I NISI taimi, e faigatā ona iloa i latou e tatau ona tatou usitai i ai. Atonu e fai atu ou mātua iā te oe i se mea e fai. Ae e ono fai atu foʻi lou faiaʻoga po o se leoleo, e te tago e fai se mea e feteenaʻi ma le mea na fai mai ai ou mātua. Afai e tupu se mea faapena, o ai o i latou na e te usitai i ai?—

Ua uma ona tatou faitauina le Efeso 6:1-3 i le Mataupu e 7 o le tusi lenei. O loo taʻua i inā e tatau i fanau ona faalogo i o latou mātua. Ua fai mai le mau: “Ia outou faalogo i o outou mātua i le Alii.” E te iloa le uiga o le faaupuga “i le Alii”?— O mātua o loo i le Alii, latou te aʻoaʻoina a latou fanau e usitai i tulafono a le Atua.

Peitaʻi, e lē talitonu isi tagata matutua iā Ieova. E faapefea la, pe a fai atu se tasi o i latou na e leai se mea e leaga ai pe a e lē faamaoni i suʻega i le aʻoga, pe faapea atu foʻi e te tago e ave se mea mai le faleoloa e aunoa ma le totogia? Po o lona uiga la, e leai se mea e leaga ai pe a faapea e lē faamaoni pe gaoi foʻi, se tamaitiiti?—

Manatua foʻi, na iai le taimi na faatonu ai e le tupu o Nepukanesa tagata uma ina ia ifo atu i se tupua auro sa ia faia. Ae e leʻi ifo i ai Sataraka, Mesako ma Apeteniko. E te iloa le māfuaaga?— Auā ua faapea mai le Tusi Paia, e na o Ieova lava e tatau ona ifo ma auauna i ai tagata.​—Esoto 20:3; Mataio 4:10.

Ina ua maliu Iesu, na ave ona aposetolo i luma o le ʻau Saniterini, o le faamasinoga sili faalelotu a tagata Iutaia. Na faapea atu le Ositaulaga Sili o Kaiafa: “Pe na matou lē matuā fai atu ea iā te  outou ia soia le toe aʻoaʻo i lenā igoa [o Iesu]? Faauta foʻi, ua outou faatumu i Ierusalema i la outou aʻoaʻoga.” Aiseā na lē usitai ai le ʻauaposetolo i le ʻau Saniterini?— Na tali atu le aposetolo o Peteru iā Kaiafa, e fai ma sui o le ʻauaposetolo: ʻE sili atu lo matou usitai i le Atua i lo matou usitai i tagata.’​—Galuega 5:27-29.

Sa malosi tele le pule a taʻitaʻi lotu Iutaia i lenā vaitaimi. Peitaʻi, sa pulea e le malo o Roma lo latou atunuu. O le tagata na taʻitaʻia lenā malo, sa taʻua o Kaisara. E ui lava e leʻi mananaʻo tagata Iutaia e fai Kaisara ma o latou pule, ae e tele mea lelei na faia e le malo o Roma mo i latou. O loo faia foʻi e malo i aso nei, le tele o mea lelei mo o latou tagata. E te iloa nisi o mea lelei ua faia e malo?—

Ua fai e malo auala e feoaʻi ai, ma latou te totogiina leoleo ma tagata fui mū, e puipuiina i tatou. Atonu latou te saunia foʻi aʻoga mo tamaiti, atoa ai ma togafitiga faafomaʻi mo ē ua matutua. E tele tupe e faaaluina e malo e totogi ai mea na. E te iloa, o fea e maua mai ai e malo a latou tupe?— E maua mai tagata. O tupe e totogi e tagata i malo, e taʻua o lafoga.

 A o iai le Faiaʻoga Sili i le lalolagi, e leʻi mananaʻo le toʻatele o tagata Iutaia e totogi ni a latou lafoga i le malo o Roma. O lea na totogi ai e ositaulaga ni tamāloloa ina ia fai atu se fesili iā Iesu, e taumafai e maileia ai Iesu. O le fesili lenei: ʻPe e tatau ona totogi atu ni matou lafoga iā Kaisara?’ O se fesili faatogafiti. A faapea e tali atu Iesu, ʻIoe, e tatau ona totogi a outou lafoga,’ e lē fiafia ai le toʻatele o tagata Iutaia i le tali a Iesu. Ae e lē mafai ona tali atu Iesu, ʻE leai, e lē moomia ona totogi a outou lafoga.’ E sesē le tali atu faapena.

