1-3. (a) Kumbi ntchinthu wuli cho chinguchitiska Yesu kuti wakhumbengi kuyezga Awisi? (b) Kumbi ndi nthowa zitatu nizi zo Yesu wangulongore chanju zo tisambirengi mu nkhani iyi?

 KUMBI mukuwonapu kamnyamata kachiyesere kuchita vinthu nge awisi? Kamnyamata kenaka kangayezga mo awisi atende, alongolore pamwenga mo achitiya vinthu. Po wakuwa wangatore so mijalidu yamampha yo awisi ŵenayu ndipuso vo yiwu agomezga. Chifukwa chakuti mnyamata yo watanja awisi kweniso kuŵatumbika, iyu wakhumba kuja nge awisi.

² Wuli pakukamba vaku Yesu ndi Awisi akuchanya? Pa chakuchitika chinyaki, Yesu wangukamba kuti: “Nditanja Ada.” (Yohane 14:31) Palivi munthu weyosi yo wangamuyanja ukongwa Yehova kuphara Mwana mwenuyu, yo waja nayu kwa vyaka vinandi vinthu vinyaki vosi vechendalengeki. Chanju chenichi chinguchitiska mwana wakugomezgeka mwenuyu kuti wakhumbisiskengi kuja nge Awisi.—Yohane 14:9.

³ Mu mitu yakwambiriya ya buku ili, tingukambiskana mo Yesu wanguyezge nthazi, urunji kweniso zeru zaku Yehova. Kweni kumbi Yesu wayezganga wuli chanju cha Awisi? Tiyeni tikambiskani nthowa zitatu zo Yesu wangulongore chanju ndipu nthowa zaki ndi mtima wakujipereka, lisungu likulu ndipuso kukhumbisiska kugowoke anyaki.

4. Kumbi Yesu wangulongo wuli chanju chikulu kuluska cho munthu weyosi wakulongopu?

⁴ Yesu wangulongo chakuwoniyapu chapade ukongwa pa nkhani yakulongo chanju chakufwiya ŵanthu anyaki. Kuti munthu walongo chanju chenichi wakhumbika kuŵika vakukhumba va anyaki pamalu ngakwamba mumalu mwa vakukhumba vaki. Kumbi Yesu wangulongo wuli chanju chenichi? Iyu mweneku wangukonkhoska  kuti: “Palivi munthu yo we ndi chanju chikulu kuluska ichi, kuti munthu wapereki umoyu waki mumalu mwa abwezi ŵaki.” (Yohane 15:13) Mwakukhumbisiska Yesu wangupereka umoyu waki chifukwa chaku isi. Chenichi chenga chanju chikulu ukongwa ndipu palivi munthu yo wakuperekapu chanju cha viyo. Kweni Yesu wangulongo chanju chakufwiya ŵanthu anyaki munthowa so zinyaki.

5. Kumbi ndi vinthu wuli vo Mwana waku Chiuta wanguleka kuchanya?

⁵ Wechandazi pacharu, Mwana wapade waku Chiuta mwenuyu wenga ndi udindu ukulu ukongwa kweniso wapade kuchanya. Iyu wakoliyananga ukongwa ndi Awisi kweniso angelu anandi. Chinanga kuti iyu wajanga umoyu wamampha kuchanya kweni “wangujikhutuwa ndipu wanguja nge kapolu kweniso wanguja munthu.” (Afilipi 2:7) Mwakukhumbisiska, iyu wanguza kuzija limoza ndi ŵanthu akubuda mucharu cho “che mu nthazi ya muheni yo.” (1 Yohane 5:19) Venivi vilongore limu kuti Mwana waku Chiuta wangulongo chanju chikulu ukongwa mwakusiya vinthu vinandi kuchanya!

6, 7. (a) Kumbi Yesu wangulongo wuli chanju chakufwiya anyaki pa nyengu yo wachitanga uteŵeti waki pacharu chapasi? (b) Kumbi pa lemba la Yohane 19:25-27 pe chakuwoniyapu chamampha nichi cho chilongo chanju chakufwiya anyidu?

