1, 2. Ntak esifọnde ẹbụp mbụme?

NDI akanam omokop nte nditọwọn̄ ẹbụpde mbụme? Ediwak mmọ ẹsitọn̄ọ ndibụp mbụme ke ndondo oro ẹfiọkde nditịn̄ ikọ. Mmọ ẹkeme ndision̄o enyịn nse fi ye ọkpọsọn̄ udọn̄ ẹnyụn̄ ẹbụp mme utọ mbụme nte: Ntak emi ikpaenyọn̄ etiede blublu? Nso ke ẹda ẹnam ntantaọfiọn̄? Anie ekekpep inuen nte ẹkwọde ikwọ? Afo emekeme ndidomo ndibọrọ, edi isidịghe mmemmem n̄kpọ kpukpru ini. Idem mfọnn̄kan ibọrọ oro afo ọnọde ekeme ndinam mmọ ẹbụp mbụme en̄wen: Ntak-a?

² Idịghe nditọwọn̄ kpọt ẹsibụp mbụme. Nnyịn imesika iso ndibụp mbụme nte nnyịn ikọride ikpon. Nnyịn imesibụp mbụme man ifiọk usụn̄, man ifiọk mme n̄kpọndịk oro inyenede ndifep, m̀mê man ifiọk n̄kpọ. Edi etie nte ediwak owo ibụpke mbụme aba, akpan akpan mme mbụme oro ẹnen̄erede ẹdi akpan n̄kpọ. Ke nsụhọde n̄kaha, mmọ ẹtre ndidụn̄ọde nyom ibọrọ.

3. Ntak emi ndusụk owo ẹtrede ndidụn̄ọde nyom ibọrọ mme ata akpan mbụme?

 ³ Kere ban̄a mbụme oro odude ke ikpaedem n̄wed emi, mme mbụme oro ẹbụpde ke ebemiso ikọ, m̀mê  mbon oro ẹbụpde ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuot emi. Mme mbụme emi ẹdi ndusụk ata akpan mbụme emi afo ekemede ndibụp. Edi, ediwak owo ẹma ẹtre ndidụn̄ọde nyom ibọrọ. Ntak-a? Ndi Bible enyene ibọrọ ọnọ mme mbụme oro? Ndusụk owo ẹkere ke ibọrọ esie ẹsọn̄ ẹkaha ndin̄wan̄a owo. Mbon en̄wen ẹkere ke ndibụp mbụme edi n̄kpọ o-bụt ye esuene. Ndien ndusụk owo ẹkere ke mme adaiso ye mme andikpep ido ukpono ẹkeme ndibọrọ mme orụk mbụme oro. Afo ekere didie?

4, 5. Nso idi ndusụk ata akpan mbụme emi nnyịn ikemede ndibụp, ndien ntak emi nnyịn ikpoyomde ibọrọ?

⁴ Enen̄ede etie nte afo omoyom ndifiọk mme ibọrọ akpan mbụme ẹban̄ade uwem. Eyịghe idụhe ke afo emesikere ndusụk ini ete: ‘Nso idi uduak uwem? Nte uwem emi edi ukụre se idude? Abasi enen̄ede etie didie?’ Ọfọn ndibụp mme utọ mbụme oro, ndien edi akpan n̄kpọ afo ndika iso nyom tutu afo okụt mme ibọrọ emi ẹnọde uyụhọ ẹnyụn̄ ẹkemede ndiberi edem. Jesus Christ emi ẹtịmde ẹdiọn̄ọ nte andikpep ọkọdọhọ ete: “Ẹka iso ẹben̄e, ndien ẹyenọ mbufo; ẹka iso ẹyom, ndien mbufo ẹyekụt; ẹka iso ẹtuak, ndien ẹyeberede ẹnọ mbufo.”—Matthew 7:7.

