1. Cipi ocipango ca Suku catiamẽla palo posi?

 SUKU o yongola okuti oluali lulo lu posoka. Kuenda omanu palo posi va sanjuka loku kuata uhayele wasuapo. Embimbiliya li tu sapuila okuti, “Suku . . . wa kũla ocumbo ve Edene.” Kuenje posi yaco “wa kũlĩsapo oviti viosi via posoka oku vi tala, haivio vi tava oku liako.” Eci Suku a lulika Adama la Heva, wa va kapele vocumbo caco ca posoka. Kuenje wa va sapuila hati: “Liciti, siati, yukisi oluali, lu yuli.” (Efetikilo 1:28; 2:8, 9, 15) Suku wa yonguile okuti omanu va kuata omãla kuenda va tandisa ocumbo ce Edene toke kasulilo oluali. Eye wa yonguilevo okuti omanu va tata ovinyama kuenda va vi pokuisa.

2. (a) Tua kũlĩha ndati okuti ocipango ca Suku catiamẽla kulo kilu lieve cika tẽlisiwa? (b) Embimbiliya li tu sapuila nye catiamẽla komanu vaka kala kulo kilu lieve?

² Ocipango ca Suku ceci okuti omanu va kala vofeka yelau palo posi. Ove hẽ o tava okuti eci cika tẽlisiwa muẽle? Suku wa popia hati, “nda ci popia kuenje . . . ndi ci tẽlisa.” (Isaya 46:9-11; 55:11) Cosi Suku a popia, o ci tẽlisa muẽle. Eye wa “lulika ongongo,” pole ‘ka yi sowilile oku kala  ekalasoko, te oku tungamo.’ (Isaya 45:18) Omanu vapi Suku a yongola okuti ovo va kala kulo kilu lieve? Kuenda eye o yongola okuti omanu vaco va kala kulo kilu lieve toke otembo yipi? Embimbiliya lieca etambululo. Olio li popia hati: “Olondingesunga vi piñala ofeka, vi tungamo oloneke ka vi pui.”​—Osamo 37:29; Esituluilo 21:3, 4.

3. Ekalo lipi lĩvi tu lete voluali koloneke vilo? Eci ci votola apulilo api?

³ Ocili okuti eci handi ka ca tẽlisiwile. Momo omanu koloneke vilo, va siata oku vela kuenda oku fa. Va siatavo oku liyaka pokati loku li ponda. Evĩho liaco li kuete oku lia fetikila. Suku ka yonguile okuti oluali lu kala ndeci lu kasi ndeti oloneke vilo. Eci hẽ ceya ndati? Nye hẽ ocipango ca Suku ka ca tẽlisiwilile? Lalimue elivulu lia sonehiwa lomanu li pondola oku tu sapuila eci catiamẽla kondaka eyi. Momo usuanji waco wa fetikila kilu.

4, 5. (a) Helie wa kala konyima yonyõha oku vangula la Heva? (b) Omunu umue uwa o pongoloka ndati ocimunu?

⁴ Elivulu liatete Liembimbiliya li tukula umue unyali wa Suku. Olio li tu sapuila okuti, eye wa lingila usuanji vocumbo Cedene. Eye o tukuiwa hati “onyõha.” Pole, eye hanyõhako muẽle yina yi likoka posi. Elivulu lia sulako Liembimbiliya liutukula hati, “Eliapu, haeye Satana, una endaenda oku kemba oluali luosi.” Eye o tukuiwavo hati, “onyoha yosiahũlu.” (Efetikilo 3:1; Esituluilo 12:9) Ungelo waco ũvi, poku vangula la Heva, wa vanguila konyima yonyõha oco Heva a sime okuti onyõha oyo yi kasi loku vangula. Eye wa linga ndacina omunu a vanguila konyima yociñumañuma. Ungelo waco eci Suku a pongiya oluali oco mu kale omanu, eye haipo a kala.​—Yovi 38:4, 7.

 ⁵ Yehova ovina viosi a lulika via lipua. Oco hẽ helie wa panga “Satana” “Eliapu”? Oku ci teta onimbu, tu popia okuti, ungelo waco u, eye muẽle wa lilingisa Eliapu. Eci hẽ ca pita ndati? Tua kũlĩha okuti omunu umue uwa, ci tava okuti o pongoloka ocimunu. Epongoloko liaco li fetika hẽ ndati? Omunu tete o fetika oku sima eci cĩvi vutima waye. Nda okuti wamamako oku ci sima, onjongole yoku linga ocina caco yi piãla. Kuenje nda kua molẽha epuluvi, eye o linga ocina caco cĩvi.​—Tanga Tiago 1:13-15.

