1. Kʼaru naraj li Yos choʼq re li Ruuchichʼochʼ?

KʼARU naraj li Yos choʼq re li Ruuchichʼochʼ? Naraj naq ebʼ li qas qitzʼiin teʼwanq chisaʼ, sahaqebʼ saʼ xchʼool ut inkʼaʼ teʼyajerq. Li Santil Hu naxye naq li «Yos kixyiibʼ jun xnaʼaj li awimq aran Eden» ut «kixkʼe chi moqk saʼ li chʼochʼ chixjunil li jar paay chi cheʼul qʼaxal chʼinaʼus rilbʼalebʼ ut us chi tzekaak». Chirix chik aʼan kixyoobʼtesi laj Adan ut xʼEva, kixkʼehebʼ saʼ li chʼinaʼusil naʼajej aʼin ut kixye rehebʼ: «Chiwanq eeralal eekʼajol, chexkʼihanq, chenujobʼresi li ruuchichʼochʼ ut chereechanihaq» (Génesis 1:28; 2:8, 9, 15). Joʼ xqakʼe reetal li Yos kiraj naq ebʼ li qas qiitzʼin teʼwanq ralal xkʼajol, teʼxchʼinaʼusa chixjunil li Ruuchichʼochʼ, teʼril ut teʼxchʼoolani ebʼ li xul.

2. a) Kʼaʼut chʼolchʼo chiqu naq li Yos tixbʼaanu li naxye chirix li Ruuchichʼochʼ? b) Anihebʼ teʼkanaaq chi junelik saʼ Ruuchichʼochʼ?

² Ma twulaq tawiʼ xkutankil naq ebʼ li poyanam teʼwanq saʼ li chʼinaʼusil naʼajej arin saʼ li Ruuchichʼochʼ? Li Jehobʼa kixye: «Ak joʼkan xinye, ut joʼkan tinbʼaanu» (Isaías 46:9-11; 55:11). Li Yos tixbʼaanu chixjunil li naxkʼoxla. Ut naxye naq li Ruuchichʼochʼ «moko kixyiibʼ ta chi maakʼaʼ xyaalal, re bʼan naq taatenamitoʼq» (Isaías 45:18). Anihebʼ kiraj li Yos naq teʼwanq saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ? Ut, jarubʼ chihabʼ raj keʼwank  saʼ li Ruuchichʼochʼ? Li Santil Hu naxye naq kaʼajwiʼ «li tiikebʼ xchʼool» teʼwanq saʼ li chʼochʼ aʼin, ut «teʼkanaaq arin chi junelik» (Proverbios 2:21; Apocalipsis 21:3, 4).

3. Kʼaru li maaʼusilal naqil saʼ li Ruuchichʼochʼ? Joʼkan naq, kʼaru li patzʼom naqabʼaanu?

³ Joʼ naqakʼe reetal toj maajiʼ nakʼulmank aʼin. Ebʼ li poyanam nekeʼyajerk ut nekeʼkamk. Wankebʼ nekeʼpleetik ut nekeʼxkamsi ribʼ chiribʼilebʼ ribʼ. Li Jehobʼa maajunwa kiraj naq li Ruuchichʼochʼ twanq joʼ chanru wank anaqwan. Abʼan, kʼaʼut wank li maaʼusilal saʼ Ruuchichʼochʼ? Kʼaʼut maajiʼ nakʼulmank li naraj li Yos chirix li Ruuchichʼochʼ? Li xsumenkil ebʼ li patzʼom aʼin, moko natawmank ta saʼ jalan jalanq chi tasal hu xbʼaan naq li chʼaʼajkilal kitikla chaq saʼ choxa.

4, 5. a) Ani kiʼoksink re jun li kʼantiʼ re raatinankil xʼEva? b) Chanru nasutqʼiik choʼq aj elqʼ li chaabʼil xnaʼlebʼ?

