1, 2. N aaro raa ae e kakimwareirei iai ana bwaintangira te Atua ae te Baibara?

KO KONA n uringa te tai are ko anganaki iai te bwaintangira ae raoiroi mairoun raoraom ae ko tatangiria? Tao ko aki tii ingainga n te tai arei ma ko bon rangi ni kukurei naba. E oti man te bwaintangira anne bwa e teimatoa ni kakawaki ami itangitangiri iroun raoraom. Ko boni kakaitau ibukin ana mwakuri raoraom n anga bwaintangira.

² Te Baibara bon te bwaintangira mairoun te Atua, ae ti riai n rangi ni kakaitau iai. A kabwarabwaraaki n te boki aei baika ti aki kona n atai i bon iroura. N te katoto, e tuangira taekani karikan itoini karawa, te aonnaba, ao te moani mwaane ao n aine. Iai reirei n te Baibara aika kona n onimakinaki aika a na buokira n tokanikai i aon ara kangaanga ma raraomara. E kabwarabwaraa naba aron te Atua ni kakoroa bukin ana kantaninga, ao ni katamaroaa te waaki n te aonnaba. Ai kakimwareireira te bwaintangira ae te Baibara!

3. Tera reireiara ibukin Iehova ni kaineti ma katauraoan te Baibara irouna, ao bukin tera ngkai e ringaki nanora iai?

³ Te Baibara bon te bwaintangira naba ae ringa te nano bwa e kaotiota aron te tia Anga, ae Iehova ae te Atua. E kakoauaaki ni katauraoan te boki aei irouna bwa e tangirira bwa ti na kinaa raoi. E boni kona ni buokiko te Baibara bwa ko na kaania Iehova.

4. Tera ae kamimiko n aron tibwatibwaakin nako te Baibara?

 ⁴ Ngkana iai am Baibara, ao tiaki tii ngkoe n iai. E a tia ni boreetiaki te Baibara ae bwanin ke mwakorona tabeua n taetae aika raka i aon 2,600 mwaitiia, ngaia are e a kona ni warekaki ngkai irouia aomata aika e raka i aon 90 te katebubua mwaitiia mai buakoia kaain te aonnaba. E katautauaki bwa e raka i aon te mirion mwaitin te Baibara aika tibwatibwaaki ni katoa wiki! Birion ma birion mwaitini katoton te Baibara ae bwanin ke mwakorona ake tabeua, ake a a tia ni boreetiaki ngkai. E koaua bwa bon akea riki te boki ae ai aron te Baibara.

5. N te aro raa ae ‘e kairaki iroun te Atua korean’ te Baibara?

⁵ Irarikina, ‘e kairaki iroun te Atua korean’ te Baibara. (Wareka 2 Timoteo 3:16.) N te aro raa? E kaekaaki n te Baibara ni kangai: “A taetae aomata mairoun te Atua ngke a kairaki n te taamnei ae raoiroi.” (2 Betero 1:21) E kangai kabwarabwaraana: Tao e koreaki ana reta te tia bitineti, ao ana kaetieti. Kanoan te reta anne bon ana iango ma ana kaetieti te tia bitineti. Ngaia are, bon ana reta raoi, ao tiaki ana reta te tia koroboki. N aron naba anne, kanoan te Baibara bon ana rongorongo te Atua, tiaki aia rongorongo mwaane ake a koreia. Ngkanne, bon “ana taeka te Atua” te Baibara ni kabane.—1 I-Tetaronike 2:13.

6, 7. Bukin tera ngkai e kakawaki ataakin ae a aki kauntaba ana rongorongo te Baibara?

