1, 2. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ Biblu’n mɔ Ɲanmiɛn fa cɛli e’n, ɔ leman wunsu ɔ?

?Ɔ WLA kpɛn blɛ wie mɔ ɔ janvuɛ kpa kun cɛli ɔ like’n i su? Atrɛkpa’n ɔ wun bliblili ɔ, kpɛkun ɔ yoli ɔ fɛ wie. Nanwlɛ, like nga be cɛli wɔ’n, ɔ kle kɛ sran nga ɔ cɛli ɔ like sɔ’n, ɔ janvuɛ tralɛ’n yoli i cinnjin kpa. Ɔ maan a lali ɔ janvuɛ sɔ’n i ase.

² Biblu’n ti like kun mɔ Ɲanmiɛn fa cɛli e ɔ. I ti’n, ɔ fata kɛ e la Ɲanmiɛn i ase. Ninnge nga fluwa sɔ’n yi i nglo’n, be kwlá wunmɛn i lika uflɛ. Ɔ bɔbɔ nian. Ɔ kan ɲanmiɛn su lɔ’n nin nzraama nga be ta lɔ’n, ɔ nin asiɛ’n, ɔ nin yasua nin bla klikli’m be yilɛ’n i ndɛ. Mmla nga be o Biblu’n nun’n, be kwla lafi be su kpa kɛ be uka e maan e jran kekle sa nga be tɔ e su’n, ɔ nin awlabɔɛ’n be ɲrun. Wafa nga Ɲanmiɛn wá yó mɔ ninnge nga ɔ tali nda kɛ ɔ́ yó be’n bé kpɛ́n su’n, Biblu’n yiyi nun. Kpɛkun wafa nga Ɲanmiɛn wá yó mɔ asiɛ’n su tranlɛ’n yó fɛ’n, Biblu’n yiyi nun wie ekun. Nanwlɛ, Biblu’n ti like ɲɛnmɛn kpa kun mɔ be fa cɛli e ɔ!

3. ?Biblu’n mɔ Zoova fa mannin e’n, ngue like yɛ ɔ kle e Zoova bɔbɔ su ɔ? ?Yɛ ngue ti yɛ i sɔ’n kan e awlɛn’n niɔn?

³ Asa ekun’n, Biblu’n ɔ kan sran awlɛn, afin ɔ kle Ɲanmiɛn Zoova m’ɔ ti Like Manfuɛ’n, i su like kun. Kɛ mɔ Zoova fali fluwa sɔ’n mannin e’n, i sɔ’n kle weiin kɛ ɔ kunndɛ kɛ e si i  kpa. Nanwlɛ, Biblu’n kwla uka ɔ naan w’a fa ɔ wun w’a mantan Zoova.

4. ?Ngue ti yɛ Biblu’n i trulɛ mɔ w’a tru lika’n nun’n ɔ ti abonuan ɔn?

⁴ Sɛ a le Biblu kun’n, nán bu i kɛ ɔ ngunmin yɛ a le wie ɔ. Be yili Biblu’n i bue annzɛ i wunmuan’n aniɛnaniɛn ko ju 2.600 tra su be nun. Ɔ maan, sɛ be fa sran 100 asiɛ wunmuan’n su’n, be nun 90 tra su be le Biblu kun be tinuntinun. Le mɔcuɛ kwlaa nun’n, be fa Biblu’n akpinngbin tra su be man sran mun! Biblu’n nga be yili be’n, maan ɔ yo i bue annzɛ i wunmuan’n nin o, i kwlaa’n ju akpi ngbinngbin tra su. Nanwlɛ, fluwa fi nin Biblu’n sɛman.

5. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ ‘Ɲanmiɛn Ndɛ nga be klɛli’n, i bɔbɔ yɛ ɔ fɛ i kwlaa mannin sran mun yɛ be klɛli ɔ’?

