Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

SHAPITRE 29

“Kuuka bi kifulo kya Kidishitu”

“Kuuka bi kifulo kya Kidishitu”

1-3. (a) Nkinyi kibaadi kitume Yesu bwa kukumiina kwikala bu Nshaye? (b) Myanda kinyi ayilesha kifulo kya Yesu yatukyebe kumona?

 TOBOPWILE kumona ka nsongwalume aketatshisha bwa kwambula nshako su? Nkalombeene kwambula mushindo autambukaa nshako, mushindo wakulaa sunga kukita myanda. Kunyima kwa mafuku, nsongwalume mulombeene kwikala na mwikeelo na mweneno a nshaye a myanda ya mu kikudi. Oolo, kifulo na mushindo ukwete kusangala mwana bwa nshaye sha kifulo ngulombeene kutuma mwana bwa kwikala bu bi nshaye.

2 Twi kwamba kinyi pabitale kipwano ki pankatshi pa Yesu na Nshaye e mwiyilu? Dingi efuku Yesu baadi mwambe shi: “Ne mufule Yaaya.” (Yowano 14:31) Takwi muntu su ngumune mukumbeene kufula Yehowa kukila Mwana aaye, mwanda aye baadi na Nshaye kumpala kwa kupangibwa kwa bingi bipangwa. Kyakya kifulo kibaadi kitume Mwana bwa kukumiina kwikala bu Nshaaye.​—Yowano 14:9.

3 Mu ma shapitre a ku mbangilo kwa uno mukanda, twikeele bamone mushindo ubaadi Yesu mulonde kalolo kileshesho kya bukome, bululame, na binangu bya Yehowa. Byabya, mushindo kinyi ubaadi Yesu muleshe kifulo kya Nshaye? Tubande kutala myanda isatu ayileshaa kifulo kya Yesu​—kukumiina kwisumina ingi miloo, lusa, na kukumiina kulekyela milwisho.

“Takwi muntu e na kifulo kikile kino bukata nya”

4. Mushindo kinyi ubaadi Yesu mutuushe kileshesho kikata kya kifulo akikumiina kwisumina ingi miloo?

4 Yesu baadi mutuushe kileshesho kikata kya kifulo akikumiina kwisumina ingi miloo. Kino kifulo akituulaa nkalo na buwa bwa bangi kumpala kwa bwetu. Mushindo kinyi ubaadi Yehowa muleshe kino kifulo? Baadi mupatuule shi: “Takwi muntu e na kifulo kikile kino bukata nya: Aye pa kuleka muwa waaye bwa ba kuuku baaye.” (Yowano 15:13) Yesu baadi mutuushe muwa waaye upwidikye bwetu. Nyi nkileshesho kya kifulo kyabashi babande kulesha kwi muntu su ngumune. Kadi Yesu baadi muleshe kino kifulo mu ingi mishindo.

5. Bwakinyi pa’ye kukatuka mwiyilu Mwana umune eleka a Efile Mukulu baadi muleshe kifulo akikumiinaa kwisumina ingi miloo?

5 Pabaadi mwiyilu kumpala kwa kufika pano pa nsenga, Mwana umune eleka a Efile Mukulu baadi na mbalo ya kineemo mwiyilu. Baadi mu kipwano kibuwa na Yehowa na bingi bipangwa bya mu kikudi. Kushii kutala ino miloo yooso, uno Mwana a kineemo “beyishishe etuula bu mufubi, ekita mwifwane bantu.” (Beena-Fidipe 2:7) Baadi mukumiine n’eshimba dimune bwa kufika pa nsenga i “ku matalwa a mubi” bwa kushaala pamune na bantu bashi bapwidikye. (1 Yowano 5:19) Kino ta nkifulo akikumiinaa kwisumina ingi miloo kibaadi kileshe Mwana a Efile Mukulu su?

6, 7. (a) Mu mishindo kinyi ibaadi Yesu muleshe shi e na kifulo akikumiinaa kwisumina ingi miloo pabaadi pano pa nsenga? (b) Nkileshesho kinyi kikata kya Yesu kya kifulo kishy’akikimbi buwa bwaye aye nabeene ki mu Yowano 19:25-27?