⁶ E koreaki te Baibara n te maan ae raka i aon 1,600 te ririki. A kakaokoro aia tai ni maiu taani koreia ao a kakaokoro naba aroia. Tabemani boni burabeti, taani motikitaeka, ao ueea. Ao Ruka are te tia korea te Euangkerio bon te taokita. E ngae ngke a kakaokoro nako aroia taani korea te Baibara, ma e aki kauntaba ana rongorongo mai moana ni karokoa tokina. *

⁷ N te moani boki n te Baibara, ti tuangaki iai aroni moan rikini kangaanga nakon te botannaomata. Ao te kabanea ni boki, e kaotia ae e na manga riki ni bwaretaiti ke n onnaroka te aonnaba ni kabutaa. E karakin rongorongo te Baibara aika a riki i nanon ririki aika nga ma nga mwaitiia, ao a bane n irekereke ma kabwarabwaraan ao kakoroani bukin ana kantaninga te Atua. Bon te bwai n anainano iangoan ae akea ana rongorongo te Baibara ae kauntaba, ao boni ngaia anne ae ti kariaa n te boki ae mairoun te Atua.

8. Taekini katoto ake a na kaota etin te Baibara ni kaineti ma te rabakau n aonnaba.

⁸ A eti naba rongorongo aika n te Baibara ake a irekereke ma te rabakau n aonnaba. E a kaman taekin rabakau tabeua ake a a tibwa ota iai taan rabakau n te aonnaba imwin te tai ae rangi ni maan. N te katoto, a taekinaki tuua nakoia I-Iteraera ngkoa n te boki ae Nakoaia Ibonga, ni kaineti ma te kakaitiaki, te marurung ao totokoan ewewen te aoraki, ao n te tai anne bon akea otaia aomata nako i aoni baikanne. E taekinaki naba n te Baibara bwa e mronron te aonnaba, ma a bati ake a kairua aia iango ni kaineti ma te iango aei n te tai anne. (Itaia 40:22) E eti naba ana taeka te Baibara are e taku bwa e tinetine aonnaba “i aon te akea.” (Iobi 26:7) Ma tiaki nanon anne bwa te Baibara boni bokin te rabakau n aonnaba. Ma ngkana e taekini baika reitaki ma te rabakau n aonnaba ao a na boni bane n eti. Tiaki ngaia aei ae ti kantaningaia man te boki ae nako mairoun te Atua?

9. (a) N aaro raa ae e kaotia te Baibara bwa e eti ao e kona n onimakinaki ngkana e taekina rongorongon rimoa? (b) Tera ae e kona n ataaki ibukin te Baibara man aroia taani koreia ni kakaonimaki ni kaota te koaua iai?

 ⁹ E eti naba rongorongon rimoa n te Baibara ao e kona n onimakinaki. A onoti rongorongona nakon taai ao taabo tabeua, ao e aki tii kaota araia aomata, ma e taekina naba aia kateiriki tabeman. * A kaotiota naba te koaua taani korea te Baibara n aroia ni kaotiotii kabwakaia ao kabwakaia aia botannaomata, n aki katotongia taani korea rongorongon rimoa ake a aki bati ni kaokaota konaakia aia aomata. N te katoto, ni bokin te Baibara ae Warekaia Iteraera ao e boni kaota iai ana bure ae kakaiaki te tia korea te boki aei ae Mote, are e a korakora naba iai boaakina. (Warekaia Iteraera 20:2-12) A kangaanga kunean aeka ni kaotioti aika koaua aikai n rongorongon rimoa ni booki tabeua, ma e kuneaki n te Baibara ibukina bwa bon ana boki te Atua.

10. Bukin tera bwa e aki kamimi manenan te Baibara?

¹⁰ E “manena ibukin te angareirei, ao ibukini boaan te aomata, ibukini kaetani bwaai” ibukina bwa e kairaki koreana iroun te Atua. (2 Timoteo 3:16) Eng, te Baibara bon te boki ae manena. E kaotaki iai bwa te tia koreia e ataa raoi aroaroia aomata. E aki riai ni mimi te aba iai ibukina bwa te tia koreia ae Iehova ae te Atua, boni ngaia te tia Karikiriki! E ataa riki ara iango ao ara namakin ni kabotauaki ma ae ti ataia. Irarikina, e atai naba baika ti kainnanoi Iehova bwa ti aonga ni kukurei. E atai naba aroaro ake ti riai ni kararoaira ma ngaai.

