1, 2. Nĩkĩ nĩ ũndũ mũseo kũkũlasya makũlyo?

NĨWONAA ũndũ syana ikũlasya makũlyo? Mbingĩ syambĩlĩĩlasya kũkũlya syamanya kũneena oou. Ikũsyaasya isalukĩtye vyũ na iiũkũlya maũndũ ta aa: Nĩkĩ matu nĩ ma mbuluu? Ndata iseũvĩtw’e na kyaũ? Ũla wamanyĩisye nyũnyi kwina nũũ? Nũtonya kũtata mũno kũsũngĩa ĩndĩ ti ũndũ mũvũthũ. O na wasũngĩa nesa vyũ ata, itonya ũkũkũlya: Nĩkĩ?

² Ti o syana syoka ikũlasya makũlyo. O tũendee na kwĩana, nĩtũendeeaa ũkũlya makũlyo. Tũkũlasya nĩ kana tũelewe nĩ maũndũ, tũmanye mĩisyo ĩla twaĩlĩte kwĩsiĩĩa, kana o kwenda tũmanye maũndũ. Ĩndĩ andũ aingĩ nĩmaekaa ũkũlya makũlyo, ala ma vata vyũ. Mũno mũno nĩmaekaa ũmantha mosũngĩo.

3. Nĩkĩ andũ aingĩ maekaa kũmantha mosũngĩo ma makũlyo ala ma vata mũno?

³ Kwasũanĩa ĩũlũ wa ĩkũlyo yĩla yĩ kavanĩ ya ĩvuku yĩĩ, kana ala me ĩthangũnĩ ya  mwambĩlĩlyo, kana o ala me mwambĩlĩlyonĩ wa kĩlungu kĩĩ. Aa nĩ makũlyo ma vata mũno tũtonya ũkũlya. Ĩndĩ andũ aingĩ nĩmaekete kũmantha mosũngĩo. Nĩkĩ maekete? Yo Mbivilia nĩmasũngĩĩte? Andũ amwe mew’aa mosũngĩo mayo me vinya mũno kũelewa. Angĩ nĩmew’aa nthoni kana aivũ kũkũlya makũlyo. O na angĩ maasyaa makũlyo ta asu maĩle kũsũngĩwa nĩ atongoi na amanyĩsya ma ndĩni. We ũsũanĩaa ata?

4, 5. Nĩ makũlyo amwe meva ma vata mũno ala tũtonya kwĩkũlya thayũnĩ, na nĩkĩ twaĩlĩte kũmantha mosũngĩo?

⁴ Nũtonya kwĩthĩwa wendeeaw’a nĩ kũkwata mosũngĩo ma makũlyo ala ma vata thayũnĩ. No nginya wĩthĩwe nĩwĩkũlasya: ‘Kĩeleelo kya thayũ nĩ kyaũ? Thayũ now’o ũũ? Kwa w’o Ngai ailyĩ ata?’ Nĩ ũndũ mũseo kũkũlya makũlyo ta asu, na nĩ ũndũ wa vata kũendeea nginya ũkwate mosũngĩo meanĩu na maĩkĩĩku. Mũmanyĩsya mũnene Yesũ Klĩsto aisye: “Voyai, na mũkanengwa; manthai, na mũkoona; vingũsyai, na mũkavingũĩwa.”​​—⁠Mathayo 7:7

⁵ Waendeea ‘kũmantha’ mosũngĩo ma makũlyo ala ma vata, ũkeethĩa kũmantha nĩkũunaa. (Nthimo 2: ​1-5) O na kethĩwa andũ ala angĩ makwĩaa ata, mosũngĩo mevo, na nũtonya kũmakwata nthĩnĩ wa Mbivilia. Mosũngĩo asu maivinya kũelewa. Na nĩmaetae wĩkwatyo na ũtanu. Nĩmatonya kũũtetheesya kwĩkala thayũ mũuu ĩvindanĩ yĩĩ. Eka tũsũanĩe ĩkũlyo yĩthĩnĩtye andũ aingĩ.

