1, 2. Ne a auala e fai ei te Tusi Tapu mo fai se meaalofa gali mai te Atua?

E MATA, e masaua ne koe se taimi telā ne maua ei ne koe se meaalofa gali mai sou taugasoa pele? Kāti e se fai fua te mea tenā mo fai se taimi fakamalosi loto kae se taimi fakafiafia foki. A te ‵tonuga loa, e fakaasi mai i te meaalofa tenā se mea e uiga ki tou taugasoa—me e fakatāua ne ia te lua va fakataugasoa. Kāti ne fakaasi atu ne koe tou loto fiafia e uiga ki te meaalofa gali a tou taugasoa.

² A te Tusi Tapu se meaalofa mai te Atua, se mea telā e mafai o fia‵fia malosi tatou ki ei. E fakaasi mai ne te tusi fakaofoofogia tenei a mea kolā e se mafai lele eiloa o maua ne tatou i so se isi koga. E fakaasi mai i ei te faitega o te lagi mo fetu i ei, te lalolagi, penā foki loa mo te tagata mo te fafine muamua. E maua foki i te Tusi Tapu a akoakoga fakavae kolā e fakatuagagina kae e fesoasoani mai ke mafai ne tatou o kufaki i fakalavelave o te olaga nei. E fakamatala mai foki i ei a te auala ka fakataunu ei ne te Atua ana fuafuaga kae faka‵lei aka i ei a fakanofonofoga i te lalolagi. Mā‵faga la o meaalofa gali, ko te Tusi Tapu!

3. Se a te mea e fakaasi mai e uiga ki a Ieova i te tukumaiga o te Tusi Tapu, kae kaia e fakafiafia loto ei te mea tenei?

³ E fai foki te Tusi Tapu mo fai se meaalofa fakafiafia loto, me  e fakaasi mai i ei a mea e uiga ki te Tino telā ne tuku mai ne ia te tusi tenā, ko Ieova te Atua. Ona ko te mea ne tuku mai ne ia se vaegā tusi penā, e fakamaoni mai i ei me e manako a ia ke iloa faka‵lei ne tatou a ia. A te ‵tonuga loa, e fesoasoani mai te Tusi Tapu ke mafai ne tatou o fakamasani faka‵lei atu ki a Ieova.

4. Ne a mea fakaofoofogia e uiga ki te fakasalalauatuga o te Tusi Tapu?

⁴ E se ko koe fua tokotasi e isi sau Tusi Tapu. Ko oti ne ‵lomi te Tusi Tapu kātoa, io me ne vaega i ei, ki ‵gana e silia atu i te 2,300 kae ko avanoa nei te Tusi Tapu ki te 90 pasene o te aofaki kātoa o tino i te lalolagi. E pelā mo te masani, e sili atu i te takitasi miliona o Tusi Tapu e tufatufa atu i vaiaso takitasi! Ko oti ne ‵lomi aka te fia piliona o ‵kopi o te Tusi Tapu kātoa io me ko nisi vaega i ei. E seai lele eiloa se isi tusi e ‵pau mo te Tusi Tapu.

5. Ne “aumai” pefea “mai te Atua” te Tusi Tapu?

⁵ E se gata i ei, a te Tusi Tapu “ne aumai mai te Atua.” (Faitau te 2 Timoteo 3:16) Ne aumai pefea ne ia? E tali mai te Tusi Tapu, penei: “Ka ko te Agaga Tapu e fakatasi atu ki tino kolā e folafola atu ne latou a te talaiga telā ne aumai mai i te Atua.” (2 Petelu 1:21) Ke fai se fakatusaga: Kāti e fakaaogā ne se tagata faipisinisi tena failautusi ke tusi se tusi. E aofia i te tusi tenā a manatu mo  fakatonuga a te tagata faipisinisi. Tela la, a te tusi i a ia eiloa, kae e se i a te failautusi. E penā foki loa te Tusi Tapu, e aofia i ei te fekau a te Atua, kae e se i ā tāgata kolā ne tusi ne latou. Tela la, se mea tonu eiloa me i te Tusi Tapu kātoa ko ‘te muna a te Atua.’—1 Tesalonia 2:13.

6, 7. Kaia e tāua malosi ei te fetaui ‵lei o fakamatalaga katoa i te Tusi Tapu?