⁴ Saʼ Genesis, li xtiklajik li Santil Hu, naʼaatinak chirix li xikʼ naʼilok re li Yos. Usta li Santil Hu naxye naq li xikʼ naʼilok re li Yos aʼan jun li «kʼantiʼ», moko naraj ta xyeebʼal naq tzʼaqal kʼantiʼ. Ut saʼ Apocalipsis, li xraqik li Santil Hu; naxye naq li kʼantiʼ aʼin, aʼan laj Tza, li «nabʼalaqʼink re chixjunil li ruuchichʼochʼ». Nayeemank ajwiʼ re, «li najter kʼantiʼ» (Génesis 3:1; Apocalipsis 12:9). Wank xwankil ut inkʼaʼ naqil ru, li anjel aʼin kiroksi jun li kʼantiʼ re raatinankil xʼEva. Kixbʼaanu aʼin re naq li xʼEva tixkʼoxla naq li kʼantiʼ kiʼaatinank re. Li anjel aʼin kiril tana naq li Yos kixyiibʼ chaq li Ruuchichʼochʼ choʼq rehebʼ li poyanam (Job 38:4, 7).

⁵ Chaabʼil chixjunil li xyoobʼtesihom li Jehobʼa. Abʼan, ani kiyoobʼtesink re laj Tza? Jun rehebʼ li xʼanjel li Yos kixkʼe ribʼ choʼq aj Tza naq kiʼalank saʼ xchʼool  li maaʼusilal. Chanru kixbʼaanu aʼin laj Tza? Qakʼoxlaq chirix aʼin, chanru nasutqʼi choʼq aj elqʼ li chaabʼil xnaʼlebʼ? Wi li winq aʼin naʼok ratawankil li maawaʼ re ut inkʼaʼ naxkanabʼ xkʼoxlankil li maaʼusilal txeʼinq saʼ li raanm. Moqon chik naq tixkʼe ribʼ chiru t-elqʼaq (chaawil Santiago 1:13-15).

6. Chanru kisutqʼiik choʼq aj Tza jun li xʼanjel li Yos?

⁶ Joʼkan tzʼaqal kixbʼaanu laj Tza. Laj Tza kirabʼi tana naq li Jehobʼa kixye re laj Adan ut li xʼEva naq teʼwanq ralal xkʼajol ut teʼxnujobʼresi li Ruuchichʼochʼ (Génesis 1:27, 28). Joʼkan naq kiʼok tana xkʼoxlankil: «Laaʼin chik teʼxloqʼoni wu ut inkʼaʼ li Yos!». Li yiibʼru aj naʼlebʼ aʼin kixeʼink saʼ li raanm laj Tza, joʼkan naq kixbʼalaqʼi xʼEva naq kiyoobʼank aatin chirix li Yos (chaawil Génesis 3:1-5). Naq kixbʼaanu aʼin kixkʼutbʼesi naq aj yoobʼanel tikʼtiʼ ut naq inkʼaʼ naraj naq li Yos tixbʼaanu li Rajom. Joʼkan naq saʼ li aatinobʼaal li kitzʼiibʼamank chaq li Santil Hu kiʼoksimank chaq wiibʼ li aatin re xkʼabʼaʼinkil laj Tza. Li xbʼeen aatin naraj xyeebʼal «aj yoobʼanel tikʼtiʼ» ut li xkabʼ aatin naraj xyeebʼal naq «naxqʼet ribʼ» chiru li Yos.

7. a) Kʼaʼut kikamk laj Adan ut xʼEva? b) Kʼaʼut naq chiqajunilo nokootixk ut nokookamk?

