, lo gi bê ti lo teti adisciple ti lo, teti kusala ti fango tënë, na mbilimbili teti be-biani ti lo nga ye so be-biani ti lo ayeke sala ande na ndo iri ti Babâ ti lo. Biani, gigi ti kekereke ti azo kue ayeke na tïtî lo! Me, tâ ngoi kete kozoni si lo kui, Jésus abi nga bê na ndo mama ti lo, Marie, so aga  peut-être womua awe. Jésus ahunda na bazengele Jean ti bâ lege ti Marie tongana mama ti lo mveni. Na peko ti tënë so, bazengele ni amû Marie na da ti lo. Na lege so, Jésus aleke ti tene a bâ lege ti mama ti lo na lege ti yingo nga na ti mitele. So tâ pendere fä ti ndoye so agbanzi ye na tele!

8. Nda ti tënë na yanga ti Grec so Bible asala kusala na ni ti fa na be-nzoni ti Jésus ayeke nyen?

⁸ Legeoko tongana Babâ ti lo, Jésus ayeke na be-nzoni. Mbeti ti Nzapa afa Jésus tongana zo so aye ti mû maboko na ala so ayeke na yâ vundu, teti so lo bâ mawa ti ala mingi. Ti fa be-nzoni ti Jésus, Bible asala kusala na mbeni tënë na yanga ti Grec so a kiri pekoni na “mawa agbu [zo]”. Mbeni wandara atene: “A yeke . . . mbeni tënë so agbu zo na gbe ti bê ti lo. A yeke mbeni tënë na yanga ti Grec so ayeke tâ ngangu mingi ahon atënë kue ti fa na mawa so asala zo.” Bâ ambeni ye so na yâ ni be-nzoni apusu Jésus ti sala ye.

9, 10. (a) Ye nyen apusu lani Jésus na abazengele ti lo ti gi mbeni ndo so ayeke kpô? (b) Tongana gbâ ti azo aye ti zia Jésus lo oko pëpe, lo sala ye tongana nyen, na ngbanga ti nyen?

⁹ Ye apusu lo ti kaï ye ti yingo so atia azo. Tondo so ayeke na Marc 6:30-34 afa ye so mbilimbili apusu lani Jésus ti bâ mawa ti azo. Bâ ye so asi. Abazengele alondo ti hunzi yongoro kapa ti fango tënë, na tele ti ala anzere mingi. Ala kiri na tele ti Jésus, na ala tene na lo peko ti aye kue so ala bâ na ala mä. Me gbâ ti azo abungbi, ala zia ngoi na Jésus nga na abazengele ti lo pëpe ti hu tele na même ti te ye. Me teti so lakue lo hinga ti bâ ndo, Jésus abâ so abazengele ti lo anze kue. Lo tene na ala: “I mveni i ga na yando, i hu tele ti i kete.” Ala ma na yâ mbeni ngö, ala fâ ngu ti Galilée ti gue na mbeni ndo so ayeke kpô. Me gbâ ti azo so abâ ala na hongo ni. Tënë ni ague atï nga na mê ti ambeni. Tongaso, ala kue alondo ala mû loro na tele ti ngu ni, na ala si na mbeni mbage ti Ngu ni kâ kozoni si ngö ni asi.

 ¹⁰ Bê ti Jésus aso ngbanga ti so a zia lo kpô pëpe? Oko pëpe! Na bango azo saki mingi so, so ayeke ku lo kungo, bê ti lo ayengi ngangu. Marc atene: “Lo bâ azo mingi mingi so, na Lo ye ti sala be-nzoni na ala [wala, mawa ti ala agbu lo], teti ala yeke tongana angasangbaga so ayeke na berger pëpe; na Lo komanse ti fa ye mingi na ala.” Ti Jésus, ala yeke tongana azo so ye ti yingo atia ala. Ala yeke tongana angasangbaga so ayeke tambela kirikiri tongaso, na zo ti fa lege na ala wala ti bata ala ayeke pëpe. Jésus ahinga so amokonzi ti vorongo, so bê ti ala amu kue, ayeke bi bê na ndo akete zo so pëpe, atâa so a ku ti tene ala bâ lege ti azo so na nzobe (Jean 7:47-49). Mawa ti ala agbu lo, tongaso lo to nda ti fa “tënë ti royaume ti Nzapa” na ala (Luc 9:11). Bâ, Jésus abâ mawa ti azo même tâ kozoni si lo bâ salango ye ti ala na gbele ye so lo yeke fa! Tongaso, be-nzoni ayeke lani pëpe ye so aga na peko ti fango ye ti Jésus, me be-nzoni ayeke ye so apusu lo ti fa ye na ala.