⁵ I kpa’n, ‘Ɲanmiɛn Ndɛ nga be klɛli’n, i bɔbɔ yɛ ɔ fɛ i kwlaa mannin sran mun yɛ be klɛli ɔ.’ (Kanngan 2 Timote 3:16 nun.) ?Wafa sɛ yɛ ɔ kwla yoli sɔ ɔ? Biblu’n bɔbɔ tɛ su kɛ: ‘Sran’m b’a kpɛman wie fi be ti nun yɛ be kannin ɔn, i wawɛ’n yɛ ɔ fa wla be nuan yɛ be kannin ɔn.’ (2 Piɛr 1:21) Maan e fa sunnzun ase kun. Sran oke kun kwla se i wa’n kɛ ɔ klɛ i fluwa kun mɛn i. Sran oke sɔ’n i klun ndɛ’n ɔ nin afɔtuɛ nga ɔ man’n yɛ bé klɛ́ ɔ. I sɔ ti’n, fluwa sɔ’n ti sran oke’n i bɔbɔ i fluwa, nɛ́n i wa’n i liɛ ɔ. I kunngba’n,  Ɲanmiɛn nuan ndɛ yɛ ɔ o Biblu’n nun ɔn, nán be nga be klɛli Biblu’n be nuan ndɛ ɔ. Ɔ maan, Biblu’n i wunmuan’n ti ‘Ɲanmiɛn ndɛ sakpa.’—1 Tɛsalonikfuɛ Mun 2:13.

6, 7. Biblu’n nun fluwa’m be nun ndɛ’m be sansanman be wun. ?Ngue ti yɛ i sɔ’n ti abonuan ɔn?

⁶ Biblu’n i klɛlɛ’n dili afuɛ kɔe 1.600. I klɛfuɛ’m be timan blɛ kunngba nunfuɛ, kpɛkun be di junman fanunfanun. Wie’m be ti fie difuɛ nin jue trafuɛ, ɔ nin nnɛn tafuɛ. Wie mun ekun be ti Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ nin jɔlɛ difuɛ, ɔ nin famiɛn. Liki m’ɔ klɛli Zezi i jasin fɛ’n ɔ ti dɔɔtrɔ bian. Kannzɛ bɔɔ Biblu’n i klɛfuɛ’m b’a ɲinman lika kunngba nun’n, sanngɛ kɛ ɔ́ fɛ́ i i bo bolɛ nun lele m’ɔ́ fá jú i awieliɛ’n, Biblu’n nun ndɛ’m be sansanman be wun.

⁷ Biblu’n nun fluwa klikli’n kle wafa nga sa nga be o sran’m be su’n be boli be bo’n. Fluwa kasiɛn’n kle kɛ asiɛ wunmuan’n káci mɛn klanman annzɛ fie klanman. Biblu’n nun ndɛ’n ti afuɛ akpiakpi kpanngban be su ndɛ. Kpɛkun, ɔ uka e maan ninnge nga Ɲanmiɛn waan ɔ́ yó be’n, ɔ nin wafa nga ɔ́ yó be’n, e wun be wlɛ. Biblu’n nun ndɛ’m be sansanman be wun’n ɔ ti abonuan. Sanngɛ, i sɔ yɛ ɔ fata kɛ fluwa m’ɔ fin Ɲanmiɛn’n ɔ yo ɔ.

8. ?Ninnge nga be kle kɛ Biblu’n nun ndɛ’n ti nanwlɛ’n be nun wie mun yɛle benin?

