Guruka oze aha biriho

Guruka oze aha birimu

Baibuli—N’Ekitabo Ekirikuruga Ahari Ruhanga

Baibuli—N’Ekitabo Ekirikuruga Ahari Ruhanga

Eshuura ya Kabiri

Baibuli—N’Ekitabo Ekirikuruga Ahari Ruhanga

Ni mu miringo ki ei Baibuli eri ey’omutaano aha bitabo ebindi byona?

Baibuli neebaasa kukuhwera eta okushoborora oburemeezi bwawe?

Ahabw’enki orikubaasa kwesiga oburangi obuhandiikirwe omuri Baibuli?

1, 2. Ni mu miringo ki ei Baibuli eri ekiconco ky’omutaano kuruga ahari Ruhanga?

NOOBAASA kwijuka obunaku obu waatunga ekiconco kirungi munonga kuruga aha mukundwa? Nikibaasa kuba kitarakureetaire kumukunda kwonka, beitu kyakureetaire n’amashemererwa maingi. N’eky’amazima ngu ekiconco kiine eki kirikuba nikikumanyisa aha waakikuheereza—ngu naatwara omukago gwanyu kuba ogw’omuhendo. Hatariho kubangaanisa, okeebaza munywani waawe ahabw’okukuteekateekaho akakuha ekiconco.

2 Baibuli n’ekiconco kuruga ahari Ruhanga, ekiconco eki tushemereire kusiima munonga. Ekitabo eki eky’omutaano nikitumanyisa ebintu ebi tutaakubaasize kumanya nakakye kurabira omu mihanda endiijo. Nk’eky’okureeberaho, neetugambira ebirikukwata aha kuhangwa kw’ebirikwaka eby’ahaiguru omu iguru, okw’ensi, hamwe n’okw’omushaija n’omukazi abaabandize. Baibuli erimu emisingye erikwesigwa erikutuhwera kushobororamu oburemeezi bw’omu magara n’ebiri kutureetera kwemereza omutima. Neeshoborora aha ku Ruhanga araije kuhikiiriza ekigyendererwa kye kandi akareetaho emituurire mirungi omu nsi. Baibuli ka n’ekiconco ekirikushemeza!

3. Yehova okutuha Baibuli nikitumanyisa ki ahariwe, kandi ahabw’enki eki nikishemeza?

3 Baibuli kandi n’ekiconco ekirikureeta okushemererwa okurikukirayo ahabw’okuba eine eki erikutumanyisa ahari Yehova Ruhanga, Owaagituhaire. Okutuha ekitabo ekyo n’obuhame ngu naayenda ngu tumumanye gye. Baibuli buzima neebaasa kukuhwera okwirira haihi Yehova.

4. N’enki ekirikukutangaaza aha bikwatiraine n’okujanjaara kwa Baibuli?

4 Ku oraabe oine Baibuli, manya ngu tiiwe wenka ogiine. Baibuli yoona nari omu bicweka eteirwe omu ndimi ezirikurenga aha 2,300 kandi einwe abantu abarikurenga ebicweka 90 ahari igana eby’abantu ab’omu nsi yoona. Okutwarira hamwe, Baibuli ezirikurenga aha kahumbi niziheebwa abantu buri sabiiti! Obuhumbi n’obuhumbi bwa Zaabaibuli omu bicweka byayo nari yoona zaaherize kuteerwa. Buzima kwo, tihariho kindi kitabo ekiri nka Baibuli.

5. Ni mu muringo ki ogu Baibuli ‘ehandiikisiibwe omwoyo wa Ruhanga’?

5 Okwongyera ahari ekyo, Baibuli ‘ehandiikisiibwe omwoyo wa Ruhanga.’ (2 Timoseo 3:16) Mu muringo ki? Baibuli yo yonka neegarukamu eti: “Abantu bakaba bagamba ebyaruga ahari Ruhanga, nibakoresibwa [o]mwoyo [o]rikwera.” (2 Petero 1:21) Twara eky’okureeberaho: Omukuru w’eishomero naabaasa kuragiira karaani we kuhandiika ebaruha. Ebaruha egyo neeba erimu ebiteekateeko n’ebiragiro bya Mukuru w’eishomero. N’ahabw’ekyo, neeba eri eye buzima, beitu etari ya karaani. Omu muringo nigwo gumwe, Baibuli erimu obutumwa kuruga ahari Ruhanga, beitu butari kuruga aha bantu abaagihandiikire. N’ahabw’ekyo, Baibuli yoona buzima ‘n’ekigambo kya Ruhanga.’—1 Abatesalonika 2:13.