⁶ Panyengu yo wachitanga uteŵeti waki pacharu chapasi, Yesu wangujipereka munthowa zinandi. Iyu waŵanaŵaniyanga ukongwa anyaki kuluska kujiŵanaŵaniya yija. Maŵanaŵanu ngaki ngosi ngenga pakuchita uteŵeti wo wangupaskika ndipu wajanga umoyu wambula kukhumba vinandi. Iyu wanguti “Akambwi ŵe ndi mphanji, ndipu viyuni vamude ve ndi vizimbu, kweni Mwana wa munthu walivi pakunyekeza mutu waki.” (Mateyu 8:20) Pakuti wenga kalipentala walusu, Yesu watingi wakhomengi nyumba yaki pamwenga kupanga katundu wamampha ukongwa ndi kugulisa ndalama zinandi. Kweni iyu wangugwiriskiya ntchitu lusu laki pakupenja vinthu vakuliŵavu cha.

⁷ Chakuwoniyapu chamampha ukongwa cha mo Yesu wangulongore chanju chakufwiya ŵanthu anyaki chisanirika pa lemba la Yohane 19:25-27. Aŵanaŵaniyani unandi wa vinthu vo Yesu watenere kuti waŵanaŵaniyanga msana wa zuŵa lo wangufwiya. Panyengu yo wasuzgikanga pachimiti chakutombozgekiyapu, wafipiyanga mtima akusambira ŵaki, ntchitu yakupharazga kweniso mo  kugomezgeka kwaki kwatingi kuwovyiyengi kuti zina la Awisi litoweseki. Ŵanthu wosi athembanga vo iyu wangasankha kuti azije ndi umoyu wamuyaya! Wati waja kamanavi kuti wafwi, Yesu wangulongo kuti wafipiyanga mtima anyina a Mariya wo pa nyengu iyi ŵenga choko. Yesu wangupempha wakutumika Yohane kuti waŵaphweriyengi nge anyina chayiwu ndipu Yohane wanguŵato ndi kuluta nawu ku nyumba kwaki. Mwaviyo, Yesu wangunozga vakuti anyina asaniyengi vinthu vakukhumbika pa umoyu kweniso vo vingaŵawovya kuja pa ubwezi ndi Yehova. Yapa Yesu wangulongo chanju chikulu ukongwa!

8. Kumbi mazu Ngachigiriki ngo Bayibolu likugwiriskiya ntchitu pakukonkhoska lisungu likulu laku Yesu, ngang’anamuwanji?

⁸ Mwakuyanana ndi Awisi, Yesu wenga wa lisungu. Malemba ngakonkhoska kuti vamukwaskanga ukongwa Yesu asani wawona ŵanthu asuzgika ndipu wayesesanga kuŵawovya. Pakukonkhoska va lisungu laku Yesu, Bayibolu likugwiriskiya ntchitu mazu Ngachigiriki ngo ngang’anamuwa kuti ‘wanguŵachitiya lisungu.’ Kaswiri munyaki wa Bayibolu wangukamba kuti: “Mazu ngenanga ngakamba va munthu yo wakwaskika ukongwa ndi vinthu vinyaki ndipu wachitapu kanthu kutuliya pasi pamtima. Ngenanga ndi mazu nganthazi ukongwa mu Chigiriki ngo ngakamba va lisungu.” Tiyeni tiwoni vakuchitika vinyaki vo vinguchitisa Yesu kuti walongo lisungu likulu kweniso kuchitapu kanthu.

9, 10. (a) Ntchifukwa wuli Yesu ndi akusambira ŵaki akhumbanga kuluta kumalu ngambula ŵanthu? (b) Kumbi Yesu wanguchita wuli wati wawona chigulu cha ŵanthu cho chaŵalondonga, nanga ntchifukwa wuli wanguchita viyo?