⁶ Ne tusi te Tusi Tapu i se vaitaimi o tausaga e silia atu i te 1,600. Ne ola a tino kolā ne tusi ne latou te Tusi Tapu i taimi kese‵kese, kae kese‵kese foki olotou tulaga i te olaga. Ne fai a nisi tino mo fai ne tino fai fatoaga, tino faiika, mo tausi mamoe. Ako nisi tino ne fai mo pelofeta, fāmasino, mo tupu. A te tino tusi evagelia ko Luka, se tokitā. Faitalia te kese‵kese o tulaga o tino kolā ne tusi ne latou te Tusi Tapu, e fetaui ‵lei a fakamatalaga i te tusi tenā mai i te kamataga ki tena fakaotiga. *

⁷ E fakaasi mai ne te tusi muamua o te Tusi Tapu a te auala ne kamata ei a fakalavelave o tino. E fakaasi mai i te ‵toe tusi i ei me ka toe fai te lalolagi kātoa mo fai se palataiso, io me se fatoaga. E aofia i vaega kese‵kese katoa o te Tusi Tapu a tala o mea ‵tupu i te fia afe o tausaga kae e fakaasi mai foki i ei a nisi auala e fakataunu ei te fuafuaga a te Atua. E fakaofoofogia ‵ki eiloa te fetaui ‵lei o fakamatalaga i te Tusi Tapu, kae tenā eiloa te mea e fakamoe‵moe tatou ki ei i se tusi mai te Atua.

8. Tuku mai ne fakaakoakoga kolā e fakaasi mai i ei te ‵tonu o te Tusi Tapu i mea fakasaienitisi.

⁸ E tonu ‵kisi foki eiloa te Tusi Tapu i mea fakasaienitisi. E isi ne fakamatalaga i ei kolā ne seki mafai lele eiloa o iloa ne tino i aso mua. E pelā mo te tusi ko Levitiko, ne aofia i ei a tulafono mō te kau Isalaelu i aso mua e uiga ki te tu ‵mā mo te ‵vae keatea o tino kolā e ‵poko i masaki ‵pisi kae e seai eiloa se mea e tasi e iloa ne atufenua i olotou tafa e uiga ki mea konā. I te taimi  koi lauiloa ei a manatu ‵se e uiga ki foliga o te lalolagi, ne fakaasi mai eiloa ne te Tusi Tapu me e foliga pukupuku te lalolagi. (Isaia 40:22, Tusi Paia, Samoa) E tonu ‵kisi eiloa te Tusi Tapu i te faimaiga me i te lalolagi e fakatautau i te vanimonimo.’ (Iopu 26:7) E tonu, a te Tusi Tapu e se se tusi akoga i mea fakasaienitisi. Kae kafai e patele ki mea fakasaienitisi, e ‵tonu ‵ki eiloa ana fakamatalaga. E a, e se tenei te vaegā tusi e fakamoe‵moe tatou ki ei ke maua mai te Atua?

9. (a) Ne a auala e fakaasi mai me e tonu ‵kisi eiloa a tala mua i te Tusi Tapu? (e) Se a te mea ko iloa ne koe e uiga ki te Tusi Tapu ona ko te fakamaoni o tino kolā ne tusi ne latou te tusi tenā?

⁹ E ‵tonu foki a tala mua i te Tusi Tapu. E maua a tala mautinoa i ei. E se aofia fua i ei a igoa o tino kae penā foki loa olotou gafa. * E ‵kese mai nisi tino tusitala mua, kolā e se taku sāle mai ne latou a takavalega o olotou fenua i taua, ne fakamaoni eiloa a tino tusitala o te Tusi Tapu, me ne fakamau foki ne latou ki lalo olotou vāivāiga mo takavalega o te lotou fenua. E pelā mo te tusi o Numela, ne taku ‵tonu mai ne tena tino tusitala ko Mose tena agasala telā ne polopoloki ‵mafa ei a ia. (Numela 20:2-12) E faigata eiloa o maua se vaegā fakamaoni penā i nisi tala a tino kae e fakamaoni eiloa te Tusi Tapu me se tusi mai te Atua.

10. Kaia e se ofo ei tatou me e aogā ‵ki eiloa te poto telā e maua i te Tusi Tapu?

¹⁰ Ona ko te mea ne aumai mai te Atua te Tusi Tapu, e “aogā [te tusi tenā] ki te akoakoga o te mea tonu, ki te polopoloki, ki te fakatonu o te mea ‵se.” (2 Timoteo 3:16) E tonu, e aogā ‵ki eiloa te Tusi Tapu. E fetaui tonu a tala i ei mo uiga masani o tino. E se tioa eiloa o fai penā me ne aumai te tusi tenā mai i a Ieova te Atua telā ne faite ne ia a mea katoa! E sili atu tena malamalama i ‵tou mafaufauga mo ‵tou lagonaga i lō te ‵tou malamalama i ei. E se gata i ei, e iloa ne Ieova a mea e ‵tau o fai ko te mea ke fia‵fia tatou. E iloa foki ne ia a amioga kolā e ‵tau o ‵kalo keatea tatou mai i ei.