EHIKIRE KANDI YOONA NEIKIRIZANA

6, 7. Ahabw’enki okwikirizana kw’ebihandiikirwe omuri Baibuli nikukuru munonga?

6 Baibuli ekahandiikirwa omu myaka erikurenga omuri 1,600. Abaagihandiikire bakabaho omu bwire butarikushushana kandi bakaba bari ab’emituurire etarikushushana. Abamwe bakaba bari abahingi, abashohi, kandi abandi bari abariisa. Abamwe bakaba bari abarangi, abaramuzi, n’abagabe. Luka, omuhandiiki w’Engiri akaba ari omushaho. N’obu abahandiiki baabaire bari ab’omutaano, Baibuli yoona neikirizana okuruga aha kutandika okuhika aha kitabo ekirikuhererukayo. *

7 Ekitabo kya Baibuli eky’okubanza nikitugambira oku oburemeezi bw’omuntu bwatandikire. Ekitabo ekirikuhererukayo kyo nikyoreka ngu ensi yoona neija kuhinduka ekibanja kya Ruhanga nari shi omusiri murungi munonga. Ebiri omuri Baibuli byona nibikwata aha nkumi n’enkumi z’emyaka ey’ebyabaireho kandi omu muringo gumwe bituhwera omu kwetegyereza ekigyendererwa kya Ruhanga hamwe n’oku kiraije kuhikiirizibwa. Okwikirizana kw’eby’omu Baibuli nikutangaaza, haza ekyo nikyo twakuteekateekire aha kitabo ekirikuruga ahari Ruhanga.

8. Heereza eby’okureeberaho ebirikworeka ngu omu bya sayansi, Baibuli buzima ehikire.

8 Omu bya sayansi, Baibuli ehikire. Erimu n’amakuru aha byabaire bitakamanyirwe omu bwire bw’okuhandikwa kwayo. Nk’eky’okureeberaho, ekitabo ky’Abaleevi kirimu ebiragiro ahari Israeli eya ira ebyabaire nibikwata aha kutaanisa ebirwaire aha bindi kandi kigamba n’aha bwecumi ebi amahanga agaabaire gabeehinguririize gaabaire gataine ki garikubimanyaho. Omu bunaku obu haabaire hariho ebiteekateeko bitahikire aha mishushire y’ensi, Baibuli yo ekagigambaho kuba eri nk’embumburi nari shi enkurungu. (Isaaya 40:22) Ehikire, Baibuli ekagira ngu ensi ‘ehanikirwe ahari busha.’ (Yobu 26:7) N’eky’amazima, Baibuli ti kitabo ky’ebya sayansi. Kwonka ku erikugamba aha bya sayansi, neeba ehikire buzima. Ekyo tikyo twakuteekateekire aha kitabo ekirikuruga ahari Ruhanga?

9. (a) Ni mu miringo ki ei Baibuli erikweyoreka ku ehikire kandi ku neeyesigwa omu kutondoora aha byabaireho? (b) Obwesigwa bw’abaahandiikire Baibuli nibukumanyisa ki ahariyo?

9 Baibuli kandi omu kutondoora aha byabaireho ehikire kandi neeyesigwa. Ebi erikushobororaho n’ebyo buzima ebyabaire biriho. Terikugamba aha maziina g’abantu kwonka, beitu neeshoborora n’aha bukomooko bwabo. * Obutashushana n’ab’ebyafaayo ab’amahanga, obutoosha abatarikworeka obweremwa bw’abantu baabo, abaahandiikire Baibuli bo bakaba bari abeesigwa hoona n’omu kuhandiika ebi bo bonka baaremirwe kukora kandi hamwe n’ebyo eby’eihanga ryabo. Nk’eky’okureeberaho, omu kitabo kya Baibuli ekya Okubara, Musa omuhandiiki waakyo naikiriza enshobe ze ez’amaani ezaatumire yaahanwa. (Okubara 20:2-12) Obwesigwa nk’obwo tiburikukira kushangwa omu byafaayo ebindi ebihandiikirwe, kureka nibushangwa omuri Baibuli ahabw’okuba yo n’ekitabo kya Ruhanga.

