1, 2. ¿Ima rayku allin kanman tapukuy?

¿REPARARANKICHU wawakuna imaymanamanta tapukusqankuta? Wakinqa rimayta yachaspa hinan tapukuyta qallarinku. Yachayta munaspan ñawichanta allinta kicharispa tapukunku: “¿Ima raykutaq azulri hanaq pacha?”, “¿Ima raykun ch’askakuna k’anchan?”, “¿Pin urpikunata takiyta yachachiran?” nispa. Kallpachakunchisña kutichinapaq chaypas, mayninpiqa manan kutichiyta atinchischu. Allintaña kutichishaqtinchispas astawanmi tapukunku: “¿Ima rayku?” nispa.

² Manan wawakunallachu tapukunku. Wiñasqanchisman hinaqa tapukushallanchismi imamantapas, yaqapaschá maymanpas chayanapaq, ima ñak’ariymantapas ayqekunapaq, otaq yachayta munaspalla. Askha runakunan ichaqa manaña allin tapukuykunata tapukunkuñachu. Otaq chay tapukuyninkuman manaña kutichiyta maskhankuchu.

3. ¿Ima rayku askha runakuna manaña allin tapukuykunaman kutichiykunata maskhankuchu?

 ³ Yuyaymanay kay libroq tapanpa tapuyninpi, kinsa paginamanta qanchis paginakama tapuykunapi, kay capituloq qallariynin tapuykunapipas. Chay tapuykunaqa allin tapukuykunan. Askha runakunan ichaqa manaña chay tapukuykunaman kutichiykunata maskhayta munankuchu. ¿Ima rayku? ¿Kutichinmanchu Biblia chay tapukuykunaman? Wakin runakunan ninku, Bibliaq kutichisqanqa sasa entiendenapaqmi, nispa. Wakinqa p’enqaypi kanankuta manchakuspan mana tapukunkuchu. Wakintaq ninku, religionpi umalliqkunan, yachachiqkunan chay tapuykunaman kutichiytaqa maskhananku, nispa. ¿Qanri ima ninkitaq?

4, 5. ¿Ima allin tapukuykunatan tapukunanchis, ima rayku chay tapuykunaman kutichiykunata maskhananchis?

⁴ Tariytapunichá munanki allin tapuykunaman kutichiykunata. Yaqapaschá kaykunata tapukuranki: “¿Ima rayku kaypi kashanchis? ¿Kanmanraqchu kay kawsaymanta huk kawsay? ¿Imaynataq Diosri?” nispa. Chay tapukuykunapi yuyaykusqaykiqa allinmi, ichaqa kallpachakunaykin chay tapuykunaman cheqaq kutichiykunata tarinaykipaq. Allin yachachikuq Jesucristo niran: “Mañakuychis qosunkichismi, maskhaychis tarinkichismi, waqyakuychis kicharimusunkichismi”, nispa (Mateo 7:7).

⁵ Allin tapukuykunaman kutichiykunata ‘maskhashallanki’ chayqa allinniykipaqmi kanqa (Proverbios 2:1-5). Imakunataña nirasunkiku chaypas, kanmi chay tapuykunaman kutichiykuna, tarinkin. Bibliapin tarikun manataqmi sasa entiendenapaqchu. Hinaspapas kusikuyta suyakuytawanmi qowanchis, yanapawasunmanmi kunanpas sumaqta kawsananchispaq. Qallarinapaqqa askha runakunaq tapukusqantan kutichikunqa.

6. ¿Ima rayku askha runakuna ninku, Diosmanqa manan imapas qokunchu runakunaq ñak’arisqan, nispa?

⁶ Askha runakunan chhaynata ninku. Ninkun, sichus Dios qhawariwasunman chayqa manan khaynapichu kawsasunman, nispa. Kay pachapiqa nishupunin kashan hatun maqanakuykuna, cheqninakuy, nanaypas. Llapallanchismi onqonchis, ñak’arinchis, munakusqanchis runakunapas wañupunku. Chay rayku wakin runakuna ninku: “Sichus Dios munakuwasunman chayqa, ¿manachu chay sasachakuykunamanta qespichiwasunman?” nispa.