⁹ Wawovyanga ŵanthu kusambira vaku chiuta. Nkhani yo yisanirika pa Mariko 6:30-34 yilongo chifukwa chikulu cho chinguchitisa Yesu kuti walongo ŵanthu lisungu. Aŵanaŵaniyani vo vinguchitika. Akutumika angukondwa chifukwa chakuti pa nyengu iyi ndipu amaliza ŵaka kupharazga mu vigaŵa vinandi. Anguwere kwaku Yesu ndi kuchimukonkhoske vinthu vakukondwesa vo vinguŵachitikiya. Kweni kunguza ŵanthu anandi mwakuti Yesu ndi akusambira ŵaki ŵengavi nyengu yakuti aryi chakurya. Pakuti Yesu waŵaziŵanga umampha akusambira ŵaki, wanguziŵa kuti avuka. Iyu wanguŵakambiya kuti “Zani kunu, tiyeni kwakutija kuti tikapumuwi  kamanavi.” Mwaviyo, angukwera boti ndipu alutanga kuchigaŵa chinyaki cha Nyanja ya Galileya kuti akasaniyi ko kwengavi ŵanthu. Kweni ŵanthu ŵenaŵa anguŵawona achiluta. Ndipu anyaki so anguvwa za nkhani yeniyi. Ŵanthu wosi angutchimbiriya ko Yesu ndi akusambira ŵaki alutanga ndipu yiwu ndiwu angwamba kuchifika!

¹⁰ Kumbi Yesu wanguguŵa chifukwa chakuti ŵanthu ŵenaŵa anguŵatondekesa kupumuwa? Awa! Vingumukwaska kuwona kuti ŵanthu wo ŵengapu masawuzandi nganandi, atimulindiza. Mariko wangulemba kuti: “Wanguŵalenge lisungu chifukwa ŵenga nge mbereri zambula mliska. Ndipu wangwamba kuŵasambiza vinthu vinandi.” Yesu wanguwona kuti akhumbikanga kuwovyeka mwauzimu. Yiwu ŵenga nge mbereri zambula mliska kuti wazilongozgi kweniso kuzivikiliya. Yesu waziŵanga kuti alongozgi a visopa akhumbikanga kuja aliska amampha kweni aŵayanjanga cha ŵanthu ndipuso kuŵaphwere. (Yohane 7:47-49) Yesu wanguŵachitiya lisungu mwakuti wangwamba kuŵasambiza “va Ufumu waku Chiuta.” (Luka 9:11) Wonani kuti Yesu wachitiyanga ŵanthu lisungu chinanga kuti waziŵanga cha kuti achitengi wuli ndi vo waŵasambizengi. Mu mazu nganyaki tingakamba kuti Yesu wachitiyanga chitima ŵanthu chifukwa chakuvwisiya vo waŵasambizanga cha, kweni lisungu ndilu lamuchitisanga kuti waŵasambizengi.

11, 12. (a) Kumbi ŵanthu a munyengu yakali achitanga nawu wuli ŵanthu wo atamanga makhati, nanga kumbi Yesu wanguchita wuli munthu yo wenga ndi “makhati liŵavu losi” wati waza kwaku iyu? (b) Kumbi munthu wamakhati wanguvwa wuli Yesu wati wamukwaska, nanga vo wangukumana navu dokotala munyaki vilongo wuli venivi?

¹¹ Wawovyanga ŵanthu wo atamanga. Ŵanthu wo atamanga matenda ngakupambanapambana aziŵanga kuti Yesu ngwalisungu, mwaviyo yiwu alutanga kwaku iyu kuti wakaŵawovyi. Venivi ndivu vinguchitika pa nyengu yo munthu munyaki yo watamanga “makhati liŵavu losi,” wangufika kwaku Yesu, ndipu panyengu yeniyi penga chigulu cha ŵanthu wo amulondonga. (Luka 5:12) Mu nyengu yakali, ŵanthu wo atamanga makhati aŵalekanga kwakuŵija kuti aleki kupasizgiyaku anyawu. (Numeri 5:1-4) Kweni mukuluta kwanyengu, alongozgi a visopa angupanga marangu ngawu nga mo angachitiya ndi ŵanthu wo atamanga makhati. Marangu ngenanga ngenga ngankhaza ukongwa ndipu akambiyanga  ŵanthu kuti aŵachitiyengi nkhaza ŵanthu amakhati. a Wonani vo Yesu wanguchitiya munthu wamakhati. Bayibolu likamba kuti: “Kweniko kunguza so munthu wamakhati, wangujikama ndi kumuŵeyere kuti: ‘Asani mukhumba, munganditowesa.’ Iyu wanguchita chitima, ndipu wangutambasuwa janja laki ndi kumukwaska, ndipu wangumukambiya kuti: ‘Ndikhumba! Towa.’ Nyengu yeniyo, makhati ngaki ngangumala ndipu wangutowa.” (Mariko 1:40-42) Yesu waziŵanga kuti venga vambula kwenere kuti munthu yo watama makhati wasaniriki pagulu la ŵanthu. Kweni mumalu mwakuti wamudikisi munthu mwenuyu, iyu wangumuchitiya lisungu ndipu wanguchita chinthu cho palivi munthu yo wakhazanga kuti wangachita. Yesu wangumukwaska munthu wamakhati yo!

