1, 2. (a) Bukin tera ngkai ataakin temanna ae tanoata taekana e aki nanonaki iai bwa ko a kinaa raoi iai? (b) Tera te bwai ae a aki ota iai aomata ibukin Iesu?

A bati aomata aika tanoata taekaia n te aonnaba. Tabemwaang a rangi ni ataaki n aia tabo, n aia kaawa ke i abaia. Tabemwaang a ataaki ni katobibia te aonnaba. Ma tiaki nanona bwa ngkana ko ataa aran te aomata ae kakannato ao ko a kinaa naba raoi iai. E aki naba nanonaki n anne bwa ko a ataa raoi rikiana ao aroarona ni koaua.

² A ongongo naba taekan Iesu Kristo aomata ni katobibia te aonnaba, e ngae ngke e maiu i aon te aba 2,000 tabun te ririki n nako. Ma a boni bati naba aika nanououa bwa antai raoi ngaia. A taku tabemwaang bwa bon tii te aomata ngaia ae raoiroi. Tabemwaang a taku bwa titeboo kakannatona ma te burabeti. Ma bon iai naba aika taku bwa Iesu bon te Atua ao e riai n taromauriaki. E koaua anne?

3. E aera ngkai e kakawaki ataakin Iehova ae te Atua ao Iesu Kristo iroum?

³ E kakawaki bwa ko na ataa te koaua ibukin Iesu. Bukin tera? Ibukina bwa e kangai te Baibara: “Ibukini karekean te maiu are aki toki, a riai n ataiko ae tii ngkoe te Atua ae koaua, ao n ataa naba teuare ko kanakomaia ae Iesu Kristo.” (Ioane 17:3) Eng, ataakin te koaua ibukin te Atua ao Iesu Kristo, e kona ni karekea te maiu are aki toki n te bwaretaiti n te aonnaba. (Ioane 14:6) Irarikina, e a tia ni karaoa te banna  ni katoto Iesu ni kaotiotan te aeka ni maiu ae te kabanea n raoiroi ao te aroaro ae riai nakoia aomata. (Ioane 13:34, 35) N te moani mwakoro n te boki aei ao ti maroroakina iai te koaua ibukin te Atua. Ngkai ti na manga rinanon ana reirei ni koaua te Baibara ibukin Iesu Kristo.

4. Tera ae nanonaki n nakoa aika “Mesia” ao “Kristo”?

⁴ N te tai ae maan imwaini bungiakin Iesu ao e taetae ni burabetinaki n te Baibara rokon te Mesia ke te Kristo mairoun te Atua. Nakoa aika “Mesia” (man te taetae n Ebera) ao “Kristo” (man te taetae n Erene) titeboo nanoia bwa “Teuare Kabiraki.” E na kabiraki te Aomata ae beritanaki kaotina  aei, are nanona bwa e na anganaki nakoana ae okoro iroun te Atua. Ni mwakoro ake imwina n te boki aei, ti na reiakina riki iai taekani mwiokoan te Mesia ae kakawaki ni kakoroani bukin ana berita te Atua. Ti na reiakin naba taekani kakabwaia ake e na karekei nakoira Iesu n taai aikai. Akea te nanououa bwa a na bati aika iaiango ni kangai imwaini bungiakin Iesu, ‘Antai ae e na riki bwa te Mesia?’

5. Tera te bwai ae a rangi ni koaua raoi iai iroun Iesu taan rimwina?

⁵ N te moan tienture C.E., a rangi ni kakoauaa raoi taan rimwin Iesu are te I-Natareta, bwa bon te Mesia Iesu are e a kaman taekinaki. (Ioane 1:41) E taku temanna te tia rimwini Kristo ae Timon Betero nakon Iesu: “Bon te Kristo ngkoe.” (Mataio 16:16) A a kangaa naba n taekina aei taan rimwini Kristo ao ti na kangaa ni koaua raoi iai bwa Iesu bon te Mesia are beritanaki?

