1, 2. I kika kinenenwa amba Bible i kyabuntu kiyampe mpata kitambile kudi Leza?

LELO ubavuluka kitatyi kyowatambwile kyabuntu kiyampe kya mulunda nobe wa pa mutyima? Bine wasangele, kadi wakunkilwe ku mutyima. Eyo, kyabuntu kikusokwelanga kintu kampanda kitala pa mwine ukupele’kyo—amba ukwete bulunda bwenu na bulēme. Na bubine, wafwijije’ko mulunda nobe pa kyabuntu kyandi kyaakupele na mutyima tō.

² Bible nandi i kyabuntu kitamba kudi Leza, kyabuntu kyotufwaninwe kumufwijija’ko. Dino dibuku dishile na onso disokolanga bintu byoketwadipo ba kuyuka nansha dimo. Kimfwa, ditulombola mwāpangilwe diulu ditoyole ñenyenye, ntanda, ba mwana-mulume ne mwana-mukaji babajinji. Mu Bible mudi misoñanya ikulupilwa itukwasha tulwe na makambakano ne bikoleja bya mu būmi. Ushintulula muswelo ukafikidija Leza mpango yandi ne kuleta ngikadilo milumbuluke pano pa ntanda. Bine, Bible i kyabuntu kiyampe mpata!

3. Kupebwa kotupelwe Bible kulombola bika padi Yehova, ne mwanda waka kino kitukunka ku mutyima?

³ Kadi Bible i kyabuntu kikunka mutyima, mwanda kitusokwelanga kintu kampanda padi Yewa witupele’kyo, ke  Yehova Leza kadi. Kwitupa kwaetupele dino dibuku kulombola amba usakanga tumuyuke biyampe. Bine, Bible ukokeja kukukwasha ufwene kudi Yehova.

4. I bintu’ka byakutulumuja pa mwanda utala kwabanibwa kwa Bible?

⁴ Shi nobe udi na Bible obe, nankyo yuka amba kudipo bunka bobe. Bible i mulupulwe yense mutuntulu nansha kipindi mu ndimi 2 600 ne kupita, kadi mu bekadi bonso ba ntanda, bantu 90 ne musubu pa katwa badi nandi. Bine, yenga ne yenga kwabanibwanga kintu kya Mabible mudiyo ne kupita! Ke kulupulwe midiyala ne midiyala ya Mabible matuntulu nansha bipindi. Bine, kekudipo dibuku dikwabo didi pamo bwa Bible.

5. Bible i musonekwe “na mushipiditu wa Leza” namani?

⁵ Pakwabo kadi, Bible i musonekwe “na mushipiditu wa Leza.” (Tanga 2 Temote 3:16.) Namani? Bible aye mwine ulondolola’mba: “Bantu besambile bya kwa Leza monka mobadi baludikilwa na mushipiditu ujila.” (2 Petelo 1:21) Tulete kimfwa: Nkambo wanena munkana amulembele mukanda. Uno mukanda udi na milangwe ne bulombodi bwa nkambo. Nanshi na bubine i mukanda wandi, ke wa munkanapo, mhm. Ne Bible nandi mo monka, udi na musapu wa Leza, ke  wa bantupo bālembele’ye. Nanshi, Bible mutuntulu i “kinenwa kya Leza” binebine.—1 Tesalonika 2:13.

6, 7. Mwanda waka kukwatañana kwa myanda idi mu Bible i kutendelwa?

⁶ Bible wāsonekelwe mu bula bwa kintu kya myaka 1 600. Balembi bandi bāikele’ko mu bitatyi bishileshile kadi bātambile ku bantu ba būmi bwa miswelo palapala. Bamo bādi babidimye, babiluwe, ne bakumbi. Bakwabo nabo bādi bapolofeto, batyibi, ne balopwe. Luka mulembi wa Evanjile wādi muñanga. Ino nansha balembi byobādi na būmi bwishileshile, Bible i mukwatañane pamo tamba ku ngalwilo ne ku mfulo. *

⁷ Mukanda umbajinji mu Bible witulombola mwāshilwidile makambakano a muzo wa muntu. Mukanda wa mfulo ulombola amba ntanda yonso isa kwikala paladisa, nansha budimi. Myanda yonso idi mu Bible i mānga ya bintu bilongekele mu myaka tununu na tununu, kadi yonso itukwasha mu muswelo kampanda twimvwanije mpango ya Leza ne moyendela ifikidila. Kukwatañana kukwatañene Bible i kutulumukwa, ino na bubine mo mufwaninwe kwikadila dibuku ditambile kudi Leza.