6 Pabaadi pano pa nsenga, Yesu baadi muleshe kifulo akikumiinaa kwisumina ingi miloo mu mishindo ilekeene. Tabaadi akimbi buwa bwaye aye nabeene nya. Baadi mwipaane ngofu mu mudimo waaye wa kulungula mukandu wibuwa mu mushindo ubaadi mwikutshishe mpa na bintu bibaadi mukumbeene kwikala nabyo lukalo na abilumbuulaa nshalelo a bantu. Bambile shi: “Tubundji twi na meena, toonyi twa mwiyilu twi na maswa; Mwana a muntu, aye te na pa kusayikila mutwe.” (Mateo 8:20) Bu bibaadi nsèeshi mukata a mabaya, Yesu baadi mulombeene kwata nsaa ya kwiyibakila nshibo ibuwa sunga kwikitshina ma nkwasa na bingi bintu bya mu nshibo bwa kwibipaana na kupeta makuta. Kadi tabaadi mutumikye na bino binangu byaaye bwa kupeta bintu bya ku mbidi nya.

7 Kileshesho kikata kya kifulo kibaadi kileshe Yesu ki mu Yowano 19:25-27. Banda kupwandjikisha bintu bibaadi mu binangu na mwishimba dya Yesu ku kyoolwa kya lufu lwaaye. Pabaadi akyengye ku mutshi wa makyenga, baadi ekalakasha bwa balondji baaye, bwa mudimo wa kulungula mukandu wibuwa, na bikishekishe pabitale bululame bwaaye na mushindo wabidi bilombeene kutumbisha eshina dya Nshaaye. Eyendo, buwa bwa bantu booso mu mafuku e kumpala bubaadi mu maboko aaye! Anka, nsaa ipeela kumpala kwa kufwa, Yesu baadi muleshe shi kwete kwitatshisha bwa nyina aaye, Maariya, mwanda abimweneka shi aa mafuku baadi mushaale mukashi kilele. Yesu baadi mutekye mutumibwa aaye Yowano bwa kulama Maariya nka bu nyina aye’ye nabeene, akupu mutumibwa batshile Maariya kwaaye. Byabya, Yesu baadi mukite mwaye mooso bwashi bamulame mu kikudi na ku mbidi. Kino nkifulo kikata kikile!

“Bebapushishe lusa”

8. Kishima kya kina Greke kyabadi bafunde mu Bible bwa kulesha lusa lubaadi nalo Yesu akipatuula kinyi?

8 Anka bu Nshaaye, Yesu baadi na lusa. Bifundwe abilesha shi Yesu baadi etatshisha ngofu bwa kukwasha bangi mwanda baadi na lusa. Bwa kulesha lusa lwa Yesu, Bible akula kishima kya mu kina Greke akilesha “mutakuulwe na lusa.” Ungi muntu apatuulaa bishima bya mu Bible amba shi: “Akilesha . . . nyi nkinyongwa kikile bukata akipushaa muntu kwishimba. Kino nyi kishima kikile bukata kya kina Greke akilesha lusa.” Tubande kutala ingi myanda ibaadi ipe Yesu lusa na kumutuma bwa kukita kintu kampanda bwa kukwasha bangi.

9, 10. (a) Nkinyi kibaadi kitume Yesu na balongi baaye bwa kukimba mbalo ya kwikisha? (b) Pabaabadi bamukutshishe kwikisha kwi kibumbu kya bantu, mushindo kinyi ubaadi Yesu mukite, na mbwakinyi?

9 Alumutumu bwa kukumbasha nkalo ya mu kikudi ya bangi. Mwanda wi mu Maako 6:30-34 aulesha kibaadi akitumu Yesu bwa kwikala na lusa. Tubande kutala uno mwanda. Batumibwa abaadi na muloo ukata, mwanda abalukiila mu mudimo wa kulungula mukandu wibuwa. Abalukiile kwi Yesu na kumulungula byooso bibaabadi bamone na kupusha. Anka kisaka kikata kya bantu kibebungile, kushi kulekyela Yesu na batumibwa baaye nsaa ya kudya. Yesu baadi mumone shi batumibwa abakooko. Bebalungwile shi: “Anwe fikayi ku lupese, mu mbalo ishi bantu nwikishe kapeela.” Abatshile bwato bwa kwenda dya ku kyeese kya kunundu kwa Eshiba dya Ngalileya kubaadi mbalo ya kwikisha. Kadi kisaka kya bantu kibaadi kibamone pababayile. Bangi namu abaadi bapushe shi abende. Bano booso abayile lubilo dya bukunkula bwa mema na abakafikile kumpala kwa bwato!

