1, 2. (a) Mambo ka kuyuka muntu waya nkuwa o kubujila kulumbulula’mba kine mwamuyuka? (b) Luvulañano ka lujiko pa mambo a Yesu?

PANOPANTANDA paji bantu bavula bingi baya nkuwa. Bamo bayukanyikwa bingi mu kimasamasa kyabo, mu taunyi mobekela, nangwa mu kyalo kyabo bene. Bakwabo nabo bayukanyikwa mwaya ntanda yonse. Nangwa byonkabyo, kuyukatu jizhina ja muntu waya nkuwa kechi kilumbulula’mba awo muntu kine mwamuyuka ne. Kechi kilumbulula’mba mwayuka bintu byavula pa mambo a nkomeno yanji ne byo aji aye mwine ne.

² Bantu mwaya ntanda baumvwapo kala bimo pe Yesu Kilishitu, nangwa kya kuba waikeleko panopantanda myaka nobe 2,000 yapitapo. Pano bino, bavula bavulañana pa mambo a Yesu byo ajinga. Bamo bamba’mba wajingatu muntu wawama. Bakwabo bamba’mba wajinga ngauzhi. Kabiji bakwabo nabo baketekela’mba Yesu ye Lesa kabiji wafwainwa kupopwelwa. Nanchi ibyo nyi?

3. Mambo ka o kyanemena kwi anweba kuyuka bukine pe Yesu?

³ Kyanema bingi kwi anweba kuyuka bukine pe Yesu. Mambo ka? Mambo Baibolo waamba’mba: ‘Buno bo bumi bwa myaka, namba bemuyuke anweba, Lesa yenka wa kine, ne Yesu Kilishitu ye mwatumine.’ (Yoano 17:3) Ee, kuyuka bukine pe Yehoba Lesa ne Yesu Kilishitu kwakonsha kutangijila ku bumi bwa myaka mu paladisa panopantanda. (Yoano 14:6) Kabiji Yesu wapana kya kumwenako kyawama kya byo  twafwainwa kwikala ne byo twafwainwa kuba na bakwetu. (Yoano 13:34, 35) Mu kitango kitanshi kya uno buku, twisambile pa bukine bwaamba pe Lesa. Pano twayai twisambe pa Baibolo kine byo afunjisha pe Yesu Kilishitu.

4. Nga mazhina a mushingi a kuba’mba “Mesiasa” ne “Kilishitu” alumbulula ka?

⁴ Kala kene Yesu saka akyangye kusemwa, Baibolo waambijile jimo pa mambo a kwiya kwa yewa Lesa ye afwainwe kutuma kwikala Mesiasa, nangwa’mba Kilishitu. Mazhina a mushingi a kuba’mba “Mesiasa” (kufuma ku kyambo kya Kihebelu) ne “Kilishitu” (kufuma ku kyambo kya Kingiliki) onse abiji alumbulula’mba “Mushingwa.” Uno Muntu walayiwe wafwainwe kushingwa, ko  kuba’mba, kutongolwa kwi Lesa kwikala pa kifulo kyanema. Mu bitango byalondelapo bya uno buku tukafunda byavula pa mambo a kifulo kyanema kya kwa Mesiasa mu kufikizhiwa kwa milaye ya Lesa. Kabiji tukafunda ne pa bintu byawama Yesu byo akonsha kwitubila nangwatu lonka luno. Bino Yesu saka akyangye kusemwa, kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, bavula balangulukilenga’mba, ‘Ñanyi ukekala Mesiasa?’

5. Ki ka baana ba bwanga ba kwa Yesu kyo bashiinwe pa mambo a aye?

⁵ Mu myaka kitota kitanshi C.E., baana ba bwanga ba kwa Yesu ba ku Nazala bashiinwe’mba ye wajinga Mesiasa waambijiwe jimo. (Yoano 1:41) Umo wa mu baana ba bwanga, mwanamulume wa jizhina ja Shimona Petelo, waambiletu patoka kwi Yesu amba: “Anweba mwi Kilishitu.” (Mateo 16:16) Pano nga aba baana ba bwanga pamo ne atweba twakonsha kushiinwa byepi’mba Yesu kine ye Mesiasa walayiwe?