¹² Kumbi muŵanaŵana kuti munthu wamakhati mwenuyu wanguvwa wuli Yesu wati wamukwaska? Aŵanaŵaniyani chakuchitika ichi. Dokotala munyaki wa ŵanthu amakhati zina laki Paul Brand, wangukonkhoska za munthu munyaki yo wanguchizga wamakhati ku India. Pa nyengu yo wamupimanga, dokotala mwenuyu wangumuko papheŵa munthu yo watamanga makhati. Kuziya mwa munthu yo wafwatuliyanga, wangumukonkhoske munkhwala wo wakhumbikanga kulonde. Mwamabuchibuchi munthu yo watamanga wangwamba kuliya. Dokotala yo wangufumba munthu yo kuti: “Kumbi ndakamba mazu ngaheni?” Munthu yo wafwatuliyanga wangufumba mnyamata yo muchineneru chaki, ndipu wangumuka dokotala yo kuti: “Awa, adokotala. Watiti waliya chifukwa chakuti mwamuko ndi janja linu papheŵa. Watiti pajumpha nyengu yitali munthu weyosi wechendamukopu papheŵa.” Mwaviyo ku munthu yo wangukumana ndi Yesu, kumuko papheŵa kungung’anamuwa vinthu vikulu ukongwa kwaku iyu. Kumukwaska kamoza pe kunguchitiska kuti wachiri kumatenda ngaki ndipu wanguchiyamba so  kucheza ndi ŵanthu a mubanja laki kweniso kusope nawu limoza Chiuta!

13, 14. (a) Kumbi Yesu wati waja kamanavi kusere mu tawuni ya Nayini wangukumana ndi ŵanthu wo alutanga pani, nanga ndi vinthu wuli vo vinguchitiska kuti venivi vije vakuvwisa lisungu ukongwa? (b) Pakuti Yesu ngwalisungu, kumbi wanguchiwovya wuli choko cha ku Nayini?

¹³ Wawovyanga ŵanthu wo ŵe ndi chitima. Vamukwaskanga ukongwa Yesu kuwona ŵanthu ŵe ndi chitima chifukwa cha nyifwa. Mwakuyeruzgiyapu aŵanaŵaniyani nkhani yo yisanirika pa Luka 7:11-15. Nkhani iyi yinguchitika Yesu wati waja kamanavi kufika mu tawuni ya Nayini. Wati wafika kufupi ndi geti la tawuni yo, wangukumana ndi ŵanthu wo alutanga kuchiŵika maliru. Chakuchitika chenichi chenga chakupasa chitima ukongwa. Kamnyamata ko kangufwa kenga keniko pe kwa anyina wo ŵenga choko. Nyengu yinyaki so kuvuli uku choko ichi chenga so ndi ŵanthu po alutanga kuchiŵika nyifwa ya mlumu waki ku masanu. Pa nyengu iyi angukumana ndi Yesu pa nthowa achiluta kuchiŵika mwana waki yo wamuthembanga. Panyaki pagulu ili penga ŵanthu wo ambanga sumu za pa maliru. (Yeremiya 9:17, 18; Mateyu 9:23) Kweni Yesu walereskanga ukongwa munthukazi yo mwana waki wangutayika ndipu wenga ndi chitima ukongwa kweniso wayendanga pafupi ndi kasalasala yo angupingapu thupi la mwana waki.

¹⁴ Yesu ‘wangumuchitiya chitima’ munthukazi yo. Wangumuchiska ndi mazu ngakuti: “Lekani kuliya.” Chinanga kuti pengavi yo wangumupempha, Yesu wanguluta pafupi ndi kukwaska kasalasala. Ŵanthu wo angupinga kasalasala anguma, ndipu panyaki gulu losi la ŵanthu linguma. Yesu wangukamba mwamazaza ndi mnyamata wakufwa yo kuti: “Mnyamata yiwi, ndikamba ndi yiwi, yuka!” Wati wakamba mazu ngenanga, “wakufwa yo wanguyuka ndi kuja uja, wangwamba kulongoro.” Ndipu venga nge kuti wangugona ŵaka tulu takufwa natu, sonu amuyusa! Pavuli paki Bayibolu likamba mazu ngakuchiska ngakuti: “Ndipu Yesu wangumupereka kwa anyina.”