⁷ Rikʼin tikʼtiʼ ut raʼal laj Tza kixbʼaanu naq laj Adan ut xʼEva teʼxqʼet xchaqʼrabʼ li Yos (Génesis 2:17; 3:6). Laj Adan ut xʼEva keʼkamk joʼ kixye chaq li Yos (Génesis 3:17-19). Joʼkan naq ebʼ li ralal xkʼajol keʼreechani li maak (chaawil Romanos 5:12). Qakʼoxlaq rix jun li ukʼal xotʼol xsaʼ. Wi tqachiq kaxlan wa chisaʼ, chanru t-elq li kaxlan wa? Peʼyaal naq t-elq rikʼin reetalil li ukʼal? Joʼkan ajwiʼ xqakʼul laaʼo, xqeechani li xmaak laj Adan. Joʼkan naq nokootixk ut nokookamk (Romanos 3:23).

8, 9. a) Chanru kixweechʼi laj Tza li Xʼawabʼejilal li Jehobʼa? b) Kʼaʼut naq li Yos inkʼaʼ kixkamsihebʼ saʼ junpaat ebʼ laj qʼetol aatin?

⁸ Laj Tza kikanaak choʼq aj jolominel saʼ xbʼeenebʼ  li nekeʼqʼetok aatin naq kixbʼaanu naq laj Adan ut xʼEva teʼxqʼet xchaqʼrabʼ li Yos. Naq laj Tza kixweechʼi rix li Xʼawabʼejilal li Jehobʼa chanchan tawiʼ naq kixye: «Inkʼaʼ us naʼawabʼejink li Yos, inkʼaʼ naxye li yaal ut inkʼaʼ naraj naq us wanqebʼ li qas qiitzʼin. Ut moko aajel ta ru naq  t-awabʼejinq saʼ xbʼeenebʼ li poyanam, xbʼaan naq aʼanebʼ naru teʼxsikʼ kʼaru li us ut li inkʼaʼ us. Ut wi teʼabʼinq chiwu us teʼwanq». Kʼaru raj kixbʼaanu li Yos naq laj Tza kixweechʼi rix li Xʼawabʼejilal? Wankebʼ nekeʼxye naq li Yos kixkamsihebʼ raj ebʼ laj qʼetol aatin. Abʼan, wi li Yos kixbʼaanu raj aʼan, ma kiru raj xkʼutbʼal naq moko yaal ta kixye laj Tza? Ma kiru raj xkʼutbʼal naq chaabʼil naʼawabʼejink?

⁹ Li Jehobʼa junelik naxbʼaanu li tiikilal, joʼkan naq inkʼaʼ kixsachebʼ saʼ junpaat ebʼ li keʼqʼetok aatin. Kixkanabʼebʼ chi yoʼyo re xkʼutbʼesinkil naq moko yaal ta li kixye laj Tza ut chi joʼkan tixkʼutbʼesi naq laj Tza aj tikʼtiʼ. Chirix chik aʼan li Yos kixkanabʼ naq ebʼ li poyanam teʼxtaqla ribʼ xjunes, rubʼel xwankil laj Tza. Saʼ li Tzolom 11 naxchʼolobʼ, kʼaʼut naq li Yos kixbʼaanu aʼin ut kʼaʼut naq kixkanabʼ chi numeʼk naabʼal chihabʼ re xkʼutbʼesinkil naq laj Tza aj tikʼtiʼ. Laj Tza maajunwa kixtenqʼa laj Adan ut xʼEva joʼkan naq, ma wank xyaalal naq keʼxpaabʼ re laj Tza? Abʼan li Jehobʼa junelik kirosobʼtesihebʼ joʼkan naq, ma us naq keʼxkʼoxla naq li Yos aj tikʼtiʼ? Abʼan, kʼaru raj xaabʼaanu laaʼat?