⁵ Edieke afo ‘akade iso oyom’ mme ibọrọ akpan mbụme emi, afo oyokụt ke ndụn̄ọde oro ekeme ndinen̄ede nnyene ufọn. (Mme N̄ke 2:1-5) Inamke n̄kpọ m̀mê nso ke mbon en̄wen ẹkesian fi, ibọrọ mmọdo, afo omonyụn̄ ekeme ndikụt mmọ ke Bible. Ibọrọ emi isọn̄ke ikaha ndin̄wan̄a owo. Ke akam ọfọnde akan, mmọ ẹnọ owo idotenyịn ye idatesịt. Ndien mmọ ẹkeme ndin̄wam fi odu uwem oro ọnọde uyụhọ idahaemi. Akpa kan̄a, yak ineme mbụme emi afịnade ediwak owo.

6. Ntak emi ediwak owo ẹdọhọde ke Abasi ikereke iban̄a ufen oro mme owo ẹbọde?

⁶ Ediwak owo ẹkere ke ibọrọ mbụme oro edi ih. Mmọ ẹdọhọ ẹte, ‘Edieke Abasi ekpekerede aban̄a, ndi ererimbot emi ikpọfọnke ikan emi?’ Ke isede ikanade, nnyịn ikụt ererimbot emi ọyọhọde ye ekọn̄, usua, ye unana inemesịt. Ndien nnyịn ke idem nnyịn imesidọn̄ọ, ibọ ufen, inyụn̄ itaba mbonima ke n̄kpa. Ntem, ediwak owo ẹsidọhọ ẹte, ‘Edieke Abasi ekerede aban̄a nnyịn ye mme mfịna nnyịn, ndi enye ikpakpanke mme orụk n̄kpọ emi nditịbe?’

7. (a) Didie ke mme andikpep ido ukpono ẹnam ediwak owo ẹkere ke Abasi ọsọn̄ esịt akaha? (b) Nso ke Bible enen̄ede ekpep aban̄a mme idomo oro ẹkemede ndisịm nnyịn?

⁷ Ke ọdiọkde-diọk akan, ndusụk ini mme andikpep ido ukpono ẹsinam mme owo ẹkere ke Abasi ọsọn̄ esịt akaha. Didie? Ke ini n̄kpọ mmọn̄eyet esịmde mme owo ke mbuari, mmọ ẹsidọhọ ke edi uduak Abasi. Ke nditịn̄ ntre, mmọ ẹdọhọ ke Abasi edi ntak n̄kpọ mmọn̄eyet oro ẹsitịbede. Ndi oro edi akpanikọ aban̄ade Abasi? Nso ke Bible enen̄ede ekpep? James 1:13 ọbọrọ ete: “Ke ini owo odude ke idomo, yak enye okûdọhọ ete: ‘Edi Abasi odomo mi.’ Koro owo ikemeke ndida idiọkn̄kpọ ndomo Abasi, enye ke idemesie inyụn̄ idomoke owo ekededi.” Ntre idịghe Abasi edi ntak idiọkido emi afo okụtde ke ererimbot. (Job 34:10-12) Edi akpanikọ, enye ayak ndiọi n̄kpọ ẹtịbe. Edi akamba ukpụhọde odu ke ndiyak n̄kpọ etịbe ye ke ndidi ntak n̄kpọ oro etịbede.

8, 9. (a) Nso uwụtn̄kpọ ke afo ọkpọnọ ndiwụt ukpụhọde ke ufọt ediyak idiọkido odu ye edidi ntak idiọkido? (b) Ntak emi mîkpenenke nnyịn ndikụt ndudue nnọ Abasi ke ndibiere ndiyak ubonowo odụk idiọk usụn̄ uwem-e?

⁸ Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a edima ete emi edide ọniọn̄, oro enyenede akamba eyeneren emi osụk odụn̄de ye enye ye eka esie. Ke ini eyen oro ọsọn̄de ibuot onyụn̄ ebierede ndikpọn̄ ufọk, ete idimụmke enye. Eyen emi oyodụk idiọk usụn̄  uwem onyụn̄ odụk afanikọn̄. Ndi ete edi ntak mfịna oro esịmde eyen oro? Baba. (Luke 15:11-13) Kpasụk ntre, Abasi isimụmke mme owo ke ini mmọ ẹmekde ndidụk idiọk usụn̄ uwem, inyụn̄ idịghe enye esidi ntak mfịna emi ẹtode utọ idiọk usụn̄ uwem oro. Do, ke akpanikọ, idotke ndiduọhọ Abasi mban̄a ofụri mfịna ubonowo.