8. Leta bimfwa bilombola amba Bible i wa bine mu myanda ya sianse.

⁸ Bible i wa bine ne mu myanda ya sianse mine. Mudi’nka ne myanda ya bintu byādi kebyasokwelwe mu mine myaka’ya. Kimfwa, mukanda wa bene Levi wādi na bijila byādi bilomba bene Isalela kutūla muntu wa luba kufula ne kwikala na bukundwe, ino mizo ibajokolokele papo kuyuka bino bintu mpika. Mu myaka yādi bantu na milangwe mifwe pa bupunga bwa ntanda, aye Bible wādi unena’mba i mijokoloke, nansha’mba idi bwa kifunda. (Isaya 40:22) Bible wānene bya bine amba ntanda i ‘mikobeke patuputupu.’ (Yoba 26:7) Shako, Bible ke dibukupo dya sianse. Ino unenanga bya bine  ponso patenga myanda ya sianse. Mwene momufwaninwe kwikadila dibuku ditambile kudi Leza?

9. (a) Bible wilombolanga namani amba udi na mānga ya bine ne ikulupilwa? (b) Kubulwa budimbidimbi kwa balembi ba Bible kukulombola bika pa mwanda utala Bible?

⁹ Kadi Bible i wa bine ne ukulupilwa mu kusekununa myanda ya kala. Nsekununi yandi i mipotoloke. Keitelangapo enka majina a bantu, ino i ne a bankambo babo bene. * Kadi balembi ba Bible i beshile na balembi ba mānga ya ntanda bapelanga kusekununa divule kushindwa kwa mizo yabo, ino balembi ba Bible abo kebādipo na budimbidimbi, bādi basekununa’nka ne bilubo byabo ne bya muzo wabo bine. Kimfwa, Mosesa, mulembi wa mukanda wa mu Bible wa Umbadilo, usapula aye mwine kilubo kikatampe kyaālongele kupwa bāmudingila bisansa mutyima. (Umbadilo 20:2-12) Kuno kubulwa budimbidimbi kekuvudilepo kutanwa mu nsekununi ya mānga mikwabo, ino kutanwa mu Bible mwanda i dibuku ditambile kudi Leza.

10. Mwanda waka ke kya kutulumukapo shi Bible i dibuku dya kamweno?

¹⁰ Bible byalembelwe ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza, i wa “kamweno pa kufundija, pa kudingila, [ne] pa kolola.” (2 Temote 3:16) Bine, Bible i dibuku dya kamweno. Wilombola amba i muyuke ne pa mfulo kipangila kya bantu. Bine, kino ke kya kutulumukapo, mwanda Mushiludi wandi, Yehova Leza, ye Umpangi! Uyukile biyampe milangwe ne mifwatakanyo yetu kupita ne batwe bene. Kadi Yehova uyukile i bika bitusakilwa pa kwikala ba nsangaji. Ujingulwile ne mashinda otufwaninwe kwepuka.

11, 12. (a) I myanda’ka yēsambīle’po Yesu mu Busapudi bwandi bwa ku Lūlu? (b) Le i myanda’ka mikwabo ya mvubu mu būmi īsambilwe’po mu Bible, ne mwanda waka madingi andi i a kamweno nyeke?

¹¹ Tala bidi mwisambo wa Yesu witwa bu Busapudi bwa ku  Lūlu, usonekelwe mu Mateo shapita 5 kufika ku 7. Mu buno bufundiji bwa bwino, Yesu wānenene myanda mivule, kimfwa ya mwa kusokwela nsangaji ya bine, mwa kupwijija lupotopoto, mwa kulombelela, ne mwa kwikadila na mumweno muyampe wa bintu bya ku ngitu. Ne dyalelo binenwa bya Yesu bikidi na lupusa ne kamweno mu būmi, monka mobyādi bikadile paānene’byo’pa.

¹² Misoñanya imo ya mu Bible īsambilanga pa būmi bwa kisaka, pa bibidiji mu kaji, ne pa mwa kupwanina na bantu.  Ino misoñanya ya mu Bible italanga bantu bonsololo, ne madingi andi i a kamweno nyeke. Tunangu tudi mu Bible i tunenwe mu kīpi mu bino binenwa bya Leza kupityila kudi mupolofeto Isaya, amba: ‘Ami ne Yehova, Leza obe, Mwine ukufundija amba umwene’mo.’—Isaya 48:17.

13. I myanda’ka palapala Yehova yaānene mupolofeto Isaya kusoneka ku bukomo bwa mushipiditu pangala pa Babiloni?

¹³ Mu Bible mudi bupolofeto kebubadika, kadi buvule bwine ke bupwe kala kufikidila. Tala kimfwa kimo. Yehova wālaile kupityila kudi mupolofeto Isaya, wādi’ko mu myaka katwa ka mwānda, Yesu kaile, amba kibundi kya Babiloni kikonakanibwa fututu. (Isaya 13:19; 14:22, 23) Wātela ne myanda palapala ya muswelo wādi wa kukwatwa kino kibundi. Balwana bādi bidi ba kūmija munonga wa Babiloni ne kukwata kibundi pambulwa ne kulwa kwine. Kekupwilepo. Bupolofeto bwa Isaya bwātelele’nka ne dijina dya mulopwe ukanekenya Babiloni—ke Shilusa kadi.—Tanga Isaya 44:27–45:2.

14, 15. I myanda’ka imoimo ya bupolofeto bwa Isaya butala pa Babiloni yāfikidile?