11, 12. (a) Baikara ana reirei Iesu n ana Kabwarabwara i aon te Maunga? (b) Baikara riki baika manena aika taekinaki n te Baibara, ao bukin tera ngkai a teimatoa ni kakawaki?

¹¹ Iangoa ana reirei Iesu are e aranaki bwa te Kabwarabwara i aon te Maunga, ae e koreaki ni Mataio mwakoro 5 nakon 7. N te reirei ae bane arona aei, e taekin iai reirei tabeua Iesu, n ikotaki naba ma te kawai ibukini karekean te kukurei ni koaua, aroni manga kanakoraoan te itabarara, aron te tataro, ao ai aron taraakin te kaubwai  n te aro ae riai. E teimatoa ni mwaaka ao ni manena ni boong aikai ana taeka Iesu n aroia ngke e moan taekini ngkoa.

¹² Booto n reirei n te Baibara tabeua a irekereke ma te maiu n utu, te aro ni mwakuri, ao te reitaki ma aomata. E kaineti ana boto n reirei te Baibara nakoia aomata nako ao a manena n taai nako reirei iai. E kabwarabwaraaki te rabakau are e kuneaki n te Baibara n taeka tabeua mairoun te Atua aika kaotaki iroun te burabeti ae Itaia ni kangai: “Bon Iehova ngai ae Atuam, are Teuare reireiniko bwa ko aonga ni kabwaia.”—Itaia 48:17.

13. Baikara rongorongo ake e kaira te burabeti ae Itaia Iehova bwa e na korei ibukini Baburon?

¹³ A bati taetae ni burabeti n te Baibara, ao a mwaiti mai iai ake a a tia ni kakoroaki bukia. Iangoa te katoto aei. E taetae ni burabeti Iehova rinanon te burabeti ae Itaia are maiu n te kawanua n tienture B.C.E., bwa e na kamaunaaki Baburon. (Itaia 13:19; 14:22, 23) E kabwarabwaraaki raoi aroni kataenikaian te kaawa anne. A na kaoraa karaangani Baburon kaain te taanga ni buaka ake a na taua Baburon, ao a na mwaati rake n rinnako n te kaawa n akea buakanaia. Tiaki tii ngaia, ma e a kaman taetae ni burabetiia aran te uea Itaia, are e na kataenikaia Baburon, bwa Tairati.—Wareka Itaia 44:27–45:2.

14, 15. A kangaa ni kakoroaki bukin ana taetae ni burabeti Itaia tabeua ni kaineti ma Baburon?

¹⁴ N tairikin te bong ae Okitobwa 5/6 539 B.C.E, 200 tabun te ririki imwin te taetae ni burabeti arei, ao a katei maekaia n rianna kaain te taanga ni buaka teuana i rarikini Baburon. Antai ae kairiri iai? Ueani Botia ae Tairati. Ikai are e a kakoroaki iai bukin te taetae ni burabeti ae kamimi aei. Ma te koaua bwa a na bon taua Baburon kaain ana taanga ni buaka Tairati n akea buakanaia n aron are e a kaman taekinaki?

¹⁵ N te tairiki anne ao a bukamaru kaaini Baburon ma te aki bwerengaki ibukin onimakinan nonon aia kaawa ae rangi ni bubura. Ma n te tai anne e tabe ni kabongana wanawanana Tairati ni kaoraa te karaanga are e otabwaninia te kaawa. N te tai ae waekoa ao e a tau orana n te aro are a a kona n rinanon te karaanga ana tautia ni kaania nonon te kaawa. Ma a kangaa n ninia nononi Baburon kaain ana taanga Tairati? E aki ataaki bukina, ma e bon aki in mataroan te kaawa n te tairiki anne!

16. (a) Tera are e a kaman taekinna Itaia ibukin tokini Baburon? (b) E kangaa ni kakoroaki bukin ana taetae ni burabeti Itaia ni kaineti ma kamaroaeani Baburon?

