Pfukelani kha mafhungo

Pfukelani kha zwi re ngomu

NDIMA YA 29

“Na Ḓivha Lufuno Lwa Kristo”

“Na Ḓivha Lufuno Lwa Kristo”

1-3. (a) Ndi mini zwe zwa sudzulusela Yesu uri a ṱoḓe u fana na Khotsi awe? (b) Ndi dzifhio pfaneleo dza lufuno lwa Yesu dzine ra ḓo dzi ṱolisisa?

NAA no no vhuya na vhona kutukana ku tshi khou lingedza u edzisa khotsi akwo? Kwonoku kutukana ku edzisa nḓila ine khotsi akwo vha tshimbila ngayo, vha amba ngayo, kana vha ita ngayo zwithu. Nga u ya ha tshifhinga, kwonoku kutakana ku nga kha ḓi edzisa na matshilele a khotsi akwo na vhumuya havho. Ee, lufuno na ṱhonifho zwine kwonokwo kutukana kwa zwi vhona kha khotsi zwi ku sudzulusela u ṱoḓa u fana na khotsi akwo.

2 Hu pfi mini nga vhushaka vhukati ha Yesu na Khotsi awe wa ṱaḓulu? Yesu o vhuya a amba uri: “Khotsi ndi a mu funa.” (Yohane 14:31) A hu na ane a nga funa Yehova u fhira Murwa wawe, we a fhedza tshifhinga tshinzhi na Khotsi awe hu sa athu vhumbiwa zwiṅwe zwivhumbiwa. Lwonolwo lufuno lwo sudzulusela onoyu Murwa o ḓikumedzaho uri a ṱoḓe u fana na Khotsi awe.—Yohane 14:9.

3 Kha ndima dzo fhiraho dza yeneyi bugu, ro haseledza nḓila ye Yesu a edzisa ngayo nga ho fhelelaho maanḓa, khaṱulokwayo, na vhuṱali ha Yehova. Yesu o sumbedza hani lufuno lwa Khotsi awe? Kha ri ṱolisise pfaneleo tharu dza lufuno lwa Yesu—muya wawe wa u ḓiṋekedza, u pfela hawe vhuṱungu, na u ḓiimisela hawe u hangwela.

“A Hu Na A Re Na Lufuno Lu Fhiraho Lwa Uyo”

4. Yesu o vhea hani tsumbo khulwanesa ya lufuno lwa u ḓiṋekedza?

4 Yesu o vhea tsumbo i swayeaho ya u ḓiṋekedza. U ḓiṋekedza zwi katela u rangisa zwishaiwa na mbilaelo dza vhaṅwe phanḓa ha zwashu nga nḓila i si ya tseḓa. Yesu o sumbedza hani lufuno lwo raloho? Ene nga dzawe o ṱalutshedza: “A huna a re na lufuno lu fhiraho lwa uyo a ṅaledzaho vhutshilo hawe a tshi itela khonani dzawe.” (Yohane 15:13) Yesu o kumedza vhutshilo hawe ho fhelelaho nga u ḓifunela a tshi itela riṋe. Wo vha u musumbedzo muhulwanesa wa lufuno u sa athu vhuya wa sumbedzwa nga muthu. Fhedzi Yesu o sumbedza lufuno lwa u ḓiṋekedza na nga dziṅwe nḓila.

5. Ndi ngani u bva ha Murwa mubebwa-eṱhe wa Mudzimu ṱaḓulu wo vha u musumbedzo wa lufuno?

5 A sa athu vha muthu wa ṋama, Murwa mubebwa-eṱhe wa Mudzimu o vha e na ndugelo na vhuimo vhu swayeaho ṱaḓulu. O vha e na vhukonani na Yehova na zwivhumbiwa zwinzhi zwa muya. Hu sa londwi zwenezwi zwithu zwavhuḓi, onoyu Murwa a funwaho o “ḓi-bvula, a ambara tshivhili tsha mulanda. A shanduka a fana na vhathu, na maitele muthu a wana a tshi nga a muthu.” (Vha-Filipi 2:7) O ḓa nga u ḓifunela a tshila na vhathu vha re na tshivhi kha shango ḽe ḽa “vhumbulutshela kha Muvhi.” (1 Yohane 5:19) Naa zwenezwo zwo vha zwi si u ḓiṋekedza ha lufuno ha Murwa wa Mudzimu?