7. a) ¿Ima rayku religionpi umalliqkuna Diosta rikuchinku rumi sonqota hina? b) ¿Imatapunin Biblia yachachin ñak’arisqanchismanta?

⁷ Religionpi umalliqkunan astawan Diosta rikuchinku rumi sonqota hina. Hatun llaki kaqtinmi ninku, Diospa munayninmi karan, nispa. Chay nisqankuwanqa Diostan tunpashanku chay hatun llakikuna kasqanmanta. ¿Cheqaqchu kanman? ¿Imatapunin Biblia yachachin? Santiago 1:13 texton kutichin: “Pipas sasachakuypi wateqasqa kaspaqa, ama nichunchu: Diosmi wateqashawan, nispaqa. Diosqa manan mana allinpa wateqananchu, manataqmi pitapas Diosqa wateqanchu”, nispa. Diosqa manan huchayoqchu kay pachapi imaymana millaykuna kasqanmanta (leey Job 34:10-12). Hinallata Dios qhawan millay ruwaykuna kananta chaypas, manan paychu chay millaykunataqa ruwan.

8, 9. a) ¿Ima rikch’anachiywanmi rikuchiwaq millay kawsayta paqarichiywan millay kawsayta hinallata qhawaywan, mana kaqllachu kasqanta? b) ¿Chaninchu kanman Diosta huchachay runakunaq millay ñanpi purisqankumanta?

⁸ Chayta kay rikch’anachiywan astawan entiendesun: huk yachayniyoq taytan munakuq kayninpi kuraq churinta wasinpi hap’isharan. Churitaq taytanpa contranpi hatarispa wasimanta pasakapun. Millay ñanpi purispataq sasachakuykunapi tarikun. Niwaqchu, taytanmi huchayoq chay sasachakuykunapi tarikusqanmanta, nispa. Manapunichá (Lucas 15:11-13). Chhaynatan Diospas runakunata mana  hark’aranchu millay ñanpi purisqankumanta, chay rayku Diosqa mana huchayoqchu ima sasachakuykunapipas tarikusqankumanta. Runakunaq ñak’arisqanmanta Diosta tunpayqa manan chaninchu kanman.

⁹ Diosñachá yachan ima rayku mana hark’anchu runakunaq millay ñanpi purisqankuta. Yachayniyoq, atiyniyoq Kamaqninchistaq chayqa, manan willawananchischu ima ruwasqanmantapas. Ichaqa munakuwasqanchis rayku willariwanchis. 11 capitulopin astawan yachasun ima rayku Dios mana hark’anchu runakunaq millay ñanpi purisqankuta. Ichaqa manapunin paychu huchayoq sasachakuyninchiskunamanta. Aswanmi, pay chay sasachakuyninchiskunata allichanqa (Isaías 33:2).

10. ¿Ima raykun nisunman, Diosqa tukuchinqapunin ñak’ariyta millay kawsaytapas, nispa?

¹⁰ Hinaspapas Diosqa ch’uya Diosmi (Isaías 6:3). Ch’uya Dios kasqan raykun mana ima millaypas sonqonpiqa kanchu. Chaymi tukuy sonqowan paymanta hap’ipakusunman, runakunapin ichaqa mana, waqllipuq kasqanku rayku. Allin kamachikuqña kankuman chaypas manan millay runakunaq ruwasqanta allichayta atinkumanchu. Diosmi ichaqa tukuy-atiyniyoq. Payqa tukuchinqapunin millay kawsayta ñak’ariytapas. Chay ruwayta qallariqtinmi millay kawsayta wiñaypaq tukuchinqa (leey Salmo 37:9-11).