10 Yesu baadi mupushe bubi bu bibaabadi bakutwe dingi kwikisha abo banabeene su? Nya! Eshimba dyaaye dibaadi dipushe lusa pa kumona kino kisaka kya bantu. Abebabadikile na kwibashadika. Maako amba shi: “Bamwene kibumbu kikata kya bantu. Bebapushishe lusa, mwanda, babaadi bu mikooko ishi na mulami. Babangile kwibalongyesha myanda ibungi.” Yesu baadi mumone bano bantu shi be na nkalo ya mu kikudi. Abaadi bu mikooko ishimine ishi na muntu a kwiyikwasha, ishi na mulami a kwiyikunkusha na kwiyikalwila. Yesu bamwene shi bantu ba bisumanga babaadi bebasumbushene kwi bakata ba bipwilo, aku namu abo nyi babaadi balombeene kwikala bu balami bebuwa ba mikooko. (Yowano 7:47-49) Eshimba dyaaye dibaadi dipushe lusa bwa bantu, byabya babangile kwibalambukisha “mwanda wa Bufumu bwa’Efile Mukulu.” (Luuka 9:11) Pano abamba shi Yesu baadi mupushe bantu lusa kumpala kwa’ye kumona mushindo wabakyebe kukita pa kupusha mukandu wibuwa. Mu angi mayi, lusa talubaadi lufikye mu kulongyesha bantu nya, anka alo nyi lubaadi lumutume bwa kwibikita.

“Baolwele eyasa dyaaye amukuma”

11, 12. (a) Mushindo kinyi ubaabadi abamono basha sudi mu mafuku a kala, anka Yesu baadi mukite kinyi pabaadi muntu “sha sudi” mwifubwile pepi naaye? (b) Mushindo kinyi ubaadi upushe sha sudi pabaadi Yesu mumukume, na mushindo kinyi wi mwanda ubaadi ufumankane nao munganga umune aulesha uno mwanda?

11 Alumutumu bwa kukwasha abakyengye. Bantu be na mikumbo abaadi abauku shi Yesu e na lusa, nyi bwakinyi abaadi abefubwila pepi naaye. Bino bibaadi bimwenekye pabaadi muntu sha “maladi a sudi” mwisesele pepi na Yesu, aku namu bibumbu bya bantu bibaadi bimwifunyishe. (Luuka 5:12Kilombeno kipya 2009) Mu aa mafuku a kala, beena sudi abaadi abashaala kula na bantu bwashi mukumbo wabo tawambukilanga bangi. (Mbadiko 5:1-4) Anka, kunyima kwa mafuku, ba Labi babaadi batuushe ingi miiya ikile bukopo pabitale bantu be na sudi, na ino miiya tayibaadi ayilesha lusa nya. a Kadi, tubande kutala mushindo ubaadi ukite Yesu pabitale uno sha sudi: “Na muntu sha sudi bafikile kwadi amusendeela, na akunama kumpala kwaye, na amulungula shi: ‘Su okumiina, we mulombeene namu kunsuula selele.’ Na Yesu pabapushishe lusa, baolwele eyasa dyaaye amukuma na amulungula shi: ‘Nankumiina. Ikala selele.’ Na pabaadi kyakula, anka paapa busungu bwa sudi bubamukatukile.” (Maako 1:40-42Kilombeno kipya 2009) Yesu baadi muukye shi miiya tayibaadi ipe uno muntu matalwa a kwikala yaaya mbalo nya. Anka, pamutwe pa kumwalusha, Yesu baadi mumupushe lusa, aye nkukita kintu kishi kilombeene bantu kwela binangu. Yesu baadi mumukume!