6, 7. (a) Yesu o sumbedza hani lufuno lwa u ḓiṋekedza tshifhingani tsha vhuḓinḓa hawe ha kha ḽifhasi? (b) Ndi ifhio tsumbo i kwamaho maḓipfele ya lufuno lu si lwa tseḓa yo ṅwalwaho kha Yohane 19:25-27?

6 Kha vhuḓinḓa hawe hoṱhe kha ḽifhasi, Yesu o sumbedza lufuno lwa u ḓiṋekedza nga nḓila dzo fhamba-fhambanaho. O vha a si na tseḓa na zwiṱuku-ṱuku. O vha o ḓiṋekedza tshoṱhe kha vhuḓinḓa hawe lwe a ḓidzima matshilele avhuḓi e vhathu vha vha vho a ḓowela. O ri: “Dziphunguhwe dzi na milindi yadzo, zwiṋoni zwa ṱaḓulu zwi na zwiṱaha; Murwa-muthu ene ha na huné a siamedza ṱhóho.” (Mateo 8:20) Samusi Yesu o vha e muvhaḓi-makone, o vha a tshi nga kha ḓi vha o ḓiṋea tshifhinga a fhaṱa nnḓu ya maṱeleṱele kana a ita fanitshara yo nakaho a i rengisa u itela uri a vhe na masheleni. Fhedzi ho ngo shumisa vhutsila hawe u itela u wana zwithu zwi vhonalaho.

7 Tsumbo ine ngangoho ya kwama maḓipfele ya lufuno lwa Yesu lwa u ḓiṋekedza yo ṅwalwa kha Yohane 19:25-27. Edzani u humbula nga ha zwithu zwinzhi zwe khamusi zwa vha zwi muhumbuloni na mbiluni ya Yesu nga masiari a ḓuvha ḽe a fa ngaḽo. Musi a tshi khou shengela kha danda, o vha a tshi khou vhilaelela nga maanḓa vhafunziwa vhawe, mushumo wa u huwelela, nahone zwihuluhulu u fulufhedzea hawe na nḓila ine zwa ḓo kwama ngayo dzina ḽa Khotsi awe. Hafhu vhumatshelo ha vhathu vhoṱhe ho vha ho ḓisendeka ngae! Naho zwo ralo, a sa athu fa, Yesu o sumbedza uri u a kwamea nga mme awe Maria, ane zwa vhonala uri o vha e tshilikadzi nga tshenetsho tshifhinga. Yesu o humbela muapostola Yohane uri a ṱhogomele Maria, a mu dzhie sa mme awe, nahone nga murahu ha zwenezwo onoyo muapostola a dzhia Maria a ṱuwa nae hayani hawe. Nga zwenezwo, Yesu o ita ndugiselelo dza uri mme awe vha ṱhogomelwe siani ḽa ṋama na ḽa muya. Ndi tsumbo yavhuḓi lungafhani ya lufuno lu si lwa tseḓa!

“A Vha Khathutshela Mbilu”

8. Ipfi ḽa Lugerika ḽine Bivhili ya ḽi shumisa u ṱalusa u pfela vhuṱungu ha Yesu ḽi amba mini?

8 Yesu o vha a tshi pfela vhuṱungu u fana na Khotsi awe. Maṅwalo a ṱalusa uri Yesu o vha a tshi ḓidina u itela u thusa vhathu vha re mutsikoni ngauri o vha a tshi pfela vhuṱungu. Musi Bivhili i tshi ṱalusa u pfela vhuṱungu ha Yesu, i shumisa ipfi ḽa Lugerika ḽine ḽa ṱalutshedzelwa nga uri “khathutshela mbilu.” Muṅwe mugudi u ri: “Ḽi ṱalusa . . . maḓipfele ane a sudzulusa vhungomu ha muthu. Ndi ipfi ḽa Lugerika ḽa maanḓa vhukuma ḽine ḽa amba u pfela vhuṱungu.” Ṱhogomelani vhuṅwe vhuimo he khaho Yesu a sudzuluswa nga u pfela vhuṱungu huhulwane uri a dzhie vhukando.