6. Nĩkĩ andũ aingĩ monaa Ngai totathĩnĩkaa nũndũ wa mathĩna ma andũ?

⁶ Andũ aingĩ masũanĩaa kana Ngai ndatũthĩnĩkĩaa na nde tei. Makũlasya, ‘Kethĩwa Ngai e tei, yo nthĩ yĩthĩwa ĩilyĩ ũndũ ĩilyĩ?’ Twasisya kũũ nthĩ yonthe twonaa yusĩe makaũ, kĩmena, na mathĩna maingĩ. Na ithyĩ nĩtũwaa, tũkathĩna na endwa maitũ makakw’a. Nĩkyo kĩtumi andũ  aingĩ maasyaa, ‘Kethĩwa Ngai nũthĩnĩkaa nũndũ witũ na mathĩna maitũ, ethĩwa asiĩaa maũndũ asu maikekĩke.’

7. (a) Amanyĩsya ma ndĩni matumĩte ata andũ aingĩ masũanĩa kana Ngai nde tei? (b) Mbivilia yo ĩmanyĩasya ata ĩũlũ wa matatwa ala matũkwataa?

⁷ Ũthũku nĩ kana, mavinda angĩ amanyĩsya ma ndĩni nĩmatumaa andũ masũanĩa kana Ngai nde tei. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nũndũ yĩla mĩisyo yooka maasyaa ku nĩ kwenda kwa Ngai. Amanyĩsya asu ma ndĩni methĩawa maimũtw’a Ngai mavĩtyo nũndũ wa maũndũ mathũku ala mekĩkaa. Ũsu nĩw’o ũw’o ĩũlũ wa Ngai? Mbivilia yo ĩmanyĩasya ata? Yakovo 1:​13 yĩsũngĩaa ũũ: “Mũndũ o na wĩva atatwa ndakasye, Nĩngũtatwa nĩ Ngai; nũndũ Ngai ndatonya kũtatwa nĩ ũthũku, o nake mwene ndatataa mũndũ.” Kwoou Ngai tiwe ũetae mothũku ala ũkwona ĩũlũ wa nthĩ. (Yovu 34:​10-​12) Kwa w’o we nĩũekaa maũndũ mathũku mekĩke. Ĩndĩ ve kĩvathũkany’o katĩ wa kũeka ũndũ wĩkĩke na kũũete.

8, 9. (a) Ũtonya kũelekany’a ata kĩvathũkany’o kya kũeka ũthũku wĩthĩwe na kũũete? (b) Nĩkĩ wĩthĩwa wĩ ũndũ ũtaĩle kũmũtũla Ngai mũtĩ nũndũ wa kũeka andũ maendee kwĩka maũndũ mathũku?

⁸ Kwoosa ngelekany’o ya ĩthe mũĩ wĩ wendo wĩna mwana mũima wĩkalaa mũsyĩ vamwe na asyai make. Mwana ũsu akatw’ĩka kĩng’endilĩ na aitw’a kuma mũsyĩ, ĩthe ndamũvata. Mwana ũsu akathi kwĩkala mwĩkalĩle mũthuku na ailika mathĩnanĩ, we ĩthe nĩwe ũetete mathĩna make? Aiee. (Luka 15:​11-​13) No ta ũu, Ngai ndasiĩĩaa andũ yĩla manyuva kwĩka maũndũ mathũku, ĩndĩ tiwe ũetae mathĩna ala mamakwataa nũndũ wa kwĩka ũu. Kwoou wĩthĩwa wĩ ũndũ ũtaĩle kũmũtũla Ngai mũtĩ nũndũ wa mathĩna onthe ma andũ.

⁹ Ngai e na itumi nzeo sya kũeka andũ maendee kwĩka maũndũ mathũku. Ta mũmbi mũĩ na wĩ vinya, ti o nginya atũelesye itumi syake. Ĩndĩ nũndũ wa wendo nũtũeleasya. Kĩlungunĩ kya 11 ũkeemanyĩsya mũnango ĩũlũ wa itumi  isu. Ĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana Ngai tiwe ũetae mathĩna ala twĩ namo. Ĩndĩ atũnengae wĩkwatyo o ũmwe tu wa kũmamina!​​—⁠Isaia 33:⁠2.

