Genda ha biroho

Genda ha rukarra rw'ebirumu

SUURA IBIRI

Baibuli—Ekitabu Ekyarugire Hali Ruhanga

Baibuli—Ekitabu Ekyarugire Hali Ruhanga
  • Baibuli eyahukana eta hali ebitabu ebindi?

  • Baibuli esobora eta kukukonyera kugumira ebizibu?

  • Habwaki wakwesigire obunnabi bwa Baibuli?

1, 2. Mu miringo ki Baibuli ogweri kisembo eky’omuhendo?

NOIJUKA ekiro watungire ekisembo ekirungi kuruga hali enganjani yawe? Ekiro ekyo kikutekwa kuba kyabaire ky’okusemererwa kwingi. Ky’amananu, ekisembo kyoleka ngu akikuhaire obuganjaine bwanyu nabutwara nk’ekyomuhendo. Hataroho kugurukyagurukya, oyoleka okusemere’rwa ekisembo ekirugire ha mutima gw’enganjani yawe.

2 Baibuli, kisembo kuruga hali Ruhanga, ekikutekwa kutuletera kumusiima. Ekitabu kinu eky’embaganiza kyoleka ebintu ebitutakusoboire kuzoora habwaitu itwenka. Nk’ekyokurorraho, kitugambira ha kuhangwa kwenyunyuzi zoona ezijwire ha’iguru, ensi hamu n’omusaija n’omukazi ababandize. Baibuli erumu emisingi ekusobora kutukonyera kugumira ebizibu n’ebyo ebikutuhaihaza. Esobo’ra omulingo Ruhanga arahikiriza ebigendererwa bye n’okuletaho entekaniza ennungi omu nsi. Baibuli ka kisembo ky’omuhendo mwingi!

3. Yahwe kutuhereza Baibuli kitukonyera kumanya ki, kandi habwaki kinu kikusemeza?

3 Baibuli kandi kisembo ekikusemeza habwokuba eina eky’eyoleka hali Omugabi wayo, Yahwe Ruhanga. Habw’okutuha ekitabu ekirungi kiti, buli bukaiso obukwoleka ngu nagonza tumumanye kurungi. Mazima kwo, Baibuli nesobora kukukonyera kui’ra haihi na Yahwe.

4. Kiki ekikuhuniriza ha Baibuli?

4 Bworaba oina Baibuli, toli wenka. Gonze ehikirire, rundi kicweka kyayo Baibuli eteirwe omu ndimi ezikuhingura omu 2,300, nikimanyisa ngu abantu abakuhikya obucweka 90 ha buli kikumi bakusobora kugitunga kwehinguliriza ensi yoona. Kutwarra hamu, Baibuli ezikukira omu kakaikuru kamu nizo zigabwa buli sabiiti kwehinguliriza ensi yoona! Obukaikuru n’obukaikuru bwa Baibuli ziteirwe omu bicweka rundi zihikirire. Omu mananu busaho kitabu kindi kyoona nka Baibuli.

Baibuli ya “New World Translation of the Holy Scriptures” eri omu ndimi nyingi

5. Baibuli ‘ekaterekerezebwa eta Ruhanga’?

5 Kwongerezaho, Baibuli ‘ekaterekerezebwa Ruhanga.’ (2 Timoseo 3:​16) Mu mulingo ki? Baibuli yo yonka egarukamu: “Abantu bagambaga ebyarugire hali Ruhanga baterekerezibwe omwoyo ogurukwera.” (2 Petero 1:​21) Eky’okurorraho: Omusubuzi nasobora kukozesa omuhandiiki we kumuhandiikira ebbaruha. Ebbaruha egyo ebamu ebitekerezo n’ebiragiro eby’omusubuzi. Nahabwekyo, eba bbaruha ye, teri y’omuhandiiki we. Mu mulingo nugwo gumu, Baibuli erumu obukwenda kuruga hali Ruhanga, hatali obw’abantu abagihandiikire. Kityo nu, Baibuli yoona, eri ‘kigambo kya Ruhanga.’​—1 Abasesalonika 2:⁠13.

EKWATAGANA KANDI EHIKIIRE KIMU

6, 7. Habwaki okwikiraniza kw’ebyo ebiri omu Baibuli nikuhuniriza?