11. a) ¿Imaynatan Dios qhawarin mana chanin-kaqta? b) ¿Imaynatan Dios qhawarin ñak’ariqkunata?

¹¹ ¿Imaynatan Dios qhawarin kay pachapi, kawsayninchispipas imaymana sucedesqanta? Biblia nin, ‘Diosqa chanin [...] [kaqtan] munakun’, nispa (Salmo 37:28). Payqa qhawamushallanmi allin kaqta mana allin kaqtapas, mana chanin ruwaykunatataqmi cheqnikun. Biblia willan Diospa ‘sonqon maytapuni nanasqanta’ ñawpa tiempopi millay kawsay q’oñirisqanmanta (Génesis 6:5, 6). Diosqa  kaqllapunin (Malaquías 3:6). Cheqnikushallanpunin millay ruwayta, ñak’ariqkunatataqmi ichaqa khuyapayan. Biblia nin: “Paymi qankunata qhawashasunkichis”, nispa (leey 1 Pedro 5:7, Edición 1988).

12, 13. a) ¿Ima rayku munakuyniyoq kanchis, imaynatataq munakuq kayninchisri qhawarichiwanchis kay pachapi ñak’ariyta? b) ¿Imaynapi yachanchis Dios kay pachapi ñak’ariyta tukuchinanta?

¹² ¿Llakikunchu Dios ñak’arisqanchista rikuspa? Chayta yachanapaq kaytawan qhawarisun. Bibliaq yachachisqan hina, Diosmi runata kamaran payman rikch’akuqta (Génesis 1:26). Dios sumaq kayniyoq kasqan raykun ñoqanchispas sumaq kayniyoq kanchis. Kaypi yuyaykuy, ¿llakikunkichu mana huchayoq runakunaq ñak’arisqanta rikuspa? Arí, llakikunkichá, Diosmi ichaqa astawanraq llakikun.

¹³ Runaq sumaq kayninkunamantaqa munakuq kayninmi aswan sumaqqa. Chaypipas Diosmanmi rikch’akunchis, Biblia nin: “Diosqa munakuymi”, nispa (1 Juan 4:8). Munakuq Dios kasqan raykun ñoqanchispas munakuq kanchis. Sichus atiyniyoq kawaq chayqa, ¿manachu kay pachapi ñak’ariyta, mana chanin kaytawan tukuchiwaq? ¿Manachu munakuyniyki kallpachasunkiman chayta ruwanaykipaq? ¡Arí, chaytapunichá ruwawaq! Chaytapunin Diospas ruwanqa, tukuchinqan kay pachapi sasachakuykunata. Kay libroq qallariy paginankunapi leesqaykiqa manan mosqoyllachu nitaq yanqa suyakunapaqchu: Diosmi prometen, chay rayku hunt’akunqapuni. Ichaqa Diostaraqmi allinta reqsina chay promesakunapi iñinapaqqa.

14. ¿Iman Diospa sutin, ima raykun sutinmanta waqyakunanchis?

¹⁴ ¿Imatan ñawpaqta ruwanki piwanpas reqsichikuyta munaspa? ¿Manachu sutiykitaraq willanki? ¿Diosri sutiyoqchu? Askha religionkunapin yachachinku, sutinqa “Dios” otaq “Señor” nisqan nispa, ichaqa “Dios”, “Señor” simikunaqa manan sutikunachu. “Rey”, “presidente” simikuna hina titulokunallan. Biblia yachachin Dios askha titulokunayoq kasqanta, “Dios”, “Señor” simikunapas titulonkunallan. Willallantaqmi sutinta: Jehová. Salmo 83:18 nin: “Qanllapuni Señor Diosqa [Jehová] kasqaykita  yachachunku, qanllapuni teqsimuyuntinpi Ancha Hatun Dios kasqaykita reqsichunku”, nispa. Sichus Bibliaykipi Diospa sutin mana rikhurinchu chayqa, astawan yachanaykipaq maskhay kay libropi ¿Ima ninanmi Diospa sutin, imaynata rimakun? nisqa temata apéndice nisqapi. Bibliaq ñawpa qelqankunapiqa waranqanpin Diospa sutin rikhurin. Chay raykun Jehová Diosqa munan sutin reqsinaykita, sutinmanta waqyakunaykitapas. Bibliapin Diosqa yachachisunki pi kasqanta.