15. (a) Kumbi nkhani za mu Bayibolu zo zikonkhoska kuti Yesu wachitiyanga lisungu ŵanthu, zilongo wuli kuti pe kukoliyana pakati pa lisungu ndi kuchitapu kanthu? (b) Kumbi tingamuyezga wuli Yesu pa nkhani yeniyi?

¹⁵ Kumbi tisambiranji mu nkhani zenizi? Mu chakuchitika chechosi kumbi mwawona kuti lisungu likoliyana ndi kuchitapu kanthu?  Nyengu yeyosi yo Yesu wawonanga ŵanthu achisuzgika, iyu waŵachitiyanga lisungu ndipu wachitangapu kanthu. Kumbi isi tingamuyezga wuli? Nge Akhristu, te ndi udindu wakupharazga uthenga wamampha kweniso kupanga akusambira. Ndipu chifukwa chakuti titanja Chiuta, tiluta kuchipharazga. Titenere so kukumbuka kuti tiluta kuchipharazga chifukwa chakuti titanja ŵanthu. Asani titiŵavwiya lisungu ŵanthu nge mo Yesu wachitiyanga, nasi tichiskikengi ndipu tilutengi kuchikambiskana nawu uthenga wamampha. (Mateyu 22:37-39) Nanga wuli kuchitiya lisungu Akhristu anyidu wo akumana ndi masuzgu kweniso wo ŵe ndi chitima? Tingachizga cha ŵanthu wo atama pamwenga kuyuska akufwa, kweni tingaŵalongo lisungu. Tingachita venivi mwakwesesa kusaniya nthowa zakuŵawovye kweniso kuŵasimikiziya kuti titiŵayanja.—Aefeso 4:32.

16. Kumbi Yesu wangulongo wuli kuti wenga wakunozgeka kugowoka chinanga kuti wenga pachimiti chakutombozgekiyapu?

¹⁶ Yesu wangulongo so chanju cha Awisi munthowa yinyaki yakukhumbika ukongwa. Iyu wenga “wakunozgeka kugowoka.” (Salimo 86:5) Venivi vinguwoneke pa nyengu yo wenga pachimiti chakutombozgekiyapu. Kumbi Yesu wangukambanji chinanga kuti wenga pafupi kufwa nyifwa yakuchitisa soni, kweniso wavwanga urwirwi chifukwa cha mizumali yo angumukhoma? Kumbi wangupempha Yehova kuti waŵalangi ŵanthu wo amutombozganga? Nganyaki mwa mazu ngo Yesu wangukamba kukumaliya ngenga ngakuti: “Ada, agowokiyeni chifukwa aziŵa cha vo achita.”—Luka 23:34. b

17-19. Kumbi Yesu wangulongo wuli kuti wangumugowoke wakutumika Peturo chinanga kuti wangumukana katatu?

 ¹⁷ Panyaki chakuyeruzgiyapu chakulongo kuti Yesu wenga ndi mtima wakugowoka tingachiwona asani tiŵanaŵaniya mo iyu wanguchitiya ndi wakutumika Peturo. Vakukayikisa cha kuti Peturo wamuyanja ukongwa Yesu. Pa Nisani 14, usiku wakumaliya waku Yesu, Peturo wangumukambiya kuti: “Ambuya, nde wakunozgeka kulutiya namwi limoza kujeri ndipuso kufwiya namwi limoza.” Kweni pati pajumpha maora ngamanavi, Peturo wangumukana katatu kweniso wangukamba kuti watimuziŵa cha Yesu! Bayibolu lititikambiya vo vinguchitika po Yesu wamukananga kachitatu kuti: “Ambuya angung’anamuka ndi kulereska Peturo.” Peturo wati wawona kuti wabuda, “wangutuliya kubwalu ndi kuliya mwakupwetekeka mtima.” Yesu wati wafwa mazulu nga zuŵa lenilo, panyaki wakutumika mwenuyu wajifumbanga kuti, ‘Kumbi Ambuya andigowoke nadi ini?’—Luka 22:33, 61, 62.