EKITABO KY’OBWENGYE OBURIKUKORA

10. Ahabw’enki okugira ngu Baibuli n’ekitabo ky’obwengye oburikukora buzima kitarikutangaaza?

10 Ahabw’okugira ngu Baibuli ekahandiikisibwa omwoyo wa Ruhanga, eine “omugasho gw’okwegyesa omuntu, n’okumuhana n’okumuhabura.” (2 Timoseo 3:16) Buzima, Baibuli n’ekitabo ekirimu obwengye. Nikyoreka okwetegyereza okw’ekika ky’ahaiguru aha bantu. Baibuli eri etyo ahakuba Yehova Ruhanga Owaagihandiikiise n’Omuhangi! Naamanya gye ebiteekateeko byaitu okukira n’oku itwe turikwemanya. Okwongyera ahari ekyo, Yehova naamanya ebi turikwetenga okubaasa kushemererwa. Kandi naamanya emihanda n’ebikorwa ebi tushemereire kwetantara.

11, 12. (a) Ni bintu ki ebi Yesu yaahanwireho omu Kubuurira kwe okw’aha Rushozi? (b) Ni nshonga ki ezindi ez’obwengye ezirikugambwaho omu Baibuli, kandi ahabw’enki obuhabuzi bwayo burikukwata aha busingye bwona?

11 Teekateeka aha kugamba kwa Yesu okurikwetwa Okubuurira okw’aha Rushozi, okuhandiikirwe omuri Matayo eshuura ya 5 okuhika aha ya 7. Omu kwegyesa oku okw’omutaano, Yesu akagamba aha bintu by’emiringo mingi, otwariiremu n’omuringo ogu turikubaasa kushobororamu obuteetegyerezana, oku tushemereire kushaba, n’okuteemarira omu kusherura eby’eitungo. Ebigambo bya Yesu ebi bikiine amaani kandi nibikora nka buri obu yaabigamba.

12 Emisingye emwe ey’omu Baibuli neekwata aha magara g’eka, emikorere, n’aha kutwarizana n’abandi. Emisingye ya Baibuli neekwata aha bantu boona, kandi obuhabuzi bwayo obutoosha nibugasha. Obwengye oburikushangwa omuri Baibuli, omu bigambo bya Ruhanga kurabira omu murangi Isaaya nibugambwaho buti omu bigufu: “Niinye MUKAMA Ruhanga waawe orikukukwegyesa eby’okukugasira.”—Isaaya 48:17.

EKITABO KY’OBURANGI

13. Ni burangi ki oburikukwata ahari Babulooni obu Yehova yaahwereire Isaaya omurangi we kuhandiika omu bwijwire?

13 Baibuli erimu oburangi bwingi, haza obwingi aharibwo bwaherize kuhikiirizibwa. Teekateeka aha ky’okureeberaho eki. Arikurabira omu murangi Isaaya, owaabaire ariho omu kyasha kya munaana B.C.E., Yehova akaragura ngu orurembo Babulooni rukaba nirwija kucwekyerezibwa. (Isaaya 13:19; 14:22, 23) Oburangi bukaheebwa omu bwijwire okworeka oku eki kyabaire nikiza kubaho. Amahe gakaba nigaija kwomya omugyera gwa Babulooni, gatyo gataahe omu rurembo hatabaireho kurwana. T’ekyo kyonka. Oburangi bwa Isaaya kandi bukagamba n’ahari—Kuuro, eiziina ry’ogwo owaabaire naaza kusingura Babulooni.—Isaaya 44:27–45:2.

14, 15. Ebyagambirwe ahari Babulooni omu bwijwire omu burangi bwa Isaaya bikahikiirizibwa bita?