10. Nĩkĩ tũtonya kũĩkĩĩa kana Ngai akamina mathĩna onthe ala ũthũku ũetete?

¹⁰ O na ĩngĩ, Ngai nĩ mũtheu. (Isaia 6:⁠3) Ũu nĩkwasya we nde ũvuku. Nde ũndũ ũthũku o na ũmwe nthĩnĩ wake. Kwoou nĩtũtonya kũmũĩkĩĩa vyũ. Ũu tiw’o tũmaĩkĩĩaa andũ nũndũ mavinda angĩ nĩmatonya kũtw’ĩka akengani. O na atongoi ma andũ ala meyumĩtye vyũ, mavinda maingĩ mayĩthĩawa na ũtonyi wa kũmina wanangĩko ũla andũ athũku maetete. Ĩndĩ Ngai e ũtonyi. Ngai e na ũtonyi wa kũmina mathĩna ala ũthũku ũetete andũnĩ na akamina. Yĩla Ngai ũkosa ĩtambya yĩu akamina ũthũku tene na tene! ​—⁠Savuli 37: ​9-​11.

11. (a) Ngai ew’aa ata ĩũlũ wa sila ũte wa katĩ? (b) Ngai ew’aa ata ĩũlũ wa thĩna waku?

¹¹ Yu-ĩ, Ngai ew’aa ata ĩũlũ wa maũndũ ala maendee kwĩkĩka nthĩ yonthe na thayũnĩ waku? Mbivilia ĩmanyĩasya kana Ngai “nũwendete sila wa katĩ.” (Savuli 37:28) Kwoou nĩwosaa kwa ũito maũndũ ala malũngalu na ala mate malũngalu. Nũmenete mũthemba w’onthe wa sila ũte wa katĩ. Mbivilia yaasya kana Ngai ‘nĩweew’ĩthiw’e woo ngoonĩ yake’ yĩla ũthũku wausũie nthĩ ĩvinda ya tene. (Mwambĩlĩlyo 6:​5, 6) Ngai ndaaalyũka. (Malaki 3:⁠6) O na yu nũmenete kwona thĩna ũla ũendee nthĩ yonthe. Na Ngai nũmenete kwona andũ maithĩna. Mbivilia yaasyaa, ‘Ngai nĩwe ũmũsũvĩaa.’​​—⁠1 Vetelo 5:⁠7.

12, 13. (a) Ithyĩ twĩthĩawa na ndaĩa nzeo ta wendo nĩkĩ, na wendo ũtumaa twĩthĩwa na woni mwaũ ĩũlũ wa maũndũ mate malũngalu ala me kũũ nthĩ? (b) Nĩkĩ ũtonya kwĩthĩwa na ũw’o kana Ngai akamina mathĩna ma nthĩ?

¹² Tũtonya kwĩthĩwa na ũw’o kana Ngai nũmenete  kwona thĩna ata? Ũkũsĩ ũngĩ nĩ ũũ. Mbivilia ĩmanyĩasya kana Ngai oombie mũndũ na mũvw’ano wake. (Mwambĩlĩlyo 1:​26) Kwoou twĩthĩawa na ndaĩa nzeo nũndũ Ngai e ndaĩa nzeo. Kwa ngelekany’o, we nũthĩnĩkaa nĩkwona andũ mate na mavĩtyo maithĩna? Ethĩwa nũthĩnĩkaa nũndũ wa maũndũ asu mate malũngalu, ĩthĩwa na ũw’o ki kana Ngai athĩnĩkaa mũno vyũ ĩũlũ wamo.

