1, 2. (a) Fikieme ẹriẹ kpahe ohwo nọ o bi do u gbe ro dhesẹ nọ whọ riẹ ohwo na totọ họ? (b) Eriwo sa-sa vẹ ahwo a wo kpahe Jesu?

AHWO buobu a rrọ akpọ na nọ a riẹ odẹ. A riẹ ahwo jọ gaga evaọ okegbe, ẹwho, hayo orẹwho rai. A tẹ jẹ jọ akpọ soso riẹ amọfa odẹ. Dede na, re whọ riẹ odẹ ohwo nọ o bi do gaga ọvo o nwani dhesẹ nọ whọ ginẹ riẹ ohwo na ha. U dhesẹ nọ whọ riẹ oghẹrẹ uzuazọ nọ ohwo na o yeri notọ ze gbe oghẹrẹ ohwo nọ ọ ginẹ rrọ họ.

² Ahwo wariẹ akpọ na soso họ a yo oware jọ no kpahe Jesu Kristi, dede nọ oware wọhọ ikpe 2,000 e vrẹ no anwẹnọ ọ rọ rria otọakpọ na. Ghele na, oghẹrẹ ohwo nọ Jesu ọ ginẹ jọ u ri vẹ ahwo buobu ẹro ho. Ahwo jọ a rẹ ta nọ ohwo owoma gheghe ọ jọ. Amọfa a be ta nọ ọruẹaro ọvo ọ jọ. Yọ amọfa a rọwo inọ Jesu họ Ọghẹnẹ, yọ u fo nọ a rẹ gọe. Kọ u fo re a gọe?

3. Fikieme u je wuzou kẹ owhẹ re whọ riẹ uzẹme na kpahe Jesu?

³ U wuzou re whọ riẹ uzẹme na kpahe Jesu. Fikieme? Fikinọ Ebaibol e ta nọ: ‘Onana họ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, re a riẹ owhẹ nọ whẹ ọvo họ uvi Ọghẹnẹ, gbe Jesu Kristi ọnọ who vi.’ (Jọn 17:3) Ẹhẹ, ẹriẹ uzẹme na kpahe Jihova Ọghẹnẹ gbe Jesu Kristi o rẹ sai su kpohọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ eva otọakpọ aparadase. (Jọn 14:6)  Ofariẹ, Jesu o fi oriruo nọ ọ mai woma hotọ kpahe oghẹrẹ nọ a rẹ rria uzuazọ gbe oghẹrẹ nọ a re lele amọfa yeri. (Jọn 13:34, 35) Evaọ uzou ọsosuọ ọrọ obe nana, ma ta ẹme kpahe uzẹme na kpahe Ọghẹnẹ. Enẹna, joma ta kpahe oware nọ Ebaibol na o gine wuhrẹ kpahe Jesu Kristi.

4. Eme họ otofa edẹ-ovao na, “Mesaya” gbe “Kristi”?

⁴ Oke lelehie taure a te ti yẹ Jesu, Ebaibol na ta kpahe ẹtha ọnọ Ọghẹnẹ o ti vi ze wọhọ Mesaya na, hayo Kristi. Otofa edẹ-ova na “Mesaya” (nọ u no ubiẹme Hibru ze) gbe “Kristi” (nọ u no  ubiẹme Griki ze na) họ, “Ọnọ A Wholo.” Ọnana nọ a ya eyaa riẹ na a ti wholo iei, koyehọ, Ọghẹnẹ ọ te rehọ iẹe mu obọdẹ ọkwa jọ. Evaọ izou nọ e rrọ obaro, ma ti wuhrẹ eware efa kpahe obọdẹ ọkwa nọ Mesaya na o wo evaọ erugba eyaa Ọghẹnẹ. Ma ti je wuhrẹ kpahe eghale nọ ma rẹ sae rehọ ẹkwoma Jesu wo makọ enẹna. Dede na, taure a te ti yẹ Jesu, ahwo buobu a je roro inọ, ‘Ono ọ be te jọ Mesaya na?’