¹⁶ E taetae ni burabetinaki ae kangai ibukini Baburon: “E na aki manga kaainaki neiei, ao e na aki manga riki bwa te tabo ni maeka i nanon rooro ni kabane. Akea te I-Arabia ae e na katea ana  umwanrianna ikanne, ao akea naba taani kawakintiibu aika a na kamotirawaia aia nanai ikanne.” (Itaia 13:20) E bati ae taekinaki n te taetae ni burabeti aei nakon are tii bwakan te kaawa. E kaotaki iai bwa e na boni kamaroaeaki Baburon n aki toki. Ko kona n nora kakoauaani kakoroani bukin aei bwa nneni Baburon ngkoa bon te aba ae e a aki maekanaki ngkai, ae 80 te kiromita i maiakini Baghdad i Iraq. Aei kakoauaan naba kakoroani bukin ana taeka Iehova rinanon Itaia are e kangai: “N na iaakinna n te kai n iaaki n urubwai.”—Itaia 14:22, 23. *

17. E kangaa ni kakorakoraa te onimaki kakoroani bukin te taetae ni burabeti n te Baibara?

¹⁷ Tiaki te koaua bwa iangoan ae a kona n onimakinaki taetae ni burabeti ake n te Baibara, boni kakorakoraan naba am onimaki? E koaua bwa ngkana e a tia ni kakoroi bukin ana berita n taai aika nako Iehova ae te Atua, ao anne bukina ae ti kona n onimakinna bwa e na boni kakoroa naba ana berita ibukin te bwaretaiti n te aonnaba. (Wareka Warekaia Iteraera 23:19.) Eng bon iai iroura “te  kantaninga ibukin te maiu are aki toki are e a kamani beritanna mangkoangkoa, te Atua ae aki kona ni kewe.”—Tito 1:2. *

18. Tera te rongorongo ae mwaaka are e taekinna te abotoro Bauro ni kaineti ma “ana taeka te Atua”?

¹⁸ Ara maroro i aon te mwakoro aei, e katereterea nakoira bwa te Baibara bon te boki ae akea n ai arona. E aki tii kakawaki ngkai a aki kauntaba ana rongorongo ao a boraoi ma rabakaun te aonnaba ao rongorongon rimoa, ma ibukina bwa iai reirei aika manena iai ao taetae ni burabeti aika kona n onimakinaki i nanona. Bwa e korea  ae kangai te abotoro Bauro: “E maiu ana taeka te Atua ao e mwaaka ao e kakang riki nakoni kabaang aika uaitera wia, ao e ewaewa ni kaota kaokoron taraan te aomata ma are i nanona, ao taian toma n ri ma kanoaia, ao e kona n atai baike e iangoi te nano ma baike e kantaningai.”—Ebera 4:12.

19, 20. (a) E na kangaa ni buokiko te Baibara bwa ko na tuoa aroarom? (b) Ko na kangaa ni kaota am kakaitau n ana bwaintangira te Atua ae okoro ae te Baibara?

¹⁹ E kona naba ni bitaki maiura ni warekan ana “taeka” ke ana rongorongo te Atua n te Baibara. E kona ni buokira bwa ti na tuoi aroarora n te aro ae okoro ma n raoiroi riki nakon tutuo ake ti a tia ni karaoi ma imwaina. Ti kona n taku bwa ti tangira te Atua, ma arora ni kamanenai reirei man ana Taeka ae kairaki koreana ae te Baibara, e na kaota raoi ara iango ao nanora ni koaua.

²⁰ Te Baibara bon te boki mairoun te Atua. Bon te boki ae riai ni warekaki, n reiakinaki, ao n tatangiraki. Kaota am kakaitau n te bwaintangira mairoun te Atua aei, n arom ni kateimatoa nenerana. Ni karaoan anne ko na rikirake ni mataata riki n ana kantaninga te Atua ibukin te botannaomata. E na kabwarabwaraaki bwa tera te kantaninga anne, ao aroni kakoroani bukina, n te mwakoro ae imwina.