O le ā la na fai e Iesu? Na fetalai atu Iesu: ʻSeʻi faaali mai iā te aʻu se tupe.’ Ina ua avatu le tupe iā Iesu, na fesili atu Iesu: ʻO ai e ona le ata ma le igoa, o loo i luga o le tupe?’ Ua tali atu tamāloloa: “O Kaisara.” Ona fetalai atu lea o Iesu: “O mea a Kaisara ia outou avatu iā Kaisara; a o mea a le Atua avatu ia i le Atua.”​—Luka 20:19-26.

E lē mafai e se tasi ona faitio i le tali a Iesu. A faapea e fai e Kaisara mea mo tagata, e fetaui lelei le faaaogāina o tupe ua avatu iā Kaisara, e toe totogi ai mea na ia faia. I le tali atu faapena na faaalia  ai e Iesu, e lelei le totogiina o lafoga i malo mo mea ua tatou mauaina.

E moni, atonu e lē mafai ona totogi sau lafoga ona e te laʻitiiti. Peitaʻi, e iai se mea e tatau ona e avatu i le malo. E te iloa lenā mea?— Ia usitai atu i tulafono a le malo. Ua fai mai le Tusi Paia: ʻIa usiusitai i faipule silisili.’ O faipule silisili, o i latou nei e pule i malo. O loo fetalai mai le Atua e tatau ona tatou usitai i tulafono a le malo.​—Roma 13:1, 2.

Atonu e iai se tulafono e faasā ai le tauʻai o lapisi i luga o le auala tele. Pe e tatau ona e usitai i le tulafono lenā?— Ioe, e finagalo le Atua e te usitai i ai. Pe e tatau foʻi ona e usitai i leoleo?— E totogi e le malo leoleo ina ia puipuia tagata. E tutusa la lou usitai i leoleo, ma lou usitai i le malo.

A faapea o lea o le a e alu atu i le isi itu o le auala, ae fonō atu se leoleo “Faatali!” o le ā lau mea e fai?— A faapea e ō pea isi tagata i le isi itu, pe e tatau foʻi la ona e alu?— E tatau ona e faatali, e tusa lava pe na o oe o faatali. O loo fetalai mai le Atua ia e usitai.

Atonu e tupu se faalavelave i lou nuu, ma e fai atu se leoleo: “Aua neʻi ō i luga o le auala. Aua foʻi le ō i fafo o le fale.” Ae atonu e te faalogoina le feʻei o tagata ma ua e fia iloa le mea o tupu. Pe e tatau ona e alu i fafo seʻi e vaai?— Pe o e usitai i “faipule silisili” pe a e alu i fafo?—

I le tele o atunuu, e fai ai e le malo ia faleaʻoga ma e latou te totogiina foʻi faiaʻoga. O le ā sou manatu, faamata e finagalo le Atua e te usitai i faiaʻoga?— Seʻi mafaufau i le mea lenei. E totogi e le malo faiaʻoga ina ia aʻoaʻo atu, e pei lava ona totogi e le malo leoleo ina ia puipuia tagata. O lea la, a e usitai i se leoleo po o se faiaʻoga, e tutusa lenā ma lou usitai i le malo.

 Peitaʻi, e faapefea pe a fai atu se faiaʻoga, e te ifo pe tapuaʻi atu i se tupua? O le ā la lau mea e fai?— E leʻi ifo atu talavou Eperu e toʻatolu i le tupua, e ui lava na faatonuina i latou e le tupu o Nepukanesa ina ia ifo atu i ai. E te manatua foʻi le māfuaaga?— Auā na latou mananaʻo e usitai iā Ieova.

Na tusia e se tusitala o talafaasolopito e igoa iā Will Durant, se tala e uiga i uluaʻi Kerisiano e faapea e ʻleʻi faasili la latou tautōga [po o le faamaoni] iā Kaisara.’ Peitaʻi, na faasili la latou tautōga iā Ieova! Ia manatua la, e tatau ona faamuamua le Atua i o tatou olaga.

E tatou te usitai i malo auā o le mea lenā o loo finagalo le Atua e tatou te faia. Ae, a faatonuina i tatou e fai se mea e faasā e le Atua, o le ā e ao ona tatou faia?— E tatau ona tatou fai atu le tala lea na fai e le ʻauaposetolo i le ositaulaga sili: ʻE sili atu lo matou usitai i le Atua i lo matou usitai i tagata.’​—Galuega 5:29.