10. Chanru taakʼutbʼesi naq nakaapaabʼ li Jehobʼa ut naq laj Tza aj tikʼtiʼ?

¹⁰ Us naq tqakʼe qachʼool chi xkʼoxlankil ebʼ li patzʼom aʼin, xbʼaan naq nayaleʼk ajwiʼ qix. Chanru taakʼutbʼesi naq nakaapaabʼ li Jehobʼa ut naq laj Tza aj tikʼtiʼ? Naq taakanabʼ naq li Yos tjolominq aawe, tkʼutbʼesi naq naxnaw awabʼejink ut naq moko yaal ta li kixye laj Tza chirix li Yos (Salmo 73:28; chaawil Proverbios 27:11). Usta naabʼalebʼ li qas qiitzʼin wankebʼ saʼ li Ruuchichʼochʼ, moko chixjunilebʼ ta yookebʼ xpaabʼankil li Jehobʼa. Abʼan, ma naxchʼolobʼ tzʼaqal li Santil Hu naq laj Tza yook chi jolomink re li ruuchichʼochʼ?

11, 12. a) Naq laj Tza kiraale li Jesus, chanru kixkʼutbʼesi naq aʼan nataqlank saʼ ruuchichʼochʼ? b) Kʼaʼut chʼolchʼo chiqu naq laj Tza yook chi jolomink re li ruuchichʼochʼ?

¹¹ Li Jesus kixye naq laj Tza yook chi jolomink re li ruuchichʼochʼ. Saʼ jun kutan laj Tza kixkʼut chiru li Jesus «li xwankilal ut li chʼinaʼusal chixjunilebʼ li xninqal ru tenamit li wank saʼ ruuchichʼochʼ», chirix chik aʼan kixye re: «Chixjunil aʼin tinkʼe aawe, wi taahupubʼ aawibʼ chi woq ut tinaaloqʼoni» (Mateo 4:8, 9; Lucas 4:5, 6). Anaqwan kʼoxlan chirix aʼin: wi maawaʼ raj re laj Tza li wank saʼ li Ruuchichʼochʼ, ma kiru raj raalenkil li Jesus naq kixyeechiʼi re li xʼawabʼejilal ut xwankilal li ruuchichʼochʼ? Chʼolchʼo chiru li Jesus naq li ruuchichʼochʼ wank rubʼel xwankil laj Tza. Abʼan wi maawaʼ raj re laj Tza li wank saʼ li Ruuchichʼochʼ, inkʼaʼ raj kixyeechiʼi re li Jesus.

¹² Naqanaw ajwiʼ naq li Jehobʼa aʼan li nimajwal Yos, li kiyiibʼank re li Choxachʼochʼ (Apocalipsis 4:11). Abʼan li Santil Hu inkʼaʼ naxye naq li Jehobʼa ut li Jesus najolomink saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ. Li Jesus kixye naq laj Tza aʼan «laj Taqlanel saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ» (Juan 12:31; 14:30; 16:11). Li Santil Hu naxye naq laj Tza «xyos li ruuchichʼochʼ aʼin» (2 Corintios 4:3, 4). Li Apostol Juan kixye: «Chixjunil li ruuchichʼochʼ wank rubʼel xwankil li maaʼus [malaj laj Tza]» (1 Juan 5:19).

13. Kʼaʼut aajel ru naq tchalq li akʼ ruuchichʼochʼ?

¹³ Moko sa ta chik wank saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ, xbʼaan naq xnumtaak li maaʼusilal. Wank li yalok, ebʼ li awabʼej maaʼusebʼ xnaʼlebʼ, ebʼ aj kaʼpakʼal u li nekeʼkʼamok bʼe saʼebʼ li paabʼal ut wankebʼ aj kamsinel, joʼkan naq inkʼaʼ chik wanko saʼ tuqtuukilal. Li Santil Hu naxye naq li Yos chi seebʼ tixkʼam chaq li Armagedon saʼ xbʼeen li  maaʼusilal, tojaʼ naq tchalq li akʼ ruuchichʼochʼ (Apocalipsis 16:14-16).