9, 10. (a) Ndi mini zwo itaho uri Yesu na vhaapostola vhawe vha ye fhethu ho dzikaho u itela u awela? (b) Yesu o aravha hani musi a tshi thithiswa a si tsha wana tshifhinga tsha u awela, nahone ndi ngani o aravha nga u ralo?

9 O sudzuluselwa u thusa siani ḽa zwishaiwa zwa muya. Mafhungo a re kha Marko 6:30-34 a sumbedza zwavhuḓi zwe zwa sudzulusela Yesu uri a khathutshele. Edzani u vhona tshifanyiso tshi tevhelaho nga maṱo a muhumbulo. Vhaapostola vho vha vho takala vhukuma ngauri vho vha vha tshi kha ḓi tou bva u fhedza fulo ḽavho ḽihulwane ḽa u huwelela. Vha vhuyelela kha Yesu nahone vha fhisetshela u mu vhudza zwoṱhe zwe vha zwi vhona na u zwi pfa. Fhedzi ho vha hu na gogo ḽihulu ḽo kuvhanganaho, zwa ita uri Yesu na vhafunziwa vhawe vha sa tsha kona u ḽa zwiḽiwa. Samusi Yesu o vha e na vhusedzi, o zwi ṱhogomela uri vhaapostola vhawe vho neta. A vha vhudza a ri: “Nḓarieni, ri ṱuwe rí roṱhe ri ye sogani uri ri yo awela zwiṱuku.” Vha namela gungwa, vha alavhela thungo ya devhula ya Lwanzhe lwa Galilea fhethu ho dzikaho. Fhedzi gogo ḽa vhathu ḽo vha vhona musi vha tshi ṱuwa. Vhaṅwe vho tou zwi pfa. Vhoṱhe vha gidima u vhandekana na phendelashango ya devhula nahone vha swika gungwa ḽi sa athu swika!

10 Naa Yesu o dinalea nge vha mu thithisa a sa wane tshifhinga tsha u rwiwa nga muya? Na kathihi! Mbilu yawe yo kwamea musi a tshi vhona gogo ḽa vhathu vha zwigidi ḽo mu lindela. Marko o ṅwala: “Huno Yesu a tshi bvelela a vhona vhunzhi ha vhathu, a vha khathutshela mbilu nge vha nga nngu dzi sí na mulisa; a vha funza mafhungo manzhi.” Yesu o dzhia muṅwe na muṅwe wa vhenevho vhathu sa ane a shaya ṱhoḓea dza muya. Vho vha vha tshi fana na nngu dzo xelaho, dzi si na mulisa ane a nga dzi khada kana u dzi ṱhogomela. Yesu o vha a tshi zwi ḓivha uri vhenevha vhathu vho vha vha sa ṱhogomelwi nga vharangaphanḓa vha vhurereli ha mazwifhi, vhe vha vha vho fanela u vha vhalisa vha ṱhogomelaho. (Yohane 7:47-49) O khathutshela vhenevho vhathu, nga zwenezwo a vha funza “mafhungo a Muvhuso wa Mudzimu.” (Luka 9:11) Ṱhogomelani uri Yesu o khathutshela vhenevho vhathu a sa athu vhona nḓila ine vha ḓo aravha ngayo zwine a ḓo vha funza zwone. Nga maṅwe maipfi, o funza gogo ḽa vhathu nge a ṱuṱuwedzwa nga u pfela vhuṱungu, hu si nga ṅwambo wa nḓila ye ḽa aravha ngayo pfunzo yawe.

“A isa tshanḓa a mu fara”

11, 12. (a) Vhathu vha re na mapele vho vha vha tshi dzhiiwa hani zwifhingani zwa Bivhili, fhedzi Yesu o aravha hani musi munna we a vha o “ḓala mapele” a tshi ḓa khae? (b) Muthu we a vha e na mapele u fanela u vha o ḓipfa hani musi a tshi kwamiwa nga Yesu, nahone tshenzhelo ya muṅwe dokotela i zwi sumbedza hani zwenezwi?