15. ¿Ima ninanmi Jehová, suti?

¹⁵ Kikin Diospunin Jehová sutitaqa churakun, ¿ima ninantaq Jehová sutiri? Lliw prometesqanta lliw munasqantapas hunt’aq ninanmi. * Manan Diospa sutin hinaqa kanchu,  payllan chay sutiyoqqa. Hinaspapas Jehová Dios hinaqa manan pipas kanmanchu. ¿Imaynapi?

16, 17. ¿Imatan Jehová Diosmanta yachachiwanchis kay titulokuna: a) “Tukuy-atiyniyoq”? b) ‘Wiñay-wiñaymanta Rey’? c) “Kamaq”?

¹⁶ Jehová Diosmantan Salmo 83:18 textopi nin: ‘Qanllapuni teqsimuyuntinpi Ancha Hatun Dios kanki’, nispa. Hinaspapas payllatan nikun “Tukuy-atiyniyoq” nispa. Apocalipsis 15:3 texto nin: “Tukuy-atiyniyoq Señor Diosniyku, ancha hatun musphanan lliw ruwasqaykikunaqa. Llapa suyukunaq Reynin, chaninmi, cheqaqmi ñanniykikunaqa”, nispa. “Tukuy-atiyniyoq” nikun mana pipas pay hina atiyniyoq kasqan rayku. Mana atipana sinchi kallpayoqmi. 1 Timoteo 1:17 texton nillantaq ‘wiñay-wiñaymanta Rey’ nispa, chay titulon rikuchin mana kamasqa kasqanta, mana hayk’aq wañunantapas. Salmo 90:2 texton willan: “Qanmi wiñaymanta wiñaykama Diosqa kanki”, nispa. Chaypi yuyaykuyqa musphanapaqmi, ¿riki?

¹⁷ Jehová Diosllatan nikun Kamaq, nispa. Apocalipsis 4:11 texto nin: “Qanqa Señor Diosniyku, hatunchaytapas, yupaychaytapas, atiytapas chaskinaykipaq hinapunin kanki, tukuy imaymanata qan kamasqaykirayku, chaymi munayniykiwan kashankupas, kamasqapas karqanku”, nispa. Jehová Diosmi lliwta kamaran: hanaq pachapi angelkunata, tutapi k’anchaq ch’askakunata, frutayoq sach’akunata, lamar-qochapi mayukunapi kaq challwakunata, tukuy imaymanakunatawan.

18. ¿Ima raykun wakin runakuna ninku, Diosmanqa manan asuykusunmanchu nispa, ichaqa imatan Biblia yachachin?

¹⁸ Wakinqa Diospa hatun kayninkunata yachaspan manchakunku. Ninkun, Diosqa nishu karupin kashan, manan qhawariwasunmanpaschu, nispa. ¿Cheqaqchu chay kanman? Bibliaqa manan chhaynatachu yachachin, aswanmi nin: “Diosqa manan sapankanchismantaqa karupichu kashan”, nispa (Hechos 17:27). Hinaspapas kayta  mink’awanchis: “Diosman asuykuychis, hinan payqa asuykamusunkichis”, nispa (Santiago 4:8).

19. a) ¿Imaynatan Diosman asuykusunman, ima saminchaytataq chaskisun? b) ¿Diospa ima sumaq kayninkunan qanpaq aswan sumaq?