⁹ Abasi enyene eti ntak ndiyak ubonowo emek idiọk usụn̄ uwem. Nte Andibot nnyịn oro edide ọniọn̄ onyụn̄ okopde odudu, ibiomoke enye ndisian nnyịn ntak oro enye anamde ntre. Nte ededi, Abasi anam ntre ke ntak ima. Afo eyekpep ekese aban̄a mme ntak emi ke Ibuot 11. Edi tịm fiọk ete ke idịghe Abasi edi ntak mfịna oro nnyịn isisobode. Utu ke oro, enye akam ọnọ nnyịn n̄kukụre idotenyịn kaban̄a usọbọ!—Isaiah 33:2.

10. Ntak emi nnyịn ikemede ndinyene mbuọtidem ke Abasi oyosio kpukpru utịp idiọkido efep?

¹⁰ N̄ko-n̄ko, Abasi edi edisana. (Isaiah 6:3) Emi ọwọrọ ke enye anana ndo. Enye inyeneke ntọi idiọkn̄kpọ ndomokiet. Ntre nnyịn imekeme ndinyene ọyọhọ mbuọtidem ke enye. Nnyịn ikemeke ndinyene utọ ọyọhọ mbuọtidem oro ke owo, sia mme owo ẹsidiade n̄wo ndusụk ini. Idem owo ukara emi enen̄erede anam akpanikọ isiwakke ndinyene odudu ndidiọn̄ se ndiọi owo ẹkebiatde. Edi Abasi enyene ofụri odudu. Enye ekeme oyonyụn̄ osio kpukpru utịp oro idiọkido enyenede ke idem ubonowo efep. Ke ini Abasi edinamde emi, enye edinam ntre ke usụn̄ oro editrede idiọkido ke nsinsi!—Psalm 37:9-11.

11. (a) Abasi ese didie ukwan̄ikpe? (b) Abasi ese didie ufen oro afo ọbọde?

¹¹ Kan̄a ke emi, Abasi ese didie se isitịbede inọ fi ye se ikade iso ke ererimbot? Ọfọn, Bible ekpep ke Abasi edi enye emi “amade edinen ikpe.” (Psalm 37:28) Ntre enye enen̄ede ekere aban̄a se inende ye se ikwan̄ade. Enye asasua kpukpru orụk ukwan̄ikpe. Bible ọdọhọ ke ‘esịt ama ayat’ Abasi ke ini  idiọkido ọkọyọhọde ererimbot ke eset. (Genesis 6:5, 6) Abasi ikpụhọkede. (Malachi 3:6) Enye osụk asasua ndikụt ndutụhọ oro odude ke ofụri ererimbot. Ndien Abasi asasua ndikụt nte mme owo ẹbọde ufen. Bible ọdọhọ ke ‘enye ekere aban̄a fi.’—1 Peter 5:7.

12, 13. (a) Ntak emi nnyịn inyenede nti edu utọ nte ima, ndien didie ke ima otụk nte nnyịn isede ererimbot? (b) Ntak emi afo enịmde ke Abasi eyenen̄ede anam n̄kpọ aban̄a mme mfịna ererimbot?

¹² Nnyịn ikeme ndisan̄a didie mfiọk ke Abasi asasua ndikụt nte mme owo ẹbọde ufen? Se uyarade efen mi. Bible ekpep ke ẹkebot owo ke mbiet Abasi. (Genesis 1:26) Ntre, nnyịn inyene nti edu sia Abasi enyenede nti edu. Ke uwụtn̄kpọ, ndi esifịna fi ndikụt nte mbon oro mîduehe ẹbọde ufen? Edieke utọ ukwan̄ikpe oro esifịnade fi, fiọk ete ke mmọ ẹsikam ẹnen̄ede ẹfịna Abasi.