11, 12. (a) Na angoi so a sû na Bible, a bâ lani azo ti buruma tongana nyen? Me Jésus asala nyen tongana mbeni koli so ‘buruma ate lo kue’ aga ndulu na lo? (b) Ndungo so Jésus andu na zo ti buruma ni asala nyen na ndo lo? Na tongana nyen ye so asi na mbeni docteur afa ni?

¹¹ Ye apusu lo ti zi pasi ti azo. Azo so ayeke na akobela nde nde ahinga lani so Jésus ayeke na be-nzoni, si ala ga ndulu na lo. E yeke bâ ye so polele na ngoi so mbeni koli so ‘buruma ate lo kue’ aga na tele ti Jésus, atâa so gbâ ti azo amû peko ti lo (Luc 5:12). Na angoi so a sû na Bible, a yeke zia azo ti buruma yongoro na tele ti azo, si azo ni awara kobela ti ala pëpe (Nombre 5:1-4). Me na nda ni, arabbin amaï mbeni sioni bango ndo na ndo kobela ti buruma, si ala sigigi na angangu ndia na ndo ni. * Me bâ ye so Jésus asala na koli so: “Mbeni  zo ti [buruma] aga na Jésus, lo kuku na sese, lo hunda Lo mingi, lo tene na Lo, Tongana Mo ye, Mo lingbi sala si tele ti mbi aga nzoni. Na Jésus asala be-nzoni [wala, mawa ti lo agbu Jésus], Lo [yôro] maboko ti Lo, Lo ndu lo, Lo tene na lo, Mbi yeda; tele ti mo aga nzoni. Fade fade [buruma] ti lo awe, na tele ti lo aga nzoni.” (Marc 1:40-42). Jésus ahinga so ndia ake ti tene zo ti buruma aluti na popo ti azo. Me ahon ti tomba lo, mawa ti lo agbu Jésus mingi si lo sala mbeni ye so zo alingbi ti bi bê na ni pëpe: Jésus andu lo!

¹² Mo hinga ye so aye lani ti tene na zo ti buruma ni tongana Jésus andu lo? Bâ mbeni tapande. Docteur Paul Brand, so ayeke sava azo ti buruma, afa peko ti ye so asi na mbeni zo ti buruma so lo bâ lege ti lo na Inde. Na ngoi so docteur ni ayeke bâ lo, lo zia tïtî lo na ndogo ti zo ti buruma ni. Na lege ti mbeni wali so akiri peko ti tënë ni na yanga ti kodoro ti zo ti buruma ni, docteur ni afa na lo ye so a yeke sala ande na lo. Me mo ye ti bâ, zo ti buruma ni atï na toto. Docteur ni ahunda: “Mbi tene mbeni sioni tënë?” Wali ni ahunda na maseka-koli ni na yanga ti kodoro ti lo, na lo tënë: “A yeke tongaso pëpe, docteur. Lo tene so lo yeke toto ngbanga ti so ala zia maboko ti ala na ndogo ti lo. Kozoni si lo ga ge, zo oko andu lo pëpe teti angu mingi.” Tongaso, ti zo ti buruma so aga na tele ti Jésus, ndungo lo aye ti tene ye mingi ahon ti so. Na ndungo lo, kobela ti lo so asala si azo abâ lo na sioni lê, ahon!

13, 14. (a) Tongana Jésus aga ndulu na gbata ti Naïn, lo tingbi na azo wa? Ngbanga ti nyen a yeke tâ ye ti mawa mingi? (b) Be-nzoni ti Jésus apusu lo ti sala nyen na mbage ti womua ti kodoro ti Naïn so?