5. Imuẹro egaga vẹ ilele Jesu a wo kpahe iẹe?

⁵ Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ C.E., u mu ilele Jesu ohwo Nazarẹt na ẹro gaga inọ Jesu họ Mesaya nọ a ruẹaro riẹ na. (Jọn 1:41) Olele riẹ jọ nọ a re se Saimọn Pita ọ ta kẹ Jesu nọ: “Whẹ họ Kristi na.” (Matiu 16:16) Ẹvẹ o sai ro mu ilele yena ẹro—kọ ẹvẹ o sai ro mu omai ẹro—inọ Jesu ginọ Mesaya nọ a ya eyaa riẹ na?

6. Dhesẹ epanọ Jihova o ro fi obọ họ kẹ ahwo nọ a wo ẹrọwọ vuhu Mesaya na.

⁶ Eruẹaro Ọghẹnẹ nọ e rria taure Jesu ọ tẹ te ze a ta eme buobu kpahe Mesaya na. Eme nana i ti fi obọ họ kẹ amọfa vuhu iei. Ma sai dhesẹ iẹe oghẹrẹ utiona: Ma rehọ iẹe nnọ a ta kẹ owhẹ nọ who kpohọ oria nọ imoto, itreni, hayo irupre e rẹ kpahe nọ ahwo a rẹ vọ gaga re whọ nyae wọ ohwo jọ nọ whọ re ruẹ ẹdẹvo ho ze. Kọ u gbe ti woma re ohwo jọ ọ vuẹ owhẹ eware jọ nọ i ti fi obọ họ kẹ owhẹ vuhu ohwo na vẹrẹ? Epọvo na re, Jihova ọ rehọ ẹkwoma eruẹaro Ebaibol na robọ kotọ dhesẹ eware nọ Mesaya na o ti ru gbe ebẹbẹ nọ i ti tei kẹ omai. Orugba eruẹaruẹ ibuobu nana u ti fi obọ họ kẹ ahwo nọ a wo ẹrọwọ vuhu iei mu ziezi.

7. Eruẹaruẹ ivẹ jọ vẹ i rugba kpahe Jesu?

⁷ Roro kpahe iriruo ivẹ jọ ọvo. Orọ ọsosuọ, bu vi ikpe 700 re oke na u te ti te, Maeka ọruẹaro na ọ ruẹaro inọ a ti yẹ Ọnọ a ya eyaa riẹ na evaọ Bẹtlẹhẹm,  ẹwho ọsese jọ evaọ ẹkwotọ Juda. (Maeka 5:2) Diẹse a ginẹ jọ yẹ Jesu? Ẹhẹ, evaọ ẹwho yena! (Matiu 2:1, 3-9) Orọ avivẹ, evaọ ikpe-udhusoi buobu re oke na u te ti te, eruẹaruẹ nọ a kere fihọ Daniẹl 9:25 e riẹ obọ họ uzedhe ukpe nọ Mesaya na ọ te rọ roma via—29 C.E. * Orugba eruẹaruẹ nana gbe efa e kẹ imuẹro inọ Jesu họ Mesaya nọ a ya eyaa riẹ na.

8, 9. Imuẹro vẹ inọ Jesu họ Mesaya na i dhesẹ oma via vevẹ evaọ oke ame-ọhọ riẹ?

