BUSHE kuti mwaibukisha ifyo cali ilyo mwapokelele ica bupe cisuma ku munenu mwatemwa sana? Cifwile caliweme sana kabili mwalitemenwe nga nshi. Na kabushe, ubupe bulatweba fimo pa ulepeela, ukuti alicindika bucibusa twakwata na wene. Ukwabula no kutwishika mwalitashishe pa bupe busuma ubwafumine kuli cibusa wenu.

² Baibolo bupe bwafuma kuli Lesa, ubo twingatashishapo icine cine. Ici citabo caibela cisokolola ifintu ifyo tushali na kwishiba acikanabako. Ku ca kumwenako, itweba pa lwa kubumbwa kwa myulu yaisulamo intanda, isonde, no mwaume wa kubalilapo no mwanakashi. Baibolo yakwata ifishinte twingacetekela ifitwafwa ilyo tuli na mafya na masakamika. Ilondolola ifyo Lesa akafisha ubufwayo bwakwe no kuwamya ifintu pe sonde. Mwandini Baibolo bupe bwawamisha!

³ Baibolo kabili bupe ubuleta insansa, pantu ilatwebako fimo pali Yehova Lesa, Uwatupeela yene. Ukutupeela ili buuku bushininkisho bwa kuti alafwaya twamwishiba bwino bwino. Cine cine, Baibolo kuti yamwafwa ukupalama kuli Yehova.

⁴ Nga mwalikwata Baibolo ala te imwe mweka mwakwata. Baibolo yalipulintwa mu ndimi ukucila 2,300 iituntulu nelyo mu fiputulwa. E ico, mupepi na bantu bonse pe sonde balikwata Baibolo. Nga kwakanya pa mulungu umo umo, ninshi cila mulungu, amaBaibolo yasabankanishiwa yalacila milioni umo! AmaBaibolo amabilioni yalipulintwa yonse nelyo mu fiputulwa. Cine cine takwaba icitabo caba nga Baibolo.

⁵ E lyo kabili, Baibolo “yapuutwamo kuli Lesa.” (2 Timote 3:16) Yapuutwamo shani? Baibolo iine yasuka ati: “Abantu balandile ifyafuma kuli Lesa ilyo baobelwe ku mupashi wa mushilo.” (2 Petro 1:21) Ku kulangilila: Bashikulu bantu kuti baeba umwana wabo ukubalembelako kalata. Ulya kalata akabamo amashiwi yalandile bashikulu bantu. Kanshi, ni kalata wabo, te wa mwana wabo. E fyo na Baibolo yaba, mwaba ifyebo fya kwa Lesa, te fya bantunse abalembele yene. Kanshi Baibolo yonse fye “cebo ca kwa Lesa.”—1 Abena Tesalonika 2:13.

AMASHIWI YABAMO YALOMFWANA KABILI YALILUNGAMA

⁶ Baibolo yalembelwe mu myaka ukucila pali 1,600. Abailembele bali pano calo pa nshita shalekanalekana kabili balebomba incito shalekanalekana. Bamo bali balimi, bambi bali balondo, kabili bamo bali ni bakacema. Bambi na bo bali ni bakasesema, bakapingula, ne shamfumu. Kalemba we Landwe Luka ali ni dokota. Te mulandu ne nkulilo shalekanalekana isha balelemba, ifyebo fya mu Baibolo filomfwana ukufuma ku kutendeka ukufika na ku mpela.*

⁷ Ibuuku lya kubalilapo ilya mu Baibolo litweba ifyo amafya ya bantu yatendeke. Ibuuku lya kulekelesha litweba ukuti isonde lyonse likasanguka paradaise nelyo icifulo icimoneka bwino sana. Fyonse ifyalembwa mu Baibolo fyacitike mu myaka amakana ayengi kale sana, kabili filanda pa fyo ubufwayo bwa kwa Lesa buya bulesokololwa. Cilasungusha ifyo ifyebo fyaba mu Baibolo fyumfwana, lelo e fyo twingenekela icitabo cafuma kuli Lesa ukuba.

⁸ Baibolo ilalungika nangu yalanda pa fya sayansi. Muli yene mwaba ne fyebo ifyalandilwe ilyo abengi bashilafishiba. Ku ca kumwenako, mwi buuku lya Ubwina Lebi mwaba amafunde yapeelwe ku bena Israele ba ku kale ayalelanda pa kubika umuntu eka nga ali no bulwele bwambukila e lyo na pa busaka. Pali iyi nshita ifyalo fimbi tafyaishibe ulwa ifi fintu. Ilyo tacilaishibikwa bwino ifyo icalo cimoneka, Baibolo yalandile pali cene ukuti cimoneka nge cinshingwa-ng’anda, nelyo icabulungana. (Esaya 40:22) Baibolo yalilandile bwino bwino ukuti icalo ‘cakobekwa apashaba kantu.’ (Yobo 26:7) Lelo, kwena, Baibolo te citabo ca sayansi. Na lyo line, nga yalanda pali sayansi, ilanda ifya cine. Bushe ifi te fyo twingenekela icitabo cafuma kuli Lesa ukuba?