14 Bwanyima y’emyaka nka 200—omu kiro ky’ebiro 5 burikusheesha biri ebiro 6 omu mwaka gwa 539 B.C.E.—eihe erirwani rikasiisira haihi na Babulooni. N’oha owaabaire aryebembeire? N’omugabe wa Buperesi orikwetwa Kuuro. Omuhanda gukaba gwigwirwe ahabw’okuhikiirizibwa kw’oburangi bukuru. Kwonka shi amahe ga Kuuro gakaba nigaza kuzinda Babulooni hatabaireho kurwana, nk’oku kyarangirwe?

15 Omu kiro ekyo, Abababulooni bakaba baine obugyenyi kandi bakaba nibahurira baine oburinzi omunda y’engo mpango z’orurembo. Kunu obwo, Kuuro omu bwengye akaba arikuhindura omuhanda gw’amaizi g’omugyera ogwabaire niguraba omu rurembo. Omu kaanya kakye, amaizi gakaba magufu kyabaasisa abashaija be kwambuka, n’okwiririra engo z’orurembo. Kwonka shi amahe ga Kuuro gakaba nigaija kuraba gata aha ngo za Babulooni? Enshonga eyaakuba yaabaire eri yo yoona, omu kiro ekyo enyigi z’orurembo ahabw’obutafayo zikarekwa ziigwirwe!

16. (a) Ni bintu ki ebi Isaaya yaaragwireho ebyabaire nibiza kuhika ahari Babulooni? (b) Oburangi bwa Isaaya oburikukwata aha kucwekyerera kwa Babulooni bukahikiirizibwa buta?

16 Ebikwatiraine na Babulooni, kikaragurwa: “Terigaruka kutaahwamu, nari okutuurwamu obusingye bwona; Abaharabu tibariteerayo mahema gaabo, kandi n’abariisa tibarizaagizayo amagana gaabo.” (Isaaya 13:20) Oburangi obu tiburaragwire aha kucwekyerera kw’orurembo kwonka. Bukooreka ngu Babulooni ekaba neija kurekwaho ebiro byona. Noobaasa kureeba obuhame bw’okuhikiirira kw’ebigambo ebi. Omwanya gutarikutuurwamu ogwa Babulooni eya ira—mailo nka 30 omu mashuuma ga Baghdad, omuri Iraq—n’obuhame ngu ebi Yehova yaagambire kurabira omuri Isaaya bikahikiirira: “Ndyagyeyerera n’ekyeyerezo ekirikuhwerekyereza.”—Isaaya 14:22, 23. *

17. Okuhikiirizibwa kw’oburangi bw’omu Baibuli nikuhamya kuta okwikiriza kwaitu?

17 Okureeba oku Baibuli eri ekitabo ky’oburangi oburikwesigwa nikihamya okwikiriza, tikwo kiri? Buzima, obu Yehova Ruhanga yaahikiriize ebi yaaraganiise ira, tuhikire kugira obwesigye ngu naija kuhikiiriza eki yaaraganiise eky’okuhindura ensi ekibanja kye. (Okubara 23:19) Buzimazima, ‘twine amatsiko g’amagara agatahwaho agu Ruhanga otabaasa kubeiha yaaturaganiise iranaira.’—Tito 1:2. *

“EKIGAMBO KYA RUHANGA KIINE AMAGARA”

18. Ni bigambo ki ebikuru ebi Omukristaayo Paulo entumwa yaagambire aha ‘kigambo kya Ruhanga’?

18 Kurugiirira aha bi twareeba omu shuura egi, buzima nikireebeka kurungi ngu Baibuli n’ekitabo ky’omutaano. Kwonka kandi, omugasho gwayo nigukira aha kugira ngu ebitabo byayo byona nibiikirizana, ngu ehikire omu bya sayansi n’omu kutondoora ebyabaireho, omu bwengye bwayo n’omu burangi bwayo oburikwesigwa. Paulo entumwa akahandiika ati: “Ekigambo kya Ruhanga kiine amagara n’amaani, kiine obwogi bwingi okukira rurara yoona ey’amoogi abiri, nikicumita kihika ahu kitaanisiza amagara n’omwoyo, engingo n’omushokooro kandi kirahuka kucaaka ebi omuntu arikuteekateeka n’ebi amaririire omu mutima gwe kukora.”—Abaheburaayo 4:12.