⁸ Imuẹro efa inọ Jesu họ Mesaya na e roma via kẹle ubrobọ urere ukpe ọ 29 C.E. Ukpe yena Jesu ọ rọ nya bru Jọn Ọhọahwo-Ame na re ọ họe ame evaọ Ethẹ Jọdan. Jihova ọ ya eyaa kẹ Jọn inọ o ti dhesẹ oka kẹe nọ o ti ro vuhu Mesaya na. Jọn ọ ruẹ oka yena eva etoke ame-ọhọ Jesu. Ebaibol e ta nọ oware nọ o via ona: “Nọ ọ jẹ họ Jesu ame no, Ọ tẹ nwane va no ame ze, koyehọ ihru i rovie, ọ tẹ ruẹ Ẹzi Ọghẹnẹ nọ Ọ be tha wọhọ erueruẹ, o te kiemu uzou riẹ; koyehọ uru jọ u no ehru ze nọ, ‘Ọnana họ Ọmọ oyoyou mẹ, ọnọ ọ were omẹ hrọ.’” (Matiu 3:16, 17) Nọ o yo jẹ ruẹ oware nọ o via no, Jọn ọ vro ho inọ Ọghẹnẹ o vi Jesu ze. (Jọn 1:32-34) Nọ Ọghẹnẹ ọ nwani ku ẹzi, hayo ogaga iruo riẹ ku ei no evaọ ẹdẹ yena, Jesu o te zihe ruọ Mesaya na, hayo Kristi, ọnọ a ro mu re ọ jọ Osu gbe Ovie.—Aizaya 55:4.

⁹ Orugba eruẹaruẹ Ebaibol gbe ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ rọ unu riẹ ta kpahe iẹe i dhesẹ vevẹ inọ Jesu họ Mesaya nọ a ya eyaa riẹ na. Rekọ Ebaibol na e kẹ iyo obọdẹ enọ ivẹ efa jọ kpahe Jesu Kristi: Bovẹ o no ze, kọ oghẹrẹ ohwo vẹ ọ jọ?

10. Eme Ebaibol na o wuhrẹ kpahe uzuazọ Jesu taure ọ tẹ te ziọ otọakpọ?

¹⁰ Ebaibol na o wuhrẹ nọ Jesu ọ rria obọ odhiwu no taure ọ tẹ te ziọ otọakpọ. Maeka ọ ruẹaro inọ a ti yẹ Mesaya na evaọ Bẹtlẹhẹm, ọ tẹ jẹ ta nọ emuhọ Riẹ “o rọ anwẹdẹ.” (Maeka 5:2) Unuẹse buobu Jesu omariẹ ọ ta nọ ọ rria odhiwu no taure a te ti yẹe wọhọ ohwo-akpọ. (Se Jọn 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5) Okenọ ọ jọ omama ẹzi evaọ obọ odhiwu, Jesu o wo obọdẹ usu kugbe Jihova.

11. Ẹvẹ Ebaibol na i ro dhesẹ nọ Jesu họ Ọmọ nọ ọ mae ghare Jihova obọ?

¹¹ Jesu họ Ọmọ nọ ọ mae ghare Jihova obọ—yọ o gine te ere. A se rie “ọtuyẹ evaọ emama kpobi,” keme ọye họ omama ọsosuọ Ọghẹnẹ. * (Ahwo Kọlọsi 1:15) Oware ofa jọ o riẹ nọ u ru Ọmọ nana họ obọdẹ. Ọye họ ‘Ọmọvo Ọghẹnẹ.’ (Jọn 3:16) Onana u dhesẹ nọ Jesu ọvo họ ohwo nọ Ọghẹnẹ ọ rehọ obọ riẹ ma. Jesu ọ tẹ jẹ rrọ omọvo nọ Ọghẹnẹ o ro ru iruo eva okenọ Ọ ma eware nọ i kiọkọ kpobi. (Ahwo Kọlọsi 1:16) A te je se Jesu “Ẹme na.” (Jọn 1:14) Onana u dhesẹ kẹ omai nọ ọ jọ ọtota kẹ Ọghẹnẹ, ababọ avro ọ jẹ wha evuẹ gbe ekpọvio se emọ efa erọ Ọsẹ na, te erọ ẹzi gbe ahwo-akpọ.

12. Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ Ọmọ otuyẹ na avọ Ọghẹnẹ a rrọ ẹrẹrẹ hẹ?