¹³ Ũndũ ũmwe mũseo vyũ ĩũlũ wa andũ nĩ kwĩthĩwa tũtonya kwendana. Ũu nĩw’o Ngai ũilyĩ, nũndũ Mbivilia ĩmanyĩasya kana “Ngai nĩ wendo.” (1 Yoana 4:⁠8) Twĩ wendo nũndũ Ngai e wendo. Wendo nũtonya kũũsukuma kũmina thĩna na sila ũte wa katĩ kũũ nthĩ? Kethĩwa wĩ na ũtonyi wa kwĩka ũu, we no wĩke ũu? Ĩĩ, no wĩke ũu! Ngai akamina sila ũte wa katĩ. Maũndũ ala mathanĩtwe mwambĩlĩlyonĩ wa ĩvuku yĩĩ ti ndoto kana mawĩkwatyo ma mana. Maũndũ asu Ngai wathanĩte makeanĩa! Nĩ kana ũĩkĩĩe maũndũ asu mathanĩtwe, nĩwaĩle kũmanya mũnango ĩũlũ wa Ngai ũla ũmathanĩte.

14. Syĩtwa ya Ngai nĩ yĩva, na nĩkĩ twaĩlĩtwe nĩ kũyĩtũmĩa?

¹⁴ We wenda mũndũ akũmanye ũtonya kwĩka ata? Ndũmũtavya syĩtwa yaku? Ngai e syĩtwa? Ndĩni mbingĩ syaasyaa syĩtwa yake ni “Ngai” kana “Mwĩaĩi,” ĩndĩ asu ti masyĩtwa make mwene. Nĩ masyĩtwa ma ũnene o tondũ “mũsumbĩ” kana “mũtongoi” nĩ masyĩtwa ma ũnene.  Mbivilia ĩmanyĩasya kana Ngai e masyĩtwa maingĩ ma ũnene. Amwe mamo nĩ “Ngai” na “Mwĩaĩi.” Ĩndĩ Mbivilia ĩmanyĩasya kana Ngai e syĩtwa yake mwene. Syĩtwa yĩu nĩ Yeova. Savuli 83:18 yaasya: “No we wĩ weka, syĩtwa yaku nĩ Yeova, nue Wĩ Ĩũlũ wa Onthe ĩũlũ wa nthĩ yonthe.” Kethĩwa Mbivilia yaku ndĩ syĩtwa yĩu no ũsisye Ũvoo wa Kwongeleela ĩthangũnĩ ya 195-197 ĩvukunĩ yĩĩ ũmanye nĩkĩ. Ũw’o nĩ kana syĩtwa ya Ngai yonekaa mavinda maingĩ nthĩnĩ wa mavuku ma Mbivilia ma tene. Kwoou Yeova endaa ũmanye syĩtwa yake na ũiyĩtũmĩa. Kwĩsĩla Mbivilianĩ Ngai nĩwĩmanyĩthanasya kwaku.

15. Syĩtwa ya Yeova yonanasya ata?

 ¹⁵ Ngai eenengie syĩtwa yĩ na kĩtumi. Syĩtwa yake,Yeova, yonanasya kana Ngai nũtonya kwĩanĩsya ũndũ o wĩva ũla wathanĩte na nũtonya kwĩanĩsya kĩeleelo o na kĩva kĩla ũsũanĩĩte. * Syĩtwa ya Ngai nĩ ya mwanya, yĩiĩ maela. Nĩ yake e weka. Yeova nĩ wa mwanya kwa nzĩa mbingĩ. Syĩva?

16, 17. Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ ĩũlũ wa Yeova kumana na masyĩtwa aa make ma ũnene: (a) “Mwene Vinya W’onthe”? (b) “Mũsumbĩ wa tene na tene”? (c) “Mũmbi”?