6. Londololai Yehoba byo akwashishe bantu bakishinka kumuyuka Mesiasa.

⁶ Bangauzhi ba Lesa bajingako Yesu saka akyangye kwiya baambijile jimo bishinka byavula pe Mesiasa. Bino bishinka byakonsheshe kukwasha bantu kumuyuka. Twakonsha kulumbulwila bintu mu jino jishinda: Umvwe bemwambila’mba muye na kusenda muntu ye mwabula kuyuka ku kilata kya masakya nangwa kya shitima nangwa ku kibanza kya ndeke kwavula bantu, nanchi kuba kimukwasha umvwe umo wimubulako pacheche biji yewo muntu ne nyi? Kupichila mu bangauzhi ba mu Baibolo, Yehoba naye wapainjile jimo bishinka byaambile pe Mesiasa byo akoba ne byo akapitamo. Kufikizhiwa kwa buno bungauzhi bwavula kwakwashishe bantu bakishinka kumuyuka bulongo.

7. Ñanyi bungauzhi bubiji bwafikizhiwe pe Yesu?

⁷ Akimonai bino bya kumwenako bibiji. Kitanshi, saka kukiji myaka kukila pa 700 kulutwe, ngauzhi Mika waambijile jimo’mba, Awa walayiwe ukasemekelwa mu Betelema, muzhi mucheche wa mu ntanda ya Yuda. (Mika 5:2) Nga Yesu wasemekejilwe kwepi? Mu yenkawa muzhi! (Mateo 2:1, 3-9) Kya bubiji, saka kukiji myaka bitota byavula kulutwe, bungauzhi  bwanembwa mu Danyela 9:25 bwatongwejile jimo mwaka Mesiasa ye aishijilemo—29 C.E. * Kufikizhiwa kwa buno bungauzhi ne bukwabotu kushiina’mba Yesu wajinga Mesiasa walayiwe.

8, 9. Ñanyi kiyukilo kya kuba’mba Yesu wajinga Mesiasa kyamwekele patoka pa lubatizhilo lwanji?

⁸ Kiyukilo kikwabo kya kuyukilako’mba Yesu wajinga Mesiasa kyamwekele kwipi na mpelo ya 29 C.E. Uno wajinga mwaka Yesu ye ayile kwi Yoano Mubatishi na kubatizwa mu Mukola wa Yodano. Yehoba wamulayile Yoano kiyukilo kya kumuyukilako Mesiasa. Yoano wamwene kino kiyukilo pa lubatizhilo lwa kwa Yesu. Baibolo wamba’mba kino kyo kyamwekele: “Yesu, byo abatizhilwe, ponkapotu watuntukile mu mema: kabiji talai, mwiulu mwashinkukile, ne aye wamwene ne Mupashi wa Lesa sa ekila pamo nobe nkunda, ne kumwikijila; kabiji ponkapo ne jiwi jafumine mwiulu amba, Uno ye mwanami, ye natemwa, mo namwena lusekelo.” (Mateo 3:16, 17) Panyuma ya kumona ne kumvwa kyokya kyamwekele, Yoano kechi wazhinaukilepo’mba Yesu bamutumine kwi Lesa ne. (Yoano 1:32-34) Kimye mupashi wa Lesa, nangwa’mba bulume bwanji kyo aitulwijilwe pe aye pa joja juba, Yesu waikele ke Mesiasa, nangwa’mba Kilishitu, muntu watongwelwe kwikala Ntangi ne Mfumu.—Isaya 55:4.

⁹ Kufikizhiwa kwa bungauzhi bwa mu Baibolo ne lushimuno lwa Yehoba Lesa mwine bimwesha patoka’mba Yesu wajinga Mesiasa walayiwe. Bino Baibolo wakumbula ne mepuzho akwabo abiji anema pa mambo a Yesu Kilishitu a kuba’mba: Wafumine pi, kabiji wajinga muntu wa mutundu ka?