12 We kupwandjikisha mushindo ubaadi upushe yawa sha sudi? Twate kileshesho kya uno mwanda. Paul Brand, munganga abukaa basha sudi, esamba bino pabitale muntu sha sudi abaadi mubukye mu Inde. Pabaadi amupimi, munganga baadi mukwate sha sudi kwipampa, na kumulungula ku bukwashi bwa muntu baadi amwalulwila mu ludimi lwaaye mushindo wakyebe kumubuka. Musango umune, sha sudi babangile kudila. Munganga bayipwishe shi: “Nakula mwanda wi bubi su?” Muntu baadi amwalulwila bayipwishe uno nsongwalume sha maladi mu ludimi lwaaye na balulwile shi: “Nya. Adidi mwanda bomukumu kwipampa. Taadi na bipwa bibungi na takwi muntu su ngumune mumukume.” Kwi uno sha sudi abaabadi bakume kwi Yesu, uno mwanda ubaadi umukume kwishimba kukila paapa. Kunyima kwa Yesu kumukuma, maladi aaye abaadi apwe!

13, 14. (a) Yesu baadi mufumankane na kibumbu kya bantu kinyi pepi na kibundji kya Naine, na bwakinyi ubaadi mmwanda wa kinyongwa kikata? (b) Lusa lwa Yesu lubaadi lumutume bwa kukitshina uno mukashi kilele a mu Naine kinyi?

13 Alumutumu bwa kukwasha basha kinyongwa. Yesu baadi etatshisha ngofu bwa baaba be na kinyongwa. Twate kileshesho kya mwanda wi mu Luuka 7:11-15. Ubakitshikile peepi na pankatshi pa mudimo wa Yesu pano pa nsenga. Yesu taadi pepi na Naine, kibundji kya mu Ngalileya, na bafumankana na bantu abende mu kushiika kitanda. Ubaadi mwanda wa kinyongwa kikata. Uno nsongwalume baadi mufwe baadi mwana umune eleka, na nyina aaye baadi mukashi kilele. Uno mukashi mupwe kufumankana na mwanda wi bino, pabaabadi bende mu kushiika mulume aaye. Anka uno musango abende na mwana aaye, aku namu pangi nkapenda aaye nyi baadi mulombeene kwikala amukwasha. Abimweneka shi mu kino kisaka mubaadi na bangi bantu babaadi abayimbi ngono ya maalo na kudila. (Yeelemiya 9:17, 18; Mateo 9:23) Anka meso a Yesu abaadi aatala nka uno nyina mwana sha kinyongwa kikile, na baadi ende pepi na bantu basemune musheete wa kitanda kya mwana aaye.

14 Yesu “bapushishe lusa” bwa uno nyina mwana baadi adidi mwana aaye. Na bishima bya kumunyingisha, bamulungwile shi: “Todilanga dimo.” Kushi’bo kumwitanyina, baadi mwisesele pepi aye nkukuma musheete wa kitanda. Bantu babaadi beusemune​—pangi mpa na bangi bantu booso​—abayimeene. N’eyi di bukopo, Yesu balungwile kitanda shi: “Nsongwalume, nakutumin’eyi, buuka!” Nkinyi kibaadi kikitshikye? “Paapa mufwe nkushaala, nkubanga kwakula” bu muntu babuuku mu tulo! Akupu Yesu bakitshine mwanda wa kukaanya: “Nkumwalwisha nyin’aaye.”

15. (a) Myanda i mu Bible pabitale lusa lwa Yesu ayilesha shi kwi kipwano kinyi pankatshi pa lusa na bikitshino? (b) Mushindo kinyi watudi balombeene kulonda kileshesho kya Yesu pabitale uno mwanda?

15 Ino myanda ayitulongyesha kinyi? Mwanda ooso aulesha shi nsaa yooso ibaadi Yesu amono bantu be mu nkalakasho, eshimba dyaaye dibaadi adimutumu bwa kwibakwasha. Yesu tabaadi mulombeene kumona nkalakasho ya bangi kushii kwibapushisha lusa nya, na tabaadi mulombeene kwibapushisha lusa kushi kwitatshisha bwa kwibakwasha. Mushindo kinyi watudi balombeene kulonda kileshesho kyaaye? Bu byatudi beena Kidishitu, twi na kya kulungula mukandu wibuwa na kwikasha bantu bu balondji. Kya kumpala, kifulo kyetu bw’Efile Mukulu nyi akitutumu bwa kwibikita. Anka, tatulubanga shi uno nyi mmudimo autekye lusa. Su atupusha bantu lusa bu bibaadi abipusha Yesu, mashimba etu aakyebe kwitutuma bwa kukita mwetu mooso bwa kwibalungula mukandu wibuwa wa bufumu. (Mateo 22:37-39) Kadi twi kwamba naminyi pabitale kulesha lusa bwa bakwetu beena Kidishitu bakwete kukyenga sunga be na binyongwa? Tatwi balombeene kukita bipaso bwa kwibabuka sunga kusangusha bafwe nya. Anka, twi balombeene kukita myanda ayilesha lusa su twi bantu ba kumpala abetatshisha bwa bakwetu na kukita mwetu mooso bwa kwibakwasha.​—Beena-Efeeze 4:32.