¹² Kọ Ọmọ otuyẹ na avọ Ọghẹnẹ ẹrẹrẹ, wọhọ epanọ ahwo jọ a roro? Ebaibol na o wuhrẹ ere vievie he. Wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ edhe-ẹme nọ ọ vrẹ na, a ma Ọmọ na. Koyehọ, o wo emuhọ, rekọ Jihova  Ọghẹnẹ o wo emuhọ hayo ekuhọ họ. (Olezi 90:2) Ọmọvo Ọsẹ na o roro ẹdẹvo ho inọ ọ rẹ jọ ẹrẹrẹ kugbe Ọsẹ riẹ. Ebaibol na o wuhrẹ vevẹ inọ Ọsẹ na ọ rro vi Ọmọ na. (Se Jọn 14:28; 1 Ahwo Kọrint 11:3) Jihova ọvo họ “Ọghẹnẹ Erumeru.” (Emuhọ 17:1) Fikiere, o wo ibe he. *

13. Eme ọ wha riẹ ze nọ Ebaibol na o ro se Ọmọ na wọhọ “uwoho Ọghẹnẹ nọ a rẹ ruẹ hẹ”?

¹³ Jihova avọ Ọmọ otuyẹ riẹ a reawere usu okpekpe ikpe ima-idu buobu—oke lelehie taure a tẹ te ma ihru gbe otọakpọ na. Uyoyou nọ a wo kẹ ohwohwo a re gbiku riẹ hẹ! (Jọn 3:35; 14:31) Ọmọ ọghaghae nana o tho Ọsẹ riẹ. Oyejabọ nọ Ebaibol na i ro se Ọmọ na nọ “uwoho Ọghẹnẹ nọ a rẹ ruẹ hẹ.” (Ahwo Kọlọsi 1:15) Ẹhẹ, nwane wọhọ epanọ ọmọ o re tho ọsẹ riẹ gaga evaọ idhere buobu na, Ọmọ obọ odhiwu nana o dhesẹ ekwakwa gbe iruemu Ọsẹ riẹ via.

14. Ẹvẹ a ti ro yẹ ọmọ otuyẹ Jihova wọhọ ohwo-akpọ?

¹⁴ Ọmọ ọvo Jihova ọ rehọ unevaze no odhiwu ziọ otọakpọ te rria wọhọ ohwo-akpọ. Rekọ o rẹ sai gbowhẹ unu nọ, ‘Ẹvẹ a sai ro yẹ omama ẹzi wọhọ ohwo-akpọ?’ Re onana o sae lọhọ, Jihova o ru oware igbunu jọ. O kpeze uzuazọ Ọmọ otuyẹ riẹ fihọ edhede Meri, ọmọtẹ-kọkọ ohwo Ju. Udihọ nana u no obọ ọzae ohwo-akpọ ze he. Meri o te yẹ ọmọ ọgbagba, o te se odẹ riẹ Jesu.—Luk 1:30-35.

15. Fikieme ma jẹ sae ta nọ Jesu o fi obọ họ kẹ omai riẹ Jihova ziezi?

¹⁵ Eware nọ Jesu ọ ta je ru eva okenọ ọ jọ otọakpọ i re fi obọ họ kẹ omai riẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ ziezi. Jẹ  tubẹ mae rro, Jesu o fi obọ họ kẹ omai riẹ Jihova ziezi. Fikieme o jẹ rrọ ere? Kareghẹhọ nọ Ọmọ nana yọ odhesẹvia ọgbagba ọrọ oghẹrẹ ohwo nọ Ọsẹ riẹ ọ rrọ. Oyejabọ nọ Jesu ọ rọ ta kẹ olele riẹ jọ nọ: “Ọ nọ ọ ruẹ omẹ ọ ruẹ Ọsẹ na.” (Jọn 14:9) Ebe ene Ebaibol nọ a riẹ wọhọ Usiuwoma na—Matiu, Mak, Luk, gbe Jọn—e ta eware buobu kẹ omai kpahe uzuazọ, iruẹru, gbe oghẹrẹ ohwo nọ Jesu Kristi ọ rrọ.