⁸ Ndɛ nga Biblu’n kan’n, ɔ ti nanwlɛ. I kpa bɔbɔ’n, ndɛ wie m’ɔ kannin be’n ɔ cɛli lele naan sran’m b’a wun i kɛ be ti nanwlɛ. I wie yɛle kɛ Saun Yolɛ fluwa nun’n, be mannin laa nun Izraɛlifuɛ’m be sran i aamiɛn sielɛ’n, ɔ nin be tranwlɛ’m be nun yɛinyɛin yolɛ’n i su mmla. Sanngɛ nn nvle nga be mantan be lɛ’n be siman sa sɔ’m be su like fi. Blɛ sɔ nun mɔ sran’m be siman asiɛ’n i su nanwlɛ’n, Biblu’n di i nanwlɛ weiin kɛ asiɛ’n ‘sende lɛ sa ngbɛn.’ (Zɔb 26:7) Ɔ ti su kɛ Biblu’n timan suklu fluwa. Sanngɛ mɛn’n i su ndɛ ng’ɔ kan’n, ɔ ti nanwlɛ. ?Nɛ́n i sɔ yɛ ɔ fata kɛ fluwa m’ɔ fin Ɲanmiɛn’n ɔ yo ɔ?

9. (a) ?Sa benin mun yɛ be kle kɛ laa sa’m be su ndɛ nga Biblu’n ɔ ti nanwlɛ ɔ? (b) ?Biblu’n i klɛfuɛ’m be nanwlɛ mɔ be dili’n ɔ kle e sɛ?

⁹ Laa sa’m be su ndɛ nga Biblu’n kan’n ɔ ti nanwlɛ, kpɛkun be  kwla fa be wla gua su. Ndɛ nga ɔ kan be’n be ti trele, kpɛkun be ti weiin. Ɔ boman sran’m be dunman sa ngbɛn, sanngɛ ɔ bo be nannan’m be dunman wie. * Kɛ mɛn nun fluwa sifuɛ’m bé kán laa sa’m be ndɛ’n, wie liɛ’n be fia kwlalɛ mɔ be kwlali be nvle’n i su. Biblu’n i klɛfuɛ’m be liɛ’n be dili nanwlɛ. Be kannin be bɔbɔ nin be nvle’m be fɔnlɛ’n i ndɛ. Kɛ e fa Biblu’n nun fluwa’n nga be flɛ i Kalɛ’n, e wun kɛ Moizi m’ɔ ti fluwa sɔ’n i klɛfuɛ’n ɔ kannin fɔnlɛ dan m’ɔ fɔnnin’n ɔ nin fɔ mɔ be tuli i’n be ndɛ. (Kalɛ 20:2-12) Mɛn nun fluwa nga be kan laa sa’m be ndɛ’n be diman nanwlɛ kɛ ngalɛ’n sa titi. Sanngɛ, kɛ mɔ Biblu’n fin Ɲanmiɛn’n, i ti yɛ i klɛfuɛ’m be di nanwlɛ ɔ.

10. ?Ngue ti yɛ kɛ e kwla fa Biblu’n nun ndɛ’n su e nanti’n, i sɔ’n boman e nuan ɔn?

¹⁰ Kɛ mɔ Ɲanmiɛn bɔbɔ yɛ ɔ fɛli i nuan ndɛ’n mannin sran mun yɛ be klɛli Biblu’n ti’n, ɔ ti kpa kɛ “be fa kle like, be fa kle sran mun lele be wun nanwlɛ’n.” (2 Timote 3:16) Nanwlɛ, e kwla fa Biblu’n nun ndɛ’n su e nanti. Biblu’n nun ndɛ’n kle kɛ sran nga ti yɛ be klɛli’n, ɔ si sran’m be nzuɛn’n. I sɔ’n boman e nuan, afin Ɲanmiɛn Zoova mɔ Biblu’n ti i sa nuan like’n, yɛ ɔ ti e Yifuɛ’n niɔn! Angunndan nga e bu’n, ɔ nin sa nga ɔ o e awlɛn’n nun’n, ɔ si be kpa tra e bɔbɔ’n. I li bɔɔ, Zoova si like nga ɔ fata kɛ e ɲɛn i naan y’a di aklunjuɛ’n. Ɔ si atin tɛ m’ɔ fata kɛ e sasa e wun be lika’n.