11 O sudzuluswa uri a thuse vha shengelaho. Vhathu vha re na malwadze o fhamba-fhambanaho vho zwi ṱhogomela uri Yesu o vha a tshi pfela vhuṱungu, zwenezwi zwo ita uri vha ye khae. Hezwi zwo vhonala zwihuluhulu musi hu tshi ḓa muṅwe munna we a vha o “ḓala mapele” kha Yesu, we a vha a tshi khou tevhelwa nga magogo a vhathu. (Luka 5:12) Zwifhingani zwa Bivhili, vhathu vha re na mapele vho vha vha tshi dzudzwa vhe vhoṱhe, u itela uri vha sa shate vhaṅwe vhulwadze havho. (Numeri 5:1-4) Naho zwo ralo, nga u ya ha tshifhinga vhafunzi vha kombetshedza uri hu tevhelwe mavhonele avho a u sa pfela vhuṱungu vhathu vha re na mapele nahone vha vhea milayo i konḓaho. * Naho zwo ralo, ṱhogomelani nḓila ye Yesu a aravha ngayo onoyo muthu a re na mapele: “Ha ḓa muthu wa mapele, a mu humbela, a mu gwadamela a ri: Arali U tshi funa U nga mphodza. Yesu a mu pfela vhuṱungu, a isa tshanḓa a mu fara a ri: Ndi a funa, fhola-ha! Mapele a mbo ḓi mu ṱutshela.” (Marko 1:40-42) Yesu o vha a tshi zwi ḓivha uri u ya nga mulayo, zwo vha zwi songo fanela uri onoyo muthu a re na mapele a vhe henefho. Fhedzi nṱhani ha u mu pandela, Yesu o mu pfela vhuṱungu lwe a sudzuluselwa u ita zwithu zwi songo lavhelelwaho. Yesu o mu kwama!

12 Edzani u humbula nḓila ye onoyo muthu a re na mapele a ḓipfa ngayo musi Yesu a tshi mu kwama! Sa tsumbo, ṱhogomelani tshenzhelo i tevhelaho. Dokotela Paul Brand, makone wa u alafha mapele, u amba nga ha muthu a re na mapele we a mu alafha ngei India. Musi a tshi khou poṱiela, dokotela o vhea tshanḓa tshawe kha shaḓa ḽa onoyo muthu a re na mapele nahone a tshi khou tou ḓologelwa, a ṱalutshedza nḓila ine a ḓo mu alafha ngayo. Onoyo muthu a re na mapele a mbo ḓi thoma u lila. Dokotela a vhudzisa a ri: “Naa ndo amba zwiṅwe zwithu zwo khakheaho?” Onoyo muḓologi a vhudzisa onoyo muṱhannga nga luambo lwawe lwa ḓamuni nahone a fhindula a ri: “Aiwa, dokotela. U ri u khou liliswa nga uri vho vhea tshanḓa tshavho kha shaḓa ḽawe. O no fhedza miṅwaha minzhi a sa athu kwamiwa nga muthu.” U kwamiwa ha muthu a re na mapele we a ya kha Yesu ho vha na mvelelo khulwane u fhira hedzi. Nga murahu ha u kwamiwa, vhulwadze he ha mu ita uri nengwe nga vhathu ha mbo ḓi fhola!

13, 14. (a) Yesu o ṱangana na tshigwada tsha vhathu-ḓe musi e tsini na muḓi wa Naini, nahone ndi mini zwe zwa ita uri honovhu vhuimo vhu ṱungufhadze vhukuma? (b) U pfela vhuṱungu ha Yesu ho mu sudzulusela uri a itele mini tshilikadzi ya Naini?