19, 20. (a) Baibuli neekuhwera eta omu kweshwijuma? (b) Noobaasa kworeka ota okusiima kwawe ahabwa Baibuli, ekiconco kya Ruhanga eky’omutaano?

19 Okushoma “ekigambo” kya Ruhanga, nari obutumwa bwe, oburi omuri Baibuli nikubaasa kuhindura amagara gaitu. Nikubaasa kutuhwera okweshwijuma oku kitakabahoga. Nitubaasa kwegambaho ngu nitukunda Ruhanga, kwonka oku turikutwara ebi Ekigambo kye ekyahandiikisiibwe omwoyo we kirikwegyesa nikwija kworeka oku ebiteekateeko byaitu byenyine biri, n’ebyo ebi omuntu amaririire omu mutima gwe.

20 Baibuli buzima n’ekitabo kuruga ahari Ruhanga. N’ekitabo ekishemereire kushomwa, tukakyega kandi tukakikunda munonga. Yoreka okusiima kwawe ahabw’ekiconco eki ekirikuruga ahari Ruhanga orikweyongyera kwetegyereza ebikirimu. Ku oraagume noogishoma, noija kweyongyera kwetegyereza ekigyendererwa kya Ruhanga ahabw’abantu. Eki ekyo kigyendererwa kiri hamwe n’oku kiraije kuhikiirizibwa nibiza kushobororwaho omu shuura erikukurataho.

[Obugambo obw’Ahansi]

^ kacw. 6 N’obu abantu abamwe barikugira ngu ebicweka bya Baibuli ebimwe nibihakanisa ebindi, ebirikugambwa ebyo tibiine buhamizo. Reeba eshuura ya 7 ey’ekitabo The Bible—God’s Word or Man’s? ekyahandiikirwe Abajurizi ba Yehova.

^ kacw. 9 Nk’eky’okureeberaho, yetegyereze orunyiriri rw’obukomooko bwa Yesu nk’oku ruri omuri Luka 3:23-38.

^ kacw. 16 Okumanya ebirikukiraho eby’oburangi bw’omu Baibuli, reeba orupapura 27-9 ez’akatabo A Book for All People, akaahandiikirwe Abajurizi ba Yehova.

^ kacw. 17 Okucwekyerezibwa kwa Babulooni n’eky’okureeberaho kimwe eky’oburangi bw’omu Baibuli obwahikiriziibwe. Eby’okureeberaho ebindi birimu okucwekyerezibwa kwa Tuuro na Nineeve. (Ezekieli 26:1-5; Zefania 2:13-15) N’ekindi, oburangi bwa Danieli bukaragura aha kukuratana kw’obugabe obwabaire nibuza kutegyeka bwanyima ya Babulooni. Bukaba burimu obw’Abameedi n’Abaperesi hamwe na Bugriika. (Danieli 8:5-7, 20-22) Reeba Ebyongyeirweho, aha rupapura 199-201, ahabw’obundi burangi bwingi oburikukwata ahari Mesia obwahikiririziibwe omuri Yesu Kristo.

EBI BAIBULI ERIKWEGYESA

▪ Baibuli ekahandiikisibwa omwoyo wa Ruhanga, n’ahabw’ekyo ehikire kandi neeyesigwa.—2 Timoseo 3:16.

▪ Amakuru agarikushangwa omu Kigambo kya Ruhanga n’ag’omugasho omu magara ga buri izooba.—Isaaya 48:17.

▪ Ebi Ruhanga yaaraganiise ebiri omuri Baibuli buzima nibiija kuhikiirira.—Okubara 23:19.

[Ebibuuzo by’Obucweka]

[Ekishushani ekiri aha rupapura 19]

Baibuli eya “New World Translation of the Holy Scriptures” eriho omu ndimi nyingi

[Ekishushani ekiri aha rupapura 22]

Isaaya omuhandiiki wa Baibuli akaragura aha kugwa kwa Babulooni

[Ekishushani ekiri aha rupapura 24, 25]

Amatongo ga Babulooni