“Yaaya ebafwile lusa”

16. Mushindo kinyi ubaadi Yesu muleshe shi akumiinaa kulekyela milwisho mpa na pabaadi ku mutshi wa makyenga?

16 Yesu baadi muleshe dingi kileshesho kya kifulo kya Nshaye mu ungi mwanda wi na muulo ukata​—pa’aye kwikala ‘sha lusa.’ (Misambo 86:5) Baadi muleshe bino mpa na pabaabadi abamukyengyesha ku mutshi wa makenga. Bu bibaadi auku shi alukyebe kwikala lufu lwa buufu, maboko na mikoolo bikookoolwe na misumadi, nkinyi kibaadi mulombeene kwakula pabitale baaba bantu? Baadi mulombeene kuteka Yehowa bwashi anyokye baaba abaadi bamukyengyeshe su? Pa mutwe wa byabya, mu bishima byaaye bya ku nfudiilo baadi mwakule shi: “Yaaya, ebafwile lusa, mwanda tabauku kyabakitshi.”​—Luuka 23:34. b

17-19. Mushindo kinyi ubaadi Yesu muleshe shi baadi mufwile Mpyeele mutumibwa lusa bwa kumutuna kubaadi mumutune misango isatu?

17 Pangi kingi kileshesho kikata kya kulekyela kwa milwisho twi balombeene kwikimona mu mushindo ubaadi mukitshine Mpyeele mutumibwa myanda. Kushi mpaka, Mpyeele baadi mufule Yesu. Mwifuku dya 14 dya mweshi wa Nisane, bufuku bwa nfudiilo kumpala kwa Yesu kufwa, Mpyeele bamulungwile shi: “Mwanana, ne mwilumbuule bwa kwenda noobe mu lukano na kufwa pamune noobe.” Anka, kunyima kwa nsaa ipeela, Mpyeele baadi mutune misango isatu shi tauku Yesu! Bible etulungula kibaadi kikitshikye nsaa ibaadi Mpyeele mutune musango wa kasatu shi: “Mwanana bekyebwile, aye nkushimika Mpyeele meso.” Eshimba dibaadi dishidikye Mpyeele pa mwanda wa mulwisho waaye, “aye nkutuuka, nkudila bikata.” Pabaadi Yesu mufwe nka mu dyadya efuku, pangi uno mutumibwa baadi eyipusha shi: ‘Nfumwami banfwila lusa su?’​—Luuka 22:33, 61, 62.

18 Mpyeele baadi mupete lwaluulo kunyima kwa mafuku apeela. Yesu baadi musangukye mwifuku dya 16 dya mweshi wa Nisane ku nakashika, na abimweneka shi nka mu dyadya efuku, Yesu baadi mufikye mu kutala Mpyeele pa bupenka bwaaye. (Luuka 24:34; 1 Beena-Kodinto 15:4-8) Bwakinyi Yesu baadi mukite byabya bwa mutumibwa baadi mumutune kumpala kwa bantu wawa mushindo? Pangi Yesu baadi akumiina kushinkamiisha Mpyeele shi bu bibaadi mwilangye, Nfumwaye baadi ki mumufule na kumwata na muulo. Kadi Yesu baadi mukite kukila paapa bwa kushinkamiisha Mpyeele shi mumufule.