6. Ungelo wa Suku wa pongoloka ndati Satana Eliapu?

⁶ Cimuamue haico ca pita la Satana Eliapu. Eye ci molẽha okuti eci Suku a sapuila Adama la Heva hati, liciti, siati, yukisi oluali, eye wa ci yeva. (Efetikilo 1:27, 28) Kuenje wa fetika oku sima okuti ‘Nye omanu vosi ava ka va ndi fendelela ame okuti Suku hayeko?’ Kuenje onjongole yaco yĩvi ya fetika oku livokiya vutima waye. Eteke limue, eye wa enda ku Heva. Kuenje wosapuila uhembi watiamẽla ku Suku. (Tanga Efetikilo 3:1-5.) Tunde opo eye wa linga “Eliapu,” ci lomboloka okuti umue endisila olombonde ukuavo. Kuenda wa lingavo “Satana,” ci lomboloka okuti “Unyali.”

7. (a) Nye Adama la Heva va fila? (b) Momo lie omanu vosi va kukila kuenda va fila?

⁷ Poku luvikiya ovohembi aco, Satana wa lueyisa Adama la Heva, kuenje va liwekapo oku pokola ku Suku. (Efetikilo 2:17; 3:6) Omo liaco, noke veya oku fa, ndeci Suku a va sapuilile okuti nda ka wa pokuili kondaka yange vu fa. (Efetikilo 3:17-19) Omo okuti eci Adama a linga ekandu wa pongoloka ukuakandu, omãla vosi eya oku cita, va citiwa lekandu. (Tanga Va Roma 5:12.) Eci ci sokisiwa ndomunu o sukula olondopi. Nda ofoloma yaco ya penga ale ya lifuvika, olondopi viosi vi tundamo vi penga. Cimuamue haico, omanu vosi va piñala “ekandu” ku Adama. Eli olio esunga lieci omanu vosi va kukila kuenda  va fila.​—Va Roma 3:23.

8, 9. (a) Usuanji upi Satana a lingila Suku? (b) Nye Suku ka pondelele ovisuanji vonjanja yaco?

⁸ Eci Satana a lueyisa Adama la Heva okuti va lingila ekandu Suku, eye wa kala loku lingila usuanji uviali wa  Yehova. Ca kala ndu okuti Satana wa popia hati: ‘Suku ombiali yimue yĩvi. Eye ka sapuile ocili komanu. Kuenda o kasi oku limbika cimue ciwa kokuavo. Omanu ka va sukila okuti Suku o va viala. Ovo ci tava okuti va linõlela ovo muẽle eci ciwa leci cĩvi. Kuenda omanu va kala vali ciwa nda ame ndi Satana nda va viala.’ Oco hẽ Suku wa liteyuila ndati kuhembi waco? Vamue va siata oku popia okuti Suku nda wa pondele ovisuanji vonjanja yaco. Pole, eci hẽ nda ca tẽla oku eca etambululo kovohembi a Satana? Eci nda ca lekisa hẽ okuti uviali wa Suku owo uwa?

⁹ Yehova omo okuti esunga liaye lia lipua, ka pondele ovisuanji vonjanja yaco. Eye wa limbuka okuti ci sukila oku eca otembo yoku tambulula ovohembi a Satana. Kuenda oku lekisa okuti Eliapu olio ohembi. Omo liaco, Suku wa ecelela okuti omanu va li viala ovo muẽle lekuatiso lia Satana. Nye hẽ Yehova a ci lingila? Kuenda nye ka tetuluilile ale ondaka yaco, nda pa pita ale otembo yalua? Atosi ava a ka lomboluiwa vocipama 11 celivulu lilo. Sokolola apulilo ava: Anga hẽ Adama la Heva va kala lesunga lioku tava ku Satana, una okuti lalimue eteke a va lingilile eci ciwa? Ovo va kala hẽ lesunga lioku tava okuti Yehova Suku, una wa va ĩhile cosi ciwa ohembi? Nda ca kaile ove, nda wa linga ndati?

10. Ove o lekisa ndati okuti o kasi konele ya Yehova koku eca etambululo kalundi a Satana?

¹⁰ Ciwa oku sokolola ondaka eyi, momo vosi yetu tua kongeliwamo. Ove o kuete epuluvi lioku tiamẽla ku Yehova oco o kuatise oku eca etambululo kalundi a Satana kuenda oku lekisa okuti Satana ohembi. (Osamo 73:28; tanga Olosapo 27:11.) Pole, vatito va siata oku nõla oku tiamẽla ku Yehova. Eci ci votola epulilo limue li kuete esilivilo liocili. Epulilo liaco lieli: Anga hẽ Embimbiliya li longisa muẽle okuti Satana eye ombiali yoluali  lulo?