¹⁹ ¿Imaynatan Diosman asuykuwaq? Diosman asuykunaykipaqqa paymantan astawan yachanayki. Jesusmi niran: ‘Chay wiñay kawsayqa kaymi: Qan sapallayki cheqaq Dios kasqaykita, kachamusqayki Jesucristotawan reqsiyninku’, nispa (Juan 17:3). Arí, Bibliaq yachachisqan hina, Jehová Diosmanta Jesusmantapas yachayqa ‘wiñay kawsaymanmi’ apawasun. Yacharanchisñan ‘Dios ancha munakuq’ kasqanta (1 Juan 4:16). Ichaqa askhan Jehová Diospa sumaq kayninkunaqa, llapallantaqmi sumaqkama. Biblian willawanchis ‘khuyapayakuq, sumaq sonqo [...]. Mana usqhaylla phiñakuq, [...] tukuy tiempo munakuq, cheqaqtaq’ kasqanta (Éxodo 34:6). Payqa “sumaqmi, hucha pampachaykuqmi” (Salmo 86:5). Pacienciayoq (2 Pedro 3:9). Hunt’aq (1 Corintios 1:9). Biblia leesqaykiman hinan yachanki imaynatan Jehová Dios chay sumaq kayninkunata huk sumaq kayninkunatapas rikuchin.

20-22. a) Manaña Diosta rikunchischu chaypas, ¿imaynatan payman asuykusunman? b) ¿Imatan yuyaychasunkikuman Biblia estudiasqaykimanta, ichaqa imatan ruwawaq?

²⁰ Diostaqa manan rikusunmanchu espíritu kasqan rayku (Juan 1:18; 4:24; 1 Timoteo 1:17). Biblian ichaqa willawanchis imayna Dios kasqanta. Salmistaq nisqan hina qanpas Jehová Diospa ‘sumaq kayninta qhawawaqmi’ (Salmo 27:4; Romanos 1:20). Paymanta astawan yachanki chayqa, cheqaqpunin payqa qanpaq kanqa, astawanmi payman asuykunki astawantaq munakunkipas.

²¹ Pisi-pisimantan entiendenki ima raykun Biblia kallpachawanchis Taytanchista hina rikunapaq (Mateo 6:9). Diosqa manan kawsayllatachu qowaranchis, aswanmi munan sumaq kawsananchista imaynan allin taytapas munan wawankuna sumaq kawsanankuta hina (Salmo 36:9). Bibliaq  nisqan hina, runakunapas Jehová Diospa amigonmi kasunman (Santiago 2:23). ¡Yuyaykuy chaypi: qanpas Kamaqpa amigonmi kawaq!

²² Biblia estudiasqaykita rikuspa yaqapaschá pipas yuyaychasunkiman estudiasqaykita saqenaykipaq. Llakikunkupaschá hukniray iñiyniyoq kapunaykimanta. Ichaqa ama pipas Dioswan amigo kanaykipaq kallpachakusqaykita hark’achunchu, Dioswan amigo kayqa manan imawanpas tupanmanchu.

23, 24. a) ¿Ima rayku mana p’enqakunaykichu tapurikuyta? b) ¿Imamantan yachasun qatimuq capitulopi?

²³ Qallariypiqa manan lliwtachu entiendenki. Chay rayku ama p’enqakuspa yanapayta mañakuy. Jesusmi niran, k’umuykukuq wawa hina kayqa allinmi, nispa (Mateo 18:2-4). Yachasqanchis hina wawakunaqa tapukushallankun. Diosqa munanmi tapukuyniykikunaman kutichiykuna tarinaykita. Ñawpa tiempopi runakunapas anchatapunin Diosmanta yachayta munaranku. Chay rayku Diospa Simin Qelqakunata allinta t’aqwiranku hinapunichus kasqanta yachanankupaq (leey Hechos 17:11).

²⁴ Jehová Diosta allinta reqsinapaqqa Bibliatan allinta t’aqwina, Bibliaqa manataqmi huk librokuna hinachu. ¿Imapitaq hukniray? Qatimuq capitulopin chayta yachasun.