6. Kabwarabwaraa bwa e kangaa Iehova ni buokiia aika kakaonimaki bwa a na kinaa raoi te Mesia?

⁶ A bati rongorongon te Mesia ake a kaman taekinaki irouia ana burabeti te Atua ake a maiu imwain Iesu. A na buokaki aomata n rongorongo aikai bwa a na kinaa teuaei. Tao ti na kamataataa ni kangai: Iangoia bwa aongkoa ko butiiaki bwa ko na nako n te kai ni bwati, ke te tabo n turein, ke te marae ni wanikiba bwa ko na butimwaea temanna ae ko tuai nonoria mai mwaina. Tiaki e na ibuobuoki ngkana iai ae e anganiko moa kabwarabwaraan te aomata anne teutana? N aron naba anne, e a tia Iehova ni kabwarabwaraa ana mwakuri te Mesia ao baike a na riki nakoina, rinanon taetae ni burabeti n te Baibara. Kakoroani bukin taetae ni burabeti aika bati e na buokiia aika kakaonimaki bwa a na kinaa raoi.

7. Baikara taetae ni burabeti ake uoua ake a kakoroaki bukia ni kaineti ma Iesu?

⁷ Iangoi katoto aika uoua. Te moan, e a kaman taekinna te burabeti ae Mika 700 te ririki imwain rikin Iesu bwa e na  bungiaki Teuare beritanaki i Betereem ae kaawan Iuta ae uarereke. (Mika 5:2) E bungiaki ia Iesu? N te kaawa raoi arei! (Mataio 2:1, 3-9) Te kauoua, e a kamani koteaki 29 C.E. * bwa e na kaoti iai te Mesia n te taetae ni burabeti are n Taniera 9:25, ao e taekinaki aei bubua ma bubua te ririki. Kakoroan raoi bukini baikai ao taetae ni burabeti riki tabeua, a kakoauaa ae Iesu bon te Mesia are beritanaki.

8, 9. Tera te kakoaua are oti n taini bwabetitoakin Iesu, ae kaotia bwa bon te Mesia ngaia?

⁸ Kakoaua riki tabeua bwa Iesu bon te Mesia, a a teretere ngke e a uakaani banen 29 C.E. Anne te ririki are e roko iai Iesu iroun Ioane te tia Bwabetito bwa e na bwabetitoaki n te Karaanga ae Ioretan. E berita Iehova nakon Ioane bwa e na anganna te kanikina teuana are e na boni kinaa iai te Mesia. N taini bwabetitoan Iesu ao e a nora te kanikina Ioane. E kaota te bae riki te Baibara ni kangai: “Ngke e otirake naba ngkekei Iesu man te ran imwini bwabetitoana, ao akea bwa e a kaukaki karawa, ao Ioane e nora taamnein te Atua ae ruona Iesu n ai aron te taobe. Ao akea bwa e a kangai naba te bwanaa mai karawa: ‘Bon Natiu ae I tangiria teuaei, ae I kakatonga irouna.’” (Mataio 3:16, 17) Ngke e a tia Ioane n ongo ao n nora te baere riki ao e aki nanououa ngkanne bwa bon te Atua ae kanakoa Iesu. (Ioane 1:32-34) N te tai naba anne ngke e a kabwaroa taamneina te Atua ke mwaakana ae mwamwakuri i aon Iesu ao e a riki naba iai bwa te Mesia ke te Kristo ae te aomata ae rineaki bwa e na Kairiri ke e na Uea.—Itaia 55:4.

⁹ Kakoroani bukin taetae ni burabeti n te Baibara ao oin ana kaotioti Iehova ae te Atua, e a kateretereaki iai bwa Iesu bon te Mesia are e beritanaki. Ma aikai riki uoua titiraki aika kakawaki, aika e kaekai naba te Baibara ibukin Iesu Kristo: E roko mai ia, ao te aeka n aomata raa ngaia?