¹⁶ Tũsomie kana Savuli 83:18 yaĩtye ũũ ĩũlũ wa Yeova: ‘No we wĩ weka Wĩ Ĩũlũ wa Onthe.’ O na ĩngĩ, Yeova e weka awetetwe ta we “Mwene Vinya W’onthe.” Ũvuan’yo 15:3 yaasyaa ũũ: “Mawĩa maku nĩ manene na  maũsengy’a, Mwĩaĩi Ngai, Mwene Vinya W’onthe; moendelo maku nĩ malũngalu na ma w’o, we Mũsumbĩ wa tene na tene.” Syĩtwa yĩu ya ũnene “Mwene Vinya W’onthe” yĩtũmanyĩasya kana Yeova nĩwe wĩ vinya vyũ kũthonoka onthe. Vinya wake ndwĩ maela; nĩ mũnene vyũ. Na syĩtwa ya ũnene “Mũsumbĩ wa tene na tene” yĩtũlilikanasya kana Yeova nĩ wa mwanya kwa nzĩa ĩngĩ. No we e weka ũte mwambĩlĩlyo kana mũminũkĩlyo. Savuli 90:2 yaasyaa ũũ: “O kuma tene na tene kũvika tene na tene, nue Ngai.” Yĩsilya yĩu nĩyĩetae kĩkĩo, kana tiw’o?

¹⁷ Yeova nĩ wa mwanya nũndũ nowe Mũmbi e weka. Ũvuan’yo 4:11 yaasyaa: “Nĩwaĩle we, Mwĩaĩi waitũ na Ngai waitũ, kwosa ndaĩa na nguma na vinya: nĩkwĩthĩwa nĩwoombie, syĩndũ syonthe na kwondũ wa kwenda kwaku syaĩ kw’o, na ĩngĩ syoombwa.” Syĩndũ syonthe ila ũtonya kũsũanĩa​​—⁠kuma alaĩka nginya ndata na matunda o na makũyũ ma ũkanganĩ na mbũsĩnĩ​​—⁠isũ syonthe syĩvo nũndũ Yeova nĩwe Mũmbi!

18. Nĩkĩ andũ amwe mew’aa matesa kũmũthengeea Ngai, ĩndĩ Mbivilia ĩmanyĩasya ata?

¹⁸ Kũsoma ĩũlũ wa ndaĩa sya Yeova syĩ kĩkĩo, kũtumaa andũ amwe methĩwa na w’ĩa. Monaa matatonya kũmũthengeea Ngai na e ĩũlũ mũno ũndũ ũtesa kũsũanĩa ĩũlũ woo. Ĩndĩ ũu nĩw’o? Mbivilia ĩmanyĩasya ũndũ wĩ kĩvathũkany’o. Yaasyaa atĩĩ ĩũlũ wa Yeova: “Nde kũasa na kĩla ũmwe waitũ.” (Meko ma Atũmwa 17:27) O na ĩngĩ Mbivilia ĩtũthing’ĩĩasya ũũ: “Mũthengeei Ngai, nake akamũthengeea inyw’ĩ.”​​—⁠Yakovo 4:⁠8.

19. (a) Tũtonya ata kwambĩlĩlya kũthengeea Ngai, na ũunĩko nĩ mwaũ? (b) Nĩ ndaĩa syĩva sya Ngai ikwendeeasya?

¹⁹ Ũtonya kũmũthengeea Ngai ata? Ũndũ wa mbee, endeea kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Ngai o ũndũ ũkwĩka yu.  Yesũ aisye atĩĩ: “Na thayũ ũtathela nĩw’o ũũ, nĩ kana makũmanye we Ngai ũla wa w’o weka, na ũla wamũtũmie, nake nĩ Yesũ Klĩsto.” (Yoana 17:⁠3) Nĩw’o, Mbivilia ĩmanyĩasya kana kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova na Yesũ kũkatuma ũkwata “thayũ ũtathela”! O tondũ twonie, “Ngai nĩ wendo.” (1 Yoana 4:​16) Ĩngĩ Yeova e ndaĩa ingĩ nzeo na sya kwendeesya. Kwa ngelekany’o, Mbivilia yaasyaa Yeova nĩ “Ngai wĩ tei na mũseo, ũtathataa mĩtũkĩ, na wĩ na wingĩ wa ũseo wĩ wendo na w’o.” (Kuma 34:⁠6) We nĩ ‘mũseo, na nĩwĩyũmbanĩtye kũekea.’ (Savuli 86:⁠5) Ngai e wũmĩĩsyo. (2 Vetelo 3:⁠9) Nĩ mũĩkĩĩku. (Ũvuan’yo 15:​4, NW) O ũndũ ũendee na kũsoma maũndũ maingi Mbivilianĩ, ũkoona ũndũ Yeova wonanĩtye ndaĩa isu na ndaĩa ingĩ mbingĩ sya kwendeesya.