16. Eme o jọ ugogo ovuẹ Jesu, kọ bovẹ iwuhrẹ riẹ i nọze?

¹⁶ A riẹ Jesu wọhọ “Owuhrẹ.” (Jọn 1:38; 13:13) Eme o wuhrẹ? Ugogo ovuẹ riẹ họ “usiuwoma uvie na”—koyehọ, Uvie Ọghẹnẹ, egọmeti obọ odhiwu nọ o ti su otọakpọ na soso, nọ o te wha eghale nọ i wo oba ha se ahwo-akpọ ẹmeoyo. (Matiu 4:23) Ono o wo ovuẹ nana? Jesu omariẹ ọ ta nọ: “Ewuhrẹ mẹ ọ rọ ọrobọ mẹ hẹ, rekọ ọrọ ọnọ o vi omẹ,” koyehọ, Jihova. (Jọn 7:16) Jesu ọ riẹ nọ Ọsẹ riẹ ọ gwọlọ nọ ahwo-akpọ a yo emamọ usi Uvie na. Evaọ Uzou avọ 8, ma ti gbe wuhrẹ kpahe Uvie Ọghẹnẹ gbe eware nọ u ti ru.

17. Diẹse Jesu ọ jẹ jọ wuhrẹ, kọ fikieme ọ rọ lahiẹ oma tere je wuhrẹ ahwo?

¹⁷ Diẹse Jesu ọ jẹ jọ wuhrẹ? Oria kpobi nọ ọ jọ duku ahwo—evaọ ughe-ẹwho gbe oko-ẹwho, evaọ iwhre, eki, gbe evaọ iwou ahwo. Jesu o rẹro nọ ahwo a nya bru ei ze he. Ọye ọ nya bru ahwo. (Mak 6:56; Luk 19:5, 6) Fikieme Jesu ọ rọ lahiẹ oma tere jẹ raha oke riẹ gaga rọ ta usiuwoma je wuhrẹ ahwo? Keme ere oruo o jọ oreva Ọghẹnẹ kẹe. Jesu o ru oreva Ọsẹ riẹ ẹsikpobi. (Jọn 8:28, 29) Rekọ ẹjiroro ọfa jọ ọ jariẹ nọ ọ jẹ rọ ta usiuwoma. O wo ohrọriọ kẹ ogbotu ahwo nọ a jẹ nya bru ei ze. (Se Matiu 9:35, 36.) Isu egagọ rai nọ e hai wuhrẹ ai uzẹme na kpahe Ọghẹnẹ gbe ẹjiroro riẹ a gbolo  aro kẹ ahwo na. Jesu ọ riẹ epanọ u wuzou te re ahwo na a yo ovuẹ Uvie na.

18. Iruemu Jesu vẹ e mai si owhẹ urru?

¹⁸ Jesu ọ jọ wowolẹ, sasasa, je wo ọdawẹ. Amọfa a ruẹ nọ ọ jọ wowou jẹ jọ ohwo nọ a rẹ dhẹ gbalọ. Makọ emaha dede a jẹ dhẹ wariẹ iẹe họ. (Mak 10:13-16) Jesu ọ kare ọriẹwẹ. O mukpahe ogbekuo gbe okienyẹ. (Matiu 21:12, 13) Eva etoke nọ a je ro rri eyae na vo, ọ kẹ rai ọghọ. (Jọn 4:9, 27) Jesu o wo uvi omarokpotọ. Eva okejọ, ọ wozẹ awọ ikọ riẹ, iruo nọ odibo gheghe o re ru.