¹³ Kiet ke otu mfọnn̄kan n̄kpọ ẹban̄ade owo edi ukeme oro enye enyenede ndima ima. Oro n̄ko edi edu Abasi. Bible ekpep ke Abasi edi ima. (1 John 4:8) Nnyịn ima ima koro Abasi amade ima. Ndi ima akpanam fi etre ndutụhọ ye ukwan̄ikpe oro afo okụtde ke ererimbot? Edieke afo ekpenyenede ukeme ndinam oro, ndi ukpunamke? Ke akpanikọ akpanam! Afo n̄ko ekpenyene ndinịm ke Abasi eyetre ndutụhọ ye ukwan̄ikpe. Mme un̄wọn̄ọ oro ẹtịn̄de ke ebemiso ikọ n̄wed emi idịghe ikpîkpu ndap m̀mê ikpîkpu idotenyịn. Mme un̄wọn̄ọ Abasi ẹyesu! Nte ededi, man enyene mbuọtidem ke mme utọ un̄wọn̄ọ oro, oyom afo enen̄ede ọfiọk n̄kpọ efen efen aban̄a Abasi emi ọkọn̄wọn̄ọde mme un̄wọn̄ọ oro.

14. Nso idi enyịn̄ Abasi, ndien ntak emi nnyịn ikpesikotde enye?

¹⁴ Edieke oyomde owo ọfiọk fi, nso ke akpanam? Nte afo ukpusiakke enyịn̄ fo unọ enye? Ndi Abasi enyene enyịn̄? Ediwak ido ukpono ẹdọhọ ke enyịn̄ esie edi “Abasi” m̀mê “Ọbọn̄,” edi mmọ emi idịghe ata enyịn̄. Mmọ ẹdi udorienyịn̄, ukem nte “edidem” ye “adaibuot ukara” ẹdide udorienyịn̄. Bible ekpep ke Abasi enyene ediwak udorienyịn̄. “Abasi” ye “Ọbọn̄” ẹdi ndusụk ke otu mmọ. Nte ededi, Bible ekpep n̄ko ke Abasi enyene ata enyịn̄: Jehovah. Psalm 83:18 ọdọhọ ete: “Afo emi enyịn̄ fo ikpọn̄ ekerede Jehovah, edi  Ata Edikon̄ ke ofụri ererimbot.” Edieke enyịn̄ oro mîdụhe ke Bible fo, se Se Ẹwetde Ẹdian ke page 195-197 ke n̄wed emi man ọfiọk ntak emi enye mîsịneke. Se idude edi nte ke enyịn̄ Abasi odu ke ediwak itie tọsịn ke mme uwetn̄kpọ Bible eset. Ntre Jehovah oyom fi ọfiọk esinyụn̄ okot enyịn̄ imọ. Ẹkeme ndidọhọ ke enye ada Bible anam fi ọfiọk owo emi imọ idide.

15. Nso ke enyịn̄ oro Jehovah ọwọrọ?

¹⁵ Abasi ama ọnọ idemesie enyịn̄ oro ọwọrọde ekese n̄kpọ. Enyịn̄ esie oro, Jehovah, ọwọrọ ke Abasi ekeme ndisu un̄wọn̄ọ ekededi oro enye ọn̄wọn̄ọde ye nte ke enye ekeme ndinam n̄kpọ ekededi oro enye aduakde. * Enyịn̄ Abasi edi san̄asan̄a enyịn̄, inyeneke mbiet. Enye ikpọn̄ ekere enyịn̄ oro. Jehovah edi n̄wọrọnda ke ediwak usụn̄. Oro asan̄a didie edi ntre?

16, 17. Nso ke mme udorienyịn̄ emi ẹkeme ndikpep nnyịn mban̄a Jehovah: (a) “Ata Ọkpọsọn̄”? (b) “nsinsi Edidem”? (c) “Andibot”?