20-22. (a) Kwĩthĩwa tũtatonya kũmwona Ngai no kũtũsiĩĩe kũmũthengeea? Elesya. (b) Andũ amwe mate na ũthũku matonya kwĩka ata, ĩndĩ waĩle kwĩka ata?

²⁰ Ndũtonya kũmwona Ngai nũndũ Ngai nĩ veva. (Yoana 1:​18; 4:​24; 1 Timotheo 1:​17) Weemanyĩsya ĩũlũ wake kwĩsĩla Mbivilianĩ nũtonya kũmũmanya nesa. Ta ũndũ mũandĩki wa Savuli waisye, nũtonya ‘kwona ũseo wa Yeova.’ (Savuli 27:4; Alomi 1: ​20) O ũndũ weemanyĩsya mũno ĩũlũ wa Yeova, now’o ũkethĩawa e vakuvĩ naku na now’o wĩĩthĩwa na itumi mbingĩ sya kũmwenda na kwĩw’aa e vakuvĩ naku.

²¹ Ũkaelewa nĩkĩ Mbivilia ĩtũmanyĩasya kũmwona Yeova ta Ĩthe witũ wa ĩtunĩ. (Mathayo 6:9) O vamwe na kwĩthĩwa thayũ witũ umĩte kwake, atwendeaa thayũ mũseo ũndũ vatonyeka​​—⁠o ũndũ ĩthe wĩ wendo ũtonya kwendea syana syake. (Savuli 36:⁠9) Na Mbivilia nĩmanyĩasya kana andũ nĩmatonya kũtw’ĩka anyanya ma Ngai. (Yakovo 2:​23) Kwasũanĩa​​—⁠nũtonya kũtw’ĩka mũnyanya wa Mũmbi wa nthĩ yonthe!

 ²² O ũendee na kwĩmanyĩsya maũndũ maingĩ kuma Mbivilianĩ, nũtonya kwona andũ amwe mate na ũthũku maiũthing’ĩĩsya ũeke kwĩmanyĩsya. No methĩwe mayona ta ũkũekana na maũndũ ala ũĩkĩĩaa. Ĩndĩ ndũkaeke mũndũ o na ũmwe aũsiĩĩe kwĩthĩwa na ũnyanya na Ngai.

23, 24. (a) Nĩkĩ nĩwaĩlĩte kũendeea kũkũlya makũlyo ĩũlũ wa maũndũ ala ũkwĩmanyĩsya? (b) Nĩ ũndũ mwaũ ũkũelew’a kĩlungunĩ kĩla kĩatĩĩe?

²³ Ve maũndũ wĩĩthĩwa ũtatonya kũelewa wambĩlĩlya kwĩmanyĩsya. O na kau kũkũlya ũtethyo nĩkwendaa wĩnyivyo, ndũkew’e nthoni kũkũlya. Yesũ aisye nũndũ mũseo kwĩnyivya, ta syana nini. (Mathayo 18:​2-4) Na syana, o tondũ twĩsĩ, nikũlasya makũlyo maingĩ. Ngai nĩwendaa ũkwate mosũngĩo. Mbivilia nĩkathaa andũ amwe maĩ na mea ma kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Ngai. Nĩmamanthaa Maandĩkonĩ na kĩthito nĩ kana mamanye kana ũu meemanyĩasya nĩw’o waĩ ũw’o.​​—⁠Meko ma Atũmwa 17:⁠11.

²⁴ Nzĩa ĩla nzeo vyũ ya kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Yeova nĩ kũkunĩkĩla Mbivilia. Yĩ kĩvathũkany’o na mavuku ala angĩ onthe. Kwa nzĩa yĩva? Kĩlungu kĩĩ kĩatĩĩe nĩkĩkũelesya ũndũ ũsu.