6 Baibuli ekamara emyaka erukukira 1,600 n’ehandiikwa. Abagihandiikire bakabaho omu busumi bukwahukana kandi n’emirimu yabu ekaba n’eyahukana. Abamu bakaba banabbi, bacwi b’emisango n’abakama. Abandi baali balimi, basohi n’abaliisa. Omuhandiiki w’Enjiri, Luka, akaba mutambi. Abahandiikire Baibuli nobu baraba barugire omu miringo ekwahukana, ekwikiraniza kurungi kuruga ha ntandikwa yayo kuhika ha mpero yayo. *

7 Ekitabu kya Baibuli ekikubanza kitugambira ebizibu by’abantu nkoku byatandikire. Ekikusembayo kitwoleka ngu ensi yoona nija kufoka rugonjo orurungi. Byoona ebiri omu Baibuli bibaza ha byafayo by’emyaka nkumi n’enkumi nibyoleka ebigendererwa bya Ruhanga. Obumu bwa Baibuli bukuhuniriza, baitu ekyo nikyo twakunihire hali ekitabu ekirugire hali Ruhanga.

8. Hereza eby’okurorraho kwoleka ngu Baibuli ehikire na habikwatiraine na sayansi.

8 Ha bikwataine na sayansi, Baibuli ehikiire kimu. Ekoleka ebintu kara abanyasayansi batakabimanyire. Eky’okurorraho, ekitabu Ekyabalevi kirumu ebiragiro by’Abaisareri abaira ha karantini n’obwecumi kyonka amahanga agehingulirizeho gakaba gatamanyire ha bintu nk’ebyo. Akasumi hali abantu baberire n’entekereza esobere ha mulingo ensi ya hangirwe, yo Baibuli ekaba ekyolekere ira ngu eyekulingirire. (Isaya 40:22) Baibuli ekoleka omu buhikire ngu “akahanika ensi nambere hataroho kintu.” (Yobu 26:7) Mananu Baibuli teri kitabu kya sayansi. Kyonka eby’ebaza ha bya sayansi biba bihikire. Kinu tinikyo twina kunihira omu kitabu ekirugire hali Ruhanga?

9. (a) Baibuli eyeyoleka eta kuba ehikire kandi neyesigwa obwebaza ha byafayo? (b) Obwesigwa bwa bagihandiikire bukwoleka ki?

9 Baibuli ehikire kandi ekwesigwa na habikwatiraine n’ebyafayo. Tebaza bubaza ha mabara g’abantu kyonka baitu etwa’ramu n’obuzale bw’abu. * Butasisana ebitabu bya b’anyabyafayo byabulikiro ebitakira kubaza ha kusingurwa kw’abantu baabu, abahandiiki ba Baibuli bakoleka obwesigwa, obu bahandiikire na ha nsobi zabu zonyini n’ezihanga lyabu. Nk’eky’okuroraho, omu kitabu kya Baibuli eky’Okubara, omuhandiiki Musa akoleka ensobi ze ezamuletire okufubirwa kw’amaani. (Okubara 20:​2-​12) Obwesigwa nk’obwo tibuzokazoka omu bitabu by’ebyafayo ebindi. Kyonka, nibusangwa omu Baibuli habwokuba kiri kitabu kuruga hali Ruhanga.

EKITABU EKIRUMU AMAGEZI AGAKUGASIRA

10. Habwaki kitakuhuniriza Baibuli kuba kitabu ekikugasira?

10 Habwokuba Baibuli ekaterekerezebwa Ruhanga ‘negasa habw’okwegesa, n’okuhana, n’okusobo’ra.’ (2 Timoseo 3:​16) Baibuli kitabu ky’omugaso. Kyoleka kurungi emiringo yaitu. Ekyo tikikuhuniriza habwokuba Endugiirro yakyo, Yahwe Ruhanga, nuwe Muhangi! Nayetegereza kurungi entekereza yaitu n’enyehu’ra yaitu kukira oku twemanyire. Kwongerezaho, Yahwe amanyire ebitukwetaga nukwo twegonze. Amanyire n’emihanda ei tusemereire kwetantara.

11, 12. (a) Bintu ki Yesu yayegesezeho ha rusozi? (b) Bintu ki ebindi ebikugasira ebiri omu Baibuli, kandi habwaki okuhabura kwayo kuba kw’omugaso akasumi koona?