11, 12. (a) ?Ngue yɛ Zezi kannin be ndɛ oka’n su lɔ ɔ? (b) ?Ninnge benin mun ekun yɛ Biblu’n kan be ndɛ ɔ? ?Yɛ ngue ti yɛ be kwla di i afɔtuɛ’m be su blɛ kwlaa nun ɔn?

¹¹ Maan e bu Zezi i Ɲanmiɛn ndɛ kanlɛ oka’n su’n i akunndan e nian. Ndɛ sɔ’n o Matie ndɛ tre 5 lele 7 nun. Zezi i like klelɛ sɔ’n m’ɔ leman wunsu’n i nun’n, ɔ kannin ninnge kpanngban be ndɛ. Ɔ kannin wafa nga e kwla di aklunjuɛ i kpafuɛ’n, ɔ nin wafa nga e kwla siesie ndɛ nga be tɔ’n, ɔ nin wafa nga ɔ fata kɛ e srɛ Ɲanmiɛn’n, ɔ nin akunndan nga ɔ fata kɛ e bu i aɲanbeun ninnge’m be su’n i wlɛ wunlɛ kpa’n be ndɛ. Zezi i ndɛ’n i ta m’ɔ  ɲɛnnin i’n, ɔ nin wafa nga ɔ kwla ukali sran mun’n, w’a kaciman. Ɔ te kwla te uka sran mun andɛ.

¹² Biblu’n nun mmla wie’m be kan awlobo tranlɛ’n, ɔ nin junman dilɛ’n, ɔ nin sran nin sran be tranlɛ’n be ndɛ. Biblu’n nun mmla’m be kwla uka sran kwlaa, kpɛkun be kwla di i afɔtuɛ’m be su blɛ kwlaa nun. Ndɛ nga Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Ezai kannin’n, ɔ bo Biblu’n nun ngwlɛlɛ’n i kpɔlɛ se kɛ: ‘Min Anannganman [Zoova, NW] mɔ n ti amun Ɲanmiɛn’n, n kle amun like, amun bɔbɔ amun kpa yolɛ ti yɛ n kle amun ɔn.’—Ezai 48:17.

13. ?Babilɔni klɔ’n i su ndɛ benin yɛ Zoova maan i nuan ijɔfuɛ Ezai yiyili nun ɔn?

¹³ Biblu’n dun mmua kannin sa kpanngban be ndɛ kwlaa naan b’a ju. Be nun kpanngban b’a dun mmua b’a kpɛn su. Maan e nian be nun kun. Zoova fɛli i nuan ijɔfuɛ Ezai m’ɔ trannin asiɛ’n su i afuɛ ko ju akpi nɲɔn ya nso yɛ’n’n, kɛ ɔ dun mmua kan Babilɔni klɔ’n i sacilɛ’n i ndɛ kwlaa naan w’a ju. (Ezai 13:19; 14:22, 23) Ɔ yiyili wafa nga be sacili klɔ sɔ’n i nun kunngunngun. Sonja mɔ bé bá Babilɔni klɔ’n i utulɛ’n bé yó maan Babilɔni i nzue ba’n wú kee. Kpɛkun be su kunman alɛ mlɔnmlɔn naan b’a fa klɔ’n. Sanngɛ, nɛ́n i ngba ɔ. Ɲanmiɛn nuan ndɛ nga Ezai kannin’n nun’n, ɔ boli famiɛn nga ɔ́ kwlá Babilɔni klɔ’n i dunman’n bɔbɔ. Famiɛn sɔ’n yɛle Sirisi.—Kanngan Ezai 44:27–45:2 nun.

14, 15. ?Wafa sɛ yɛ Babilɔni klɔ’n i su ndɛ kunngunngun nga Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Ezai kannin’n be kpɛnnin su ɔ?

