1, 2. a) Kʼaʼut nayeemank naq xnawbʼal xkʼabʼaʼ jun li qas qiitzʼin moko naraj ta xyeebʼal naq naqanaw ru chiʼus? b) Xbʼaan naq inkʼaʼ nekeʼxnaw ani tzʼaqal li Jesus, kʼaru nayeemank chirix?

SAʼ LI Ruuchichʼochʼ naabʼalebʼ li qas qiitzʼin nawbʼilebʼ ru. Wankebʼ nawbʼilebʼ ru saʼebʼ li xkʼalebʼaal, saʼebʼ li xtenamit ut wankebʼ nawbʼilebʼ ru saʼ chixjunil li Ruuchichʼochʼ. Abʼan xnawbʼal xkʼabʼaʼ jun rehebʼ li qas qiitzʼin aʼin, moko naraj ta xyeebʼal naq naqanaw chanru li xyuʼam malaj chanru li xnaʼlebʼ.

² Ak xnumeʼk tana wiibʼ mil chihabʼ naq li Jesus kiwank saʼ li Ruuchichʼochʼ, abʼan toj naabʼalebʼ nekeʼaatinak chirix. Ut inkʼaʼ nekeʼxnaw ani tzʼaqal li Jesus. Joʼkan naq wankebʼ nekeʼxye naq aʼan chaabʼil winq naq kiwank chaq. Wankebʼ nekeʼxye naq yal taqlanbʼil xbʼaan li Yos. Ut wankebʼ nekeʼxye naq li Jesus, aʼan li Yos ut tento xloqʼoninkil ru. Abʼan, ma yaal aʼin?

3. Kʼaʼut aajel ru naq taanaw ru li Jehobʼa ut li Jesukriist?

³ Kʼaʼut aajel ru naq taanaw ani tzʼaqal li Jesus? Li Santil Hu naxye: «Aʼan aʼin li junelik yuʼam: naq teʼxnaw aawu laaʼat li junat chi tzʼaqal Yos ut li xataqla chaq, li Jesus aʼ li Kriist» (Juan 17:3). Joʼkan naq xnawbʼal ru li Jehobʼa ut li Jesus naru tixkʼe aayuʼam chi junelik saʼ Ruuchichʼochʼ  (Juan 14:6). Li Jesus kixkanabʼ li eetalil chirix chanru toowanq ut chanru tqakʼam qibʼ rikʼinebʼ li qas qiitzʼin (Juan 13:34, 35). Saʼ li xbʼeen tzolom akʼ xqil ani tzʼaqal li Yos. Anaqwan qatzolaq kʼaru naxchʼolobʼ li Santil Hu chirix li Jesus.

4. Kʼaru naraj xyeebʼal Sikʼbʼil Ru ut Kriist?

⁴ Li Santil Hu kiʼaatinak chirix li xkʼulunik li Kriist malaj  li Sikʼbʼil Ru xbʼaan li Yos, ut aʼin kiyeemank chaq naq toj maajiʼ nayoʼlaak li Jesus. Saʼ Hebreo, Sikʼbʼil Ru xbʼaan li Yos ut saʼ Griego, Kriist naraj xyeebʼal naq «yulbʼil ru rikʼin santil musiqʼej». Joʼkan naq li Sikʼbʼil Ru, tyuleʼq ru rikʼin santil musiqʼej malaj tkʼeheʼq xwankil xbʼaan li Yos. Toj tqatzol naq saʼ xkʼabʼaʼ li Jesus ttzʼaqloq ru li kixyeechiʼi chaq li Yos. Tqatzol ajwiʼ naq li Jesus toorosobʼtesi saʼ li kutan chaalel ut saʼebʼ li qakutan. Naq toj maajiʼ nayoʼlaak chaq li Jesus saʼ Ruuchichʼochʼ, maare naabʼalebʼ li poyanam keʼxye: «Ani li Sikʼbʼil Ru?».

5. Kʼaru chʼolchʼo tzʼaqal chiruhebʼ li xtzolom li Jesus?

⁵ Ebʼ li xtzolom li Jesus chʼolchʼo chiruhebʼ naq Aʼan li Sikʼbʼil Ru xbʼaan li Yos (Juan 1:41). Laj Simon Pedro, jun rehebʼ li xtzolom li Jesus kixye re: «Laaʼat li Kriist» (Mateo 16:16). Abʼan, kʼaʼut chʼolchʼo chiruhebʼ li xtzolom li Jesus naq aʼan tzʼaqal li Sikʼbʼil Ru xbʼaan li Yos? Ut kʼaʼut chʼolchʼooq ajwiʼ chiqu aʼin?