11 Cumitiriza ha kwegesa kwa Yesu okwa ha rusozi okusangwa omu Matayo kuruga ha suura 5 kuhika ha 7. Omu kwegesa kwe okurungi muno, Yesu akabaza ha bintu bingi otwaliremu n’omulingo gw’okutunga okusemererwa okuhikire, omulingo gw’okujangu’ramu obutetegerezangana, omulingo ogw’okusaba kandi n’omulingo ogw’okutunga entekereza ennungi hali abantu abandi n’omulingo oguhikire ogwo kutwaramu eby’itungo. Ebigambo bya Yesu by’amaani kandi bikwesigwa hati nokukira omu busumi obu yabibaliizemu.

12 Emu ha misingi ya Baibuli ekonyera omu maka, engeso za ha mirimo, n’enkoragana n’abandi. Emisingi ya Baibuli ekwata hali abantu boona kandi okuhabura kwayo kuba kw’omugaso akasumi koona. Amagezi agasangwa omu Baibuli, Ruhanga akagabazaho ati naraba omu nabbi Isaya: “Ninyowe Mukama Ruhanga wawe, arukukwegesa okugasa.”​—Isaya 48:17.

EKITABU KY’OBUNABBI

Omuhandiki wa Baibuli Isaya akaranga okugwa kwa Baburoni

13. Bintu ki ebikwatiraine n’okuhwerekereza kwa Baburoni Yahwe ebi yarangire kuraba omu nabbi Isaya?

13 Baibuli erumu obunabbi bwingi muno, kandi oburukukira hali bwo bumazire kuhikirizibwa. Cumitiriza hali eky’okurorraho. Kuraba omuli nabbi Isaya, ayabaireho omu kyasa ky’omunana omu kubara okwaira B.C.E., Yahwe akaranga ngu orubuga rwa Baburoni ruli hwerekerezebwa. (Isaya 13:19; 14:​22, 23) Bingi bikagambwa nkoku kikaba nikigenda kubaho. Amahe g’abaramagi g’akwomeze omugera gwa Baburoni nukwo bakumbe kutaha omu rubuga hatabaireho kurwana kwoona. Obunabbi bwa Isaya bukaranga n’omukama ayakuhwerekerize Baburoni​—akaba nayetwa Kuro.​—Isaya 44:⁠27–​45:2.

14, 15. Isaya ebi yarangire hali Baburoni bikahikirizibwa bita?

14 Harabireho emyaka 200​—omwitumbi ly’ekiro ekyakeiseze Okitobba 6, 539 B.C.E.​—amahe gakatera orukande haihi na Baburoni. Oha ayabaire omudumizi wago? Omukama wa Buperusi akwetwa Kuro. Akasumi kakaba kahikire kuhikiriza obunabbi obw’amahano. Baitu ihe lya Kuro lyakuramagiire Baburoni hatabaireho bulemu bwoona nkoku kyarangiirwe?

15 Aba Baburoni baali batekanize obugenyi omwitumbi eryo kandi baali nibesiguza ebikomera by’ebisiika by’orubuga. Omu mulingo gw’amagezi Kuro akahugura amaizi g’omugera ogwarabaga omu rubuga. Aho naho, amaizi gakakehera kimu basobora kwambuka n’okusembe’ra ebisiika by’orubuga. Baitu, ihe lya Kuro lyakutahire lita omunda omu Baburoni orwali rwina ekisiika ky’amaani? Omwitumbi lye kiro ekyo, habw’obulyo obutali bumu, enyigi z’orubuga zikalekwa zikingwirwe!

16. (a) Isaya akaranga ki ha byakuhikire hali Baburoni? (b) Obunabbi bwa Isaya ha Baburoni kufoka matongo bukahikirizibwa buta?

16 Kikarangwa hali Baburoni kiti: “Terigaruka okutahwamu obundi, kunu tibaligiraramu okuhikya obusinge bwona: Nomwarabu talisimbayo ehema; nobubakuba abalisa tibalibyamyayo amagana gabu.” (Isaya 13:20) Obunabbi bunu butagarukire ha kuranga okuhwerekerezebwa kwa Baburoni kwoonka. Bukongerezaho ngu rwakufokere matongo ebiro n’ebiro. Nosobora kutunga obukaiso omu kuhikirizibwa kw’ebigambo binu. Amatongo ga Baburoni orwaira​—oruli nka mairo 50 omu masirimuka ga Baghdad, ekya Iraq​—buli bukaiso obukwoleka ngu Yahwe ebi yabalize kuraba omu Isaya bihikirizibwe: “Ndigisingo’ra nekisingolezo kyokuhwerekereza.”​—Isaya 14:⁠22, 23. *