 ¹⁶ Nnyịn ima ikụt ke Psalm 83:18 etịn̄ aban̄a Jehovah ete: ‘Afo ikpọn̄ edi Ata Edikon̄ ke ofụri ererimbot.’ Kpasụk ntre, Jehovah ikpọn̄ ke ẹkot “Ata Ọkpọsọn̄.” Ediyarade 15:3 ọdọhọ ete: “Mme utom fo ẹkponi ẹnyụn̄ ẹdi utịbe, Jehovah Abasi, Ata Ọkpọsọn̄. Mme usụn̄ fo ẹnen ẹnyụn̄ ẹdi akpanikọ, nsinsi Edidem.” Udorienyịn̄ oro “Ata Ọkpọsọn̄” ekpep nnyịn ke Jehovah okop odudu akan. Odudu esie inyeneke mbiet; enye edi akakan. Ndien udorienyịn̄ oro “nsinsi Edidem” eti nnyịn ke Jehovah edi n̄wọrọnda ke usụn̄ en̄wen. Enye ododu kpukpru ini. Psalm 90:2 ọdọhọ ete: “Ke nsinsi-nsinsi afo edi Abasi.” Ndi ekikere oro inyeneke uten̄e?

¹⁷ Jehovah edi n̄wọrọnda n̄ko koro enye ikpọn̄ edi Andibot. Ediyarade 4:11 ọdọhọ ete: “Jehovah, kpa Abasi nnyịn, afo omodot ndibọ ubọn̄ ye ukpono ye odudu, koro afo okobotde kpukpru n̄kpọ, ndien oto uduak fo ke mmọ ẹkedu, ẹkenyụn̄ ẹbot mmọ.” N̄kpọ ekededi oro afo ekemede ndikere mban̄a—ọtọn̄ọde ke mme edibotn̄kpọ eke spirit ke heaven tutu esịm mme ntantaọfiọn̄ oro ẹsiyọhọde ikpaenyọn̄ ke okoneyo, mme mfri oro ẹn̄wụmde ke eto, iyak oro ẹdude ke inyan̄ibom ye mme akpa—kpukpru mmọ ẹdu koro Jehovah edi Andibot!

18. Ntak emi ndusụk owo ẹkerede ke tutu amama mmimọ idikemeke ndisan̄a n̄kpere Abasi-e, edi nso ke Bible ekpep?

¹⁸ Ndikot mban̄a mme enyene-uten̄e edu Jehovah esinam ndusụk owo ndịk. Mmọ ẹsikere ke Abasi okon̄ akaha, ke tutu amama mmimọ idikemeke ndisan̄a n̄kpere enye m̀mê ke mmimọ ikam idịghe n̄kpọ ndomokiet ke iso utọ edikon̄ Abasi oro. Edi nte ekikere emi enen? Bible ekpep se idide ata isio. Enye etịn̄ ntem aban̄a Jehovah: “Enye ke akpanikọ [iyomke] usụn̄ ikpọn̄ owo nnyịn kiet kiet.” (Utom 17:27) Bible akam  esịn udọn̄ ọnọ nnyịn ete: “Ẹsan̄a ẹkpere Abasi, ndien enye ayasan̄a ekpere mbufo.”—James 4:8.

19. (a) Didie ke nnyịn ikeme nditọn̄ọ ndisan̄a n̄kpere Abasi, ndien nso ididi utịp? (b) Ewe edu Abasi ke ama akan?

¹⁹ Didie ke afo ekeme ndisan̄a n̄kpere Abasi? Akpa kan̄a, ka iso ke ndinam se osụk anamde idahaemi—ndikpep n̄kpọ mban̄a Abasi. Jesus ọkọdọhọ ete: “Nsinsi uwem ọwọrọ mmọ ndinyene ifiọk mban̄a fi, ata Abasi kierakiet, ye enye emi afo okosiode ọdọn̄, kpa Jesus Christ.” (John 17:3) Ih, Bible ọdọhọ ke ndikpep n̄kpọ mban̄a Jehovah ye Jesus ada esịm “nsinsi uwem”! Nte ima iketetịn̄, “Abasi edi ima.” (1 John 4:18) Jehovah enyene ediwak nti ye inem inem edu efen n̄ko. Ke uwụtn̄kpọ, Bible ọdọhọ ke Jehovah edi “Abasi mbọm, ye mfọn, ye anyan ime, awak ima ye akpanikọ.” (Exodus 34:6) Enye “ọmọfọn, omonyụn̄ ama ndidahado.” (Psalm 86:5) Abasi enyene ime. (2 Peter 3:9) Enye enyene nsọn̄ọnda. (Ediyarade 15:4) Nte afo akade iso ndikot Bible, afo oyokụt nte Jehovah owụtde ke imọ imenyene mme edu emi ye ediwak nti edu en̄wen.