10. Baibolo ufunjisha’mba ka pa mambo a kwikalako kwa Yesu saka akyangye kwiya panopantanda?

¹⁰ Baibolo ufunjisha’mba Yesu waikalanga mwiulu saka  akyangye kwiya panopantanda. Mika waawijile jimo’mba Mesiasa ukasemenwa mu Betelema kabiji ne kuba’mba ntendekelo Yanji ‘yafumine ku kala kene.’ (Mika 5:2) Bimye byavula, Yesu aye mwine waambile’mba waikalanga mwiulu saka akyangye kusemwa mu bumuntu. (Yoano 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5) Byo ajinga kilengwa kya mupashi mwiulu, Yesu wajinga na bulunda bwa pa muchima na Yehoba.

11. Baibolo umwesha byepi’mba Yesu ye Mwana Yehoba wakilamo kunema?

¹¹ Yesu ye Mwana Yehoba wakilamo kunema—kabiji kuji kyalengela kuba’mba ekale bino. Utelwa’mba “mubeji wa pa bilengwa byonse” mambo ye wajinga mutanshi kulengwa kwi Lesa. * (Kolose 1:15) Kuji ne kintu kikwabo kyalengejile uno Mwana kwikala wanema. Ye “Mwananji yenkawa umo.” (Yoano 3:16) Kino kilumbulula’mba Yesu ye yenkatu bunke walengelwe kwi Lesa. Kabiji Yesu ye yenkatu Lesa ye aingijishe byo alengelenga bintu bikwabo byonse. (Kolose 1:16) Kabiji Yesu utelwa ne kuba’mba “Mambo.” (Yoano 1:14) Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, kino kitubula’mba waambilangako Lesa, saka atwala byambo ne mikambizho ku baana bakwabo ba Yehoba, abo bamalaika ne bantu.

12. Twayuka byepi kuba’mba Mwana mubeji kechi waesakana na Lesa ne?

¹² Nanchi Mwana mubeji waesakana pamo na Lesa, byonka byaitabila bamo nyi? Abino kechi byo bifunjisha Baibolo ne. Byonka byo twaji kumona mu palagalafu wafumako, uno Mwana walengelwe. Kino kilumbulula’mba uji na ntendekelo, bino Yehoba Lesa aye kechi uji na ntendekelo nangwa mpelo ne. (Masalamo 90:2) Awa Mwana yenka umotu kechi walangulukilepotu nangwa pacheche kweseka kwiesakanya pamo na Shanji ne. Baibolo ufunjisha patokatu to amba Tata wakila Mwana. (Yoano 14:28; 1 Kolinda 11:3) Yehoba bunketu ye  “Lesa wa bulume bonse.” (Ntendekelo 17:1) Onkao mambo, kafwako waesakana nanji ne. *

13. Baibolo ulumbulula ka byo amba pa Mwana amba ye “kipasha kya Lesa ubula kumweka”?

¹³ Yehoba ne Mwananji mubeji bepwilulukile pa myaka ya kukankalwa kubala—kala kene jiulu ja tubangabanga ne ino ntanda saka bikyangye kulengwa. Byo betemenwepo! (Yoano 3:35; 14:31) Uno Mwana wajingatu nobe Shanji. O ene mambo Baibolo o aambila pe Mwana amba ye “kipasha kya Lesa ubula kumweka.” (Kolose 1:15) Byonkatu mwana wa bumuntu byo akonsha kupasha bashanji mu mashinda avula, ne uno Mwana wa mwiulu wamwesheshenga byubilo ne bumuntu bwa Shanji.