Amatongo ga Baburonia

17. Habwaki obunabbi obwahikirizibwe nibugumya okwikiriza?

17 Baibuli nkoku eri kitabu ky’obunabbi obu kwesigwa, kikuga’ramu amaani, tinukwo? Hati, Yahwe Ruhanga bwaaraba yahikirize emirago ye eyabandize, tukuhika kugumya ngu naija kuhikiriza emirago ye ey’okufora ensi orugonjo orurungi. (Okubara 23:19) Mali, tunyina “Okunihira obwomezi obutahwaho, Ruhanga atarukusobora okubiha obuyaragire ebiro byobusinge bwona.”​—Tito 1:2. *

“EKIGAMBO KYA RUHANGA KYOMEZI”

18. Bigambo ki eby’amaani omukwenda Paulo ebi yabalize ha ‘kigambo kya Ruhanga’?

18 Kusigiki’ra hali ebiturozere omu suura enu, mali kikweyoleka kurungi ngu Baibuli kitabu ky’enyahukana. Tegarukira ha kuba nnungi burungi, kyonka ebirumu bikwikiraniza, bihikire omu byasayansi, ebyafaayo, amagezi, n’obunabbi obukwesigwa. Omukwenda Omukristayo Paulo akahandiika ati: “Baitu ekigambo kya Ruhanga kyomezi, Kyamani, kyobwogi bwingi okukira empirima yona eyobwogi bubiri, kandi nikiraba nikibaganizamu obwomezi nomwoyo, nengiga nomusoina, kandi nikirahuka okwetegereza ebitekerezo nokuhanura ebyomu mutima.”​—Abaheburaniya 4:​12.

19, 20. (a) Baibuli n’esobora eta kukukonyera kwekebera? (b) Nosobora ota kwoleka okusiima kwawe habw’ekisembo eky’embaganiza, Baibuli?

19 Kusoma “ekigambo” kya Ruhanga n’obutumwa bwe obuli omu Baibuli, nikisobora kuhindura ha bwomezi bwaitu. Nikisobora kutukonyera kwekebera tukemanya kukiraho. Nitusobora kwegamba ngu nitugonza Ruhanga, baitu omulingo tutwaramu Ekigambo kye Baibuli n’ebikyegesa, nigusobora kwihayo entekereza n’ebigendererwa by’omu mutima gwaitu byonyini.

20 Gali mananu Baibuli kiri kitabu ekyarugire hali Ruhanga. Ekitabu ekisemerire kusomwa, kwekebeija n’okugonza. Yoleka okusiima kwawe hali ekisembo kinu ekirukwera n’ogenda omu maiso kwetegereza ebikirimu. Buli bworakora otyo noija kweyongera kusiima muno ekigendererwa kya Ruhanga hali omuntu. Ekigendererwa kya Ruhanga n’omulingo kirahikirizibwamu nibiija kubazibwaho omu suura ekugarukaho.

^ kac. 6 Abamu nobu baraba bagamba ngu ebicweka bya Baibuli ebimu byehakaniza, ebigambo ebyo tibiina kugumya. Rora esuura 7 ey’ekitabu, The Bible​God’s Word or Man’s? Akyatiirwe Abakaiso ba Yahwe.

^ kac. 9 Ekyokurorraho, wetegereze okuhe’rana kw’obuzale bwa Yesu nkoku bwolekerwe omubuijuire omu Luka 3:​23-​38.

^ kac. 16 Kumanya ebikukiraho ha bunabbi bwa Baibuli, rora empapura 27-9 eza brocuwa A Book for All People, akatiirwe Abakaiso ba Yahwe.

^ kac. 17 Okunagwa kwa Baburoni kiri ky’okurorraho kimu kyonka eky’obunabbi bwa Baibuli obuhikiriziibwe. Eby’okurorraho ebindi nuho hali okuhwerekerezebwa kwa Turo na Nineve. (Ezekyeri 26:​1-5; Zefaniya 2:​13-​15) N’obunabbi bwa Danieri bukaranga ha kuheranizibwa kw’obukama obukuru obw’akukurasireho hanyuma ya Baburoni. Omu bunu nuho hali obw’Abamedi n’Abaperusi hamu n’obwa Buyonani. (Danieri 8:​5-7, 20-​22) Rora Ebyongirweho “Yesu Kristo—Masiya Ayaraganizibwe,” oyetegereze ebirukukwata ha bunabbi bwa Masiya oku bwahikirizibwe omu Yesu Kristo.