6. Chʼolobʼ, chanru naxtenqʼa li Jehobʼa li xtenamit chi xnawbʼal ani li Sikʼbʼil Ru?

⁶ Naq toj maajiʼ nachalk li Jesus saʼ Ruuchichʼochʼ, ebʼ laj kʼanjel chiru li Yos xeʼxye chaq chanru tnaweʼq ru li Sikʼbʼil Ru. Re xtawbʼal ru chiʼus aʼin, qakʼehaq jun li eetalil: Wi inkʼaʼ nakaanaw ru jun li qas qiitzʼin ut taateʼxtaqla chi xsikʼbʼal saʼ xyanq naabʼal li tenamit malaj saʼ kʼayil, peʼyaal naq taawaj naq teʼxye aawe chanru li qas qiitzʼin aʼin? Saʼ li qʼe kutan li Jehobʼa kixye rehebʼ laj kʼanjel chiru, li tixbʼaanu ut li tixkʼul li Sikʼbʼil Ru. Chi joʼkan ebʼ li nekeʼpaabʼank chiru li Yos teʼxnaw tzʼaqal ani li Sikʼbʼil Ru naq yooq chi ttzʼaqloq ru li kixye chaq li Jehobʼa.

7. Yaabʼasi wiibʼ rehebʼ li eetalil li kitzʼaqlok ru chirix li Jesus.

⁷ Qilaq wiibʼ li eetalil. Li xbʼeen eetalil: kixqʼax ru 700 chihabʼ re naq tkʼulmanq li kixye laj Miqueas. Laj kʼanjel chiru li Yos aʼin kixye naq li Sikʼbʼil Ru tyoʼlaaq Belen aran Juda, saʼ jun li naʼajej kachʼin (Miqueas 5:2). Ut aran  tzʼaqal kiyoʼlaak li Jesus! (Mateo 2:1, 3-9). Li xkabʼ eetalil: Daniel 9:25 naxye joqʼe tchalq li Sikʼbʼil Ru, ut saʼ li chihabʼ 29 kikʼulmank aʼin. Chiru naabʼal chihabʼ kinawmank chaq aʼin, naq toj maajiʼ nayoʼlaak li Jesus. * Naq kitzʼaqlok ru li wiibʼ chi eetalil ut li kixye li Jehobʼa saʼ li Santil Hu, naxkʼutbʼesi naq li Jesus aʼan li Sikʼbʼil Ru xbʼaan li Yos.

8, 9. Naq kisubʼeʼk saʼ haʼ li Jesus, chanru kikʼutbʼesimank chi tzʼaqal naq aʼan li Sikʼbʼil Ru?

⁸ Saʼ li raqik li chihabʼ 29 kinawmank chi tzʼaqal naq li Jesus aʼan li Sikʼbʼil Ru. Chirix chik aʼan li Jesus kixye re laj Juan aj kubʼsihom haʼ naq tsubʼeʼq saʼ li nimaʼ Jordan. Li Jehobʼa kixye re laj Juan naq tixkʼe re jun li eetalil, re naq tixnaw ani li Sikʼbʼil Ru xbʼaan. Kʼaru li eetalil kiril laj Juan? Li Santil Hu naxye: «Naq ak xkubʼsiik xhaʼ li Jesus, kiʼelk chaq chi junpaat saʼ li haʼ; tojaʼ naq kitehonk li choxa ut kiril li xMusiqʼ li Yos yo chaq chi kubʼeek saʼ xbʼeen kamaʼ junaq li mukuy ut kiʼabʼiik jun xyaabʼ kuxej kichalk chaq saʼ choxa, kixye: ‹Aʼan aʼin li walal raaro inbʼaan; rikʼin aʼin nasahoʼk inchʼool›» (Mateo 3:16, 17). Naq laj Juan kiril ut kirabʼi aʼin, kichʼoola chiru naq li Jesus aʼan li Sikʼbʼil Ru xbʼaan li Yos (Juan 1:32-34). Saʼ li kutan naq li santil musiqʼej malaj li xmetzʼew li Yos kichalk saʼ xbʼeen li Jesus, aran naq li Jesus kikanaak choʼq li Sikʼbʼil Ru malaj choʼq li Kriist. Li Jesus kisikʼeʼk ru, re naq tjolominq ut t-awabʼejinq (Isaías 55:4).

⁹ Naq kitzʼaqlok ru li kixye li Santil Hu ut li kixye li Jehobʼa, aran kikʼutunk naq li Jesus aʼan li Sikʼbʼil Ru xbʼaan li Yos. Abʼan li Santil Hu naxye ajwiʼ, bʼar kichalk chaq li Jesus ut chanru xnaʼlebʼ naq kiwank saʼ Ruuchichʼochʼ.