11, 12. (a) Eci Satana a seteka Yesu wa lekisa ndati okuti ovosoma oluali aye? (b) Nye vali ci lekisa okuti Satana eye ombiali yoluali lulo?

¹¹ Yesu wa kũlĩhĩle okuti Satana eye muẽle ombiali yoluali lulo. Eteke limue, Satana wa lekisa ku Yesu “ovosoma osi okilu lieve lulamba wao.” Noke wa sapuila Yesu hati: ‘Huĩha ovina evi viosi nda o wila posi oku ndi fendela.’ (Mateo 4:8, 9; Luka 4:5, 6) Sokolola ño handi! Ombanjaile eyi hẽ nda ya kala eyonjo ku Yesu nda ovosoma aco ka a kaile a Satana? Yesu wa kũlĩhĩle okuti ovosoma oluali a Satana muẽle. Nda ovosoma oluali ka a kaile a Satana, Yesu nda wa tava oku a tambula.

¹² Ocili okuti, Yehova eye Ukuonenewosi, haeye Ululiki wovina viosi. (Esituluilo 4:11) Pole, Embimbiliya ka li lekisa okuti Yehova Suku ale Yesu Kristu eye ombiali yoluali lulo. Vuteke wa sulako Yesu a kala palo posi, eye wa tukula Satana hati, “ombiali yoluali lulo.” (Yoano 12:31; 14:30; 16:11) Vembimbiliya Satana o tukuiwavo hati, “osuku yoluali lulo.” (2 Va  Korindo 4:3, 4) Catiamẽla ku Satana, upostolo Yoano wa soneha hati: ‘Oluali luosi lu kasi povaka eliapu.’​—1 Yoano 5:19.

13. Nye tu yonguila okuti oluali luokaliye luiya?

¹³ Koloneke vilo, ohele voluali yi kasi oku livokiya. Kuosi tu endela kueyuka asuãlali lovota. Handi kulivo vamue vakuapulitika okuti havakuaciliko. Mulivo vakuatavo amue okuti vakuambambe, lomanu vamue okuti olongangala. Ka ci tẽliwa oku pongolola oluali lulo. Embimbiliya li tu sapuila okuti, Suku ndopo oka kundula olondingaĩvi viosi vuyaki waye u tukuiwa hati, Harmagedo. Eci cika yulula onjila yoluali luokaliye.​—Esituluilo 16: 14-16.

14. Helie Suku a nõla oco a kale Osoma Yusoma waye? Kuenda nye Embimbiliya li popia catiamẽla kusoma waco?

¹⁴ Yehova Suku wa nõla Yesu Kristu oco a kale Osoma Yusoma waye. Kosimbu, Embimbiliya lia popele ale hati: “Momo omõla wa tu citilua, omõla ulume wa tu ĩhĩwa, kuenje uviali u kala kovitãi viaye. Onduko yaye, o tukuiwa . . . Soma yombembua. Okuamamako kuviali waye loku kuombembua ka ku fulila.” (Isaya 9:6, 7) Catiamẽla kusoma waco, Yesu wa longisa olondonge viaye oku likutilila hati: “Usoma wove wiye. Ocipango cove ci lingiwe posi ndeci ci lingiwa kilu.” (Mateo 6:10) Ndomo tuka ci lilongisa kovaso, velivulu lilo, Usoma wa Suku ndopo uka kundula ovosoma osi oluali lulo. Kuenje owo muẽle uka piñainya pomangu yaco. (Tanga Daniele 2:44.) Noke Usoma wa Suku uka pongolola oluali lulo oco lu kale ofeka yelau.

15. ‘Oluali luokaliye’ lu lomboloka nye?

¹⁵ Embimbiliya li tu sapuila hati: ‘Mekonda liohuminyo yaye, tu lavoka ilu liokaliye loluali luokaliye omu mu ka kala esunga.’ (2 Petulu 3:13; Isaya 65:17) Olonjanja vimue eci Embimbiliya li tukula “oluali” li kasi oku tukula omanu va kasi voluali. (Efetikilo 11:1) Omo liaco, “oluali luokaliye” lua tukuiwa ndeti, lu lomboloka omanu vana Suku a sanjukila.

16. Ombanjaile yipi Suku a likuminya oku eca ku vana vo sungulukila? Kuenda nye tu sukila oku linga oco tu tambule ombanjaile yaco?