19 Kunyima kwa mafuku apeela, Yesu baadi mutukile balondji baaye ku Eshiba dya Ngalileya. Uno musango, Yesu baadi mwele Mpyeele (aye baadi mutune Mwanana misango isatu) nkonko misango isatu bwa kuuka su mumufule. Ku lukonko lwa kasatu, Mpyeele baadi mwaluule shi: “Mwanana, obe ouku bino byooso, ouku kalolo shi ne mukufule.” Na dingi, Yesu baadi auku bi kifulo kya Mpyeele bwaye mwanda mulombeene kubadika ki mu mashimba. Anka, Yesu baadi mupe Mpyeele mushindo wa kwakula aaye nabeene shi mumufule. Kukaasha byabya, Yesu baadi mupe Mpyeele mudimo wa ‘kudiisha’ na ‘kulama’ “bana ba mikooko” Yaaye. (Yowano 21:15-17) Akupu, Mpyeele baadi mupete mudimo wa kulungula mukandu wibuwa. (Luuka 5:10) Kadi binobino, na lukulupilo looso, Yesu baadi mumupe mudimo ukata​—kulama baaba booso abafiki bu balondji ba Kidishitu. Mafuku apeela kunyima, Yesu baadi mupe Mpyeela mudimo ukata mu mudimo utale kwikasha kwa bantu bu balongi. (Bikitshino 2:1-41) Eshimba dibaadi ditaale Mpyeele ngofu pa kumona shi Yesu mumufwile lusa na atungunuka na kukulupila mwadi!

‘Ouku bi kifulo kya Kidishitu’ su?

20, 21. Mushindo kinyi watudi balombeene “kuuka bi kifulo kya Kidishitu kikile kuuka kooso” kalolo?

20 Oolo, Eyi dya Yehowa tadilesha kalolo bi kifulo kya Kidishitu su? Mu mushindo kinyi watudi balombeene kulesha kyakya kifulo? Bible etulungula bwatudya “kuuka bi kifulo kya Kidishitu kikile kuuka kooso.” (Beena-Efeeze 3:19) Anka bu byatubaapu kwibimona, ma Evanjile aetulungula pabitale nshaleelo na mudimo wa Yesu aetulongyesha bibungi pabitale kifulo kya Kidishitu. Anka, “kuuka bi kifulo kya Kidishitu” takulesha penda kulonga byabya bikwete kwakula Bible pa bimutale nya.

21 Kishima kya mu kina Greke kyabadi baluule bu “kuuka” akilesha kuuka “mu bikitshino, muyile myanda ayiuku muntu.” Patuuku abilesha kifulo mu mushindo ubaadi auku Yesu​—akikyebe kwitutuma bwatudya kwilambula bwa bangi, kwibapushiisha muyiile nkalo yaabo, kwibafwila lusa alukatukila mwishimba dyetu—​kupusha kalolo byabya byabakwete kupusha. Patukitshi byabya muyiile myanda yatuuku, atukyebe “kuuka bi kifulo kya Kidishitu kikile kuuka kooso” kalolo. Tatulubanga shi, patukitshi byabya atukyebe kwambula Kidishitu, atukyebe kwifubwila pepi naaye, aye baadi mwambule kileshesho kya Efile Mukulu eetu a kifulo Yehowa.

a Miiya ya ba Labi ibaadi ayamba shi muntu su ngumune ta mmulombeene kwifubwila kwi muntu sha sudi (muushi mwa metre 1,8). Anka su lupunga lukwete kupuka, abitungu kwikala dingi kula na muntu sha sudi kukila (metre 45). Mukanda wa Midrash Rabbah awamba shi ungi Labi baadi afwama bantu be na sudi na ungi baadi ebaasa mabwe bwashi tabeseselanga pepi naaye. Basha sudi abaadi abauku bi dikyenga dya kupedibwa, na kusumbushenwa.

b Mu angi ma maniskri a kala ta mwi kipindji kya kumpala kya Luuka 23:34 nya. Anka, bu byabidi shi ano mayi e mu angi ma maniskri akata, mbeafunde mu Traduction du monde nouveau na mu angi ma Bible. Pangi, Yesu baadi mwakule ano mayi bwa basalayi ba Beena Looma babaadi bamuipee. Na dingi, baadi mulombene kuikala mu binangu na bena Yuda babaadi batekie bua’shi bamuipee yaya nsaa, kadi babafikile mu kulesha lukumiino luabo muadi. (Bikitshino 2:36-38). Tababaadi abauku kibabadi abakitshi, na kukutwa kuuka su Yesu baadi naanyi. Eyendo shi bakata ba beena Yuuda babayipayishe Yesu abaadi na kya kutopekiibwa mwanda abaadi abauku kibaabadi bakite na abebikitshine na binangu bi bubi. Bebungi ba kwabadi ta mbalombeene kulekyelwa milwisho yaabo nya.​—Yowano 11:45-53.