10. Tera ana reirei te Baibara n aroni maiun Iesu imwain rokona i aon te aba?

¹⁰ E reiakinaki man te Baibara bwa e maeka Iesu i karawa imwain rokona i aon te aba. E taekinaki n ana taetae ni burabeti Mika bwa e na bungiaki te Mesia i Betereem ma E a kaman riki “man taai ake rimoa.” (Mika 5:2) A bati taai ake e taekinna Iesu bwa e maeka i karawa ngkoa imwaini bungiakina bwa te aomata. (Wareka Ioane 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5) E rangi n rianako aron reitakina ma Iehova i karawa ngke te taamnei ngkoa ngaia.

11. E kangaa ni kaotia te Baibara bwa Iesu bon Natin Iehova ae moan te tangiraki irouna?

¹¹ Iai bukina ae riai ngkai Iesu bon natin Iehova ae moan te tangiraki irouna. E aranaki bwa “te moanibung i buakoni baika karikaki ni kabane.” * (I-Korote 1:15) Iai riki te bwai teuana ae rangi n okoro iai te Nati aei. Boni ngaia “Natina ae te rikitemanna.” (Ioane 3:16) Nanon aei bwa bon tii Iesu ae karikaki iroun te Atua n akea temanna ae buokia. Imwini karikan Iesu ao e a manga kabonganaaki iroun te Atua bwa e na buoka katiaan te karikibwai. (I-Korote 1:16) E aranaki naba Iesu bwa “te Taeka.” (Ioane 1:14) Ti tuangaki n aei bwa e riki bwa te tia taetae ibukin te Atua, are e karorokoi rongorongo ao reirei irouia natin te Tama ake tabemwaang, ake anera ao aomata.

12. Ti kangaa n ataia bwa e bon aki boraoi te Nati are te moanibung ma te Atua?

¹² E boraoi te Nati are te moani bung ma te Atua n aron ae a kakoauaa tabemwaang? Tiaki ngaia anne ana reirei te Baibara. N aron ae taekinaki n te barakirabe are mai mwaina, e boni karikaki te Nati. E oti n anne bwa iai moan rikina ma akea moan rikin Iehova ae te Atua ao akea naba tokina. (Taian  Areru 90:2) E aki iangoia te nati ae te riki temanna aei bwa e na kataia ni kaboraoia ma tamana. E teretere te reirei man te Baibara bwa e kakannato riki te Tama nakon te Nati. (Wareka Ioane 14:28; 1 I-Korinto 11:3) Bon tii Iehova ae “Moan te Mwaaka.” (Karikani Bwaai 17:1) Ai ngaia are bon akea n ai arona. *

13. Tera ae nanonna te Baibara ngke e taekina te Nati bwa “katotongan te Atua ae aki nonoraki”?

¹³ A maan n itamwaomwao i marenaia Iehova ao Natina are te moanibung i nanoni birion ma birion te ririki, imwaini karikani karawa ae onrake n taian itoi, ao te aonnaba. A na boni bae n rangi n tangiriia i marenaia! (Ioane 3:35; 14:31) E katotonga raoi Tamana te Nati ae tangiraki aei. Anne bukina ae e aranaki iai te Nati n te Baibara bwa “katotongan te Atua ae aki nonoraki.” (I-Korote 1:15) Eng, e kona naba te aomata temanna ni katotonga raoi tamana n aaro tabeua, n aron te Nati are i karawa are e katotonga raoi aroaron Tamana ma anuana.

14. E kangaa ni bungiaki bwa te aomata i aon te aba Natin Iehova ae te rikitemanna?

¹⁴ E kukurei Natin Iehova are ana rikitemanna ni kitana karawa ao n nako aon te aba ni maeka ma aomata. Ma ko kona n iango ni kangai, ‘E na kangaa te taamnei are i karawa ni bungiaki bwa te aomata?’ E boni karaoa te kakai Iehova ni kaineti ma aei. E kamwainga maiun Natina are te moanibung mai karawa nako nanoni biroton ainen Iutaia ae Maria, ae te aine ae tuai ni boo ma te mwaane. Akea tamana ae te aomata i aon te aba. E bungia natina ae kororaoi Maria ao e aranaki bwa Iesu.—Ruka 1:30-35.