11, 12. (a) Ne a mataupu ne faipati ki ei a Iesu i tena Lauga i luga i te Mauga? (e) Ne a nisi mataupu aogā e maua i te Tusi Tapu, kae kaia e aogā faeloa ei a pati fakatonutonu i ei?

 ¹¹ Ke na mafaufau ki te Lauga a Iesu i luga i te Mauga, telā e maua i te Mataio mataupu e 5 ki te 7. I te lauga takutakua tenei, ne faipati a Iesu e uiga ki mataupu kese‵kese e uke, e aofia i ei te mauaga o te fiafia tonu, te faka‵leiga o kinauga, te faiga o ‵talo, mo te kilokiloga ‵tau ki mea faka-te-foitino. E ‵pau eiloa te ‵mana mo te aogā o pati konā a Iesu i aso nei.

 ¹² E aofia i nisi akoakoga fakavae i te Tusi Tapu a te olaga faka-te-kāiga, galuega, mo fesokotakiga mo nisi tino. E fakasino atu a akoakoga fakavae i te Tusi Tapu ki tino katoa, kae e aogā faeloa a pati fakatonutonu i ei. Tenei eiloa te ‵kanotonu o te poto telā e maua i te Tusi Tapu i pati a te Atua e auala i te pelofeta ko Isaia: “Au ko [Ieova], te otou Atua, telā e manako o akoako koutou ke ‵lei koutou.”—Isaia 48:17.

13. Ne a fakamatalaga likiliki ne fai ne Ieova ke tusi ne te pelofeta ko Isaia e uiga ki Papelonia?

¹³ E uke ‵ki a valoaga i te Tusi Tapu, kae ko oti ne fakataunu te lasiga o valoaga i ei. Mafaufau ki se fakaakoakoga e tasi. E auala i te pelofeta ko Isaia, telā ne ola i te valu selau tausaga mai mua o Iesu, ne ‵valo mai ne Ieova me ka fakamaofa te fa‵kai o Papelonia. (Isaia 13:19; 14:22, 23) Ne tuku atu a fakamatalaga likiliki e uiga ki te auala ka fakatakavale ei te fa‵kai tenei. Ne ‵tau o faka‵masa pakupaku ne te kautau telā ka taua atu a te vaitafe o Papelonia kae māti atu ki loto i te fa‵kai e aunoa mo se taua. Kae e se tenā fua te mea ne ‵tau o tupu. Ne taku mai foki i te valoaga a Isaia a te igoa o te tupu telā ne ‵tau o fakatakavale ne ia a Papelonia—ko Kulesa.—Faitau te Isaia 44:27–45:2.

14, 15. Ne fakataunu pefea a nisi fakamatalaga i te valoaga a Isaia e uiga ki Papelonia?

¹⁴ I te 200 tausaga mai tua o te takuatuga o te valoaga tenā—i te afiafi-po o Oketopa po 5/6, i te 539 T.L.M.—ne ‵nofo pili atu ei se kautau ki Papelonia. Ko oi te lotou takitaki? Ko te tupu o Pelesia, ko Kulesa. I konā loa, ne fakataunu mai eiloa se valoaga fakaofoofogia. Kae e mata, ne fakatakavale eiloa ne te kautau a Kulesa a Papelonia e aunoa mo se taua, e pelā eiloa mo te mea ne ‵valo mai?

¹⁵ Ne fai ne te kau Papelonia te lotou ‵kaiga i te po tenā kae e tali‵tonu eiloa ou tāgata me e puipui faka‵lei latou ne ‵pui ‵lasi o te fa‵kai. I te taimi tenā, ne faka‵tafe lēmū keatea ei ne Kulesa a vai mai te vaitafe telā e ‵tafe atu i loto i te fa‵kai. E seki leva kae ne mafai o olo atu tena kautau ki te suā feitu o te vaitafe kae fakapili‵pili atu ei ki ‵pui o te fa‵kai. Kae ne mafai pefea o olo atu  te kautau a Kulesa ki loto i ‵pui o Papelonia? E aunoa mo se pogai, ne sōna ma‵tala fua a mataloa o te fa‵kai i te po tenā!

16. (a) Se a te mea ne ‵valo mai ne Isaia e uiga ki te mea e ‵tau o tupu ki Papelonia? (e) Ne fakataunu pefea te valoaga a Isaia e uiga ki te fakamaofaga tumau o Papelonia?