14. Nga Mwana Yehoba yenkawa umo wasemekelwe byepi mu bumuntu?

¹⁴ Mwana yenkawa umo wa Yehoba wipaine aye mwine kufuma mwiulu ne kwiya panopantanda na kwikala mu bumuntu. Pano bino mwakonsha kwipuzha’mba, ‘Kyakonshekele byepi kilengwa kya mupashi kusemwa mu bumuntu?’ Pa kuba’mba kino kyubiwe, Yehoba waubile kya kukumya. Wavilwijile bumi bwa uno Mwananji mubeji kufuma mwiulu ne kwibubika munda mwa Muyudea muzhike wa kishinka wa jizhina ja Maliya. Kechi wasambakenepo na shetu wa bumuntu ne. Mu jino jishinda Maliya wasemene mwana wa mulume walumbuluka ne kumutumba jizhina amba Yesu.—Luka 1:30-35.

15. Mambo ka o twafwainwa kwambila’mba Yehoba tumuyuka bulongo kupichila mwi Yesu?

¹⁵ Bintu byo aambile Yesu ne kuba panopantanda bitukwasha kumuyuka bulongo. Kukila pa kino, tuyuka Yehoba kupichila mwi Yesu. Mambo ka o kyaikela bino? Vulukai kuba’mba  uno Mwana ye kipasha kyalumbuluka kya Shanji. O ene mambo Yesu o aambijile umo wa mu baana banji ba bwanga amba: “Awa wammona amiwa wamona ne Batata.” (Yoano 14:9) Mabuku ana a mu Baibolo atelwa’mba Mambo Awama—Mateo, Mako, Luka, ne Yoano, etubula byavula bingi pa mambo a bwikalo, mingilo, ne byubilo bya kwa Yesu Kilishitu.

16. Yesu wafunjishanga ñanyi byambo, kabiji bino byambo byafumanga pi?

¹⁶ Yesu wayukanyikilwe’mba “Mufunjishi.” (Yoano 1:38; 13:13) Wafunjishanga ka? Kikatakata, byambo byanji byajinga “mambo awama a bufumu”—ko kuba’mba Bufumu bwa Lesa, kafulumende wa mwiulu ukalama panopantanda ponse ne kuletela bantu ba lukokelo bintu byawama bikabula kupwa. (Mateo 4:23) Ñanyi wajinga mwina bino byambo? Yesu aye mwine waambile’mba: “Kufunjisha kwami kechi kwamitu ne, nanchi kwa aye wantuma,” aye Yehoba. (Yoano 7:16) Yesu wayukile’mba Shanji wakebelenga bantu kumvwa mambo awama a Bufumu. Mu Kitango 8, tukafunda byavula pa mambo a Bufumu bwa Lesa ne byo bukoba.

17. Yesu wafunjishanga kwepi, kabiji mambo ka o ayilanga mu mapunzha mwalepa na kufunjisha bantu?

¹⁷ Yesu wafunjishanga kwepi? Konse konse ko atananga bantu—mapunzha a mwalepalepa, mu mizhi ikatampe ne icheche, mu bisankanyi ne ku mazubo abo. Yesu kechi wapembelelanga’mba bantu beye kwi aye ne. Aye ye wayanga kwi abo. (Mako 6:56; Luka 19:5, 6) Mambo ka Yesu o akosakenangako ne kwingila kimye kyabaya na kusapwila ne kufunjisha? Mambo kuba kino kyo kyajinga kyaswa muchima wa Lesa kwi aye. Kimye kyonse Yesu waubanga kyaswa muchima wa Shanji. (Yoano 8:28, 29) Bino kuji kishinka kikwabo kyamulengelanga kusapwila. Wiobilenga lusa mabumba a bantu aishile na kumumona. (Mateo 9:35, 36) Basujilwe ku bantangi babo ba bupopweshi bafwainwe kwibafunjisha bukine pe Lesa ne nkebelo yanji. Yesu wayukile bantu byo bakebewenga pa kuba’mba bomvwe mambo a Bufumu.

18. Ñanyi byubilo bya kwa Yesu byo mwatemwa?