¹⁸ Kweni pangujumpha nyengu yitali cha, Peturo wangusaniya kwamuka. Yesu wanguyuskika pa Nisani 16 ndi mlenji, ndipu viwoneka kuti zuŵa lenilo wangukumana ndi Peturo. (Luka 24:34; 1 Akorinto 15:4-8) Ntchifukwa wuli Yesu wanguwonesesa kuti wakumani ndi wakutumika mwenuyu, yo wangumukana? Panyaki Yesu wapenjanga kumusimikiziya Peturo yo wenga kuti walapa kuti weche kumuyanja kweniso kuti wamuwonanga kuti ngwakuzirwa. Kweni Yesu wanguchita so vinthu vinyaki kuti wamusimikiziyi kuti wakumugowoke.

¹⁹ Pati pajumpha nyengu, Yesu wanguwoneke kwa akusambira ŵaki ku nyanja ya Galileya. Pa nyengu yeniyi Yesu wangufumba Peturo katatu (mweniyo wangukana Ambuya katatu) asani wamuyanjanga. Wati wamufumba kachitatu, Peturo wanguti: “Ambuya, muziŵa vinthu vosi ndipu muziŵa kuti nditikuyanjani ukongwa.” Yesu yo waziŵa vo ve mumtima waziŵanga umampha kuti Peturo wamuyanjanga nadi. Kweni Yesu wangumupasa mwaŵi wakuti wasimikiziyi kuti watimuyanja nadi. Kusazgiyapu yapa Yesu wangumupasa ntchitu yakuti ‘waliski’ kweniso ‘kuŵeta’ “ŵana ambereri” ŵaki. (Yohane 21:15-17) Pakwamba Peturo wangupaskika ntchitu yakupharazga. (Luka 5:10) Kweni sonu pakulongo kuti watimuthemba, Yesu wangumupaska udindu unyaki ukulu wakuti waziphweriyengi akusambira ŵaki. Ndipu pati pajumpha kanyengu kamanavi wangumugwiriskiya so ntchitu munthowa yapade pa ntchitu yo wangupaska  akusambira ŵaki. (Machitidu 2:1-41) Peturo watenere kuti wangukondwa ukongwa kuziŵa kuti Yesu wakumugowoke kweniso kuti wenga weche kumuthemba!

20, 21. Kumbi ‘tingaziŵa wuli chanju chaku Khristu’?

²⁰ Kukamba uneneska, Mazu ngaku Yehova ngakonkhoska umampha vakukwaskana ndi chanju chaku Khristu. Kweni kumbi titenere kuchitanji pakuziŵa kuti Yesu watitiyanja? Bayibolu lititikambiya kuti “muziŵi chanju chaku Khristu cho chiluska kuziŵa vinthu.” (Aefeso 3:19) Nge mo tawone, nkhani za mu mabuku nga Uthenga Wamampha ngo ngakamba va umoyu waku Yesu kweniso va uteŵeti waki, zititisambiza vinandi vakukwaskna ndi chanju chaku Khristu. Mwaviyo “kuti muziŵi chanju chaku Khristu” mukhumbika kusambira vakukwaskana ndi iyu.

²¹ Mazu Ngachigiriki ngo akungafwatuliya kuti “kuziŵa” ngang’anamuwa ‘kuchiziŵa umampha chinthu kuziya mu vo uziŵa kali kweniso vo ukukumanapu navu.’ Pa nyengu yo tilongo chanju nge mo Yesu wachitiyanga, titijipereka mumalu mwa anyidu, titiŵavwisiya kweniso kuŵagowoke mwakutuliya pasi pa mtima. Kuchita vinthu munthowa yeniyi, kutiwovyengi kuti tivwisengi mo Yesu wavwiyanga. Ndipu asani tichitengi viyo, ‘tiziŵengi chanju chaku Khristu cho chiluska kuziŵa vinthu.’ Mwaviyo, tingaluwanga cha kuti asani titesesa kuyezga Khristu tinderengi pafupi ndi munthu yo Yesu wamuyezganga, kung’anamuwa Yehova, Chiuta widu wachanju.