¹⁴ Kɛ ɔ dili afuɛ 200, yɛle kɛ afuɛ 539 nun K.N.K. * Ɔktɔblu anglo’n i le 5 m’ɔ fa ju le6 su’n i kɔnguɛ’n nun’n, sonja’m be kpɛli be ngblaliɛ Babilɔni klɔ’n i wun koko lɛ. ?Wan yɛ ɔ ti sonja sɔ’m be su kpɛn’n niɔn? Sirisi m’ɔ ti Pɛrsi famiɛn’n niɔn. Like kwlaa ti w’a yia siɛn’n naan abonuan ndɛ sɔ’n w’a kpɛn su. ?Sanngɛ, kɛ nga Biblu’n dun mmua kannin’n sa’n, kɛ Sirisi i sonja’m bé útu Babilɔni klɔ’n be su kunman alɛ sakpa?

¹⁵ Kɔnguɛ sɔ nun’n, Babilɔnifuɛ’m be su di cɛn. kpɛkun, talɛ nglonglo m’ɔ sin yia be klɔ’n ti’n, be klun titiman be kaan sa. Ɔ maan blɛ sɔ nun’n, Sirisi yoli maan nzue ba m’ɔ sin klɔ’n nun’n, i sonja’m be kacili i sonjiwlɛ’n blɛlɛlɛ. W’a cɛman naan nzue’n w’a kan ase lɔun kpa, ɔ maan Sirisi i sonja’m be kwla kpɛli nzue ba’n, yɛ be mantannin klɔ’n i talɛ’n niɔn. ?Sanngɛ, wafa sɛ yɛ Sirisi i sonja’m bé kwlá wlú Babilɔni klɔ’n mɔ be sisili i wun’n i nun ɔn? B’a wunman like ti mɔ kɔnguɛ sɔ nun’n b’a ɲinman klɔ’n i anuan mun’n!

16. (a) ?Babilɔni klɔ’n i agualiɛ’n i su ndɛ benin yɛ Ezai kannin ɔn? (b) ?Wafa sɛ yɛ Babilɔni klɔ’n i nunnunlɛ mlɔnmlɔn’n i su ndɛ mɔ Ezai kannin’n, ɔ kpɛnnin su ɔ?

 ¹⁶ Babilɔni klɔ’n i wun ndɛ kun yɛ: ‘Sran’m be su tranman nun mlɔnmlɔn kun, sran’m be su tranman lɛ kun naan kɛ ɔ́ yó ɔ w’a yo. Arabufuɛ’m be su kplanman be tannin sua lɛ, yɛ bua kankanfuɛ’m be su jranman lɛ.’ (Ezai 13:20) Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’n i ndɛ’n w’a kaman klɔ’n i sacilɛ’n su. I ndɛ sɔ’n kleli kɛ bé sáci Babilɔni klɔ’n, kpɛkun ɔ́ káci klɔ nvuɛn yɛ be su kwlá kplɛnmɛn i kun le. A kwla wun i kɛ ndɛ sɔ’n kpɛnnin su. Lika nga laa’n Babilɔni klɔ’n o lɛ’n, sran fi tranman su andɛ kun. Ɔ o Iraki nvle’n i klɔ nga be flɛ i Bagdadi’n i ngua lɔ. Be afiɛn ti nun kilo 80. Lika sɔ mɔ sran fi tranman nun kun’n, ɔ kle weiin kɛ Ɲanmiɛn nuan ndɛ nga Ezai kannin’n, ɔ kpɛnnin su. I waan: ‘Ń núnnún i, be su wunmɛn i osu’n kɛ b’a fa kuanwla b’a kuankuan lika sa.’—Ezai 14:22, 23. *

17. ?Ngue ti yɛ sa nga Biblu’n kan be ndɛ kwlaa naan b’a ju’n be su kpɛnlɛ’n, ɔ yo maan e lafi Ɲanmiɛn su kpa ɔ?