14. Ani kixkʼe li Yos re naq t-awabʼejinq saʼ li Xnimajwal Awabʼejilal? Ut, kʼaru kiyeemank chaq chirix li awabʼej aʼin?

¹⁴ Li Jehobʼa kixkʼe li Jesus choʼq awabʼej saʼ li Xnimajwal Awabʼejilal. Joʼkan naq li Santil Hu kixye chirix li Jesus: «Jun kʼuulaʼal xyoʼlaak choʼq qe ut xqamaatani jun chʼinaʼal. Li wankilal wanq saʼ ruqʼ, ut tixkʼabʼaʼin: [...] Xnimal ru aj kʼehol tuqtuukil usilal. Kʼajoʼaq li xwankilal, ut li tuqtuukilal maakʼaʼaq rosoʼjik» (Isaías 9:6, 7). Li Jesus kixye rehebʼ li xtzolom naq joʼkaʼin teʼtijoq chirix li Awabʼejilal aʼin: ‹Chichalq ta Laanimajwal Awabʼejilal, chiʼuxq ta laawajom saʼ choxa joʼ saʼ Ruuchichʼochʼ› (Mateo 6:10). Toj tqatzol naq li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos tixsach chixjunil li xʼawabʼejilal li ruuchichʼochʼ ut aʼan chik tkanaaq saʼ xnaʼajebʼ (chaawil Daniel 2:44). Chirix chik aʼan li Yos tixchʼinaʼusa chixjunil li Ruuchichʼochʼ.

15. Kʼaru naraj xyeebʼal li ‹akʼ ruuchichʼochʼ›?

¹⁵ Li Santil Hu naxye naq twanq «akʼ choxa ut akʼ chʼochʼ, bʼarwiʼ taawanq li tiikilal, joʼ chanru kixyeechiʼi li Yos» (2 Pedro 3:13; Isaías 65:17). Naq li Santil Hu naʼaatinak chirix li «chʼochʼ» malaj li ruuchichʼochʼ, wank sut yook chi aatinak chirixebʼ li poyanam (Génesis 11:1). Joʼkan naq li «akʼ ruuchichʼochʼ» aʼanebʼ li tiikebʼ xchʼool chiru li Yos.

16. Kʼaru li nimla maatan teʼxkʼul li tiikebʼ xchʼool? Kʼaru tento tqabʼaanu re naq tqakʼul li maatan aʼin?

¹⁶ Li Jesus kixye naq saʼ li akʼ ruuchichʼochʼ li Yos tixkʼe rehebʼ li tiikebʼ xchʼool jun li nimla maatan, li «junelik yuʼam» (Marcos 10:30). Kʼaru tento tqabʼaanu re naq tqataw li junelik yuʼam? Bʼaanu usilal chaawil kʼaru kixye li Jesus saʼ Juan 3:16 ut 17:3. Anaqwan tqatzol saʼ li Santil Hu li osobʼtesink li tixkʼe li Yos rehebʼ li teʼwanq saʼ li akʼ ruuchichʼochʼ.

17, 18. Kʼaʼut chʼolchʼo chiqu naq twanq tuqtuukilal saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ?

 ¹⁷ Maakʼaʼaq chik li maaʼusilal, li yalok, li kamsink ut li raaxiikʼ. «Maakʼaʼaqebʼ chik li inkʼaʼ usebʼ xnaʼlebʼ [...] Aʼut ebʼ li nebʼaʼ teʼreechani li chaabʼil naʼajej [li Ruuchichʼochʼ].» (Salmo 37:10, 11.) Twanq tuqtuukilal xbʼaan naq li Yos ‹tchʼanabʼanq re li yalok toj saʼ xmaril li Ruuchichʼochʼ› (Salmo 46:10 [46:9, Wy]; Isaías 2:4). Naq tkʼulmanq aʼin, kaʼajwiʼ li tiikebʼ xchʼool teʼwanq saʼ li Ruuchichʼochʼ ut junelik teʼwanq saʼ tuqtuukilal. Li Santil Hu naxye naq li tuqtuukilal twanq joʼ xnajtil nawank li po saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ (Salmo 72:7).