 ¹⁸ Yesu wajinga muntu wawama kabiji ulangulukilako bakwabo. O ene mambo bantu o bamukasulukijile ne ku mumona’mba wa lusa. Ne baana babacheche nabo bamukasulukijile. (Mako 10:13-16) Yesu kechi wajinga na misalululo ne. Washikilwe mazhikakanwa ne nshiji. (Mateo 21:12, 13) Kimye banabakazhi kyo babulanga kunemekwa kabiji ne kwibanyanchijila, aye wibanemekele. (Yoano 4:9, 27) Yesu wipelwile kya kine kine. Pa kimye kimo, waovwele maulu a baana banji ba bwanga, mwingilo waingijiwanga javula na bakalume ba panshi bingi.

19. Kya kumwenako ka kimwesha’mba Yesu watanga muchima ku byakebanga bantu?

¹⁹ Yesu watanga bingi muchima ku byakebanga bantu. Kikatakata kino kyamwekele kimye kyo aubanga bya kukumya bya lubuko na mupashi wa Lesa. (Mateo 14:14) Kya kumwenako, muntu wa mbumba waishile kwi Yesu ne kwamba’mba: “Umvwe mwaswa, mwayuka kumbuka.” Yesu waumvwine  ino misongo ne buyanji nobe byajinga pe aye. Byo aumvwine lusa, Yesu watanyikile kuboko kwanji ne kumukwata uno mwanamulume’mba, “Naswa; mubukwe.” Ne yewa muntu wakolelwe wabukilwe! (Mako 1:40-42) Mwalanguluka’mba uno muntu wiumvwine byepi?

20, 21. Yesu wajinga byepi wa kumwenako wa lukokelo lwalumbuluka kwi Lesa?

²⁰ Yesu wajinga wa kumwenako wawama bingi mu kwikala wa lukokelo lwalumbuluka kwi Lesa. Waikele wa bukishinka kwi Shanji wa mwiulu mu bwikalo bonse kabiji ne mu milengulwila yonse ne mu luyanjisho. Yesu wakosele ne kukana meseko a kwa Satana. (Mateo 4:1-11) Pa kimye kimo, balongo banji mwine Yesu bakaine kumwitabila, ke bambe ne kwamba’mba “wakonya.” (Mako 3:21) Bino Yesu kechi walekele’mba bamutwale mungi ne; watwajijile kwingila mwingilo wa Lesa. Nangwa kya kuba bamwambijilenga mwenga ne  kumunenauna, Yesu watwajijile na kwikanya, kechi wabwezhele kibi ku bamulengulwilenga ne.—1 Petelo 2:21-23.

²¹ Yesu wajinga wakishinka kufikatu ne ku lufu—lufu lwatama lwamwipayile balwanyi banji. (Filipai 2:8) Akilangulukai byo achinchikile pa juba japeleleko ja bumi bwanji bwa bumuntu. Bamukwachile, kumubepela ku batumonyi ba bubela, kumushinawina ku bamitonyi babi, kumuseka ku kiombe kya bantu, ne kumumanyika ku bashilikale. Byo apopelwe pa kichi, wapemene japelako ne kubijika’mba: “Kwapwa!” (Yoano 19:30) Nangwa byonkabyo, pa juba ja busatu Yesu sa afwa kala, Shanji wa mwiulu wamusangwile ne kwikala na bumi bwa mupashi. (1 Petelo 3:18) Panyuma ya milungutu icheche, wabwelele mwiulu. Amwa mwiulu “wakekajile konka ku kilujo kya Lesa” na kupembelela kutambula bufumu.—Bahebelu 10:12, 13.

22. Ki ka Yesu kyo aubile pa kwikala wakishinka kufika ne ku

²² Ki ka Yesu kyo aubile pa kwikala wakishinka kufika ne ku lufu? Lufu lwa Yesu lwitushinkwila jishuko ja bumi bwa myaka mu paladisa panopantanda, kwesakana na ine nkebelo ya Yehoba. Lufu lwa Yesu byo lwalengela kino kukonsheka kikambiwapo mu kitango kyalondelapo.