15. Bukin tera bwa ti kona n taekinna bwa ti kinaa riki Iehova rinanon Iesu?

¹⁵ A buokira bwaai ake e taekin Iesu ao ake e karaoi ngke e  mena i aon te aba, bwa ti na kinaa riki iai. Ma ae kakawaki riki nakon anne, ti a kona naba ni kinaa raoi Iehova rinanon Iesu. Bukin tera? Uringnga are boni katotongan raoi Tamana ni koaua te Nati aei. Anne bukina are e tuanga iai temanna te tia rimwina Iesu ni kangai: “Ane e a tia n norai ao e a tia naba n nora te Tama.” (Ioane 14:9) E bati riki rongorongoni maiun Iesu Kristo, ana mwakuri, ao anuana, aika taekinaki ni bokin te Baibara aika aua ake a aranaki bwa Euangkerio, aika Mataio, Mareko, Ruka, ao Ioane.

16. Tera raoi oin ana rongorongo Iesu ao mai ia ana reirei?

¹⁶ E rangi ni kinaaki Iesu bwa “te tia Reirei.” (Ioane 1:38; 13:13) Tera ana reirei? Oin raoi ana rongorongo bon “te rongorongo ae raoiroi ae taekan te Tautaeka n Uea,” are taekan Ana Tautaeka te Atua i karawa, are e na kairiri n te aonnaba ni kabutaa ao e na karekei kakabwaia n aki toki nakoia aomata aika ongeaba. (Mataio 4:23) Antai ana reirei aei? E taku Iesu: “Te reirei ae I anga bon tiaki au bwai, ma bon ana bwai teuare kanakomaiai,” ae Iehova. (Ioane 7:16) E ataia Iesu bwa Tamana e tangiriia aomata bwa a na ongora te rongorongo ae raoiroi ae taekan te Tautaeka n Uea. Ni Mwakoro 8, ti na reiakina riki taekan ana Tautaeka n Uea te Atua n ikotaki ma baike e na karaoi.

17. E angareirei ia Iesu ao bukin tera bwa e rangi ni kakorakoraa bwa e na reireinia aomata?

¹⁷ E angareirei ia Iesu? N taabo nako ike e kuneia iai aomata, n te marenaua ke n taiani kaawa aika bubura ma aika uarereke, n taabo ni boobwai, ao ni mwengaia. E aki kariaa Iesu kawarana irouia aomata. Boni ngaia ae e nako ni kawariia. (Mareko 6:56; Ruka 19:5, 6) E aera ngkai e rangi ni kakorakoraa Iesu ni karaoa anne, ao ni kabanea naba te tai ae bati n uarongorongo ao n angareirei? Ibukina bwa anne te bwai ae tangiria te Atua bwa e na karaoia. E kakaraoa nanon Tamana Iesu n taai nako. (Ioane 8:28, 29) Ma iai riki bukin ana uarongorongo. E nanoangaiia te koraki ake a roko ni kawaria. (Wareka Mataio 9:35, 36.) A aki kubaraki irouia mataniwin Aaro, ake a riai n reireinia taekan te koaua ibukin  te Atua ao ana kantaninga. E ataia Iesu bwa e korakora nanoia aomata ni kan ongora n rongorongon te Tautaeka n Uea.