19. Oriruo vẹ u dhesẹ nọ Jesu o wo ọdawẹ kpahe ẹgwọlọ amọfa?

¹⁹ Jesu o wo ọdawẹ kpahe ẹgwọlọ amọfa. Onana u dhesẹ oma via vevẹ okenọ ọ rehọ ẹgba ẹzi Ọghẹnẹ siwi ahwo evaọ edhere igbunu. (Matiu 14:14) Wọhọ oriruo, ọzae nọ ọ jẹ mọ oti ọ nya bru Jesu ze jẹ ta nọ: “O tẹ ruọ owhẹ, whọ rẹ sai ru omẹ fua.” O da Jesu  gaga nọ ọ ruẹ uye avọ edada ọzae nana. Avọ ohrọriọ, Jesu ọ tẹ rọ obọ te ọzae na ta nọ: “O ruọ omẹ, a ru owhẹ fo.” Oma ọzae na u te kpo. (Mak 1:40-42) Kọ whọ sai roro epanọ eva e were ọzae na te?

20, 21. Ẹvẹ Jesu o ro fi oriruo orọ ẹmeoyo kẹ Ọghẹnẹ họ otọ?

²⁰ Jesu o fi oriruo nọ ọ mai woma hotọ, orọ uvi ẹmeoyo kẹ Ọghẹnẹ. Ọ yọrọ ẹgbakiete riẹ kẹ Ọsẹ obọ odhiwu riẹ eva otọ iyero kpobi ghelọ eghẹrẹ ọwọsuọ gbe uye kpobi nọ i te rie. Jesu ọ dadamu kẹ edawọ Setan avọ obokparọ. (Matiu 4:1-11) Eva okejọ, ahwo uviuwou Jesu jọ dede a fi ẹrọwọ họ iẹe he, be tubẹ ta nọ “ọ be mọ oruẹ.” (Mak 3:21) Rekọ Jesu ọ kẹ uvẹ hẹ re a nwene ọtamuo riẹ; ọ tẹrovi iruo Ọghẹnẹ. Ghelọ ekela gbe ẹpoviẹ, Jesu o dhesẹ oma-oriẹsuo, ọ daoma nwa ewegrẹ riẹ oma vievie he.—1 Pita 2:21-23.

 ²¹ Jesu o kru ẹrọwọ riẹ rite oke uwhu—uwhu ọhaha avọ edada eva obọ ewegrẹ riẹ. (Se Ahwo Filipai 2:8.) Roro kpahe oware nọ o thihakọ riẹ eva ẹdẹ urere uzuazọ riẹ wọhọ ohwo-akpọ. A mu rie, se isẹi ọrue kpei, ibruoziẹ nọ e kare uvi-oziẹ a bru kpei, otu-ugbarugba a rehọ e riẹ je ijehwẹ, elakpa-ẹmo a gboja kẹe. Ure nọ a tehe riẹ fihọ o jo kuẹwẹ urere riẹ, bo nọ: “U re no.” (Jọn 19:30) Dede na, eva ẹdẹ avesa nọ Jesu o whu no, Ọsẹ obọ odhiwu riẹ ọ tẹ kpare iẹe zihe kpohọ uzuazọ ẹzi. (1 Pita 3:18) Nọ eka jọ e te vrẹ no, o te zihe kpohọ odhiwu. Ọ tẹ “keria obọze Ọghẹnẹ,” jẹ hẹrẹ bẹsenọ a rẹ kẹe ogaga uvie.—Ahwo Hibru 10:12, 13.

22. Eme ẹrọwọ nọ Jesu ọ yọrọ rite uwhu u rugba?

²² Eme ẹrọwọ nọ Jesu ọ yọrọ rite oke uwhu u rugba? Uwhu Jesu u gine rovie uvẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ eva otọakpọ aparadase fihọ kẹ omai, nya lele ẹjiroro ọsosuọ Jihova. Ma te ta ẹme kpahe oghẹrẹ nọ uwhu Jesu u ro ru onana lọhọ evaọ uzoẹme nọ o rrọ obaro na.