13 O sudzuluselwa u fhelisa vhuṱungu. Yesu o vha a tshi kwamea vhukuma musi vhaṅwe vhathu vha tshi pfa vhuṱungu. Sa tsumbo, ṱhogomelani mafhungo a re kha Luka 7:11-15. Hezwi zwo itea vhukatini ha vhuḓinḓa ha Yesu, musi e tsini na u swika muḓini wa Galilea une wa pfi Naini. Musi Yesu a tshi swika tsini na khoro ya muḓi, a ṱangana na tshigwada tsha vhathu vha tshi khou ya mbulungoni. Vhuimo ha hone ho vha hu tshi khathula mbilu. Ho vha ho fa muṱhannga ane a vha eṱhe, nahone mme awe vho vha vhe tshilikadzi. Onoyu mufumakadzi o vhuya a vha kha honovhu vhuimo—mbulungoni ya munna wawe. Zwino ho vha ho fa murwa wawe, khamusi o vha o fulufhela uri ndi ene fhedzi ane a ḓo mu ṱhogomela. Khamusi kha tshigwada tshe a vha a tshi khou tshimbila natsho u ya mbulungoni, ho vha hu na vhalili vhe vha vha vha tshi khou imba nyimbo dza zwililo na u lidza zwilidzo zwa nyimbo dza zwililo. (Yeremia 9:17, 18; Mateo 9:23) Naho zwo ralo, Yesu o vha o sedza mme we a vha o ṱungufhala vhukuma, we nga hu sa timatimisi a vha a tshi khou tshimbila tsini na hingo ye ya hwala tshitumbu tsha murwa wawe.

14 Yesu o “khathutshela mbilu” onoyo mme o felwaho. A amba nga ipfi ḽi khuthadzaho a ri: “U songo lila!” A mbo ḓi sendela a kwama hingo. Vhahwali vhayo—nahone khamusi tshigwada tshoṱhe—vha ima. Yesu a amba nga ipfi ḽi re na maanḓa na tshenetsho tshitumbu a ri: “Muṱhanngana, ndi a U vhudza ndi ri: Vuwa!” Ha itea mini? “Mufu a dzula a thoma u amba” zwa tou nga o vuswa khofheni khulwane! Zwino hu tevhela maipfi a kwamaho vhukuma: “Ene [Yesu] a mu ṋea mme-awe.”

15. (a) Mafhungo a Bivhili ane a amba uri Yesu u a khathutshela, a sumbedza u tshimbidzana hufhio vhukati ha u pfela vhuṱungu na zwiito? (b) Ri nga edzisa hani Yesu kha ḽeneḽi sia?

15 Ri guda mini kha enea mafhungo? Kha enea mafhungo oṱhe, ṱhogomelani nḓila ine u pfela vhuṱungu ha tshimbidzana ngayo na zwiito. Yesu o vha a tshi vhona vhane vha khou tambula a vha khathutshela, nahone u vha pfela hawe vhuṱungu ho vha hu tshi mu sudzulusela uri a vha thuse. Ri nga tevhela hani tsumbo yawe? Samusi ri Vhakriste ri na vhuḓifhinduleli ha u huwelela mafhungo maḓifha na u ita vhafunziwa. Tshithu tshine tsha ri ṱuṱuwedza nga maanḓa ndi u funa Mudzimu. Fhedzi kha ri humbule uri wonoyu mushumo u ṱoḓa uri ri pfele vhathu vhuṱungu. Musi ri tshi pfela vhathu vhuṱungu u fana na Yesu, mbilu dzashu dzi ḓo ri sudzulusela u ita zwi re maanḓani ashu u itela u vha vhudza mafhungo maḓifha. (Mateo 22:37-39) Hu pfi mini nga u pfela vhuṱungu vhatendi nga riṋe vhane vha khou shengela kana vha re maṱunguni? Ri nga si kone u fhodza vhalwadze nga lwa vhuṱolo kana u vusa vhafu. Naho zwo ralo, ri nga sumbedza u pfela vhuṱungu nga u vha khuthadza na u vha thusa.—Vha-Efesa 4:32.