¹⁶ Ne ‵valo mai e uiga ki Papelonia, penei: “E se toe ai eiloa ne tino e toe ‵nofo i te koga tenā. E se toe ai se Alapi maumausolo e toe fakatu tena faleie i te koga tenā, se toe ai foki se tausi mamoe e toe ave ana mamoe o fagai i te koga tenā.” (Isaia 13:20) E uke atu a mea e aofia i te valoaga tenei i lō te ‵valo mai fua e uiga ki te takavalega o te fa‵kai. E fakaasi mai i ei me ka tumau eiloa te fakamaofaga o Papelonia. E mafai eiloa o kilo tonu atu ou mata ki te fakataunuga o pati konā. E seai eiloa ne tino e ‵nofo tumau i te koga ne tu muamua i ei Papelonia—kāti ko te 50 maila i te feitu ki saute o Baghdad, i Iraq. Kae e fakamaoni mai i ei me ko oti ne fakataunu faka‵lei a pati a Ieova e auala i a Isaia, penei: “Ka ‵salu ne au a Papelonia ki te salu, telā e ave keatea i ei a mea katoa.”—Isaia 14:22, 23. *

17. E fakamalosi aka pefea te ‵tou fakatuanaki ne te fakataunuga o valoaga i te Tusi Tapu?

 ¹⁷ Ko oko eiloa i te fakamalosi mai ki te ‵tou fakatuanaki a te iloaga me i te Tusi Tapu se tusi o valoaga ‵tonu, i ne? Me kafai ko oti ne fakataunu ne Ieova te Atua ana folafolaga i aso mua, e maua eiloa ne tatou i ei a pogai ‵lei katoa ke tali‵tonu me ka fakataunu foki ne ia tena folafolaga e uiga ki te lalolagi palataiso. (Faitau te Numela 23:19) A te ‵tonuga loa, e maua ne tatou te “fakamoemoega ki te ola se gata mai ko leva ne folafola mai ne te Atua telā e se mafai o loi.”​—Tito 1:2. *

18. Ne a pati mautinoa ne fai ne te apositolo Kelisiano ko Paulo e uiga ki “muna a te Atua”?

¹⁸ Mai mea kolā ko oti ne mafau‵fau tatou ki ei i te mataupu tenei, e fakaasi manino mai i ei me e fakaofoofogia eiloa te Tusi Tapu. Kae e sili atu foki tena aogā i lō te fetaui ‵lei fua o ana tala,  te ‵tonu i mea fakasaienitisi mo tala mua, te aogā o te poto i ei, mo te ‵tonu foki o ana valoaga. Ne tusi mai te apositolo Kelisiano ko Paulo, penei: “Me i te muna a te Atua e ola kae galue mo te ‵mana. E sili atu foki tona ‵kai i se pelu e ‵kai matalua. E suki ne ia te loto mo te agaga ke mavaelua, ke oko foki eiloa ki sokoga ivi mo ‵kano; e fakamasino foki ne ia a manako mo mafaufauga o loto o tino.”—Epelu 4:12.

19, 20. (a) E mafai pefea o fesoasoani atu te Tusi Tapu ke mafai o momea aka te ‵lei o tou olaga? (e) E mafai pefea o fakaasi atu ne koe tou loto fiafia ki te meaalofa sili a te Atua, ko te Tusi Tapu?

¹⁹ A te faitau ki te “muna” a te Atua, io me ko tena fekau, i te Tusi Tapu e mafai o ‵fuli i ei ‵tou olaga. E mafai o fesoasoani mai i ei ke momea aka te ‵lei o ‵tou olaga. Kāti e fai atu tatou me e a‵lofa tatou ki te Atua, kae ko te auala e ‵saga atu ei tatou ki mea e akoako mai i tena Muna, ko te Tusi Tapu, e fakaasi ‵tonu mai i ei ‵tou mafaufauga ‵tonu mo ‵tou ‵kanoloto.

²⁰ E tonu, a te Tusi Tapu se tusi mai te Atua. Ko te tusi telā e ‵tau o fai‵tau, sukesuke, kae fakatāua malosi ne tatou. Ke na fakaasi atu eiloa tou loto fiafia ki te meaalofa tenei mai te Atua, mai te tumau i te sukesuke faka‵lei ki mataupu i ei. Kafai e fai koe penā, ka momea aka ei te lasi o tou loto fakafetai ki te fuafuaga a te Atua mō tino. Ka sau‵tala tatou ki te fuafuaga tenā mo tena fakataunuga i te suā mataupu.