¹³ Ye apusu lo ti zi vundu ti azo. Vundu ti azo andu nga bê ti Jésus mingi. Na tapande, bâ ye so asi so ayeke na Luc 7:11-15. A yeke lani na ngoi so, tongana lo fa tënë aninga ngoi kete awe, Jésus aga ndulu na yanga ti kodoro ti Naïn,  gbata ti Galilée. Na ndembe so lo yeke pusu ndulu na yanga ti gbata ni, lo tingbi na ambeni zo so ayeke gue ti lu kuâ. Ye ni ayeke ye ti mungo vundu mingi. Mbeni maseka-koli akui. Lo yeke molenge ngengele oko ni, na mama ti lo ayeke mbeni womua. Peut-être mama ni ague alu lani kuâ ti koli ti lo tongaso nga. Me ti so, a yeke ti molenge ti lo, so peut-être ayeke lani oko zo ti mungo maboko na lo. Na popo ti azo so ague ti lu kuâ ni, peut-être azo ti pikango mozoko na azo ti hengo bia ti kuâ ayeke dä (Jérémie 9:17, 18; Matthieu 9:23). Me lê ti Jésus ayeke gi na ndo mama ni so vundu ahon ndo ti lo, na so ayeke tambela peut-être na tele ti tange ti kuâ ni.

¹⁴ ‘Mawa ti mama ni so ayeke na vundu ‘agbu Jésus. Na go so adë bê, lo tene na wali ni: “Toto pëpe!” Sân ti tene a hunda na lo, lo pusu ndulu na lo ndu tanga ti kuâ ni. Azo so ayô tange ni, na peut-être tanga ti azo ni kue, aluti. Na ngangu, Jésus atene na kuâ ni: ‘Maseka-koli, mbi tene na mo, mo londo!’ Ye nyen asi na pekoni? “Lo so akui awe alondo, lo duti, na lo komanse ti sala tënë”, mo bâ mo tene lo zingo na lango. Na bâ tënë so aga na pekoni so andu bê mingi: “Jésus amû lo na mama ti lo.”

15. (a) Atondo ti Bible na ndo mawa so agbu lani Jésus afa kamba wa so ayeke na popo ti be-nzoni na salango mbeni ye? (b) Tongana nyen e lingbi ti sala ye tongana Jésus na ndo tënë so?

¹⁵ E manda nyen na lege ti atondo so? Na yâ tondo oko oko, bâ kamba so ayeke na popo ti be-nzoni na salango mbeni ye. Jésus alingbi ti bâ pëpe ye ti ngangu so asi na azo sân ti bâ mawa ti ala; nga be-nzoni so lo yeke na ni na mbage ti ala ayeke pusu gi lo ti sala ye. E lingbi ti mû peko ti tapande ti lo tongana nyen? E so e yeke aChrétien, e yeke na kungba ti fa nzo tënë na ti sala adisciple. E yeke sala ni kozoni kue ndali ti ndoye ti Nzapa. Me zia e girisa pëpe so a yeke nga mbeni kusala so ahunda be-nzoni. Tongana  mawa ti azo agbu e tongana ti so agbu lani Jésus, bê ti e ayeke pusu e ti sala ye kue so ayeke na ngangu ti e ti fa nzo tënë na ala (Matthieu 22:37-39). Ka ti fango be-nzoni na mbage ti amba ti e wamabe so ayeke na yâ pasi wala na yâ vundu? E lingbi ti sala ye ti kpene pëpe ti zi kobela ti azo wala ti zingo akuâ. Me e lingbi ti fa be-nzoni na mungo li ni ti fa bingo bê ti e wala ti mû maboko so alingbi na ni.—aÉphésien 4:32.

16. Na ngoi so lo yeke même na ndo keke ti pasi, tongana nyen a bâ polele so Jésus ayeke lani ndulu ti pardone zo?

¹⁶ Jésus afa tâ nzoni mingi ndoye ti Babâ ti lo na mbeni lege nde nga: lani lo ‘yeke ndulu ti pardone’. (Psaume 86:5). A bâ bibe so même tongana lo yeke lani na ndo keke ti pasi. Tongana a gue na lo ti kui kuâ ti kamene, si a pika amaboko nga na agere ti lo na pointe, Jésus ahunda na Jéhovah ti fâ ngbanga na li ti azo ti fango lo so? Oko pëpe! Bâ ambeni tënë so lo tënë kozoni si lo kui: “Babâ, pardone ala, teti ala hinga ye so ala sala pëpe.”—Luc 23:34. *

17-19. Na alege wa Jésus afa so lo pardone bazengele Pierre atâa so lo bele tënë ti Lo fani ota?