¹⁶ Yesu wa likuminya okuti voluali luokaliye, vosi vana Suku a sanjukila, vaka tambula “omuenyo ko pui.” (Marko 10:30) Tanga Yoano 3:16 kuenda Yoano 17:3, oco o tale eci tu sukila oku linga oco tuka tambule omuenyo ko pui. Kũlĩhĩsa asumũlũho a tukuiwa Vembimbiliya, Suku aka  eca ku vana aka iñisa voluali luokaliye.

17, 18. Momo lie tu kolelela okuti voluali luokaliye muka kala ombembua loku kolapo?

¹⁷ Evĩho lungangala kuenda ovoyaki ka a ka kalako vali. ‘Ondingaĩvi ka yi ka kalako vali. Ambombe puãi va piñala ofeka.’ (Osamo 37:10, 11) Voluali muka kala ombembua. Momo ‘Suku oka imũla ovita toke kesukiyo liongongo.’ (Osamo 46:9; Isaya 2:4) ‘Esunga li kamamako. Lombembua yi ka lua.’​—Osamo 72:7.

¹⁸ Afendeli va Yehova va ka kolapo. Kosimbu, eci va Isareli va enda loku pokola ku Suku, va kolelepo. (Ovisila 25:18, 19) Voluali luokaliye, omanu vaka kolapovo!​—Tanga Isaya 32:18; Mika 4:4.

19. Tua kũlĩha ndati okuti voluali luokaliye muka kala okulia kualua?

¹⁹ Ka ku ka kala ekambo liokulia. Ukualosamo wa imba hati: ‘Vofeka muka kala olomema via lua. Vika hunga hunga kilu liolomunda.’ (Osamo 72:16) Yehova oka sumũlũisa omanu vaye vakuesunga. Kuenje ‘osi yika ima ovaima ayo.’​—Osamo 67:6.

20. Momo lie tu kolelela okuti oluali luosi lu ka pongoloka ocumbo ceposo?

²⁰ Oluali luosi lu ka kala ocumbo ceposo. Povitumãlo vina via nyõliwa lolondingaĩvi, pa ka piñainya olonjo via posoka loviumbo violonelẽho. (Tanga Isaya 65:21-24; Esituluilo 11:18) Vokuenda kuotembo, olonepa vina violuali okuti via posuisiwa ale, vika amamako toke oluali luosi lu ka pongoloka ndocumbo Cedene. Kuenje, Suku oka ‘nyanyumula eka liaye, oco a kutise viosi vi kasi lomuenyo.’​—Osamo 145:16.

21. Nye ci lekisa okuti pokati komanu lovinyama pa ka kala ombembua?

²¹ Pokati komanu lovinyama pa ka kala ombembua. Ovinyama viovusenge levi viovimbo vika lila pamuamue. Omõla utito, ka ka kala lohele lovinyama vina okuti cilo via tema.​—Tanga Isaya 11:6-9; 65:25.

22. Nye cika pita lovovei?

 ²² Oku vela ka ku ka kalako vali. Yesu Ombiali Yusoma wa Suku, oka malako ovevei osi, okuti cina a linga eci a kala palo posi ci sule. (Mateo 9:35; Marko 1:40-42; Yoano 5:5-9) Noke ‘layimue onungi yika popia yiti, ndi vela.’​—Isaya 33:24; 35:5, 6.

23. Momo lie epinduko lika tu nenelela esanju lialua?

²³ Ava va fa vaka pinduiwa. Kuenda ka vaka kuata vali elavoko liokuti eteke limue vaka fa. Vosi vana va fa okuti va kasi vovisimĩlo via Yehova, eye oka va ivaluka, kuenje oka va pindula. Ku ka kala “epinduko lia vakuesunga lava havakuesungako.”​—Ovilinga 24:15; tanga Yoano 5:28, 29.

24. Eci o sokolola oku kala voluali luokaliye utima wove u kala ndati?

²⁴ Vosi va tava oku lilongisa eci catiamẽla Kululiki wetu Yehova Suku, loku u vumba, va lavoka omuenyo uwa kovaso. Eci Yesu a likuminya kondingaĩvi yina ya kala loku fila ponele yaye hati ‘oka kala kumue lame vofeka ya Suku,’ eye wa kala loku tukula oluali luokaliye.(Luka 23:43) Ciwa okuti tu amamako oku lilongisa eci catiamẽla ku Yesu Kristu. Momo vonduko yaye omo tu ka tambuila asumũlũho aco.