“Khotsi-anga! Vha Hangwele”

16. U ḓiimisela ha Yesu u hangwela ho vhonala hani na musi e kha danda ḽa tshengedzo?

16 Yesu o sumbedza lufuno lwa Khotsi awe nga ho fhelelaho nga iṅwe nḓila ya ndeme—o vha o “ḓiimisela u hangwela.” (Psalme ya 86:5, NW) U ḓiimisela hawe u hangwela ho vhonala na musi e kha danda ḽa tshengedzo. Musi a tshi kombetshedzea u fa nga nḓila i shonisaho, o ombelwa zwibigiri kha zwanḓa na milenzhe yawe, Yesu o amba nga ha mini? Naa o humbela Yehova uri a ṱarafe vhavhulahi vhawe? Ho ngo ita zwenezwo, nṱhani hazwo zwiṅwe zwe a zwi amba ndi zwi tevhelaho: “Khotsi-anga! Vha hangwele, ngauri a vha ḓivhi tshiné vha ita.”—Luka 23:34. *

17-19. Yesu o sumbedza nga nḓila-ḓe uri o hangwela muapostola Petro naho o Mu landula luraru?

17 Khamusi tsumbo i kwamaho vhukuma maḓipfele ya u hangwela ha Yesu ri nga i vhona kha nḓila ye a shumisana ngayo na muapostola Petro. A zwi timatimisi uri Petro o vha a tshi funa Yesu nga mbilu yoṱhe. Nga ḽa 14 Nisan, ḽe ḽa vha ḽi ḓuvha ḽa u fhedza ḽa vhutshilo ha Yesu, Petro o mu vhudza a ri: “Murena, nṋe ndo ḓi-lugisa uri naho hu khothoni naho hu lufuni ndi ye na iwe.” Fhedzi nga murahu ha awara dzi si gathi, Petro o landula Yesu luraru, a amba uri ha mu ḓivhi! Bivhili i ri vhudza zwe zwa itea musi Petro a tshi mu landula lwa vhuraru: “Murena a rembuluwa, a lavhelesa Petro.” Nge a tsikeledzwa vhukuma nga tshivhi tshawe, Petro “a bvela nnḓa a lila lwa u tou ṱungufhadza.” Musi Yesu o no fa ḽeneḽo ḓuvha, onoyo muapostola u fanela u vha o ḓivhudzisa uri ‘Naa Murena wanga o nkhangwela?’—Luka 22:33, 61, 62.

18 A zwo ngo vhuya zwa ṱoḓa uri Petro a lindele phindulo. Yesu o vuswa nga matsheloni a ḽa 16 Nisan, nahone zwi vhonala uri o mbo ḓi dalela Petro ḽeneḽo ḓuvha. (Luka 24:34; 1 Vha-Korinta 15:4-8) Ndi ngani Yesu o ḓidina a dalela onoyo muapostola we a Mu landula nga ho khwaṱhaho? Khamusi Yesu o vha a tshi khou ṱoḓa u khwaṱhisa Petro o rembuluwaho uri Murena wawe u kha ḓi mu funa nahone u a mu dzhiela nṱha. Fhedzi Yesu ho ngo ita zwenezwo fhedzi u itela u khwaṱhisedza Petro.

19 Nga muṅwe musi, Yesu o bvelela kha vhafunziwa vhawe Lwanzheni lwa Galilea. Kha tshenetshi tshiitea, Yesu o vhudzisa Petro luraru (we a landula Murena wawe luraru) a tshi ṱoḓa u ḓivha arali a tshi mu funa. Nga lwa vhuraru, Petro o fhindula a ri: “Murena, U a zwi ḓivha zwauri ndi a U funa.” Vhukuma, samusi Yesu a tshi kona u vhona zwi re mbiluni, o vha a tshi zwi ḓivha zwavhuḓi uri Petro u a mu funa. Fhedzi Yesu o ṋea Petro tshibuli tsha u ṱolisisa lufuno lwawe. Zwiṅwe hafhu, Yesu o laedza Petro uri a ‘lise’ “ngwana” Dzawe. (Yohane 21:15-17) U thomani Petro o vha o avhelwa mushumo wa u huwelela. (Luka 5:10) Fhedzi zwino Yesu o sumbedza nga nḓila i swayeaho uri u a mu fulufhela nga u ṋea vhuḓifhinduleli vhuhulwane—ha u ṱhogomela vhane vha ḓo vha vhatevheli vha Kristo. Nga murahunyana ha zwenezwo, Yesu o ṋea Petro vhuḓifhinduleli vhuhulwane kha mushumo we wa vha u tshi itwa nga vhafunziwa. (Mishumo 2:1-41) Petro u fanela u vha o rulea lungafhani musi a tshi ṱhogomela uri Yesu o mu hangwela nahone u kha ḓi mu fulufhela!