20-22. (a) Sia nnyịn mîkemeke ndikụt Abasi, ndi oro ọwọrọ ke nnyịn ikemeke ndisan̄a n̄kpere enye? Nam an̄wan̄a. (b) Nso ke ndusụk owo oro ẹnyenede nti uduak ẹkeme ndikpak fi anam, edi nso ke afo akpanam?

²⁰ Ke akpanikọ, afo ukemeke ndikụt Abasi sia enye edide spirit. (John 1:18; 4:24; 1 Timothy 1:17) Nte ededi, ebede ke afo ndida Bible n̄kpep n̄kpọ mban̄a enye, afo emekeme ndidi ndifiọk enye. Nte andiwet psalm ọkọdọhọde, afo emekeme ‘ndise uyai Jehovah.’ (Psalm 27:4; Rome 1:20) Adan̄a nte afo ekpepde n̄kpọ aban̄a Jehovah, ntre ke afo edinen̄ede ada enye nte ata owo, ndien oro ayanam fi enen̄ede ama onyụn̄ asan̄a ekpere enye.

²¹ Afo eyedi edifiọk ntak emi Bible ekpepde nnyịn ete ida Jehovah nte Ete nnyịn. (Matthew 6:9) Enye ọnọ nnyịn uwem, edi ikụreke ke oro, enye oyom nnyịn idu mfọnn̄kan uwem—kpa nte edima ete ekededi okpoyomde nditọ esie  ẹdu. (Psalm 36:9) Bible ekpep n̄ko ke mme owo ẹkeme ndidi ufan Jehovah. (James 2:23) Kam kere—afo emekeme ndidi ufan Andibot ekondo!

²² Nte afo ekpepde mme n̄kpo efen efen ke Bible, afo emekeme ndikụt ke mme owo oro ẹnyenede nti uduak ẹyekpak fi ẹte etre ukpepn̄kpọ oro. Idem ekeme ndinyek mmọ ke afo ọmọn̄ okpụhọde se afo enịmde ke akpanikọ. Edi kûyak owo ndomokiet akpan fi ndinam ufan ye Abasi oro edide mfọnn̄kan ufan emi akanam afo ekemede ndinyene.

23, 24. (a) Ntak emi afo ekpesibụpde mbụme aban̄a mme n̄kpọ emi afo ekpepde? (b) Nso ke ẹdineme ke ibuot oro etienede?

²³ Edi akpanikọ, odu ndusụk n̄kpọ oro mîdin̄wan̄ake fi ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ. Oyom osụhọde idem man ọbọ un̄wam, edi kûyak bụt akpan fi ndiyom un̄wam. Jesus ọkọdọhọ ke ọfọn ndisụhọde idem nte ekpri eyenọwọn̄. (Matthew 18:2-4) Ndien nte nnyịn ifiọkde, nditọwọn̄ ẹsibụp mbụme etieti. Abasi oyom fi odụn̄ọde oyom mme ibọrọ. Bible otoro mme owo oro ẹkenyenede ọkpọsọn̄ udọn̄ ndikpep n̄kpọ mban̄a Abasi. Mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹdụn̄ọde N̄wed Abasi ẹte ise m̀mê se mmimọ ikekpepde ekedi akpanikọ.—Utom 17:11.

²⁴ Mfọnn̄kan usụn̄ ndikpep n̄kpọ mban̄a Jehovah edi ndidụn̄ọde Bible. Enye okpụhọde ye n̄wed efen ekededi. Ke usụn̄ ewe? Ẹyeneme n̄kpọ emi ke ibuot oro etienede.