¹⁴ Kintu kya myaka 200 pa kupita’po—mu bufuku bwa mafuku 5 ne 6 Kweji 10, 539 Yesu kaile—kibumbo kya bashidika kyātūla kitūlo kubwipi na Babiloni. Le kalāla wakyo wādi ani? I Shilusa, mulopwe mwine Peleshia. Dishinda dya kufikidila kwa bupolofeto butulumukwa dyāshilula kwiseba. Ino le kibumbo kya Shilusa kyādi kya kukwata Babiloni pambulwa bulwi na mokyālailwe?

¹⁵ Bwine bufuku’bwa bene Babiloni bādi badya masobo, bekulupile mumbu mikatakata ya kibundi. Papo Shilusa na bunwa, wākupwila pafula mema a munonga wādi upita mu kibundi. Na pano kala mema āonga, bantu bandi bāabuka mu kyalo kya munonga ne kufwena ku mumbu ya kibundi. Le penepo bibumbo bya Shilusa byādi bya kupita namani lubumbu’lwa? Na bitulumukwa, bwine bufuku’bwa binjilo bya bibelo bya kibundi byāshilwe pululu!

16. (a) Isaya wālaile namani mukashadila Babiloni? (b) Bupolofeto bwa Isaya butala pa masala a Babiloni i bufikidile namani?

 ¹⁶ Kadi kyālailwe pa mwanda utala Babiloni amba: ‘Kemukashikatwapo nansha dimo, nansha muntu kwikala’mo mu nkongo ne nkongo; mwine Alabia nandi kakapopa’mopo dipema dyandi, mhm; nansha bakumbi kulādika’mo ñombe yabo.’ (Isaya 13:20) Buno bupolofeto kebwālailepo’nka kupona kwa kibundi kete. Bwālombwele kadi amba Babiloni ukashala masala lonso. Ukokeja kwimwena bukamoni bwa kufikidila kwa bino binenwa. Kifuko kyambulwa bantu kyādi’po Babiloni wa kala—kidi ku kintu kya makilometele 80 kunshi kwa Baghdad, mu Irake—i bukamoni bulombola amba byānene Yehova kupityila kudi Isaya i bifikidile. Amba: “Nkakombapo ne lweyo lwa bonakani.”—Isaya 14:22, 23. *

17. Le kufikidila kwa bupolofeto bwa Bible kukomejanga lwitabijo namani?

¹⁷ Kujingulula amba nanshi Bible i dibuku dya bupolofeto bukulupilwa kukomejanga lwitabijo, mwene i amo?  Bine i amo, mwanda shi Yehova Leza wāfikidije milao yandi pa kala, nanshi tudi na bubinga bwa kukulupidila amba ne mulao wandi wa kuleta paladisa pano pa ntanda nao ukafikidila. (Tanga Umbadilo 23:19.) Bine, tudi na “lukulupilo lwa būmi bwa nyeke bwālaile Leza tamba kala, aye kabwanyapo kubepa.”—Tetusa 1:2. *

18. Le i binenwa’ka binane byānene Polo mutumibwa mwine Kidishitu pangala pa “kinenwa kya Leza”?

¹⁸ Byotwabandaula mu uno shapita bibetulombola patōka amba Bible i dibuku dishile na onso. Inoko mvubu yandi keimaninepo enka pa kwandi kukwatañana, bubine mu myanda ya sianse ne ya mānga, pa tunangu twa kamweno tudi’mo ne pa bupolofeto bwandi bukulupilwa.  Polo mutumibwa mwine Kidishitu wāsonekele amba: “Kinenwa kya Leza i kyūmi kadi kidi na bukomo, kidi na bui kutabuka kipete kya bui kubidi kadi kisabanga enka ne byokyabanya muya ne mushipiditu, nungilo ya mikupa ne māni a mu mikupa, kadi kibwanya kujingulula milangwe ne mifwatakanyo ya mutyima.”—Bahebelu 4:12.

19, 20. (a) I muswelo’ka ukokeja Bible kukukwasha wibandaule? (b) Ukokeja kufwija’ko Leza namani pangala pa Bible, kyabuntu kyandi kishile na byonso?

¹⁹ Kutanga “kinenwa” kya Leza, musapu wandi udi mu Bible kukokeja kushinta būmi bwetu. Kwitukwasha twibandaule mu muswelo oketwebandawile kashā. Tukokeja kunena amba tuswele Leza, ino muswelo otwitaba ku bifundija Bible, Kinenwa kyandi kya ku bukomo bwa mushipiditu, o ulombola milangwe yetu minemine, ne kukanina kwetu kwa mutyima kwine.

²⁰ Bine Bible i dibuku ditambile kudi Leza. I dibuku difwaninwe kutanga, kwifunda ne kuswa. Nobe fwija’ko Leza pangala pa kino kyabuntu na kwela’mo nyeke diso. Shi ulonge namino, ukajingulula biyampe shē mpango ya Leza itala pa bantu. Eyo, ino mpango ne muswelo oikafikidila byo bintu bikesambilwa’po mu shapita ulonda’ko.