¹⁷ Kɛ e wun kɛ be kwla fa be wla guɛ i sa nga Biblu’n kan be  ndɛ kwlaa naan b’a ju’n be su’n, i sɔ’n yo maan e Ɲanmiɛn sulafilɛ’n taka kpa. ?Nɛ́n i ɔ? Nanwlɛ, sɛ Zoova yoli maan sa nga ɔ seli kɛ ɔ́ yó be’n be kpɛnnin su laa nun’n, e kwla lafi su kɛ ɔ́ yó maan asiɛ’n káci mɛn klanman wie kusu kɛ nga ɔ seli kɛ ɔ́ yó’n sa. (Kanngan Kalɛ 23:19 nun.) Nanwlɛ, ‘e fa e wla gua anannganman nguan’n su. Ɲanmiɛn m’ɔ buaman ato’n, kɛ ɔ nin a yiman mɛn’n, ɔ sieli kɛ e ɲan nguan sɔ’n.’—Tit 1:2. *

18. ?‘Ɲanmiɛn i ndɛ’n’ i su ndɛ cinnjin kpa benin yɛ akoto Pɔlu kannin ɔn?

¹⁸ Ninnge nga y’a dun mmua y’a wun be ndɛ tre nga nun’n, be kle kɛ Biblu’n leman wunsu sakpa. Sanngɛ nán Biblu’n i  nun ndɛ mɔ be sansanman be wun’n, ɔ nin siansi nin laa sa’m be su nanwlɛ dilɛ’n, ɔ nin i afɔtuɛ mɔ e kwla fa su e nanti’n, ɔ nin sa nga e kwla lafi su kpa kɛ ɔ dun mmua kan be ndɛ kwlaa naan b’a ju’n, be su yɛ i kpa lika’n ɔ jran ɔn. Akoto Pɔlu m’ɔ ti Klistfuɛ’n ɔ klɛli i kɛ: ‘Ɲanmiɛn i ndɛ nga ɔ ko kan’n, nn w’a kan ɔ kacimɛn i, ɔ maan sran’m be kaci. Sɛ é kwlá sé’n, nn é sé kɛ ɔ la tra tokofi. Ɔ wɔ ɔ wlu lele ɔ ju be wawɛ’n, nin be awlɛn’n, nin be akpɔlɛ’n, ɔ nin be owie i klun lui’m be nun, ɔ si be klun angunndan’n, ɔ nin be klun sa’n.’—Ebre Mun 4:12.

19, 20. (a) ?Wafa sɛ yɛ Biblu’n kwla uka e naan y’a wun sran’n i wafa nga e ti’n i wlɛ ɔ? (b) ?Biblu’n m’ɔ ti like mɔ Ɲanmiɛn mannin e m’ɔ leman wunsu’n, wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e si su ye ɔ?

¹⁹ Ɲanmiɛn i ‘ndɛ’n’ i kannganlɛ Biblu’n nun’n ɔ kwla yo maan e kaci e mɛn dilɛ wafa’n. Ɔ kwla uka e naan sran wafa nga e ti’n y’a bu su akunndan kpa ekun y’a tra laa’n. E se kɛ e klo Ɲanmiɛn. Sanngɛ, wafa nga e nian nun fa Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n m’ɔ o Biblu’n nun i su’n annzɛ kusu sɛ e nantiman su’n, yɛ ɔ́ yí like ng’ɔ o e awlɛn nun’n nin e angunndan nun’n, be nglo ɔ.

²⁰ Biblu’n ti fluwa kun m’ɔ fin Ɲanmiɛn sakpa ɔ. Ɔ ti fluwa kun m’ɔ fata kɛ e kanngan nun, e suan nun like, naan e klo i kpa ɔ. Maan e nian like sɔ mɔ Ɲanmiɛn mannin e’n i nun titi naan y’a yi i nglo kɛ e si su ye. Kɛ é yó sɔ’n, ninnge nga Ɲanmiɛn waan ɔ́ yó be mán sran mun’n, é wún be wlɛ kpa. Ninnge nga Ɲanmiɛn waan ɔ́ yó be sakpa’n, ɔ nin wafa nga bé kpɛ́n su’n, ndɛ tre nga ɔ́ bá lɛ’n ɔ́ yíyí nun.