10. Kʼaru naxye li Santil Hu chirix li Jesus naq toj maajiʼ nachalk saʼ Ruuchichʼochʼ?

¹⁰ Li Santil Hu naxye naq li Jesus ak wank chaq saʼ choxa naq toj maajiʼ nachalk saʼ Ruuchichʼochʼ. Li Santil Hu kixye naq li Jesus tyoʼlaaq Belen ut laj Miqueas, jun laj kʼanjel chiru li Yos, kixye naq li Jesus tchalq saʼ «jun mayer junkabʼal» (Miqueas 5:2). Ut li Jesus kixye chiru naabʼal sut naq ak wank chaq saʼ choxa, naq toj maajiʼ nachalk saʼ Ruuchichʼochʼ (chaawil Juan 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5). Naq kiwank chaq saʼ choxa sa saʼ xchʼool rikʼin li Jehobʼa.

11. Chanru naxkʼut li Santil Hu naq li Jesus jwal raaro xbʼaan li Jehobʼa?

¹¹ Wank naabʼal xyaalal kʼaʼut naq li Jesus jwal raaro xbʼaan li Jehobʼa. Li Santil Hu naxye naq aʼan kiyoobʼtesiik xbʼeenwa chiru chixjunil (Colosenses 1:15). * Li xkabʼ xyaalal, aʼan naq jun chiru li Xyuwaʼ (Juan 3:16). Aʼan naraj xyeebʼal, naq maaʼani kitenqʼank re li Yos naq kixyoobʼtesi li Jesus. Joʼkan ajwiʼ kaʼajwiʼ li Jesus kitenqʼank re li Jehobʼa chi xyiibʼankil chixjunil li kʼaʼaq re ru (Colosenses 1:16). Li Santil Hu naxye naq li Jesus aʼan «li Aatin» (Juan 1:14). Aʼan naraj xyeebʼal naq li Jesus xaqabʼanbʼil re naq t-aatinaq saʼ xkʼabʼaʼ li Xyuwaʼ. Li Jesus tana kinumsink re raatin li Yos rehebʼ li anjel ut rehebʼ li poyanam.

12. Chanru naqanaw naq li Jesus moko juntaqʼeet ta rikʼin li Yos?

¹² Ma juntaqʼeet li Jesus rikʼin li Yos joʼ nekeʼxye li poyanam? Moko aʼan ta naxchʼolobʼ li Santil Hu. Joʼ ak xqatzol li Jesus kiyoobʼtesiik xbʼaan li Yos, joʼkan naq wank xtiklajik li xyuʼam. Abʼan li Jehobʼa moko wank ta  xtiklajik chi moko wank ta xraqik (Salmo 90:2). Li Jesus maajunwa kixjuntaqʼeeta ribʼ rikʼin li Xyuwaʼ. Li Santil Hu naxchʼolobʼ chi tzʼaqal naq li Yuwaʼbʼej nim xwankil chiru li Kʼajolbʼej (chaawil Juan 14:28; 1 Corintios 11:3). Kaʼajwiʼ li Jehobʼa, «li Nimajwal Yos» (Génesis 17:1). Joʼkan naq maaʼani chik naru tixjuntaqʼeeta ribʼ rikʼin. *

13. Kʼaru naraj xyeebʼal naq li Jesus «aʼan li xjalam u li Yos»?

¹³ Chiru naabʼal chihabʼ li Jehobʼa ut li Jesus keʼwank chi sa saʼ xchʼoolebʼ naq toj maajiʼ nayiibʼamank chaq li chahim ut li Ruuchichʼochʼ. Kʼajoʼ tana keʼxra ribʼ! (Juan 3:35; 14:31.) Li xnaʼlebʼ li Jesus chanchan tzʼaqal li xnaʼlebʼ li Xyuwaʼ. Joʼkan naq li Santil Hu naxye naq li Jesus «aʼan li xjalam u li Yos» (Colosenses 1:15). Joʼebʼ li kokʼal nekeʼrisi li xnaʼ xyuwaʼ, joʼkan ajwiʼ li Jesus kixkʼutbʼesi li xnaʼlebʼ li Xyuwaʼ.