⁹ Baibolo na kabili ilalanda pa malyashi ya kale aya cine kabili ayo twingacetekela. Ilalungatika pa kulanda pali aya malyashi. Ilanda pa mashina e lyo ne ndupwa abantu bafuminemo.^# Ukupusanako na balemba ifitabo fimbi pa fyacitika kale, abashilanda ilingi line pa fyo abantu babo bacimfiwe, abalembele Baibolo bena bali abafumacumi ica kuti balembele ne filubo bacitile abene ne fyo uluko lwabo lwalufyenye. Ku kulangilila, mwi buuku lya mu Baibolo ilya Impendwa, kalemba Mose alandile pa cilubo cikalamba alufyenye ico bamwebawililepo sana. (Impendwa 20:2-12) Ubo bufumacumi tabusangwa mu malyashi ya kale yambi kano fye muli Baibolo pantu citabo cafuma kuli Lesa.

IBUUKU UMWABA AMANO YENE YENE

¹⁰ Apo Baibolo yalipuutwamo na Lesa, “ya mulimo ku kusambilisha, ku kwebaula, ku kulungika ifintu.” (2 Timote 3:16) Ca cine, Baibolo libuuku ilyafwilisha sana. Ilalondolola bwino bwino ifyo abantunse baba. Ico te kuti citupapushe pantu, Umwine wa ili buuku, Yehova Lesa, e Kabumba! Alishiba bwino bwino imitontonkanishishe yesu ne mibele ya mutima ukucila ne fyo fwe bene twaishiba. Kabinge, Yehova alishiba ifyo tukabila pa kuti tube ne nsansa. Alishiba ne fyo tushifwile ukucita.

¹¹ Tontonkanyeni pa lyashi lya kwa Yesu ilitwa Ilyashi lya pa Lupili, ilyalembwa muli Mateo ifipandwa 5 ukufika ku 7. Muli ifi fyebo fishaiwamina ifya kufunda, Yesu alandile pa fintu ifingi, ukusanshako fye ne fyo twingasanga insansa sha cine, ifya kupwisha ukukansana, ifya kupepa, ne fya kumona ifikwatwa. Amashiwi ya kwa Yesu yaba na maka kabili yalafwa nga filya fine fye yali aya kwafwa ilyo ayalandile.

¹² Ifishinte fya mu Baibolo fimo filanda pa lupwa, ifya kubombe milimo, ne fyo mwingomfwana na bambi. Ifishinte fya mu Baibolo filabomba ku bantu bonse, kabili ukufunda kwabamo, lyonse kulafwilisha. Amano yaba muli Baibolo yasupulwa mu mashiwi Lesa aebele kasesema Esaya ayatila: “Ine ndi Yehova Lesa obe, uukusambilisho kuti ucenjele, uukwensha mu nshila iyo ufwile ukuyamo.”—Esaya 48:17.

ICITABO CABAMO UBUSESEMO

¹³ Mu Baibolo mwaba ukusesema ukwingi sana kabili ukwingi pali uku kwalifishiwapo kale. Moneni kumo ukwafikilishiwa. Ukupitila muli kasesema Esaya, uwaliko mu mwanda wa myaka uwalenga 8 B.C.E., Yehova asobele ukuti umusumba wa Babiloni ukonaulwa. (Esaya 13:19; 14:22, 23) Calilondolwelwe bwino bwino ifyo ici cali no kucitika. Abashilika balesansa bali no kukamya umumana no kuya mu musumba ukwabula ubulwi. Te apo capelelele. Ukusesema kwa kwa Esaya kwalumbwile ne mfumu yali no kucimfya Babiloni, ukuti ni Koreshe.—Esaya 44:27-45:2.

¹⁴ Imyaka 200 pa numa ya kusesema, ubushiku, pa October 5/6 539 B.C.E., abashilika bashingile Babiloni. Nani ali mushika wa fita? Ni Koreshe, imfumu ya Persia. Kanshi iyi yali e ntendekelo ya kufikilishiwa kwa kusesema kwa kupapusha. Lelo, bushe abashilika ba kwa Koreshe bali no kusansa Babiloni ukwabula ubulwi, nga filya casobelwe?