¹⁸ Sa chik twanq li xtenamit li Jehobʼa. Saʼ li qʼe kutan maakʼaʼ keʼxkʼul ebʼ laj Israel naq yookebʼ chi abʼink chiru li Yos (Levítico 25:18, 19). Kʼajoʼaq xsahil wank saʼ li Ruuchichʼochʼ naq maakʼaʼaq chik li maaʼusilal! (Chaawil Isaías 32:18; Miqueas 4:4.)

19. Kʼaʼut chʼolchʼo chiqu naq naabʼalaq li tzakahemq saʼ li akʼ ruuchichʼochʼ?

¹⁹ Inkʼaʼ chik tookanaaq chi maakʼaʼ qatzakahemq. Li Santil Hu naxye naq «numtajenaqaq li awimq» saʼ Ruuchichʼochʼ ut saʼ xbʼeenebʼ li tzuul (Salmo 72:16). Li Jehobʼa trosobʼtesihebʼ li tiikebʼ xchʼool ut li chʼochʼ tixkʼe ru li awimq (Salmo 67:7 [67:6, Wy]).

20. Chanru naqanaw naq tchʼinaʼusoʼq chixjunil li Ruuchichʼochʼ?

²⁰ Tchʼinaʼusoʼq chixjunil li Ruuchichʼochʼ. Chʼinaʼusaq chik xnaʼajebʼ li ochoch ut xnaʼajebʼ li awimq (chaawil Isaías 65:21-24; Apocalipsis 11:18). Timil timil yooq chi chʼinaʼusoʼk chixjunil li Ruuchichʼochʼ joʼ kiwank chaq li naʼajej Eden. Li Santil Hu naxye naq li Yos inkʼaʼ tixkanabʼ rosobʼtesinkilebʼ li teʼwanq saʼ Ruuchichʼochʼ (Salmo 145:16).

21. Chanru naqanaw naq ebʼ li winq ut ebʼ li xul teʼwanq saʼ tuqtuukilal?

²¹ Ebʼ li winq ut ebʼ li xul teʼwanq saʼ tuqtuukilal. Ebʼ li  josqʼ aj xul ut ebʼ li ketomq wotz chik teʼtzakanq. Maajun chik li kokʼal txuwaq chiruhebʼ li josqʼ aj xul (chaawil Isaías 11:6-9; 65:25).

22. Kʼaru tkʼulmanq rikʼinebʼ li yajel?

²² Maakʼaʼaq chik li yajel. Saʼ li qʼe kutan li Jesus kixkʼirtasihebʼ li yaj. Joʼ Awabʼej saʼ li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos tixkʼirtasihebʼ li yaj saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ (Mateo 9:35; Marcos 1:40-42; Juan 5:5-9). «Maajun chik saʼ qayanq tixye: ‹Yajin›.» (Isaías 33:24; 35:5, 6.)

23. Kʼaʼut nasahoʼk saʼ qachʼool xnawbʼal naq teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo ebʼ li kamenaq?

²³ Ebʼ li qakomon ut ebʼ li qamiiw teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo ut inkʼaʼ chik teʼkamq, wi teʼabʼinq chiru li Yos. Ebʼ li kamenaq teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo, xbʼaan naq wankebʼ saʼ xchʼool li Jehobʼa. Li Santil Hu naxye naq «teʼwakliiq wiʼ chik chi yoʼyo li tiikebʼ xchʼool ut ebʼ laj maak» (Hechos 24:15; chaawil Juan 5:28, 29).

24. Kʼaru nakaakʼoxla chirix li wank saʼ li chʼinaʼusil naʼajej arin saʼ Ruuchichʼochʼ?

²⁴ Nim rosobʼtesinkil teʼxkʼul li nekeʼxkʼe xchʼool chi xnawbʼal ru li Jehobʼa ut nekeʼxyuʼami li xchaqʼrabʼ. Tento ajwiʼ tqatzol ani li Jesus, xbʼaan naq saʼ xkʼabʼaʼ tchalq chixjunil li qosobʼtesinkil.