18. Tera aroaron Iesu ae e anaaki nanom iai?

¹⁸ Iesu bon te aomata ae tatangira ao e korakora ana namakin. Ma ngaia are a taku aomata bwa e momoaaomata ao e akoi. A rangi ni kani memena naba i rarikina ataei. (Mareko 10:13-16) E aki naba inanonano Iesu. E riribaa te babakanikawai ao te ribuaka. (Mataio 21:12, 13) Ngke e maiu i aon te aba, a kamangoraki aine, ma ngaia e karineia. (Ioane 4:9, 27) E nanorinano ni koaua naba Iesu. N te taina, ao e teboki waeia ana abotoro, ae te mwakuri ae kakaraoaki iroun te toro ae rangi ni mangori.

19. Tera te katoto teuana ae e kaotia iai Iesu bwa e rangi ni mutiakina kainnanoia aomata?

¹⁹ E rangi ni mutiakina naba kainnanoia aomata Iesu. E teretere aei ni kabonganaani mwaakan taamnein te Atua irouna ni karaoi kakai ni kamarurungia aomata. (Mataio 14:14) N te katoto, e kawara Iesu te mwaane ae rebera ao e taku: “Ko kona ni kaitiakai ngkana ko kani karaoia.” E rotaki Iesu ni marakin teuaei ao rawawatana, ao e a kairia ana nanoanga bwa e  na arora baina n ringa teuaei ao e taku: “I kani karaoia! Ko na itiaki.” E a kamarurungaki naba teuare aoraki! (Mareko 1:40-42) Ko kona n iangoa aron rotakin teuarei?

20, 21. E kangaa Iesu ni karaoa te banna ni katoto ibukin te kakaonimaki n ongeaba iroun te Atua?

²⁰ E karaoa te banna ni katoto Iesu ae te kabanea n raoiroi ni kaineti ma te kakaonimaki n ongeaba nakon te Atua. E teimatoa ni kakaonimaki nakon Tamana are i karawa n aki ongei kangaanga n aekaia nako ao taian riribai ma karawawata. E matoatoa Iesu ni kaaitarai ana kariri nako Tatan ao e tokanikai iai. (Mataio 4:1-11) N te taina, ao a aki kakoauaa Iesu ana utu ma a a manga bon taku bwa “e a mino.” (Mareko 3:21) Ma e aki kariaia Iesu bwa e na rotaki buaka irouia, ma e teimatoa naba ni karaoa ana mwakuri ibukin te Atua. E teimatoa n taotaonakinnano Iesu n aki kariaia bwa a na ruanikai taani kaitaraa, e ngae ngke e bati te kamarakinano ma te iowawa nakoina.—1 Betero 2:21-23.

 ²¹ E teimatoa Iesu ni kakaonimaki ni karokoa matena, ae matena ae rangi ni kammaraki ni karaoakin ae iowawa nakoina irouia ana kairiribai. (Wareka I-Biribi 2:8.) Iangoi baika e nanomwaaka iai n ana kabanea ni bong imwaini matena. E tauaki ao e karaoaki te bukibuki ni kewe nakoina, e motikaki taekana irouia taani moti aika babakanikawai, e bwainingareaki, ao e kammarakaki irouia tautia. E anaa kabanean ikena ngke e bobitiaki i aon te kai ni kammaraki ao e takarua ni kangai: “E a tia!” (Ioane 19:30) Ma n ana katenua ni bong Iesu imwini matena, e a kautaki iroun Tamana are i karawa nakon te maiu n taamnei. (1 Betero 3:18) Tabeua te wiki imwina, e a okira karawa. E “tekateka i angaatain te Atua” i karawa, ao e tabe ni kantaningaa anganakina mwaakana n uea.—Ebera 10:12, 13

22. Tera ae e karekea Iesu ni kakaonimakina ni karokoa matena?

²² Tera ae e karekea Iesu ni kakaonimakina ni karokoa matena? Maten Iesu e karekea kantaningaan te maiu are aki toki nakoira n te aonnaba ae te bwaretaiti, ni kaineti ma ana moani kantaninga Iehova. E na kabwarabwaraaki n te mwakoro ae imwina bwa e kangaa maten Iesu ni karaoa anne.