¹⁵ Abena Babiloni bali pa mutebeto ilya nshita ya bushiku kabili balemona kwati ifibumba fyabo ifya lulumbi fyalibacingilile sana. Awe Koreshe, mano mano apaatwile amenshi ya mu mumana wapitile mu musumba. Tapapitile na nshita, amenshi yalikamine ica kuti abantu bakwe baabwike umumana pa nshi no kufika ku fibumba fya musumba. Lelo, bushe ifita fya kwa Koreshe fyapitile shani pa fibumba fya Babiloni? Katwishi icalengele, lelo pali bulya bushiku, ifiibi fyalilekeleshiwe, tafyaiselwe!

¹⁶ Ulwa Babiloni, casobelwe ukuti: “Tawakekalwemo inshiku pe, tawakatubilishiwemo ku nkulo ne nkulo; umwina Arabia taseseshako ihema, na bacemi tabalenga mikuni ukuyolola kulya.” (Esaya 13:20) Uku kusesema kwalandile na pa fyali no kucitika pa numa ya kuwa kwa uyu musumba. Kwalangile ukuti Babiloni ali no konaulwa umupwilapo. Ubushininkisho bwa kuti ifi fintu fyalicitike, kuti mwabumona. Incende ishaikalwapo, apali Babiloni wa ku kale, apalepa bakilomita 80 ku kapinda ka ku kuso aka Baghdad, mu Iraq, ilalanga ukuti cine cine ico Yehova alandile ukupitila muli Esaya califikilishiwe. Atile: “Nkaupyanga ku ca kupyangilako ca boni.”—Esaya 14:22, 23.^%

¹⁷ Ukwishiba ukuti Baibolo citabo cabamo ukusesema kwa cine kulakosha icitetekelo, bushe te ifyo? Na kuba, nga ca kuti Yehova Lesa alifishishepo amalayo yakwe ku kale, kuti twacetekela umupwilapo ukuti akafishapo no bulayo bwakwe ubwa kulenga isonde ukuba paradaise. (Impendwa 23:19) Cine cine, twalikwate “subilo lya bumi bwa muyayaya ubo Lesa uushingabeepa, alaile ilyo takulaba inshita sha ku kale sana.”—Tito 1:2.^{^}

“ICEBO CA KWA LESA CA MWEO”

¹⁸ Ukulingana ne fyo twalandapo muli cino cipandwa, cailanga fye apabuuta ukuti Baibolo cine cine citabo caibela. Na lyo line, ubusuma bwa Baibolo tabupelela fye pa fyo ifyebo fyabamo fyaikatana, pa fyo yalanda icine pali sayansi na pa malyashi ya kale, pa mano yene yene ayabamo, e lyo na pa kusesema twingacetekela. Umutumwa wa Bwina Kristu Paulo alembele ati: “Icebo ca kwa Lesa ca mweo kabili ca maka kabili calitwa ukucila ulupanga ulwatwila kubili kubili kabili cilapulinkanya na ku kulekanya umweo no mupashi, ne mfyufyu no bufyompo bwa shiko, kabili kuti calingulula amatontonkanyo.”—AbaHebere 4:12.

¹⁹ Ukubelenga “icebo” ca kwa Lesa, nelyo ubukombe, kuti kwatwalula. Kuti kwatwafwa ukuibebeta bwino ukucila kale lyonse. Napamo kuti twamona kwati twalitemwa Lesa, lelo, ifyo tumona ico Baibolo, Icebo cakwe icapuutwamo itusambilisha, fikasokolola amatontonkanyo yesu, ne mibele ine iya mutima wesu.

²⁰ Baibolo cine cine citabo icafuma kuli Lesa. Citabo tufwile ukubelenga, ukusambililamo, no kutemwa. Langeni ukuti mulatasha pali ubu bupe Lesa amupa pa kutwalilila ukupenenga ifyabamo. Ilyo mulecite co, mukeshiba bwino ubufwayo bwa kwa Lesa ku bantunse. Ico ukufwaya kwakwe kwaba ne fyo kukafishiwapo fikalandwa mu cipandwa cikonkelepo.

*  Nangu line bamo batila ifyebo fimo ifyaba mu Baibolo filapilikana, tapaba fishinka filangilile co. Moneni icipandwa 7 mu citabo citila, Baibolo—Cebo ca kwa Lesa Nelyo ca Muntu? icasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova.

^#  Ku ca kumwenako, moneni umutande wa lupwa umwafumine Yesu uwalembwa pali Luka 3:23-38.

^%  Nga mulefwaya ifyebo na fimbi pa kusesema kwa mu Baibolo, moneni icipandwa 9 mu citabo citila Baibolo—Cebo ca kwa Lesa Nelyo ca Muntu?, icasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova.

^{^}  Moneni Ifyebo na Fimbi apali amasesemo ayengi ayalanda pali Mesia ayafikilishiwe muli Yesu Kristu.