14. Chanru kichalk joʼ winq li Ralal li Jehobʼa saʼ Ruuchichʼochʼ?

¹⁴ Li Jesus kixsume xkanabʼankil chaq li choxa ut kichalk saʼ Ruuchichʼochʼ. Maare nakaakʼoxla aʼin: «Chanru kichalk chi wank joʼ winq, jun li musiqʼej arin saʼ li Ruuchichʼochʼ?». Li Jehobʼa kixbʼaanu jun li sachbʼachʼoolej, re naq li Ralal tyoʼlaaq rikʼin li xMaria, jun li ixq aj Judio maakʼaʼ xbʼeelom. Li xkʼuulaʼal li xMaria moko kireechani ta li maak; xbʼaan naq li xyuwaʼ moko tiikil winq ta ut Jesus kixkʼe choʼq xkʼabʼaʼ (Lucas 1:30-35).

15. Kʼaʼut naqaye naq saʼ xkʼabʼaʼ li Jesus tqanaw ru chiʼus li Jehobʼa?

¹⁵ Chixjunil li kixbʼaanu ut li kixye li Jesus naq kiwank saʼ Ruuchichʼochʼ nokooxtenqʼa chi xnawbʼal ru chiʼus. Joʼkan naq saʼ xkʼabʼaʼ li Jesus tqanaw ru chiʼus li Jehobʼa. Abʼan, chanru? Ma jultik aawe naq li Jesus, aʼan  xjalam u li Xyuwaʼ? Joʼkan saʼ jun kutan li Jesus kixye re, jun rehebʼ li xtzolom: «Li xʼilok wu, xril ru [ajwiʼ] li Yuwaʼbʼej» (Juan 14:9). Saʼ li Santil Hu saʼ Mateo, Marcos, Lucas ut Juan naqataw resil li xyuʼam, li xbʼaanuhom ut li xnaʼlebʼ li Jesus.

16. Chirix kʼaru tzʼaqal kiʼaatinak li Jesus naq kixpuktesi li chaabʼil esilal ut bʼar kichalk li esil aʼin?

¹⁶ Aj «Tzolonel» kiyeemank re li Jesus (Juan 1:38; 13:13). Abʼan, kʼaru kixkʼut? Li Jesus kixpuktesi ‹li chaabʼil esil chirix li Xnimajwal Wankilal li Choxa› malaj li chaabʼil esil chirix li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos. Li awabʼejilal aʼin tjolominq saʼ choxa, saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ ut trosobʼtesi li tiikebʼ xchʼool (Mateo 4:23). Bʼar kichalk li esil li kixpuktesi li Jesus? Saʼ jun kutan li Jesus kixye: «Li kʼaru ninkʼut laaʼin moko we ta, re bʼan li kitaqlank chaq we». Aʼan naraj xyeebʼal naq re li Jehobʼa li esil aʼin (Juan 7:16). Li Jesus kixnaw naq li Xyuwaʼ naraj naq ebʼ li poyanam teʼxnaw li chaabʼil esil chirix li Xnimajwal Awabʼejilal li Yos. Saʼ li Tzolom 8 tqatzol chiʼus chirix li Xʼawabʼejilal li Yos ut li tixbʼaanu.

17. Bʼar kikʼutuk li Jesus ut kʼaʼut kixkʼe xchʼool chi xpuktesinkil li chaabʼil esilal?

¹⁷ Bʼar kikʼutuk li Jesus? Li Jesus kixpuktesi li chaabʼil esilal bʼarwiʼ wankebʼ naabʼal li poyanam: saʼ li kʼalebʼaal, saʼ li ninq ut kokʼ tenamit, saʼ li kʼayiil ut saʼebʼ li ochoch. Li Jesus inkʼaʼ kikanaak chi roybʼeeninkil naq teʼchalq li poyanam rikʼin, aʼan bʼan naxik chi xsikʼbʼalebʼ (Marcos 6:56; Lucas 19:5, 6). Kʼaʼut naq li Jesus kixkʼe xchʼool chi xkʼutbʼal ut xpuktesinkil li chaabʼil esilal? Xbʼaan naq aʼan rajom li Xyuwaʼ, li Jesus junelik kixbʼaanu li kiyeheʼk re (Juan 8:28, 29). Li jun chik xyaalal aʼan naq li Jesus kiril xtoqʼobʼaal ruhebʼ li qas qiitzʼin (chaawil Mateo 9:35, 36). Ut ebʼ li keʼkʼamok bʼe saʼebʼ li paabʼal inkʼaʼ keʼxkʼut  li yaal ut li rajom li Yos. Abʼan li Jesus naxnaw naq ebʼ li poyanam nekeʼraj rabʼinkil li chaabʼil esilal.