Naa Ni A “Ḓivha Lufuno Lwa Kristo”?

20, 21. Ri nga kona hani u ‘ḓivha lufuno lwa Kristo’ nga ho fhelaho?

20 Ipfi ḽa Yehova ḽi ṱalusa zwavhuḓi lufuno lwa Kristo. Fhedzi-ha, ri fanela u ḓipfa hani nga lufuno lwa Yesu? Bivhili i ri ṱuṱuwedza uri ri ‘ḓivhe lufuno lwa Kristo lune lwa fhira nḓivho.’ (Vha-Efesa 3:19) Samusi ro zwi vhona, mafhungo a Evangeli a vhutshilo ha Yesu na vhuḓinḓa hawe a ri funza zwinzhi nga ha lufuno lwa Kristo. Naho zwo ralo, uri ri ‘ḓivhe lufuno lwa Kristo’ nga vhuḓalo a ro ngo fanela u sokou guda zwine Bivhili ya zwi amba nga hae.

21 Ipfi ḽa Lugerika ḽo ṱalutshedzelwaho ha pfi “ḓivha” ḽi amba u ḓivha “zwavhuḓi tshithu, u ya nga zwe wa zwi tshenzhela.” Musi ri tshi sumbedza lufuno nga nḓila ye Yesu a zwi ita ngayo—nga u ḓiṋekedzela u thusa vhaṅwe nga nḓila i si ya tseḓa, nga u ṱhogomela zwishaiwa zwavho, nga u vha hangwela zwi tshi bva mbiluni—ri ḓo kona u pfesesa zwavhuḓi maḓipfele awe. Tshenzhelo ine ra ḓo i wana nga u ita zwenezwi, i ḓo ita uri ri ‘ḓivhe lufuno lwa Kristo lune lwa fhira nḓivho.’ Nahone ri songo vhuya ra hangwa uri musi ri tshi khou ḓi lingedza u fana na Kristo, ri khou ḓi sendela tsini-tsini na we Yesu a mu edzisa nga ho fhelelaho, Yehova, Mudzimu washu wa lufuno.

^ phar. 11 Milayo ya vhafunzi i amba uri muthu o vha o fanela u vha vhukule ha mithara dzi ṱoḓaho u vha 1,8 na muthu a re na mapele. Fhedzi arali muya u tshi khou vhudzula, muthu a re na mapele o vha o fanela u vha vhukule ha mithara dzi ṱoḓaho u vha 45. Bugu ine ya pfi Midrash Rabbah i amba nga ha mufunzi we a vha a tshi dzumbama musi a tshi vhona vhathu vha re na mapele, na muṅwe we a pandela vhathu vha re na mapele nga u vha pora nga matombo. Nga zwenezwo, vhathu vha re na mapele vho vha vha tshi pfa vhuṱungu musi vha tshi nengwa na musi vha tshi nyaliwa.

^ phar. 16 Maṅwe maṅwalwa a kale o bvisa maipfi a u thoma a Luka 23:34. Naho zwo ralo, samusi enea maipfi a tshi wanala kha maṅwe maṅwalwa manzhi a kale a ṱhonifhiwaho, o dzheniswa kha New World Translation na kha dziṅwe ṱhalutshedzelo dzo vhalaho. Zwi vhonala uri Yesu o vha a tshi khou amba nga ha maswole a Roma e a mu ombela kha danda. Vho vha vha sa ḓivhi zwine vha khou ita, ngauri vho vha vha sa ḓivhi uri vhukuma Yesu ndi nnyi. Ndi ngoho uri vharangaphanḓa vha vhurereli vhe vha ita uri a vhulahwe vho vha vhe na mulandu muhulwane, ngauri vho zwi ita nga khole vha tshi ṱuṱuwedzwa nga vengo. Vhunzhi havho vho vha vha sa ḓo hangwelwa.—Yohane 11:45-53.