¹⁷ Peut-être tapande so andu bê mingi ti mungo pardon ti Jésus ayeke na yâ lege so lo sala ye na bazengele Pierre. Kite ayeke pëpe so Pierre aye tënë ti Jésus mingi. Na lango 14 ti Nisan, na bï ni kozoni si Jésus akui, Pierre atene na lo:  “Seigneur, mbi leke bê ti mbi awe ti gue na Mo na da ti kanga, na ti kui na Mo.” Ye oko, gi angbonga kete na pekoni, Pierre abele tënë fani ota, so lo hinga Jésus pëpe! Bible afa na e ye so asi na ndembe so Pierre abele tënë ti ota ni: “Seigneur [aturne], Lo bâ Pierre.” Teti siokpari ti lo ane na ndo lo, Pierre ‘asigigi, lo toto na vundu na ngule.’ Na peko ti so Jésus akui na lango ni so, bazengele ni ahunda peut-être tele ti lo, ‘Seigneur ti mbi apardone nga mbi la?’—Luc 22:33, 61, 62.

¹⁸ Pierre aku ngoi mingi pëpe ti wara kiringo tënë ni. Na ndapelele ti lango 16 ti Nisan, Jésus azingo na kuâ, na peut-être lo si na Pierre na oko lango so (Luc 24:34; 1 aCorinthien 15:4-8). Ngbanga ti nyen Jésus abi bê mingi na bazengele so abele tënë ti Lo ngangu mingi tongaso? Peut-être Jésus aye lani ti dë bê ti Pierre, so agbian bê ti lo, so Seigneur ti lo angbâ ti ye lo nga so lo ne na lê ti Lo. Me Jésus adë gi bê ti Pierre pëpe.

¹⁹ Ngoi kete na pekoni, Jésus asi na adisciple ti lo na tele ti ngu ti Galilée. Na ndembe ni so, Jésus ahunda fani ota na Pierre (so abele Seigneur ti lo fani ota) wala lo ye Lo. Na ota hundango ndo ni, Pierre atene: “Seigneur, Mo hinga ye kue, Mo hinga mbi ye Mo.” Biani, Jésus, so alingbi ti diko ye so ayeke na yâ bê ti zo, ahinga kue so Pierre aye lo. Me Jésus amû lege na Pierre ti fa ndoye ti lo na gigi. Mingi ahon so, Jésus amû kungba na Pierre ti “mû kobe” na ti bata “amolenge ti ngasangbaga” ti Lo (Jean 21:15-17). Pierre awara kozoni awe kungba ti fa tënë (Luc 5:10). Me ti fadeso, na fango na gigi so lo zia bê kue na lo, Jésus akiri amû mbeni kota kungba na lo: ti bâ lege ti azo so ayeke ga ande adisciple ti Christ. Ngoi kete na pekoni, Jésus amû na Pierre mbeni kota kungba na yâ kusala ti adisciple ni (Kusala 2:1-41). So tâ dengo bê si Pierre aduti lani na ni ti hinga so Jésus apardone lo na so lo ngbâ ti zia bê kue na lo!

20, 21. Tongana nyen e lingbi ti ga ti “hinga ndoye ti Christ” nzoni mingi?

²⁰ Biani, Tënë ti Jéhovah afa ndoye ti Christ pendere mingi. Me tongana nyen e lingbi ti yeda na ndoye so? Bible awa e ti “hinga ndoye ti Christ so ahon hingango ye kue”. (aÉphésien 3:19). Tongana ti so e bâ awe, tondo na ndo fini ti Jésus nga na ndo kusala ti lo na yâ Évangile afa na e ye mingi na ndo ndoye ti Christ. Ye oko, ti “hinga ndoye ti Christ” nzoni mingi ahunda pëpe gi ti manda ye so Bible atene na ndo lo.

²¹ Tënë na yanga ti Grec so a kiri pekoni na “hinga” aye ti tene ti manda ye “na lege ti ye so asi”. Tongana e fa ndoye tongana ti Jésus, e lingbi ti gbu nda ti bibe ti lo nzoni mingi. E yeke fa ndoye so na mungo tele ti e kue ti sala ye ndali ti azo, na mungo na be-nzoni na azo aye so atia ala, nga na zingo tënë na li ti ala na bê kue. Salango tongaso ayeke mû lege na e ti ga ti “hinga ndoye ti Christ so ahon hingango ye kue”. Zia e girisa lâ oko pëpe so tongana yeke na yeke e yeke ga tongana Christ, e yeke ga nga ndulu mingi na lo so Jésus ahaka peko ti lo pendere mingi, Jéhovah, Nzapa ti e ti ndoye.