18. Bʼar wank rehebʼ li xnaʼlebʼ li Jesus nawulak chaawu?

¹⁸ Li Jesus qʼun xchʼool, kʼajoʼ naq kixrahebʼ li poyanam ut sa kiraatinahebʼ. Joʼkan naq ebʼ li kokʼal keʼwulak chiru wank chixkʼatq (Marcos 10:13-16). Moko toj kixsikʼ ta ru rikʼin ani t-aatinaq ut xikʼ kiril li maaʼusilal (Mateo 21:12, 13). Saʼ xkutankil li Jesus, moko sa ta keʼileʼk li ixq ut moko keʼoxloqʼiik ta, abʼan li Jesus maajunwa kixmaajewahebʼ (Juan 4:9, 27). Li Jesus maajunwa kixnimobʼresi ribʼ. Saʼ jun kutan kixchʼajebʼ roq li xtzolom, kaʼajwiʼ ebʼ li moos keʼbʼaanunk chaq re li kʼanjel aʼin.

19. Chanru kixkʼutbʼesi li Jesus naq kiril xtoqʼobʼaal ruhebʼ li qas qiitzʼin?

¹⁹ Li Jesus kiril xtoqʼobʼaal ruhebʼ li qas qiitzʼin. Joʼkan naq kixkʼirtasihebʼ li yaj rikʼin li xwankil li Yos (Mateo  14:14). Saʼ jun kutan jun li winq saqlep rix kixye re li Jesus: «Wi taawaj, truuq tinaakʼirtasi». Li Jesus kiril xtoqʼobʼaal ru li winq, joʼkan naq kixchʼeʼ ut kixye re: «Twaj [naq] tatkʼiraaq». Tojaʼ naq li winq kikʼiraak! (Marcos 1:40-42.) Kʼaru tawiʼ kireekʼa li winq naq kikʼirtasiik?

20, 21. Chanru kixkanabʼ jun chaabʼil eetalil li Jesus naq junelik kiʼabʼink chiru li Yos ut maajunwa kixtzʼeqtaana?

²⁰ Li Jesus kixkanabʼ jun chaabʼil eetalil naq junelik kiʼabʼink chiru li Yos ut maajunwa kixtzʼeqtaana. Usta kirahobʼtesiik ut xikʼ kiʼileʼk, kixkuy chixjunil ut maajunwa kixtzʼeqtaana li Xyuwaʼ. Inkʼaʼ kiʼabʼink chiru laj Tza naq kiʼaaleek (Mateo 4:1-11). Wankebʼ li xkomon inkʼaʼ keʼxpaabʼ joʼnimal kixye rehebʼ, joʼkan naq keʼxye chirix li Jesus: «Inkʼaʼ tuqtu li xnaʼlebʼ» (Marcos 3:21). Usta keʼxye chi joʼkan, inkʼaʼ kichʼinaak xchʼool chi  moko kixkanabʼ ta kʼanjelak chiru li Yos. Naq kihobʼeʼk ut kisakʼeʼk, maajunwa kixkʼe reeqaj rehebʼ (1 Pedro 2:21-23).

²¹ Usta kirahobʼtesiik, tiik xchʼool naq kikamk (chaawil Filipenses 2:8). Kʼoxlan chirix li kixkʼul li Jesus saʼ xkutankil li xkamik. Kixkuy naq kichapeʼk xbʼaanebʼ laj puubʼ, keʼyoobʼank aatin chirix, inkʼaʼ us keʼraqoq aatin saʼ xbʼeen, keʼxseʼe ut kirahobʼtesiik xbʼaanebʼ laj puubʼ. Ak tʼuytʼu chiru cheʼ ut kamk re, naq kixye: «Xtzʼaqlok ru» (Juan 19:30; Hechos 5:30). Ak oxibʼ kutan xkamik li Jesus naq kiwaklesiik wiʼ chik chi yoʼyo xbʼaan li Jehobʼa (1 Pedro 3:18). Ut naq kinumeʼk 40 kutan xwaklijik, kisutqʼiik saʼ choxa ut kikʼojla «saʼ xnim uqʼ li Yos» chi roybʼeeninkil naq tkʼeheʼq chi awabʼejink (Hebreos 10:12, 13).

22. Kʼaru li osobʼtesink kixkʼam chaq li Jesus naq inkʼaʼ kixtzʼeqtaana li Yos?

²² Kʼaru li osobʼtesink kixkʼam chaq li Jesus naq inkʼaʼ kixtzʼeqtaana li Yos? Saʼ xkʼabʼaʼ li xkamik, naru tqataw li junelik yuʼam naq li Ruuchichʼochʼ tchʼinaʼusoʼq, joʼ kiraj chaq li Yos saʼ xtiklajik. Saʼ li jun chik tzolom tqil naq li xkamik li Jesus tixkʼam chaq qosobʼtesihom.